Είχα να δω την ταινία από τότε που πρωτοπαίχτηκε (1957). Τη ρούφηξα πάλι σαν να την έβλεπα για πρώτη φορά (έχω πάντα καθαρά στο νου μου το βιβλίο του Καζαντζάκη). «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» είναι μια βαθιά σκεπτόμενη ταινία! Γιατί βάζει ζητήματα που έχουν να κάνουν με δυνατές αξίες. Μιλάει για την εσωτερική, αλλά και την εθνική και κοινωνική ελευθερία, μιλάει για το προσωπικό, αλλά και για το εθνικό και το κοινωνικό δικαίωμα - και το χρέος - τουξεσηκώματος ενάντια στην προσωπική, στην εθνική και την κοινωνική καταπίεση, ενάντια στον ξένο και τον ντόπιο εχθρό. Μιλάει, με άλλα λόγια, για τη ζωή και την εξέλιξή της.

Βρισκόμαστε στα 1920 στην Κρήτη. Ο υψηλός κλήρος και οι προύχοντες, αγκαλιά και σε συνεννόηση με τον Τούρκο (ειρηνική συνύπαρξη)! Ενα χωριό, όμως, και ο λαϊκός κλήρος του ξεσηκώνονται ενάντια στον ξένο. Οι Τούρκοι σκοτώνουν και καίνε το χωριό! Οσοι γλίτωσαν, παίρνουν τους δρόμους για να βρουν ένα κομμάτι γης να καλλιεργήσουν. Η πείνα και οι κακουχίες τους θερίζουν! Φτάνουν σε ένα συμβιβασμένο - και προσκυνημένο - χωριό. Σε ένα χωριό που ο κλήρος και η άρχουσα τάξη βρίσκονται σε ειρήνη και συνεννόηση με τον Τούρκο. Ζητάνε βοήθεια. Ο λαός του χωριού είναι έτοιμος να ανταποκριθεί. Ο υψηλός κλήρος και οι προύχοντες, όμως, αρνούνται! Διαδίδουν ψεύτικα ότι οι πρόσφυγες έχουν χολέρα (αυτοί, όμως, πεθαίνουν μόνο από την πείνα και όχι από την αρρώστια). Ποντάροντας στην άγνοια του λαού και στις θρησκευτικές και κοινωνικές προκαταλήψεις και με τη βοήθεια των Τούρκων, κερδίζουν τον πρώτο γύρο. Οι πρόσφυγες εξοστρακίζονται μακριά. Κάποια μέρα, όμως, όταν η πείνα φτάνει στο απροχώρητο, όταν ωριμάζουν οι συνθήκες θα λέγαμε σήμερα, οι πρόσφυγες, και με τη βοήθεια του «Χριστού», ενός τσομπάνη από το συμβιβασμένο χωριό (με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του ηγέτη, της προσωπικότητας), εισβάλλουν στο γειτονικό χωριό. Εκεί ενώνονται με τους ντόπιους και όλοι μαζί αρπάζουν τα όπλα και στρέφονται ενάντια στους καταπιεστές (υψηλός κλήρος, προύχοντες, Τούρκοι).

Εχουμε να κάνουμε με μια επαναστατική ταινία; Και βέβαια έχουμε! «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» γράφτηκε όταν ο Καζαντζάκης λειτουργούσε ακόμα σαν κοινωνικός συγγραφέας, σαν συγγραφέας των καταπιεσμένων! Λειτουργούσε ακόμα σαν καταλύτης για το σύστημα και την Εκκλησία (η οποία τον αφόρισε)! «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» του Ζιλ Ντασσέν γυρίστηκε όταν ο Ζυλ Ντασσέν είχε ακόμα νωπές τις αριστερές, κομμουνιστικές αντιλήψεις. Αντιλήψεις που τον έχωσαν στη μαύρη αράχνη της αμερικάνικης μακαρθικής μαύρης λίστας! (Ο Ντασσέν διατήρησε πολλές αρχές από κείνη την περίοδο μέχρι το τέλος της καθαρής ζωής του).

Από τη μια οι δυο αυτοί άξιοι και τίμιοι δημιουργοί, από την άλλη οι αντικειμενικές συνθήκες (πρόσφατοι αφορισμοί και πρόσφατα κυνήγια της μαύρης λίστας) έπλασαν μια λαϊκή ταινία. Μια ταινία, που, χωρίς να είναι μεγάλος κινηματογράφος, χωρίς να είναι ο κινηματογράφος του Μπουνιουέλ ή του Παζολίνι, ερευνά, αποκαλύπτει, ξεσηκώνει!

Πολλοί έκαναν το λάθος να διαβάσουν τον «Χριστό Ξανασταυρώνεται» σαν βαθιά θρησκευτικό αφήγημα (η Εκκλησία, βέβαια, ήξερε και αφόρισε). Αρκετοί, επίσης, είδαν και την ταινία με τα ίδια μάτια. Ομως, τόσο ο Καζαντζάκης, όσο και ο Ντασσέν, χρησιμοποίησαν το μύθο του Χριστού για τις κοινωνικές ηθικές αξίες που έφερε μαζί του. Για την κοινωνική δικαιοσύνη που ευαγγελίζονται. Τα θρησκευτικά και τα άλλα παρόμοια δεν τους αφορούσαν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως σχεδόν όλοι οι κοινωνικοί συγγραφείς, ξένοι και Ελληνες, από τον Ουγκώ και τον Τολστόι μέχρι τον Κώστα Βάρναλη (Η Μάνα του Χριστού), πήραν ολόκληρο ή μέρος του μύθου του Χριστού και μέσω αυτού είπανε αυτά που ήθελαν να πούνε. Χρησιμοποίησαν, δηλαδή, τη θρησκευτική φιλολογία, την τόσο γνωστή στις συνειδήσεις των απλών ανθρώπων, σαν όχημα! Η Λατινική Αμερική, η επαναστατημένη Λατινική Αμερική, ακόμα και σήμερα «εκφράζεται» μέσα από την Παναγία και το Χριστό. Βέβαια, και στους δυο δίνουν άλλη διάσταση. Ακολουθούν και αυτοί το δρόμο που ακολούθησαν ο Καζαντζάκης και ο Ντασσέν!

Θα κάνω μια παράκληση - σύσταση προς τους θεατές: Προσέξτε ιδιαίτερα τους διαλόγους. Δεν είναι απλώς λογοτεχνικά όμορφοι, είναι και μεστοί από νοήματα. Πολλοί λίγες φορές ο κινηματογράφος παντρεύτηκε με καλό γάμο με τη φιλολογία. «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» είναι ένας άριστος τέτοιος γάμος!

Παίζουν: Μελίνα Μερκούρη, Μορίς Ρονέ, Πιερ Βανέκ, Ροζέ Ανίν, Τζο Ντασσέν, Αννα Αρμάου, Δήμος Σταρένιος, κ.ά.