Τα γεγονότα είναι αμείλικτα: Πριν 15 μέρες (27.1.2001) έξι ασθενείς έπαθαν εγκαύματα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ), γιατί ήταν στοιβαγμένοι μέσα σε ένα θάλαμο. Την περασμένη Πέμπτη ένας βρέθηκε απανθρακωμένος μέσα στις τουαλέτες στο ΨΝΑ.

Βέβαια, τα βίαια επεισόδια είναι συνηθισμένες καταστάσεις στα ψυχιατρεία. Τα συνηθισμένα επεισόδια έχουν ως αιτία την παθολογική κατάσταση των εγκλείστων. Ομως υπάρχουν και εκείνα που αποτελούν προέκταση της κατάστασης που επικρατεί στα ψυχιατρεία.

Αυτή είναι η μια πλευρά της δραματικής κατάστασης της ψυχικής υγείας στη χώρα μας. Η άλλη -που δεν έχει τόσο μελανά χρώματα- είναι εξίσου σοβαρή: Η υπόθεση της αποασυλοποίησης και της επανένταξης των ψυχικά άρρωστων στην κοινωνία, εκτός του ότι προχωρά με πολύ αργά βήματα, εγείρει και σε πολλές περιπτώσεις αντιδράσεις απ' τους κατοίκους όπου δημιουργούνται οι ξενώνες.

Η κατάταξη αυτών των αντιδράσεων στο γενικό αφορισμό περί ρατσισμού είναι η εύκολη απάντηση. Το δύσκολο είναι να μπορέσει κανείς να φτάσει απ' τα πραγματικά αίτια του εγκλεισμού στα ψυχιατρεία μέχρι την «επιχείρηση» εξόδου. Να επιχειρήσει, μ' άλλα λόγια, τη διαδρομή μέσα απ' το κοινωνικό γίγνεσθαι που πολλές φορές εκτρέπεται στους δαιδάλους της ψυχικής αβύσσου.

Πάντως, και οι δύο πλευρές καταδεικνύουν με τον πιο δραματικό τρόπο τη διαπίστωση ότι η μεταρρύθμιση στην ψυχική υγεία μοιάζει με ακίνητο ποδήλατο, το οποίο ή θα πέσει ή θα του δοθεί μια προωθητική δύναμη για να φύγει προς τα μπρος.

Και οι ευθύνες γι' αυτή την ακινησία έχουν συγκεκριμένους αποδέκτες. Το έναυσμα για το συνολικό εγχείρημα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης δόθηκε με τον Κανονισμό 815/84 της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ). Αφετηρία για την πρωτοβουλία αυτή ήταν το ψυχιατρείο της Λέρου, η κατάσταση του οποίου την εποχή εκείνη, προβλήθηκε με τα μελανότερα χρώματα σε όλο τον κόσμο. Το κλίμα της εποχής διαμόρφωσε και τον κύριο στρατηγικό στόχο της μεταρρύθμισης που είναι η αποϊδρυματοποίηση και η κοινωνική αποκατάσταση χρόνιων ψυχιατρικών ασθενών.

Οι επιμέρους δράσεις του στόχου ήταν:

• Ο αποπληθωρισμός των ψυχιατρικών νοσοκομείων και η βαθμιαία αντικατάστασή τους από ψυχιατρικές Μονάδες στα Γενικά Νοσοκομεία και από υπηρεσίες παροχής ψυχιατρικής Φροντίδας σε κοινοτικό επίπεδο.
• Η οργάνωση και εγκατάσταση υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και επαγγελματικής εκπαίδευσης.
• Η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και φροντίδας χρόνιων ασθενών στα ψυχιατρεία που δεν απορροφούνται από άλλες ενδιάμεσες δομές.
• Η εκπαίδευση του προσωπικού των ψυχιατρικών υπηρεσιών.

Από το 1984 μέχρι σήμερα ασφαλώς έγιναν προσπάθειες που βελτίωσαν ουσιαστικά τις συνθήκες στη Λέρο και έφεραν πίσω αρκετούς ασθενείς.

Μετά από 17 χρόνια κανένα από τα ζητήματα που αφορούν την ψυχική υγεία δεν έχει ουσιαστικά λυθεί. Με τον τελευταίο νόμο που ψήφισε η κυβέρνηση 2716/1999 «επιτρέπεται η ίδρυση και λειτουργία από φυσικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα... κέντρων Ημέρας, Προστατευομένων Διαμερισμάτων, Οικοτροφείων, Ξενώνων, Ειδικών Κέντρων Κοινωνικής Επανένταξης και Ειδικών Μονάδων Αποκατάστασης και Επαγγελματικής Επανένταξης».

Στην εκσυγχρονιστική, λοιπόν, λογική και -ας μας επιτραπεί η έκφραση- «οι τρελοί» μπορούν να αποτελέσουν πεδίο επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ηδη υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις.