Οι αντιδράσεις κατοίκων και τοπικών ηγεσιών και συμφερόντων, με την υποστήριξη και πολιτικών παραγόντων, σε ορισμένες περιοχές της χώρας (Νέα Λάμψακος, Κορυδαλλός και αλλού) ενάντια στην εγκατάσταση, στις περιοχές τους, στεγαστικών μονάδων κοινωνικής επανένταξης ανθρώπων με ιστορικό χρόνιας παραμονής σε ψυχιατρεία, όσο κι αν συχνά παίρνουν ακραίες, άγριες κι απάνθρωπες διαστάσεις, ουδόλως αρκεί ν' αντιμετωπίζονται στο επίπεδο της απλής διαπίστωσης και καταγγελίας (για ρατσισμό κ.λ.π.), που συχνά (αν μείνουμε σ' αυτό το επίπεδο) λειτουργεί ως άλλοθι για τη συγκάλυψη μιας κεντρικής πολιτικής προαγωγής της ψυχικής υγείας, καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού, διασφάλισης και προαγωγής, αντί καταστρατήγησης, των δικαιωμάτων των λαϊκών στρωμάτων.
Πρέπει να γίνει μια κατ' αρχήν διάκριση (λαμβανομένης υπόψη και της ταξικής συγκρότησης των διαφόρων περιοχών) απέναντι στις αντιδράσεις των απλών περιοίκων, που πηγάζουν από άγνοια και προκατάληψη, η οποία, με τη σειρά της, τροφοδοτείται από την επισφαλή κοινωνική θέση ολοένα ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, από τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, που προκαλεί η κρίση του καπιταλισμού. Κάτω από αυτούς τους όρους είναι συχνά δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι οι επανεντασσόμενοι «ασθενείς»είναι «σαρξ εκ της σαρκός» αυτών των λαϊκών στρωμάτων: Οτι προέρχονται από τα ίδια αυτά λαϊκά στρώματα και ότι ο λόγος της χρόνιας παραμονής τους στο ψυχιατρείο δεν ήταν τόσο η ψυχική τους διαταραχή, όσο η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός. Και είναι, κυρίως, αυτός ο χώρος, η κοινωνική και (αντι)θεραπευτική αντιμετώπιση που (ως εκ της φύσεώς του) έχουν μέσα στο ψυχιατρικό άσυλο και όχι η ψυχική τους διαταραχή που ευθύνεται για την αναπηρία τους, για την υπαρξιακή τους εκμηδένιση και τον ακρωτηριασμό της ανθρώπινης υπόστασής τους, για τη μετατροπή τους σε «μη πρόβλημα». Η ανάδυση αυτών των ανθρώπων, από το χώρο του εγκλεισμού στην κοινωνία, συνιστά το «άνοιγμα του προβλήματος», που ο εγκλεισμός είχε κουκουλώσει: Γεννά την ανάγκη για κοινωνικό «χώρο» για τον καθένα από αυτούς, για πλήρη αναγνώριση και άσκηση ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων.
Είναι όμως, διαφορετική, νομίζουμε, η ευθύνη που έχουν οι ηγεσίες της τοπικής και της κεντρικής πολιτικής σκηνής: Δουλιά τους δεν είναι η αποφυγή του κακώς εννοούμενου «πολιτικού κόστους», αλλά, αντίθετα, η καταπολέμηση των προκαταλήψεων. Οχι η ύψωση τειχών και η καλλιέργεια του ρατσισμού, όχι η αντιμετώπιση των επανεντασσόμενων και εν γένει των ψυχικά πασχόντων ως «τοξικών αποβλήτων μιας ρυπαίνουσας βιομηχανίας» ή ως μολυσματικής χαβούζας σκουπιδιών, αλλά η οικοδόμηση της ενότητας των λαϊκών στρωμάτων της τοπικής κοινωνίας και των επανεντασσόμενων στη βάση των κοινωνικών προβλημάτων και κοινών στόχων κατά της ανεργίας, της συρρίκνωσης της κοινωνικής πολιτικής, της καταπολέμησης του αποκλεισμού. Κάθε δήμος, κάθε τοπική κοινωνία έχει στους κόλπους της εκατοντάδες και χιλιάδες κοινωνικά αποκλεισμένους ψυχικά πάσχοντες και έχει πολλά να πάρει από την ανάπτυξη των αναγκαίων υπηρεσιών, αλλά και των αναγκαίων κοινωνικών συμμαχιών, έτσι ώστε να μην επιτρέψει οι δημότες της αυτοί να μετατραπούν σε απόβλητους.
Αλλά ενώ το δικαίωμα στην επανένταξη των λεγόμενων ασθενών των ψυχιατρείων δεν είναι διαπραγματεύσιμο, δεν μπορεί να μην επισημάνει κανείς τις κυβερνητικές ευθύνες γι' αυτό και πολλά άλλα προβλήματα στη διαδικασία της αποασυλοποίησης των ψυχικά πασχόντων. Εχει κανείς την αίσθηση ότι η αποασυλοποίηση δε σχεδιάζεται με γνώμονα τις ανάγκες της κοινωνικής αναπαραγωγής των «ασθενών», αλλά για την απλή απορρόφηση των κονδυλίων για την ψυχική υγεία του Γ` Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και την ευθυγράμμιση σε κάποιες ντιρεκτίβες της «ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής».
Κατ' αρχάς, η αποασυλοποίηση, που συντελείται με επιταχυνόμενους ρυθμούς, γίνεται με τρόπο που αφήνει, μέχρι στιγμής, άθικτο το βασικό τρόπο λειτουργίας του συστήματος των υπηρεσιών ψυχικής υγείας που συντελείται, επικυρώνοντας τον κοινωνικό αποκλεισμό και παράγοντας χρονιότητα (δηλαδή νέους τροφίμους των ασύλων ή αστέγους των πάρκων και των πλατειών). Υστερεί απελπιστικά η οργάνωση της πρόληψης και η οργάνωση ενός τομεοποιημένου και ολοκληρωμένου κοινοτικού δικτύου υπηρεσιών, εναλλακτικών στο ψυχιατρείο. Αν είχε γίνει δουλιά σε βάθος, όλα αυτά τα χρόνια της λεγόμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, αν δεν υπήρχαν μόλις 15 πιστοποιημένα δημόσια Κέντρα Ψυχικής Υγείας (ορισμένα, μάλιστα, από αυτά υπολειτουργούν), αντί για πάνω από 80 που είναι οι ανάγκες, τότε, ίσως, η λεγόμενη ευαισθητοποίηση της κοινότητας να είχε προχωρήσει περισσότερο και να είχαν αποφευχθεί μερικές από τις ακραίες αντιδράσεις. Από την άλλη, η κοινωνική επανένταξη δεν είναι απλή «εναπόθεση» των πρώην εγκλείστων σε ξενώνες. Αν πραγματικά την πάρουμε στα σοβαρά, σημαίνει διεύρυνση της Κοινωνικής Πολιτικής, σημαίνει θέσεις εργασίας, μεταξύ άλλων και μέσω της γενναίας δημόσιας χρηματοδότησης κοινωνικών συνεταιρισμών (και μάλιστα «μεικτού τύπου», όπου θα εργάζονται από κοινού άνεργοι κάτοικοι της περιοχής με τους επανεντασσόμενους «ασθενείς»). Σημαίνει αξιοπρεπή στέγη, εκπαίδευση, αξιοπρεπές εισόδημα, αλλά και διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Σημαίνει Κοινωνική Ανάπτυξη όλων των περιοχών όπου επανεντάσσονται οι «ασθενείς», μία ανάπτυξη που να εμπλέκει και να ωφελεί όλη την τοπική κοινωνία, με τρόπο που να διευρύνονται και να εμπλουτίζονται, ποσοτικά και ποιοτικά, οι χώροι, εργασιακοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί, για την υποδοχή και ενσωμάτωση των επανεντασσόμενων ως ισότιμων πολιτών.
Είναι η έλλειψη αυτών των πραγμάτων που προκαλεί και οξύνει την ψυχική δυσφορία και αρρώστια και είναι, αντίθετα, η παροχή τους που προάγει την ψυχική υγεία. Το ερώτημα είναι, φυσικά, αν συμβιβάζονται, σήμερα, καπιταλισμός και προαγωγή της ψυχικής υγείας και αν η λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν κινδυνεύει να αναχθεί απλώς σε μια νέα μορφή διαχείρισης του κοινωνικού αποκλεισμού των ψυχικά πασχόντων και εν γένει των θεωρούμενων ως παρεκκλινόντων.
Θεόδωρος ΜΕΓΑΛΟΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Διευθυντής, ψυχίατρος στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής
Κυρίως φύλλο 
Feeds
Συγκέντρωση για τα σκουπίδια 
