Τι συνέβη πραγματικά στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας; Το σχέδιο της Φρειδερίκης για την αρπαγή των παιδιών και τον εγκλεισμό τους στα φασιστικά κάτεργα της Κηφισιάς, του Ιτζεδίν, της Λέρου, της Μακρονήσου κλπ. μπήκε σε εφαρμογή τον Ιούνη του 1947 και συνέχισε και μετά τις 30 Αυγούστου 1949, που θεωρείται ημέρα λήξης του Εμφύλιου. Το έγκλημα αυτό το «ευλόγησε» ο αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων Βλάχος, παρομοιάζοντας τον ΔΣΕ «ως ...άλλον Ηρώδη», ενώ το εξύμνησε, με διάγγελμά του, στις 28.12.1949, απ' το Ραδιοφωνικό Σταθμό «Φωνή της Αμερικής», ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αθήνα, Γκρέιντι, καθώς και οι πρωθυπουργοί της περιόδου αυτής, Κ. Τσαλδάρης και Θεμ. Σοφούλης.

Τα παιδιά των εμπόλεμων περιοχών, ιδιαίτερα αυτά των περιοχών που βρίσκονταν υπό διαρκή βομβαρδισμό από τον αστικό στρατό, ζούσαν καθημερινά με τον κίνδυνο του θανάτου, αντιμετώπιζαν οξύ πρόβλημα διατροφής και δεν ήταν λίγα αυτά που έχαναν αναίτια τη ζωή τους. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ο αστικός στρατός βομβάρδιζε με την αεροπορία του κατοικημένες περιοχές σπέρνοντας τον αφανισμό. Τεράστιες ήταν οι απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό από τη ρίψη βομβών Ναπάλμ.

Προς το τέλος του 1947, ο εμφύλιος πόλεμος φούντωσε για τα καλά και η ανάγκη για να υπάρξει ειδική μέριμνα για τα παιδιά - ούτως ώστε να μην πληρώσουν με τη ζωή τους τις συνέπειες - ήταν κάτι παραπάνω από φανερή. Στις περιοχές που έλεγχαν οι αντάρτες, αυτή η ανάγκη έπαιρνε καθημερινά επιτακτικό χαρακτήρα. Τα παιδιά των εμπόλεμων περιοχών βρέθηκαν στον κυκλώνα του θανάτου. Αντιμετώπιζαν μεγάλους κινδύνους, οι οποίοι προέρχονταν από τις οβίδες των πυροβόλων και από τις βόμβες των αεροπλάνων του κυβερνητικού στρατού. Μάλιστα, αντιπρόσωπος της Βαλκανικής Επιτροπής του ΟΗΕ καταγράφει ξεσπιτωμένη οικογένεια από τον κυβερνητικό στρατό, που θα την παρουσιάσουν, όμως, σαν θύμα του ΔΣΕ. Επίσης από την αρπαγή, κυρίως των παιδιών των μαχητών του ΔΣΕ, τον εγκλωβισμό και το βασανισμό τους στα διάφορα «αναμορφωτήρια» της Φρειδερίκης, όπως είδαμε. Τέλος, από την τρομοκρατία των μοναρχοφασιστικών συμμοριών, τύπου Αντόν Τσαούς, που οργίαζαν ασύδοτα σε βάρος των ανθρώπων και λεηλατούσαν τα χωριά.

Πριν αρχίσει η επιχείρηση σωτηρίας των παιδιών με την αποστολή τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες, για να αντιμετωπιστεί και το παιδομάζωμα που οργάνωσε η Φρειδερίκη, ο ΔΣΕ ρίχτηκε στη μάχη για να οργανωθεί η λαϊκή εκπαίδευση στις περιοχές που είχε εγκαθιδρυθεί η λαϊκή εξουσία.

Χαρακτηριστική είναι η απόφαση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. «Το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας με την Πράξη υπ' αριθμόν 5 αποφασίζει ότι:

Αρθρο 1: Η στοιχειώδης εκπαίδευση είναι 6χρονη, υποχρεωτική και δωρεάν για όλα τα παιδιά του λαού.

Αρθρο 2: Κάθε Λαϊκό Συμβούλιο έχει υποχρέωση να οργανώσει ένα σχολείο.

Αρθρο 3: Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν διπλωματούχοι δάσκαλοι, το Λαϊκό Συμβούλιο ορίζει δασκάλους εκείνους που έχουν την αναγκαία μόρφωση για να διδάξουν. Επίσημη γλώσσα είναι η δημοτική. Για τα παιδιά που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες, ιδρύονται ιδιαίτερα σχολεία από το Λαϊκό Συμβούλιο και η διδασκαλία γίνεται στη γλώσσα της μειονότητας. Τα Λαϊκά Συμβούλια φροντίζουν για βιβλία, γραφή, υλικά, ιδιαίτερα των απόρων παιδιών, αν δε βρεθούν βιβλία η διδασκαλία γίνεται προφορικά».

Ετσι, ευθύς εξαρχής υπήρχε το ζήτημα της εξασφάλισης των παιδιών ανταρτών - από την κατεχόμενη Ελλάδα - που είχαν μεταφερθεί στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές από τους γονείς τους για να προστατευτούν. Ομως, η ένταση του πολέμου, σιγά - σιγά, γενίκευσε το πρόβλημα και οι εκκλήσεις των κατοίκων της Ελεύθερης Ελλάδας προς την Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ) να πάρει μέτρα, έλαβαν μαζικό χαρακτήρα. Η μόνη διέξοδος για τη λύση του προβλήματος ήταν η μεταφορά αυτών των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες, όπως και έγινε.

Τόσο οι λαϊκές οργανώσεις των ανταρτοκρατούμενων περιοχών, όσο και η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση απηύθυναν σχετικό αίτημα στις Λαϊκές Δημοκρατίες και η μεταφορά των παιδιών άρχισε να πραγματοποιείται - με μαζικό και οργανωμένο τρόπο - από το Μάρτη του 1948. Για το θέμα αυτό, μάλιστα, σχετικές ανακοινώσεις έκανε ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα» («Δελτίο ειδήσεων ΔΣΕ», 3/3/1948), ενώ το υπουργείο Εσωτερικών της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης στις 7/3/1948 έδωσε στη δημοσιότητα την εξής ανακοίνωση:

«Λαϊκές και άλλες οργανώσεις πρόνοιας και προστασίας του παιδιού της Ελεύθερης Ελλάδας, καθώς και χιλιάδες γονείς και κηδεμόνες απευθύνθηκαν προ καιρού με εκκλήσεις στις φιλανθρωπικές οργανώσεις των Λαϊκοδημοκρατικών Χωρών και ζήτησαν απ' αυτές να περιθάλψουν και να προστατέψουν την ελληνική παιδική νεολαία που κινδύνευε από τον υποσιτισμό και τη βαρβαρότητα του μοναρχοφασισμού.

Οι φιλανθρωπικές και οργανώσεις προστασίας της παιδικής ηλικίας, καθώς και διάφορες οργανώσεις της νεολαίας των χωρών αυτών, με εξαιρετική χαρά και ευχαρίστηση, αποδέχτηκαν τις εκκλήσεις αυτές και ανέλαβαν να περιθάλψουν τα Ελληνόπουλα για όσο διάστημα θα χρειαστεί.

Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση, βλέποντας πως με την καταστροφική πολιτική, που από το 1945 εφαρμόστηκε στην Ελλάδα από ξένους και ντόπιους εκμεταλλευτές, με τις συνεχείς καταστροφές και λεηλασίες που συστηματικά εφάρμοζε και εφαρμόζει ο μοναρχοφασισμός σε βάρος του λαού και της περιουσίας του, ελαττώθηκαν οι δυνατότητες ανάλογης διατροφής που έχει ανάγκη η παιδική ηλικία. Με το εγκληματικό πέταμα στους δρόμους των πόλεων 150.000 και πάνω παιδιών, που καθημερινά δεκάδες απ' αυτά πεθαίνουν. Με την τελευταία διαταγή της Φρειδερίκης, που διέταξε τους υποτακτικούς της να συγκεντρώσουν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά στα αστικά κέντρα για να τα μετατρέψουν σε γενίτσαρους και να τα βάλουν αναγκαστικά στις αγαπητές της χιτλερικές οργανώσεις νεολαίας. Ακόμα δε και με τους άνανδρους βομβαρδισμούς των ανυπεράσπιστων γυναικόπαιδων, από τους οποίους τον τελευταίο καιρό σκοτώθηκαν 120 παιδάκια, αποφάσισε να κάνει αποδεκτές τις αιτήσεις των λαϊκών οργανώσεων και των γονιών και να εγκρίνει την αποστολή και παραμονή των παιδιών, μέχρις ότου οι συνθήκες στη χώρα μας θα επιτρέψουν την επιστροφή τους.

Η ψευτοκυβέρνηση της Αθήνας και οι πάτρωνές της σηκώνουν καπνούς συκοφαντίας για να σκεπάσουν τις συνεχείς ήττες και διαλύσεις μονάδων του στρατού τους, που υφίστανται από επιχειρήσεις του ΔΣΕ, ιδίως τις τελευταίες μέρες στην Πελοπόννησο, Θεσσαλία και Ηπειρο. Απάντηση στις συκοφαντίες της δίνουν τα ευχαριστήρια τηλεγραφήματα, που κατά εκατοντάδες κατακλύζουν τη Δημοκρατική Κυβέρνηση σ' όλες τις γωνιές της Ελλάδας, ελεύθερης και σκλαβωμένης» («Δελτίο Ειδήσεων ΔΣΕ», 8/3/1948 και εφημερίδα «Εξόρμηση» 15/3/1948).

Κάτω από την πίεση του μοναρχοφασισμού, τα όργανα των Λαϊκών Συμβουλίων, που λειτουργούσαν στις απελευθερωμένες από τον ΔΣΕ περιοχές, με την καθοδήγηση κυβερνητικών αντιπροσώπων της ΠΔΚ, περιέρχονταν τα χωριά και εξηγούσαν στους κατοίκους την απόφαση και τις εισηγήσεις της ΠΔΚ, που απέβλεπαν στη σωτηρία των παιδιών και των μητέρων τους, με την αποστολή τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Με τον τρόπο αυτό, οι γονείς ελεύθερα και αβίαστα εκτίμησαν κι αποφάσισαν οι ίδιοι, αν θα στείλουν ή όχι τα παιδιά τους στις γειτονικές χώρες, οι κυβερνήσεις των οποίων είχαν προηγούμενα αποδεχτεί την πρόταση της ΠΔΚ, που τους έγινε στις 7 Μάρτη 1948, να φιλοξενήσουν τα Ελληνόπουλα για όσο διάστημα διαρκούσαν οι πολεμικές επιχειρήσεις.

Τη σωτηρία αυτών των παιδιών, η ντόπια αντίδραση και οι ξένοι προστάτες της την ονόμασαν «παιδομάζωμα» και επιχείρηση διαμόρφωσης «γενιτσάρων», επιδιώκοντας έτσι να σπιλώσουν τους αγώνες του ΔΣΕ και του ΚΚΕ, να σπιλώσουν στο σύνολό του το προοδευτικό, αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας. Η κυβέρνηση των Αθηνών, μόλις πληροφορήθηκε ότι οι Λαϊκές Δημοκρατίες αποδέχτηκαν την πρόταση της ΠΔΚ να φιλοξενήσουν τα Ελληνόπουλα από τις εμπόλεμες περιοχές, εξαπέλυσε μια πρωτοφανή συκοφαντική εκστρατεία εναντίον της ΠΔΚ και του ΚΚΕ, κάνοντας λόγο για αρπαγή των παιδιών, σκάρωσε το παραμύθι του «παιδομαζώματος» επιδιώκοντας να ζωντανέψει ανατριχιαστικές μνήμες από τα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Να τρομάξει έτσι τον ελληνικό λαό. Να παραπλανήσει τη διεθνή κοινή γνώμη και να κινητοποιήσει τη χωροφυλακή, τις διάφορες συμμορίες, ακόμα και το στρατό, για να συλλάβουν και να οδηγήσουν τα παιδιά διά της βίας στα «αναμορφωτήρια» της Φρειδερίκης.

Στην κατηγορία της ελληνικής κυβέρνησης, ότι τα παιδιά μεταφέρθηκαν στο εξωτερικό με τη βία και παρά τη θέληση των γονέων τους, η απάντηση της ΠΔΚ δόθηκε στο Υπόμνημά της στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, στο οποίο, μεταξύ των άλλων, διαβάζουμε τα εξής:

«Η αλήθεια όμως είναι τόσο απλή, που ο καθένας χωρίς την παραμικρή προσπάθεια θα μπορούσε να τη διαπιστώσει. Η απαθλίωση των παιδιών, η πείνα τους, η εγκατάλειψή τους, οι κίνδυνοι από τις αεροπορικές επιδρομές και από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, υποχρέωσαν τους γονείς των παιδιών να τα στείλουν σε ασφαλή τόπο. Οι φιλανθρωπικές οργανώσεις των Λαϊκών Δημοκρατιών δέχτηκαν, με τη μεσολάβησή μας, να περιποιηθούν και να φιλοξενήσουν αυτά τα φτωχά θύματα των μοναρχοφασιστικών φρικαλεοτήτων. Και τις μέρες εκείνες ακριβώς που γινόταν από τον ΟΗΕ η παγκόσμια καμπάνια για το παιδί, διεξαγόταν εδώ ένα λαμπρό έργο αλληλεγγύης. Δώδεκα χιλιάδες παιδιά είχαν σωθεί.

Φυσικά, δεν ήταν όλα τα παιδιά, της Ελεύθερης Ελλάδας. Πολλοί γονείς, είτε επειδή είχαν τα μέσα να τα θρέψουν, είτε γιατί δεν ήθελαν να τα αποχωριστούν, δεν τα έστειλαν και κανένας δεν τους ανάγκασε να το κάνουν. Αλλοι πάλι γονείς έστειλαν ένα ή δυο παιδιά και κράτησαν τα άλλα. Είναι αλήθεια πως πολλοί από αυτούς τους τελευταίους μετάνιωσαν που δε μιμήθηκαν τους άλλους, όταν τα αμερικάνικα αεροπλάνα σκότωσαν πολλά από αυτά και η πείνα αποδεκάτιζε τα άλλα. Το γεγονός αυτό, εν πάση περιπτώσει, δείχνει πως κανένας καταναγκασμός δεν ασκήθηκε, ούτε ήταν δυνατό να ασκηθεί. Σας επαναλαμβάνουμε μονάχα τούτο: Ούτε ένα παιδί δε στάλθηκε σε μια δημοκρατική χώρα χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων του. Σε κάθε χωριό, άλλωστε, οι γονείς εξέλεξαν μονάχοι τους μια ενήλικη κοπέλα ή μια γυναίκα για κάθε ομάδα 20-25 παιδιών για να τα συνοδεύσει».

Μετά τη συγκατάθεση των κυβερνήσεων των χωρών της Λαϊκής Δημοκρατίας, άρχισε η μεταφορά των 25.000 παιδιών από τις εμπόλεμες περιοχές της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης με τη θέληση των γονιών ή των συγγενών τους (η ελληνική κυβέρνηση ανέβαζε τον αριθμό αυτό στις 28.000).

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, που έδωσαν την εποχή εκείνη οι υπηρεσίες του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, η νοσηρότητα που παρουσίαζαν τα παιδιά όταν μεταφέρθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες, ήταν η εξής:

• Πνευμονικές παθήσεις 26%.
• Βρογχικά 17,5%.
• Νευρικές παθήσεις 10,5%.
• Ψώρα 14% (από έλλειψη σαπουνιού).
• Ρευματικά και άλλες παθήσεις (τραχώματα κλπ.) 21,5%.
• Τελείως υγιή μόνο το 10,5%.
• Το σωματικό βάρος για το 92% των παιδιών αυτών ήταν από 5-10 κιλά κάτω του κανονικού.

Δεν ήταν καλύτερη η κατάσταση αυτών των παιδιών και από την άποψη του μορφωτικού τους επιπέδου. Τα στοιχεία σε ποσοστά για το σύνολο των παιδιών που εγκαταστάθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες δείχνουν την παρακάτω γενική εικόνα:

• Εντελώς αγράμματα 60%.
• Α` τάξη Δημοτικού 17,5%.
• Β` 14%.
• Γ` 5%.
• Πάνω από τη Γ` τάξη 4%.

Για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης, το ΚΚΕ, το Μάη του 1948, συγκρότησε την «Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί» (ΕΒΟΠ) με επικεφαλής τον Πέτρο Κόκκαλη. Η ΕΒΟΠ ασχολήθηκε με την καθοδήγηση και τη βοήθεια του έργου των Ελλήνων εκπαιδευτικών, την οργάνωση φροντιστηρίων επιμόρφωσης των Ελλήνων δασκάλων, τη συγγραφή διδακτικών βιβλίων, την έκδοση εξωσχολικών αναγνωσμάτων, κλπ. Και, από τη μεριά τους, οι Ελληνες εκπαιδευτικοί, με τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, της ελληνικής ιστορίας, της γεωγραφίας της Ελλάδας και με την πατριωτική αγωγή των προσφυγόπουλων.

Η αποστολή των παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες έγινε με τη σύμφωνη γνώμη των γονιών τους, κι όπου δεν υπήρχαν γονείς, με τη σύμφωνη γνώμη των στενών τους συγγενών. Επρόκειτο για παιδιά που στη μεγάλη τους πλειοψηφία ήταν παιδιά ανταρτών ή συγγενείς τους. Προέρχονταν κυρίως από τις βόρειες περιοχές της χώρας, αν και ανάμεσά τους υπήρχαν ανταρτόπαιδα από τη Νότια Ελλάδα, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη (Θ. Μητσόπουλου: «Μείναμε Ελληνες», σελ. 15-20).

Η αποστολή ήταν οργανωμένη τόσο από μέρους των ανταρτών, όσο και από τις χώρες υποδοχής. Τα παιδιά καταγράφονταν σε ειδικές καταστάσεις και συνοδεύονταν στη χώρα υποδοχής από άνθρωπο που είχε εκλεγεί από τα Συμβούλια Γονέων της Ελεύθερης Ελλάδας. Ανά 25 παιδιά υπήρχε κι ένας τέτοιος συνοδός («Δελτίο Ειδήσεων ΔΣΕ» 3/3/1948). Οι χώρες υποδοχής, σε συνεργασία με την ΠΔΚ, είχαν φροντίσει για τη μεταφορά και την εγκατάσταση των παιδιών από τη στιγμή που περνούσαν τα σύνορα, για τη διατροφή τους και την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη, για τη δημιουργία σε γενικές γραμμές όλων εκείνων των συνθηκών άνετης διαβίωσης και μόρφωσής τους.

Χώρες που δέχτηκαν παιδιά ήταν η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Πολωνία, η Ανατολική Γερμανία (ΓΛΔ), η Βουλγαρία. Επίσης, παιδιά δέχτηκε και η Αλβανία, τα οποία προωθήθηκαν στις άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες, καθώς και η ΕΣΣΔ μετά την ήττα του ΔΣΕ και το πέρασμα των ανταρτών στην πολιτική προσφυγιά. Για την παρακολούθηση, τη φροντίδα και τη μόρφωση των παιδιών, το ΚΚΕ και η ΠΔΚ από το Μάη του 1948 ίδρυσαν, όπως είδαμε, την Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί (ΕΒΟΠ), την οποία στελέχωσαν εξαίρετοι επιστήμονες και παιδαγωγοί, όπως ο Π. Κόκκαλης (επικεφαλής), η γνωστή λογοτέχνης Ελλη Αλεξίου, ο παιδαγωγός Γ. Αθανασιάδης, οι εκπαιδευτικοί Στρ. Τσιαραντζίδης, ο Θ. Μητσόπουλος, η Μ. Μινεέμη κ.ά.

Στοιχεία από δημοσιεύματα του «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» (1/11/2000, 16/2/1997, 18/2/1997, 17/8/2008, 15/2/1997)