Ινδία και Πακιστάν

Η χρονιά της πυρηνικής υστερίας

Ινδία και Πακιστάν δημιούργησαν πυρηνικά οπλοστάσια και άρχισαν έναν ιδιότυπο ασιατικό "ψυχρό πόλεμο", με απρόβλεπτη απόληξη. Οι ΗΠΑ, πάντως, έχουν μερικές ιδέες

Η χρονιά ξεκίνησε με έντονες εσωτερικές αναταράξεις για το Πακιστάν, όπου οι φυλετικές συγκρούσεις προκάλεσαν ποταμούς αίματος, όσο και για την Ινδία, όπου η προεκλογική εκστρατεία σημαδεύτηκε από πόλωση και αιματηρές ταραχές.

Το Ισλαμαμπάντ αντιμετώπισε και πάλι συγκρούσεις Σουνιτών και Σιιτών: ήδη από τον Ιανουάριο, όταν σε κηδεία ενός Σιίτη, άγνωστοι επιτέθηκαν και φόνευσαν τουλάχιστον 22 παριστάμενους. Την επομένη στη Λαχώρη, καταγράφονταν μαζικές διαδηλώσεις και ταραχές. Το "σενάριο" επαναλήφθηκε πολλές φορές μέσα στο 1998: συνολικά οι νεκροί από τις φυλετικές και θρησκευτικές ταραχές ξεπέρασαν τους 1.000.

Την ίδια περίοδο, η Ινδία βρισκόταν σε προεκλογικό πυρετό, που συνοδεύτηκε από κύμα βίας. Απανωτές εκρήξεις βομβών στο Κουαμπατουάρ κόστισαν μέσα σε μια μέρα 56 νεκρούς, αλλά τα χειρότερα συνέβησαν καθώς οι εκλογές πλησίαζαν, και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, που πραγματοποιήθηκε σε τέσσερις φάσεις, την 16η, 22η, 28η Φεβρουαρίου και την 7η Μαρτίου.

Αλγεινές εντυπώσεις προκάλεσαν οι εξακολουθητικές δολοφονίες υποψηφίων κομμάτων, μεταξύ άλλων και στελεχών της Αριστεράς από εξτρεμιστές. Τα θύματα συνολικά ξεπέρασαν τα 250.

Τελικά επικράτησε οριακά το εθνικιστικό - ινδουιστικό κόμμα Μπαρατίγια Τζανάτα, που ήδη από το προεκλογικό του μανιφέστο (3η/2) "υποσχόταν" μετατροπή της Ινδίας σε χώρα κατέχουσα πυρηνικό οπλοστάσιο. Το BJP, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που ανακοινώθηκαν στις αρχές Μαρτίου, κατέλαβε 249 έδρες, το Κόμμα του Κογκρέσου 166 έδρες, το Ηνωμένο Μέτωπο (όπου συμμετέχουν οι κομμουνιστές) 93 έδρες και ανεξάρτητοι 22 έδρες.

Μέσω "περίεργων" διεργασιών και ανοιχτών εκβιασμών, ενώ σημειώνονταν νέες πολιτικές δολοφονίες και παρά το ότι ούτε κατά διάνοια διέθετε πλειοψηφία στη Βουλή των 545 εδρών, το BJP του Αταλ Μπιχάρι Βάτζπαϊ συγκρότησε μια κυβέρνηση συνασπισμού με άλλα 12 κόμματα και τη συνδρομή "ανεξάρτητων".

Στις 18 Μαρτίου η νέα κυβέρνηση ανακοίνωσε το πρόγραμμά της, με κορωνίδα τα πυρηνικά και δεσμεύσεις περί οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Κέρδισε στη διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης μόλις με 10 έδρες διαφορά υπέρ της: 271 - 261. Την επομένη (19/3), ο Αταλ Μπιχάρι Βάτζπαϊ ορκιζόταν πρωθυπουργός της χώρας από τον πρόεδρο Κ. Ρ. Ναραγιανάν.

Οι σχέσεις Ινδίας - Πακιστάν είχαν αρχίσει να χειροτερεύουν ήδη από την προεκλογική περίοδο, με την αποπομπή διπλωματών εκατέρωθεν επειδή είχαν εμπλακεί σε "κατασκοπευτικές δραστηριότητες". Μετά τη νίκη του κόμματος Μπαρατίγια Τζανάτα εκτραχύνθηκαν επικίνδυνα. Στις αρχές Μαρτίου, το Ισλαμαμπάντ προειδοποίησε ότι θα "άλλαζε την πυρηνική πολιτική που ακολουθούσε". Από την άλλη, υπήρξαν κατηγορίες για πυρά κατά του νέου Ινδού υπουργού Αμυνας, Τζορτζ Φερνάντες, από Πακιστανούς μεθοριακούς φρουρούς στο διαφιλονικούμενο κρατίδιο Κασμίρ, σε επίσκεψη του Ινδού πολιτικού.

Την 6η Απριλίου, το Πακιστάν προέβη σε δοκιμή ενός πυραύλου εδάφους - εδάφους μέσου βεληνεκούς (1.450 χιλιομέτρων), σε μια "επίδειξη ισχύος" και αποφασιστικότητας προς το Νέο Δελχί. Η απάντηση ήταν οξύτατη: το ινδικό υπουργείο Αμυνας αποκρίθηκε ότι οι δικοί του πύραυλοι μπορούν να φθάσουν "οπουδήποτε στο Πακιστάν", ότι η Ινδία "είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει, οτιδήποτε το Πακιστάν σχεδιάζει να κάνει", και "οποιαδήποτε απειλή προς την εθνική της ασφάλεια". Ενώ οι ΗΠΑ εξέφρασαν τη "λύπη" τους, κάνοντας λόγο για "δυνάμει αποσταθεροποιητική" εξέλιξη, και στέλνοντας επειγόντως τον πρεσβευτή τους στα ΗΕ Μπιλ Ρίτσαρντσον και τον Καρλ Ιντερφερθ, υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, αρμόδιο για τη Νότια Ασία, σε Νέο Δελχί και Ισλαμαμπάντ, για να "προλάβουν" τα "χειρότερα".

Ηταν αργά: ο Αταλ Μπιχάρι Βάτζπαϊ μιλούσε ήδη για έναρξη πυρηνικού προγράμματος που θα ξεπερνούσε εκείνα της "απειλητικής" γείτονος Κίνας και των ΗΠΑ (!), ενώ ο Ναουάζ Σαρίφ τον συναγωνιζόταν σε κορόνες, μιλώντας για "ισχυρή άμυνα που θα φέρει ισχυρή οικονομία" (!).

Ενα μήνα αργότερα, η Ινδία συγκλόνιζε τον κόσμο. Την 11η Μαϊου πραγματοποίησε τρεις υπόγειες πυρηνικές δοκιμές και εκτόξευε έναν πύραυλο "πολλαπλών ρόλων". Δύο μέρες αργότερα, την 13η, πραγματοποιούσε δύο ακόμη δοκιμές, για να "αποδείξει την αμυντική της επάρκεια". Η αντιπολίτευση, κυρίως η Αριστερά, που προειδοποιούσε από καιρό για τους κινδύνους, ξεσηκώθηκε. Αλλά ο Βάτζπαϊ έπλεε σε πελάγη εθνικιστικής έξαρσης. Την επομένη μιλούσε για "είσοδο στο πυρηνικό κλαμπ", και δήλωνε έτοιμος να "συζητήσει με τις πυρηνικές δυνάμεις την επισημοποίηση ενός μορατόριουμ για τις πυρηνικές δοκιμές". Ενώ ο αμήχανος (αφού οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες δεν είχαν πάρει... χαμπάρι) Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, ζητούσε από το Νέο Δελχί να "υπογράψει άμεσα" τη Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών (CTBT) και τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Οπλων (NPT), κραδαίνοντας εμπορικές κυρώσεις, παρατηρούνταν "διάσπαση" στη διεθνή κοινότητα. Το ΔΝΤ "πάγωσε" τα δάνεια προς την Ινδία, η Βρετανία όχι. Η Ιαπωνία ανέστειλε κάθε οικονομική βοήθεια, η Ρωσία αντιτάχθηκε στις κυρώσεις. Η Κίνα μίλησε για "διασάλευση της τάξης". Ο ΟΗΕ έμεινε σε φραστικές προτροπές. Ολοι στράφηκαν στο Πακιστάν: οι πιέσεις για να μην ακολουθήσει την κούρσα, σημειώθηκαν κυρίως από Αμερικανούς διπλωμάτες, αλλά έπεσαν στο κενό αφού η κυβέρνηση του Ναουάζ Σαρίφ απάντησε ότι "επιφυλάσσεται". Οχι για πολύ. Την 28η Μαϊου, το Πακιστάν προχώρησε σε πέντε δοκιμές, και την 30ή σε ακόμη δύο. Αμέσως μετά, κάλεσε σε "συνομιλίες" την Ινδία.

Η κατάσταση δεν ξέφυγε από τον έλεγχο, πλην οι συνέπειες της βίαιης πυρηνικοποίησης ήταν κυρίως οικονομικές. Η Ινδία τριπλασίασε τις αμυντικές της δαπάνες, το Πακιστάν "αιμορράγησε" λόγω του κόστους της κούρσας. Το πάγωμα των δανείων και της βοήθειας χειροτέρευσαν τα πράγματα, τόσο για την Ινδία, που εισήλθε σε περίοδο ύφεσης, όσο - σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό - και για το Πακιστάν, που βρέθηκε σε αλγεινή θέση.

Με το ζήτημα του Κασμίρ, μιας περιοχής για την οποία Πακιστάν και Ινδία ήρθαν σε ένοπλη σύγκρουση τρεις φορές μετά την ανεξαρτησία τους - 1947 - '48, 1965, 1971 - να παραμένει άλυτο και αφορμές να προσφέρονται κάθε τόσο (σημειώστε: 19 Ινδοί νεκροί την 19η Ιουνίου από επίθεση "ανταρτών" προσκείμενων στο Πακιστάν σε γαμήλια τελετή. Τέσσερις Πακιστανοί νεκροί από πυρά Ινδών φρουρών την 14η Σεπτεμβρίου. Και τακτές ανταλλαγές πυρών με νεκρούς... ), η πιθανότητα πυρηνικού ολέθρου είναι ορατότερη από ποτέ, αν υπερισχύσουν οι "ακραιφνείς".

Ωστόσο πλειοδότησαν οι πιο "ψύχραιμοι". Από το καλοκαίρι άρχισε ένας σταδιακός διάλογος Βάτζπαϊ και Σαρίφ, που προχώρησε κάπως το Σεπτέμβριο, όταν, στη ΓΣ του ΟΗΕ, οι δύο συμφώνησαν σε "νέο κεφάλαιο συνεργασίας", εκεχειρία στο Κασμίρ, σε δημιουργία γραμμής απευθείας επικοινωνίας και στην αποκατάσταση των συγκοινωνιών. Τον Οκτώβριο, άρχισε ένας κύκλος "ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων" για την επίλυση των εκκρεμών διμερών ζητημάτων. Παράλληλα, άρχισε διάλογος Πακιστάν - ΗΠΑ και Ινδίας - ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον, το Νοέμβριο, σε ένα δείγμα "ικανοποίησης", ήρε ορισμένες από τις κυρώσεις που είχε επιβάλει. Πλην ο "διάλογος" δεν έφερε ουσιαστική πρόοδο: ως το τέλος του έτους δεν υπήρξε καμία συμφωνία επί του Κασμίρ, ή των υψιπέδων του Σιάτσεν, ή των πυρηνικών. Ενώ η κυβέρνηση Βάτζπαϊ επέμεινε στο πλαίσιο του "διμερούς" διαλόγου, αρνούμενη τις αμερικανικές πιέσεις για "διεθνοποίηση".

Η κατάσταση που "κληροδοτεί" το 1998 στο 1999 εμπεριέχει μια γερή δόση αβεβαιότητας. Καθώς οι δύο χώρες έχουν δρομολογήσει τη δημιουργία πυρηνικών οπλοστασίων και η πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό αμφοτέρων είναι ασταθής, αναλυτές σημειώνουν ότι το "αδιανόητο" της χρήσης των πυρηνικών όπλων δε θα πρέπει να αποκλείεται από τις προοπτικές, όπως και η "επικυριαρχία" των ΗΠΑ...