Το 9ο Συνέδριο του ΚΚΕ, συνήλθετο Δεκέμβρη του 1973 περίοδος όπου κυριαρχούσε η στρατιωτικοφασιστική δικτατορία, αλλά και περίοδοςανόδου των λαϊκών αγώνων με αποκορύφωμα τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973. Εξέτασε αναλυτικά όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν την πολιτική ιστορία του τόπου από το 8ο Συνέδριο και μετά. Στο ίδιο το Κόμμα υπήρξαν εξελίξεις, που επέδρασαν στην πορεία και τη δράση του. Εκδηλώθηκε, επίσης, οργανωμένη δεξιά οπορτουνιστική παρέκκλιση, που δρούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα, η οποία, στην ουσία, αρνούνταν το ρόλο και τον επαναστατικό χαρακτήρα του ΚΚΕ. Το Κόμμα, στη 12η Ολομέλεια του 1968, αντιμετώπισε τη φραξιονιστική δράση της δεξιάς οπορτουνιστικής ομάδας, ξεκαθάρισε τις γραμμές του, και αποφάσισε την οικοδόμηση ΚΟΒ στην Ελλάδα.

Το 9ο Συνέδριο υπέβαλε σε κριτική την πολιτική και δράση του κόμματος, από το 8ο Συνέδριό του, και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι στη γραμμή και στη δράση του κόμματος από το 8ο Συνέδριο μέχρι τη 12η Ολομέλεια (Φλεβάρης 1968), κυριάρχησε βασικά η δεξιά οπορτουνιστική παρέκκλιση και ότι οι αιτίες που κυριάρχησε αυτή η παρέκκλιση ήταν: «η ανεπάρκεια της καθοδήγησης του κόμματος, η λειψή αφομοίωση και η μη δημιουργική εφαρμογή της μαρξιστικής-λενινιστικής θεωρίας, οι παραβιάσεις βασικών λενινιστικών αρχών, σε πρώτη γραμμή της συλλογικότητας και της κοινωνικής σύνθεσης του κόμματος, οι σοβαρές δυσκολίες που δημιουργήθηκαν για το ΚΚΕ και το κίνημα γενικότερα ύστερα από τις δύο αλλεπάλληλες ήττες, ιδιαίτερα οι δυσκολίες για την ανασυγκρότηση των κομματικών οργανώσεων στις συνθήκες της βαριάς παρανομίας και γενικότερα η πολύπλευρη πίεση του εχθρού, καθώς και η μακρόχρονη απουσία από την Ελλάδα σημαντικού τμήματος στελεχών και μελών του κόμματος και της καθοδήγησής του».

Το Συνέδριο υπογράμμισε, επίσης, ότι οι δυσκολίες του συνδυασμού της παράνομης με τη νόμιμη δουλιά διευκόλυναν τη δημιουργία αυταπατών από τις επιτυχίες που σημείωνε η νόμιμη δουλιά.

Το Συνέδριο έθεσε πρωταρχικό καθήκον την οικοδόμηση ισχυρού κόμματος με γερές οργανώσεις, ριζωμένες μέσα στην εργατική τάξη, στην εργαζόμενη αγροτιά και σε όλο τον εργαζόμενο λαό, δεμένες με τις μάζες, κόμμα ικανό να μπει επικεφαλής της πάλης του ελληνικού λαού και να τον οδηγήσει στη νίκη.

Στο Συνέδριο έγινε εκτενής αναφορά στις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα, στα γεγονότα και τις αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία, στην πείρα από την αντιδικτατορική πάλη, στην ένταση της δουλιάς για ενότητα, στην οργάνωση και τη δράση των αντιδικτατορικών δυνάμεων, για την ανατροπή από το λαό του στρατιωτικοφασιστικού καθεστώτος.

Εκτίμησε το ενδεχόμενο ενός συμβιβασμού της χούντας με αστικές πολιτικές δυνάμεις για πολιτική μεταβολή, που θα άφηνε άθικτα τα βάθρα του εναγκαλισμού της Ελλάδας με τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς και την αμερικανοκρατία, Γι' αυτό και συνέδεσε την αποκάλυψη μιας τέτοιας προοπτικής στο λαό, με δράση για να πείθεται ότι τίποτα το καλό δε θα προέλθει από έναν τέτοιο συμβιβασμό, και να συνδέεται η πάλη για τις άμεσες λαϊκές διεκδικήσεις με την πολιτική λύση που πρόβαλλε το ΚΚΕ. "Η αντιπαράθεση αυτή να είναι συνεχής, και να γίνει συνείδηση του λαού προς τα πού είναι η πραγματική και συμφέρουσα γι' αυτόν λύση".

Το Συνέδριο επεξεργάστηκε το Πρόγραμμα του Κόμματος. Στάθηκε στη λαθεμένη ανάλυση των ταξικών δυνάμεων του 8ου, με την εκτίμηση για ύπαρξη "εθνικής αστικής τάξης", την οποία κατέτασσε στις κινητήριες δυνάμεις της "δημοκρατικής - αντιιμπεριαλιστικής επανάστασης". Εκανε κριτική για τη λαθεμένη εκτίμηση περί "ειρηνικού δρόμου" της επανάστασης, όπως και στην υιοθέτηση της απόφασης της 8ης Ολομέλειας της ΚΕ το 1958, για τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων. Στο Πρόγραμμα του Κόμματος αναφέρεται ότι "η Ελλάδα θα φτάσει στο σοσιαλισμό, περνώντας μέσα από μια ενιαία επαναστατική διαδικασία, που θα περιλαμβάνει δύο στάδια επαναστατικών μετασχηματισμών. Ενα δημοκρατικό, αντιμονοπωλιακό αντιιμπεριαλιστικό και ένα σοσιαλιστικό".

Ταυτόχρονα, καθόρισε την εναλλακτική πολιτική λύση μετά την ανατροπή της χούντας, από τις λαϊκές μάζες, που την ονόμασε "νέα δημοκρατία" και τη χαρακτήριζε ως "επαναστατική δημοκρατική εξουσία". Στο πρόγραμμά της καθορίζονταν οι άμεσοι στόχοι πάλης του λαϊκού κινήματος, για ένα δημοκρατικό πολιτικό καθεστώς, για την εθνική ανεξαρτησία και την εφαρμογή πολιτικής ειρήνης και συνεργασίας μ' όλες τις χώρες, για τον περιορισμό της δράσης των μονοπωλίων και την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου του λαού. Το Συνέδριο ψήφισε επίσης Καταστατικό, ενώ ταυτόχρονα έπαιρνε μέτρα για την ανύψωση της κομματικής δουλιάς, τη στρατολογία νέων μελών, τη βελτίωση της λειτουργίας, την τήρηση των αρχών, την ανάπτυξη της ιδεολογικής δουλιάς, το δυνάμωμα της πάλης κατά των δεξιών αναθεωρητών που είχαν συγκροτήσει δικό τους κόμμα, αλλά και τη βοήθεια στην ΚΝΕ.

Το 1978, συνήλθε το 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ, το πρώτο νόμιμο Συνέδριο, μετά από 27 χρόνια παρανομίας και 25 χρόνια αναγκαστικής προσφυγιάς.

Το Συνέδριο έβαλε καθήκοντα στις νέες πλέον συνθήκες και έκανε τροποποιήσεις στο Πρόγραμμα που ψήφισε το 9ο Συνέδριο. Απάλειψε το καθεστώς της «Νέας Δημοκρατίας», που ανταποκρινόταν μόνο στην περίοδο της δικτατορίας, διατήρησε την ενιαία επαναστατική διαδικασία με τα δύο στάδια επαναστατικών μετασχηματισμών και καθόρισε το Πρόγραμμα, τόσο στο πρώτο στάδιο, με το καθεστώς της «δημοκρατίας του λαού», όσο και στο σοσιαλισμό. Το πρόγραμμα της δημοκρατίας του λαού ήταν στόχοι πάλης για τη συσπείρωση όλων των δυνάμεων που είχαν συμφέρον από την εφαρμογή του, αφού αυτό το καθεστώς «θα στρέφεται ενάντια στο διεθνή ιμπεριαλισμό και την ντόπια μονοπωλιακή ολιγαρχία και στους εκφραστές των συμφερόντων τους σ' όλους τους τομείς της ζωής της χώρας μας».

Το Συνέδριο καθόρισε ότι «για την πραγματοποίηση του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού επαναστατικού μετασχηματισμού της χώρας επιβάλλεται να περάσει η εξουσία από τα χέρια της ντόπιας μονοπωλιακής ολιγαρχίας στα χέρια των αντιιμπεριαλιστικών αντιμονοπωλιακών δημοκρατικών δυνάμεων και να εγκαθιδρυθεί μια αντιιμπεριαλιστική αντιμονοπωλιακή δημοκρατία, μια δημοκρατία του λαού».

Το συνέδριο ψήφισε, επίσης, μια σειρά αποφάσεις για τη δουλιά του Κόμματος στο συνδικαλιστικό κίνημα, στο χωριό, στους ΕΒΕ, στους επιστήμονες, στη νεολαία, στις γυναίκες, στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, για την κοινοβουλευτική δουλιά, που βελτίωναν αποφασιστικά τη δράση του Κόμματος στις συγκεκριμένες συνθήκες στα διάφορα κινήματα και μέτωπα πάλης. Ταυτόχρονα, συζήτησε και πήρε απόφαση για την ανάπτυξη των γραμμών του Κόμματος, τον προσανατολισμό στην οικοδόμηση και για την αποφασιστική βελτίωση της ιδεολογικής δουλιάς.

Το Δεκέμβρη του 1982, συνήλθε το 11ο Συνέδριο του ΚΚΕ, στην αίθουσα Συνεδρίων του Κόμματος στον Περισσό. Το ΠΑΣΟΚ είναι ήδη κυβέρνηση και το Συνέδριο ασχολείται με τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται στη χώρα.

Για τη στρατηγική της άρχουσας τάξης, το Συνέδριο εκτιμά ότι: «Από τις εκλογές του 1977... στον ορίζοντα διαγράφηκε τότε η μελλοντική εκλογική ήττα της Δεξιάς. Την ίδια στιγμή το παραδοσιακό Κέντρο διαλυόταν και επομένως διαμορφωνόταν ένα κενό εναλλακτικής λύσης. Μπροστά σ' αυτές τις εξελίξεις, η άρχουσα τάξη συγκεντρώνει τις κύριες προσπάθειές της στο να περιορίσει το ΠΑΣΟΚ... σ' ένα ρόλο κόμματος εναλλαγής στην εξουσία, στα πλαίσια ενός δικομματικού συστήματος με το ΚΚΕ στη γωνία». «Δεν παραγνωρίζουμε, εκτιμούσε το Συνέδριο, τις πολλές και μεγάλες δυσκολίες της νέας κατάστασης. Ομως έχουμε εμπιστοσύνη στους ταξικούς αγώνες της εργατικής τάξης, στους αγώνες όλων των εργαζομένων, έχουμε εμπιστοσύνη στις δυνατότητες του ενωτικού αντιιμπεριαλιστικού, αντιμονοπωλιακού λαϊκού κινήματος και στη μαχητικότητα και στην πολιτική ωριμότητα του Κόμματός μας».

Το 11ο Συνέδριο επεξεργάστηκε την εναλλακτική λύση της «πραγματικής αλλαγής», που θεωρούσε ότι από τη μια μεριά δίνει ρεαλιστικές απαντήσεις σε φλέγοντα και οξυμένα προβλήματα που απασχολούν το λαό και τον τόπο και από την άλλη -κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις- μπορεί να αποτελέσει μορφή περάσματος στην ενιαία επαναστατική διαδικασία μετάβασης στο σοσιαλισμό.

Ως βασικούς στόχους της «πραγματικής αλλαγής» έθετε την αποφασιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων της εθνικής ανεξαρτησίας, την έξοδο από την κρίση μέσα από μια οικονομική ανάπτυξη προς όφελος του λαού και τον ουσιαστικό εκδημοκρατισμό και με βάση αυτούς καθόριζε τη στάση του απέναντι στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ.

Για την πραγματοποίηση αυτών των στόχων, το ΚΚΕ υιοθέτησε την ιδέα της δημοκρατικής κυβέρνησης που «θα εκφράζει όλες τις δυνάμεις που, στον ένα ή άλλο βαθμό, τάσσονται υπέρ της πραγματικής αλλαγής, θα στηρίζεται στο μαζικό λαϊκό κίνημα και θα εφαρμόσει Πρόγραμμα αντιμονοπωλιακής, αντιιμπεριαλιστικής κατεύθυνσης».

Το Συνέδριο επεξεργάστηκε σ' αυτές τις συνθήκες, άμεσους στόχους πάλης "για την αντιμετώπιση της κρίσης μέσα από μια οικονομική ανάπτυξη προς όφελος του λαού", ενώ υπογράμμισε την ανάγκη έντασης της πάλης ενάντια στα πυρηνικά, που είχαν εγκατασταθεί στη χώρα, για την έξοδο από το ΝΑΤΟ και το διώξιμο των στρατιωτικών βάσεων.

Το 12ο Συνέδριο

Το Μάη του 1987, συνήλθε το 12ο Συνέδριο του ΚΚΕ που επεξεργάστηκε την πολιτική των δύο δρόμων για την ελληνική κοινωνία και τη νέου τύπου ανάπτυξη. Στην Πολιτική Απόφαση αναφέρεται: «Μπροστά μας βρίσκονται δύο δρόμοι. Ο ένας είναι ο δρόμος του δικομματισμού, που καθηλώνει την κοινωνικοπολιτική ζωή στις επιλογές της άρχουσας τάξης και υποτάσσει τις τύχες του λαού και της χώρας μας στις δυνάμεις του μεγάλου κεφαλαίου της εξάρτησης και των υπερεθνικών οργάνων της ΕΟΚ. Ο άλλος είναι ο δρόμος της Αριστεράς, για μια ανάπτυξη νέου τύπου, για αλλαγή, με κατεύθυνση το σοσιαλισμό, που θα προχωρά με ρήξεις προς το σύστημα της εξάρτησης και της μονοπωλιακής κυριαρχίας». Ταυτόχρονα, το Συνέδριο επεξεργάστηκε την πολιτική «του κοινωνικοπολιτικού συνασπισμού των δυνάμεων της αλλαγής που αποτελεί στρατηγικής σημασίας προϋπόθεση για την αλλαγή με κατεύθυνση το σοσιαλισμό και οργανικό στοιχείο της». Η νέου τύπου ανάπτυξη θα προωθείται από μια κυβέρνηση της Αριστεράς.

Με βάση τις αποφάσεις του 12ου Συνεδρίου, το ΚΚΕ προχώρησε στη δημιουργία του «Συνασπισμού των δυνάμεων της Αριστεράς και της Προόδου.

Από το 1989 στη διεθνή σκηνή κυριαρχεί η πορεία ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης ως το 1991 που ανατράπηκε και η ΕΣΣΔ.

Την ίδια περίοδο το ΚΚΕ προετοιμάζει το 13ο Συνέδριό του, μέσα σε οξύτατη εσωκομματική διαπάλη από μερίδα στελεχών που στην ουσία αρνούνται το χαρακτήρα του ΚΚΕ, ως επαναστατικού κόμματος, πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης και επιδιώκουν τη διάχυσή του μέσα στο ΣΥΝ, με τη μετατροπή του ΣΥΝ από συνασπισμό κομμάτων σε ενιαίο κόμμα.

Αρνούνται την ταξική πάλη και την προοπτική του σοσιαλισμού, αρνούνται την ύπαρξη εργατικής τάξης και διεξάγουν οξύτατη φραξιονιστική πάλη μέσα στο κόμμα.

Είχε προηγηθεί η περιορισμένη κρίση του '89, οπότε είχε αποχωρήσει μια ομάδα στελεχών της ΚΕ και η διάσπαση της ΚΝΕ.

Σ' αυτές τις συνθήκες συνήλθε το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ, στην Αθήνα, στην κλειστή αίθουσα του Ολυμπιακού Σταδίου, από τις 19 ως τις 24 Φλεβάρη 1991. Το Συνέδριο είχε οριστεί ως προγραμματικό από το 12ο Συνέδριο.

Η διαπάλη με την οπορτουνιστική τάση που επιδίωκε τη σοσιαλδημοκρατικοποίηση ή και τη διάλυση του Κόμματος δεν έληξε μέσα στο συνέδριο, αν και αντιπαρατέθηκαν θεωρητικά, ιδεολογικοπολιτικά ζητήματα. Παρ' όλα αυτά, η πλειοψηφία πάλεψε για τη διατήρηση του ΚΚΕ, για τον επαναστατικό του χαρακτήρα και το ρόλο του ως οργανωμένη συνειδητή πολιτική πρωτοπορία της εργατικής τάξης.

Το 13ο Συνέδριο ανέδειξε σε πλειοψηφία της ΚΕ στελέχη που τάσσονταν υπέρ της διατήρησης του κομμουνιστικού χαρακτήρα του Κόμματος, αλλά δεν έβαλε τέρμα στην εσωκομματική πάλη. Η υπονομευτική δράση συνεχίστηκε και κορυφώθηκε τον Ιούλη του '91, οπότε εγκατέλειψαν το ΚΚΕ 45 μέλη της ΚΕ.

Το Κόμμα μέσα σε δύσκολες συνθήκες κατασυκοφάντησής του από τα πρώην στελέχη του που έγιναν η αιχμή του δόρατος του αντικομμουνισμού της αστικής προπαγάνδας, αλλά και σε αρνητικό διεθνές κλίμα, λόγω των ανατροπών, σε συνθήκες υποχώρησης του κομμουνιστικού κινήματος, καταπιάνεται με την ανασυγκρότησή του. Δίνει αυτή τη μάχη, ταυτόχρονα με πλατιά εξόρμηση στο λαό, με προσπάθεια για ανάπτυξη δράσης στο μαζικό κίνημα και προετοιμάζει ταυτόχρονα το 14ο Συνέδριό του.

Το 14ο Συνέδριο συνήλθε στις 18 -21 Δεκέμβρη του 1991 στην Αθήνα στην αίθουσα Συνεδρίων του Κόμματος στον Περισσό. Το συνέδριο έβαλε το καθήκον της ανασυγκρότησης και ανάπτυξης του Κόμματος, εξέτασε τις αιτίες της δημιουργίας της δεξιάς σοσιαλδημοκρατικής παρέκκλισης των στελεχών που αποχώρησαν από το Κόμμα και εντάχθηκαν στον ΣΥΝ και επεξεργάστηκε πολιτική ανάπτυξης και στόχους πάλης προς όφελος των λαϊκών μαζών.

Το Συνέδριο έκανε και τις πρώτες τοποθετήσεις για τις εξελίξεις στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες εκτιμώντας ότι:

«Οι εξελίξεις αυτές επιβεβαιώνουν με το δικό τους τρόπο τα ζωντανά και πάντα επίκαιρα διδάγματα της μαρξιστικής-λενινιστικής θεωρίας για την κοινωνική επανάσταση. Η παραβίαση βασικών αρχών της, η διαστρέβλωσή της στη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, με αποκορύφωμα τη συνειδητή εγκατάλειψη αρχών στην πορεία της περεστρόικα, αποτέλεσαν βασικές αιτίες των σημερινών τραγικών εξελίξεων και συνεπειών. Το Κόμμα μας έδειξε ανεπάρκεια στη βαθύτερη εκτίμηση των εξελίξεων στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, στη διερεύνηση των αιτιών για ορισμένα αρνητικά φαινόμενα που κατά καιρούς σημείωνε στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Η βαθιά και ολόπλευρη μελέτη όλων όσα έγιναν, η εξαγωγή συμπερασμάτων και εμπειριών, είναι σήμερα περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Απαιτεί και προϋποθέτει τη συνεργασία και επίμονη προσπάθεια του διεθνούς κομμουνιστικού και προοδευτικού κινήματος».

Σχετικά με την πολιτική συμμαχιών, το 14ο Συνέδριο εκτίμησε ότι «η όλη πορεία και τελική κατάληξη του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου δίνει πολύτιμα διδάγματα στο Κόμμα για την πολιτική συμμαχιών, που πρέπει να βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής του».

α) Η διασφάλιση της αυτοτέλειας του Κόμματος πρέπει να είναι πρωταρχική προϋπόθεση και συνεχής επιδίωξη.

β) Η υποτίμηση των ιδεολογικών και πολιτικών διαφορών που υπάρχουν και συνοδεύουν κάθε μορφής συμμαχία και η ανυπαρξία μετώπου εναντίον της αποτελεί σοβαρό σφάλμα και οδηγεί σε αρνητικές απρόσμενες εξελίξεις.

γ) Οι εκπρόσωποι του Κόμματος στις συμμαχίες πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά από συντρόφους που διαθέτουν ικανότητες, αλλά επίσης και σταθερότητα και κομματικότητα. Ο έλεγχός τους από καθοδηγητικά όργανα και κομματικά σώματα πρέπει να είναι συστηματικός και ουσιαστικός.

δ) Να συνυπολογίζεται πάντα με προσοχή η διαλεκτική σχέση που πρέπει να υπάρχει μεταξύ πολιτικών και κοινωνικών συμμαχιών.

Η πολιτική συμμαχιών, πολιτική στρατηγικής σημασίας, πρέπει να είναι διαρκής φροντίδα του ΚΚΕ. Οι δυσκολίες, τα λάθη και οι αποτυχίες δεν πρέπει να οδηγούν στην άρνησή της αλλά στα απαραίτητα μέτρα για την περισσότερο δημιουργική και αποτελεσματική εφαρμογή της. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η πολιτική συμμαχιών πρέπει να συνδυάζεται επίμονα και συστηματικά με την ολόπλευρη, ποσοτικά και ποιοτικά, ενίσχυση του ΚΚΕ».

Το 14ο Συνέδριο εκτίμησε ότι η αντιμετώπιση της σοσιαλδημοκρατίας στην Ελλάδα δεν ήταν πάντοτε πλήρης και αποφασιστική, ότι υποτιμήθηκε η ιδεολογική δουλιά μέσα στο Κόμμα, ήταν λειψή η δουλιά για την ανάδειξη των στελεχών, δεν υπήρχε πάντα αποφασιστική προσήλωση στις αρχές λειτουργίας του Κόμματος, αλλά και σωστή εφαρμογή της πολιτικής των συμμαχιών. Αυτοί οι παράγοντες επέδρασαν στην εμφάνιση της κρίσης στο Κόμμα.

Το Συνέδριο εξέτασε τις νέες δύσκολες συνθήκες μέσα στις οποίες καλείται να δράσει το Κόμμα. Τα σοσιαλιστικά καθεστώτα είχαν ανατραπεί, ενώ τα κράτη - μέλη της ΕΟΚ, προχώρησαν στη συμφωνία του Μάαστριχτ (Δεκέμβρης 1991), που δημιουργούσε νέα δεδομένα για τη ζωή των μαζών και για την ίδια την ταξική πάλη. Το Συνέδριο επεξεργάστηκε την «προοδευτική πολιτική διεξόδου και ανάπτυξης». Κατέληξε στην ανάγκη συσπείρωσης των λαϊκών μαζών, με την τακτική του κοινωνικού συνασπισμού, στη βάση της διεκδίκησης πολιτικής για ανάπτυξη προς το συμφέρον τους. Κατέληξε, τέλος, να εξετάσει σε πανελλαδικές συνδιασκέψεις την πολιτική του Κόμματος απέναντι στην ΕΟΚ μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τις αιτίες ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων και της ΕΣΣΔ.

Το 1993 συγκαλείται η πανελλαδική συνδιάσκεψη για την ΕΟΚ, ενώ το 1995 συνέρχεται η πανελλαδική συνδιάσκεψη που εξετάζει τις αιτίες ανατροπής των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Οι επεξεργασίες και των δύο Σωμάτων εξοπλίζουν το κόμμα ιδεολογικοπολιτικά και θεωρητικά, ενώ αποτελούν αποφασιστική συμβολή στις επεξεργασίες του 15ου Συνεδρίου και στο πρόγραμμα του Κόμματος.

Το 15ο Συνέδριο του ΚΚΕ συνήλθε στις 22-26 Μάη 1996, στην αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ. Τις εργασίες του Συνεδρίου παρακολούθησαν δεκάδες αντιπρόσωποι Κομμουνιστικών Κομμάτων και κινημάτων 47 χωρών όλων των ηπείρων. Ηταν Συνέδριο που ψήφισε Πρόγραμμα και Καταστατικό. Εξετάζοντας τις νέες συνθήκες μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού στην Ευρώπη, αλλά και τις ποιοτικές αλλαγές που επήλθαν μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, επεξεργάστηκε τη στρατηγική και ταχτική του κόμματος και το χαρακτήρα της επανάστασης, καθώς και την πολιτική γραμμή συγκέντρωσης των δυνάμεων της επανάστασης.

Στο νέο Πρόγραμμα του ΚΚΕ για το χαρακτήρα της επανάστασης αναφέρεται ότι:

«Ο ελληνικός λαός θα απαλλαγεί από τα δεσμά και τις συνέπειες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, της ιμπεριαλιστικής καταπίεσης και εξάρτησης, όταν η εργατική τάξη με τους συμμάχους της πραγματοποιήσει τη σοσιαλιστική επανάσταση και προχωρήσει στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Οι εσωτερικές εξελίξεις που μεσολάβησαν στη χώρα και οι αλλαγές στη θέση στο σύστημα του ιμπεριαλισμού, στη δεκαετία του '80 και την πρώτη πενταετία του '90, συνέβαλαν στο να ωριμάσουν περισσότερο οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό στη χώρα μας.

Στην εποχή μας, εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, η πάλη των τάξεων κατευθύνεται στη λύση της βασικής αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας. Η επαναστατική αλλαγή στην Ελλάδα θα είναι σοσιαλιστική.

Κινητήριες δυνάμεις της σοσιαλιστικής επανάστασης θα είναι η εργατική τάξη ως ηγετική δύναμη, οι μισοπρολετάριοι, η φτωχή αγροτιά και τα πιο καταπιεσμένα λαϊκά μικροαστικά στρώματα της πόλης. Η νεολαία θα παίξει δραστήριο ρόλο στον αγώνα για το σοσιαλισμό και την οικοδόμησή του».

Επίσης, στο Πρόγραμμα γίνεται η εκτίμηση: «Αναδείχνεται πιο επιτακτικά η ανάγκη, το ΚΚΕ με την πολιτική του να συμβάλλει στη διαμόρφωση και ωρίμανση του υποκειμενικού παράγοντα για τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Η αντιιμπεριαλιστική αντιμονοπωλιακή γραμμή πάλης συμβάλλει στη συσπείρωση της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, στην αντίσταση και υπεράσπιση των συμφερόντων του από την επιθετικότητα του μεγάλου κεφαλαίου. Είναι ο δρόμος που βοηθά να αλλάξει ο συσχετισμός των δυνάμεων, να γίνει προσέγγιση και κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να πραγματοποιηθεί το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, ο αγώνας αυτός συνδέεται περισσότερο και εντάσσεται οργανικά στον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού. Περικλείει από τη φύση του ρήξεις, οι οποίες υπονομεύουν τα θεμέλια της καπιταλιστικής κυριαρχίας. Δημιουργεί προϋποθέσεις για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της».

Με βάση την παραπάνω εκτίμηση, τεκμηριώνεται η πολιτική του Κόμματος για την οικοδόμηση του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης και επιλύεται το ζήτημα της σχέσης του αγώνα του Μετώπου με την επιδίωξη της κατάκτησης της εξουσίας από την εργατική τάξη σε συμμαχία με τα άλλα καταπιεζόμενα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Ζητήματα που καλείται να αναπτύξει παραπέρα το 16^ο Συνέδριο αξιολογώντας τη συσσωρευμένη πείρα και τις εξελίξεις.

Καθόρισε ως άμεσο πολιτικό καθήκον τη συγκρότηση του αντιιμπεριαλιστικού, αντιμονοπωλιακού, δημοκρατικού μετώπου πάλης. Προσδιόρισε τον κοινωνικοπολιτικό χαρακτήρα του Μετώπου, τη δράση για τη συγκρότησή του, αρχικά από τα κάτω ως κοινωνική συμμαχία των δυνάμεων που έχουν συμφέρον από αυτή τη γραμμή πάλης και τις προϋποθέσεις για τη συμμετοχή κομμάτων στο Μέτωπο. Ανέδειξε τους δύο δρόμους εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας, αυτόν των μονοπωλίων του ιμπεριαλισμού και της άρχουσας τάξης και αυτόν του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης, και την επίλυση του ζητήματος της σχέσης του αγώνα του Μετώπου με την επιδίωξη της κατάκτησης της εξουσίας από την εργατική τάξη σε συμμαχία με τα άλλα καταπιεζόμενα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Ζητήματα που καλείται να αναπτύξει παραπέρα το 16^ο Συνέδριο, αξιολογώντας τη συσσωρευμένη πείρα και τις εξελίξεις.

Το συνέδριο επίσης συζήτησε την αναγκαιότητα ενότητας του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, τις προϋποθέσεις οικοδόμησής της, εκτιμώντας ότι αυτή θα ενισχύσει και το διεθνές αντιιμπεριαλιστικό κίνημα, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα το Κόμμα δράση σ' αυτή την κατεύθυνση.