Οτι κι αν σημαίνει για τον καθένα μια, σαν την ανωτέρω, διατύπωση (ο ελληνικός κινηματόγραφος στο μεταίχμιο), το σίγουρο είναι ότι το βάσιμό της έρχονται να στηρίξουν τόσο η φετινή διοργάνωση (στο σύνολό της μα και σε μικρές λεπτομέρειες που υποδηλώνουν επιδιώξεις και προσανατολισμούς για το μέλλον), όσο και η γενικότερη "αναζήτηση" μιας νέας κινηματογραφικής πολιτικής από το ΥΠΠΟ μέσω του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Φεστιβάλ και κινηματογραφική παραγωγή αποτελούν άλλωστε δυο αλληλένδετες όψεις της κρατικής στάσης απέναντι στον κινηματογράφο: απέναντι στις ταινίες της ετήσιας παραγωγής και απέναντι στους δημιουργούς με τις δυνατότητες που προσφέρει η εκ των πραγμάτων επαγγελματική ή η καλλιεργούμενη με χίλιους τρόπους εξατομίκευσής τους.

Οσο κι αν οι ρίζες της κατάστασης που επικρατεί στο σημερινό κινηματογραφικό τοπίο μπορούν να αναζητηθούν σε αντιθέσεις και διαμάχες των προηγούμενων δεκαετιών, οι οποίες επανεμφανίζονται προσαρμοσμένες στις σημερινές συνθήκες, οι νέες ρυθμίσεις που ψηφίο το ψηφίο σχηματίζουν αργά, αλλά σταθερά την τοιχογραφία της ψηφιακής εποχής, έχουν την πηγή τους στο μέλλον. Και ίσως μπορεί όλη η περιγραφή του σημερινού μεταίχμιου να αποδίδεται με τον τίτλο της συζήτησης που διοργάνωσε η Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών τις μέρες του Φεστιβάλ: "Ο ελληνικός κινηματογράφος μπροστά στο ΕΥΡΩ". Φυσικά μέσα στο επιβεβλημένο καθεστώς μιας σκόπιμης άγνοιας γύρω από τα πραγματικά μεγέθη των αλλαγών που θα επιφέρει το ΕΥΡΩ σε όλες τις πλευρές της ζωής, δε θα ήταν δυνατόν ο τίτλος αυτός να αποτελέσει στην κυριολεξία του το θέμα της συζήτησης. Ομως η αντικατάσταση του εθνικού νομίσματος μιας χώρας με ένα νέο υπερεθνικό νόμισμα σαν πρώτο βήμα για τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους στα πρότυπα των ΗΠΑ και οι επόμενες οικονομικές, πολιτικές, θεσμικές και άλλες "ενοποιήσεις", που θα ακολουθήσουν, δεν μπορούν παρά να συμβαδίζουν με παράλληλες επιμέρους προσαρμογές στα υπό κατάργηση ανεξάρτητα κράτη. Και ο πολιτισμός κάθε χώρας, πεδίο κερδοσκοπίας, πεδίο άσκησης πολιτικής, πεδίο δημιουργίας μιας συλλογικής ταυτότητας, δεν μπορεί παρά να αποτελεί πρώτη προτεραιότητα στο πλαίσιο αυτής της γενικότερης στρατηγικής.

Σε ό,τι αφορά το Φεστιβάλ, θα μπορούσε κανείς να πει πως ό,τι έχει ήδη καταργηθεί με την εξαφάνιση του παλιού θεσμικού πλαισίου και την επιβολή του ισχύοντος νέου, δεν είναι παρά η δυνατότητα των κινηματογραφιστών να αυτοπροσδιορίζονται, να έχουν αποφασιστικό λόγο για τις διαδικασίες που τους αφορούν. Αυτό που έχει ήδη καταργηθεί δεν είναι ένα γερασμένο Φεστιβάλ διοικούμενο από τις τρισκατάρατες "κλίκες" των συνδικαλιστών, αλλά η ανεξαρτησία του ελληνικού κινηματογράφου από τις σκοπιμότητες των εκάστοτε κυβερνήσεων, όπως αυτή κατακτήθηκε ύστερα από αγώνες των δημιουργών με το Αντιφεστιβάλ το 1977. Και στη θέση του αμφιλεγόμενου, αλλά διαφανούς ως προς τη συγκρότησή του συνδικαλιστικού ελέγχου της διοργάνωσης, τοποθετείται ένα καθαρά διοικητικό πλέγμα διορισμένων αξιωματούχων, με αρραγείς δεσμούς εξάρτησης από τον εκάστοτε υπουργό Πολιτισμού, από την εκάστοτε κρατική ή κυβερνητική πολιτική, στην οποία είναι έτσι ή αλλιώς υποχρεωμένοι να αναφέρονται. Κι ακόμη περισσότερο στην εποχή της πολιτικής "παγκοσμιοποίησης", όπου οπισθοδρομικές εθνικές κουλτούρες είναι απαράδεκτο να αμαυρώνουν την επιδίωξη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού πολιτιστικού προσώπου, κέντρο του φεστιβάλ γίνεται, ή ουτοπικά προσπαθεί να γίνει, το διεθνές διαγωνιστικό τμήμα του. Ενα διεθνές τμήμα 12 ταινιών, που καλώς ή κακώς εκφράζουν προσωπικές αισθητικές επιλογές ενός ανθρώπου, εκφράζουν επίσης τις αναπόφευκτες δημόσιες σχέσεις στο εσωτερικό ενός κυκλώματος των διεθνών κινηματογραφικών φεστιβάλ, που μοναδική αντικειμενική του επιδίωξη δεν μπορεί παρά να είναι η όποια καθιέρωση και αποδοχή του στο πλαίσιο αυτού ακριβώς του κυκλώματος. Ο δε ελληνικός κινηματογράφος οφείλει να χάσει το δεσμό του με το φεστιβάλ, το ελληνικό δεκαήμερο να μετατραπεί σε πανόραμα προβολών με συμμετοχές κάτω από τον εκβιασμό των χρηματικών βραβείων, ενώ το όλο θέμα του διαγωνισμού ανάμεσα στις ταινίες "λύνεται" με τη χρονική μετάθεση του ανταγωνισμού την περίοδο πριν από το Φεστιβάλ. Και την ίδια στιγμή αποκλείονται ταινίες από τη συμμετοχή τους στα κρατικά βραβεία, προκειμένου να προστατευτεί - υποτίθεται - το αισθητικό επίπεδο του κοινού της Θεσσαλονίκης...

Την ίδια στιγμή, η αγωνία των ιθυνόντων της Ευρωπαϊκής Ενωσης να επικυρώσουν τις διαδικασίες της τραπεζικής και της πολιτικής ενοποίησης μέσα από τη δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής κουλτούρας, καθώς αυτή δεν μπορεί να εκφραστεί παρά μόνον μέσα από ελεγχόμενες γραφειοκρατικές και υπερεθνικές διαδικασίες, καταλήγει τελικά στην προώθηση μιας αισθητικής ομοιομορφίας. Η ανάγκη προσωπικής έκφρασης από έναν δημιουργό, η ανάγκη ενός λαού να καθρεφτιστεί σε όλες τις πλευρές του πολιτισμού του μέσα από τον κινηματογράφο, πρέπει τώρα να υπηρετήσει την ανάγκη της "Ενωμένης Ευρώπης" για ταινίες που θα "ανταγωνίζονται" τους Τιτανικούς και τους Αρμαγεδδώνες του Χόλιγουντ, σε ένα σύστημα παραγωγής που για να αντεπεξέλθει σε αυτές τις ανάγκες θα εγκλωβίσει τους δημιουργούς μέσα σε ένα πλέγμα ποικίλων πολιτικών και οικονομικών εξαρτήσεων, που λίγα περιθώρια καλλιτεχνικής ελευθερίας και εκφραστικής αμεσότητας θα επιτρέπει, σε μια ανάλογη εφαρμογή της δοκιμασμένης χολιγουντιανής εμπειρίας, της αξεδιάλυτης "διαπλοκής" του πολιτικού συστήματος και των μεγάλων κινηματογραφικών εταιριών. Κι αν κάπως έτσι μπορεί να περιγραφεί το ευρωπαϊκό κινηματογραφικό πρόσωπο "προς τα έξω", στο εσωτερικό της ΕΕ το "ευρωπαϊκό κίνητρο" ζητά από τους δημιουργούς να απαρνηθούν κάθε ιδιαιτερότητα που τους διαφορίζει από το εκκολαπτόμενο "ένα έθνος, ένας λαός". Αλλωστε είναι φύσει αδύνατον στην υπερτροφική ευρωπαϊκή γραφειοκρατία, που επιχειρεί να ανακαλύψει ακόμη και στο εσωτερικό της έναν κοινό τόπο, να ενισχύσει το ιδιωματικό ή το ρηξικέλευθο και να μην πριμοδοτήσει το απρόσωπο και το "αυτονόητο" που της ταιριάζει. Και αρκεί μια ματιά στο τοπίο των κινηματογραφικών σχολών της ΕΕ, για να πάρει κανείς μια ιδέα της εξαπλούμενης ομοιομορφίας, που συνδυαζόμενη με μια καλή γνώση της κινηματογραφικής γραμματικής κάνει το "βιβλίο" των ταινιών να μοιάζει με εκθεσάριο, βοήθημα για τους υποψηφίους των εισαγωγικών εξετάσεων. Πώς μπορεί λοιπόν το διεθνές τμήμα του Φεστιβάλ να αποφύγει έναν τέτοιο "εξεταστικό" χαρακτήρα; Πώς μπορεί με αυτές τις συνθήκες να ξεπεράσει το στίγμα της αδιαφορίας;

Και μέσα σε όλα αυτά έρχεται το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου να διατυπώσει κάποιες προτάσεις που "θα βγάλουν το ελληνικό σινεμά από τη μακρόχρονη κρίση του και θα οικοδομήσουν μια νέα σχέση ανάμεσα στις ταινίες και το κοινό". Μπροστά στη σολωμική φράση "άλλο δε νογώ παρά ελευθερία και γλώσσα", ο νέος πρόεδρος του ΕΚΚ προτιμά το επίσης σολωμικό "εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό", που εύκολα αντιστρέφεται προκειμένου να εξυπηρετήσει την παραγωγή αναμφισβήτητων "νοημάτων". Ομως πέρα από λεκτικά σχήματα και παιχνίδια, ποια εθνική συνθήκη μπορεί να καθιερώσει την άποψη ότι μπορούν οι ιδιώτες παραγωγοί - οιουδήποτε οικονομικού εύρους - να εγγυηθούν μια συνάντηση του ελληνικού σινεμά με το πλατύ κοινό και, ταυτόχρονα, την ανάπτυξη μιας εθνικής κινηματογραφίας με όλη την πολυμορφία που συνεπάγεται; Και γιατί να μην έρθει στη μνήμη, σαν "μεταρρυθμιστικό σχήμα", το ραδιοφωνικό τοπίο της μπάντας των FM όπως λειτουργούσε με το μεράκι των ερασιτεχνών πριν από μια δεκαετία συγκρινόμενο με το σημερινό ασφυκτικό καθεστώς μιας πληθωρικής ισοπέδωσης για τις ανάγκες της κερδοσκοπίας και του πολιτικού ελέγχου; Και γιατί να μη θυμηθεί κανείς συνειρμικά πως σαν άμεση συνέχεια ακυρώθηκε η όποια δυνατότητα για μια ανεξάρτητη και πολυφωνική τηλεόραση, στα χέρια των "εραστών της τέχνης" και όχι των εργολάβων της πολιτικής και του χρήματος; Και γιατί να μην τρέφει κανείς όχι την καχυποψία, αλλά τη βεβαιότητα ότι οι νέοι σχεδιασμοί στο ΕΚΚ δεν αποτελούν τη βελούδινη συνέχεια αυτής της διαδικασίας, που αυτή τη στιγμή βρίσκει ίσως υποστήριξη από ορισμένους παραγωγούς βιοτεχνικής κλίμακας, οι οποίοι αδυνατούν να αναγνωρίσουν τη μοίρα που τους επιφυλάσσει ο εξοβελισμός τους από την κινηματογραφική "μπάντα", όπως εκδιώχτηκαν οι "πειρατές" από την μπάντα των FM; Κι ακόμη, αν η ρίζα των προβλημάτων του ελληνικού κινηματογράφου εντοπίζεται στο ανεπαρκές μέγεθος της παραγωγής και στον έλεγχο της διανομής από δύο τραστ του Χόλιγουντ, τότε ποια θα ήταν η λύση που θα αντιμετώπιζε με εντιμότητα τα γενεσιουργά αίτια της κρίσης του; Ας απελευθερωθούν οι αίθουσες από τις οικονομικές εξαρτήσεις που τις καθιστούν μονοπωλιακά ελεγχόμενη αγορά της χολιγουντιανής παραγωγής... Ας αυξηθεί ο προϋπολογισμός του ΕΚΚ στο μέτρο του αναγκαίου, αναγνωρίζοντας ότι το σύνολο του ελληνικού κινηματογράφου δεν είναι λιγότερο σημαντικό από την "Εταιρεία Φίλων της Μουσικής"... Κι ας εφαρμόσουν οι "ανεξάρτητοι παραγωγοί" της ιδιωτικής τηλεόρασης τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το νόμο που καθορίζει τη λειτουργία τους, ας καταβάλουν το 1,5% για τον ελληνικό κινηματογράφο... Τότε θα έχει πραγματικά δημιουργηθεί ένα άλλο πλαίσιο για την κινηματογραφική δημιουργία, που θα επιτρέπει τη συζήτηση, τους νεωτερισμούς και τις αναζητήσεις.

Αγης ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ