Τίτλος της εκδήλωσης ήταν «Ο σοσιαλισμός επίκαιρος, αναγκαίος και ρεαλιστικός» και μίλησε η Αλέκα Παπαρήγα, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Ακολούθησε πλούσια συζήτηση, με τους συγκεντρωμένους να θέτουν τα δικά τους ερωτήματα, τόσο γύρω από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση όσο και για ζητήματα τέχνης.

Ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει σήμερα εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία της Αλ. Παπαρήγα.

Ο 20ός αιώνας, από την πρώτη 10ετία, έγινε το εγκαίνιο της εποχής περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, της εποχής των ιμπεριαλιστικών πολέμων και σοσιαλιστικών επαναστάσεων (...). Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος μπορεί να συμβάλει σε μια ή περισσότερες χώρες στη διαμόρφωση της επαναστατικής κατάστασης στην πορεία της εξέλιξής του ή προς το τέλος του, γιατί είναι αποτέλεσμα της διάσπασης του ιμπεριαλισμού λόγω διαμάχης και ανταγωνισμού για τις αγορές, μετατρέπει ένα ή περισσότερα καπιταλιστικά κράτη σε αδύνατο κρίκο, επιφέρει καταστροφές στην οικονομία και κάνει τρωτή την αστική εξουσία.

Η επαναστατική κατάσταση δεν εμφανίστηκε μόνο στη Ρωσία, αλλά και στη Γερμανία, στην οποία προδόθηκε τελικά η επανάσταση, στην Ουγγαρία και τη Σλοβακία, που δεν ολοκληρώθηκαν λόγω κυρίως συσχετισμού δυνάμεων, αφού δεν σημαίνει ότι η επαναστατική κατάσταση σε κάθε περίπτωση οδηγεί στην εργατική εξουσία. Ο Β' ιμπεριαλιστικός Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε προς το τέλος του επαναστατική κατάσταση σε μια σειρά χώρες, όπως και στην Ελλάδα. Ετσι προέκυψαν 8 χώρες να περάσουν στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και να διαμορφωθεί το ευρωπαϊκό σοσιαλιστικό σύστημα.

Ο Λένιν, αναδεικνύοντας τα κριτήρια χαρακτηρισμού των εποχών, έγραφε: «Δεν μπορούμε να ξέρουμε με ποια ταχύτητα θα αναπτυχθούν τα διάφορα ιστορικά κινήματα μιας δοσμένης εποχής και σε τι βαθμό θα επιτύχουν. Μπορούμε όμως να ξέρουμε - και ξέρουμε - ποια τάξη βρίσκεται στο κέντρο της μιας ή της άλλης εποχής, όταν καθορίσουμε το κύριο περιεχόμενό της, την κύρια κατεύθυνση της αποστολής της, τις κύριες ιδιομορφίες των ιστορικών συνθηκών της δοσμένης εποχής κ.τ.λ.».

Επιβεβαιώθηκε από τις αρχές του 20ού αιώνα ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να οικοδομηθεί σε μια χώρα ή σε ένα μικρό σχετικά αριθμό χωρών, χωρίς να περιμένουμε να γίνει παγκόσμια επανάσταση, πράγμα αδύνατο λόγω της ανισόμετρης ανάπτυξης του καπιταλισμού, που προκαλεί ανισομετρία και στην πρόοδο της ταξικής πάλης, στη διαμόρφωση των όρων της επαναστατικής κατάστασης. Η σοσιαλιστική επανάσταση μπορεί να νικήσει σε οποιαδήποτε χώρα έχουν διαμορφωθεί οι υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό, δεν εξαρτάται από το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, αν είναι χαμηλότερο από άλλα κράτη, ή από τη θέση της κάθε χώρας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, αν είναι σε ηγετική θέση, ενδιάμεση, υποδεέστερη. Το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού ασκεί επίδραση οπωσδήποτε στο πόσο γρήγορη και σχετικά πιο εύκολη είναι η επίλυση των προβλημάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

(...) Αν την περίοδο των αστικών και αστικοδημοκρατικών επαναστάσεων υπήρξε η ανάγκη η εργατική τάξη να κάνει αυτοτελή βήματα δράσης, στις συνθήκες που ο καπιταλισμός είχε φτάσει στο ανώτερο στάδιό του, το μονοπωλιακό, μια γραμμή πάλης έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, η στρατηγική γραμμή πάλης για το σοσιαλισμό, που σε μη επαναστατικές συνθήκες κινείται ως αντικαπιταλιστική, αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση με στόχο την εργατική εξουσία, ενώ σε επαναστατικές συνθήκες άμεσος στόχος πάλης γίνεται η επαναστατική εξέγερση, ο ταξικός εμφύλιος πόλεμος με την αστική τάξη, με όλες τις μορφές.

Επομένως, η ταξική πάλη σε μη επαναστατικές συνθήκες δεν συμβάλει μόνο στη συγκράτηση αντιδραστικότερων μέτρων, στο κέρδισμα χρόνου, στην απόσπαση έστω κάποιων προσωρινών κατακτήσεων, αλλά είναι και πεδίο ιδεολογικής, πολιτικής και πολιτιστικής ωρίμανσης της εργατικής τάξης, πριν απ' όλα του ΚΚ και του κύκλου επιρροής του, μέσα στους οποίους υπολογίζονται ιδιαίτερα οι νεότερες ηλικίες, οι γυναίκες, οι καλλιτέχνες και διανοούμενοι. Η νίκη της αντεπανάστασης και η πισοδρόμηση του κινήματος δεν πρέπει να γίνεται το άλλοθι για καμία ολιγωρία, στην κατεύθυνση η καθημερινή δράση να υπηρετεί την πάλη για το σοσιαλισμό και την προετοιμασία για τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Στο Κόμμα μας υπάρχει και η διδακτική αρνητική πείρα του '44, όπου δεν αξιοποιήθηκε η επαναστατική κατάσταση που διαμορφώθηκε με το τέλος του πολέμου (...).

Βεβαίως δεν σημαίνει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, όμως οι γενικές νομοτέλειες και αρχές της σοσιαλιστικής επανάστασης που διαμορφώθηκαν πριν και κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής, που φέτος τιμάμε, όπως και οι συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, διατηρούν την ισχύ και την αξία τους, άρα δεν μπορούμε να προετοιμαζόμαστε για τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις που θα έρθουν, αν δεν έχουμε μελετήσει δημιουργικά την πείρα του χτες, αν δεν μελετάμε σταθερά ό,τι καινούργιο προσθέτει η κοινωνική εξέλιξη, αν δεν έχουμε μελετήσει και αφομοιώσει τις αιτίες της νίκης της αντεπανάστασης προς τα τέλη του 20ού αιώνα (...).

Νομίζω ότι γίνεται κατανοητό ότι η αντικαπιταλιστική, αντιμονοπωλιακή συνείδηση, η επαναστατική συνείδηση δεν είναι μια συναισθηματική εξεγερτική κατάσταση, δεν είναι ζήτημα απλά προπαγάνδας, επανάληψης συνθημάτων, είναι ζήτημα ιδεολογικής, πολιτικής και πολιτιστικής μόρφωσης και καλλιέργειας, που συνενώνει τη θεωρία με την πείρα της πρακτικής δράσης.

Εμείς δεν το κρύβουμε, βλέπουμε τον καθημερινό αγώνα και ως παράγοντα αντίστασης σε αντιλαϊκά μέτρα, παρεμπόδισής τους, ή απόσπασης έστω και προσωρινών κατακτήσεων, αλλά και ως παράγοντα προετοιμασίας και ετοιμότητας στη μη προβλέψιμη χρονικά επαναστατική κατάσταση.

Μόνο με την κατάκτηση όλων των μορφών συνείδησης, ιδεολογικής, πολιτικής και πολιτιστικής ως συλλογικό καθήκον, άρα και ως ατομικό, μπορούμε σήμερα να αντιμετωπίζουμε κατάφατσα την οδυνηρή αντίφαση που ζούμε: Αν και ο παλιός κόσμος αργοπεθαίνει, ο καινούργιος δεν μπορεί ακόμα να γεννηθεί. Κανένα εμπόδιο δεν πρέπει να μας οδηγεί σε παρέκκλιση από το βασικό καθήκον, για δημιουργική εφαρμογή της στρατηγικής με το τιμόνι του σκοπού μας σταθερά στο χέρι μας.

Η σοσιαλιστική οικοδόμηση απαιτεί προετοιμασμένους ιδεολογικά, πολιτικά, επιστημονικά, πρωτοπόρους που θα οργανώσουν τη νέα οικονομία και το εποικοδόμημά της συνειδητά, απαιτεί καλλιτέχνες, δημιουργούς να εμπνεύσουν, προϋποθέτει ένα όσο γίνεται υψηλό επίπεδο γνώσης της μαρξιστικής πολιτικής οικονομίας, της φιλοσοφίας, των νομοτελειών της οικοδόμησης, κομματικότητα και ταξικότητα, που αναπτύσσουν πνεύμα συλλογικής και ατομικής πρωτοβουλίας... Η σοσιαλιστική επανάσταση και οικοδόμηση διέπονται βέβαια από τις γενικές αρχές και νομοτέλειες, όμως δεν έχουν τίποτε το κοινό, ούτε καν το συγγενικό με τον ερασιτεχνισμό, την αντιγραφή, τα λάθη στο σχεδιασμό, το συγκεντρωτισμό, το διοικητισμό, την απειθαρχία και την αναρχία, τον ατομισμό, τον υποκειμενισμό.

Ο πρώτος αφορά στην κατανόηση των σύγχρονων εξελίξεων του καπιταλιστικού συστήματος, όπως αναφέρονται στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΕ.

Εκατό χρόνια μετά, παρά την παγκόσμια κυριαρχία του καπιταλισμού και τη φαινομενική απρόσκοπτη νίκη του τα τελευταία 30 χρόνια μετά την αντεπανάσταση, ο καπιταλισμός διατρέχεται από οξύτατες αντιθέσεις και ανειρήνευτους ανταγωνισμούς μεταξύ των επιμέρους καπιταλιστικών κρατών, των στρατιωτικών - πολιτικών και οικονομικών - πολιτικών συμμαχιών τους, ανταγωνισμούς που έχουν οδηγήσει σε πολέμους και ανακατατάξεις (...).

Ο δεύτερος παράγοντας είναι ότι είναι αδύνατον να κρυφτούν οι κατακτήσεις κατά τη διάρκεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και η τεράστια συνεισφορά του σοσιαλιστικού συστήματος στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, στη νίκη αντι-αποικιοκρατικών και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων, στις κατακτήσεις στον καπιταλισμό σε συνδυασμό βεβαίως με την ανάπτυξη της ταξικής πάλης.

Ο τρίτος παράγοντας είναι ότι σήμερα μπορούμε να μιλάμε για το σοσιαλισμό με την αυτοπεποίθηση και τον αέρα, όχι εγωιστικά και αυτάρεσκα, αλλά ναι, με τον αέρα του Κόμματος που στην πιο δύσκολη φάση της σχεδόν 100χρονης πορείας του, στη φάση της αντεπανάστασης, κατάφερε να ξεκινήσει και να φτάσει σε ένα καλό επίπεδο την κριτική μελέτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης χωρίς φόβο και δισταγμό, μηδενισμό και ωραιοποιήσεις, συνεχίζει μάλιστα αυτήν τη μελέτη στο καίριο ζήτημα του εποικοδομήματος. Με τη μελέτη των αιτιών της αντεπανάστασης, την κριτική αποτίμηση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, δεν απολογούμαστε, οργανώνουμε την αντεπίθεσή μας στο πεδίο της θεωρίας, της ιδεολογίας, της πολιτικής πράξης, της μαζικής δράσης.

Δεν είμαστε στο 1917, θα πρόσθετα ούτε και στο 1945. Η εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώματα, οι καλλιτέχνες και διανοούμενοι, αν και βρίσκονται στο κέντρο του τυφώνα της αστικής ιδεολογικής επίθεσης και του αντικομμουνισμού, του ανορθολογισμού, του λειτουργικού αναλφαβητισμού, με την καθοδήγηση του ΚΚ και του εργατικού αντικαπιταλιστικού, αντιμονοπωλιακού κινήματος, μπορούν να διαμορφώσουν, με πιο μαζικούς όρους σε σχέση με το παρελθόν, υψηλού επιπέδου μαρξιστές επιστήμονες, ειδικούς και επαναστάτες καλλιτέχνες που θα γίνουν η εμπροσθοφυλακή και της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, της συλλογικής λειτουργίας των εργατικών οργάνων εξουσίας από τα κάτω προς τα πάνω.

Ακόμα και στις συνθήκες του καπιταλισμού, η ταξική πάλη, οι κοινωνικές εξελίξεις, οι αντιφάσεις που τις συνοδεύουν, δημιουργούν προϋποθέσεις και δυνατότητες επαναστατικού, αγωνιστικού, προοδευτικού καλλιτεχνικού έργου, από καλλιτέχνες που μετέχουν και επηρεάζονται από την ταξική πάλη, το Κόμμα, ακόμα και από εκείνους που δέχονται άμεσα ή και έμμεσα τα μηνύματά μας, καθώς ξέρουμε ότι και στην Ελλάδα πρωτοποριακές, ριζοσπαστικές ιδέες ή και μηνύματα εμφανίστηκαν μέσα σε έργα ανθρώπων του Πολιτισμού που ήταν πιο κοντά, είτε από πολιτική θέση είτε από ταξική προέλευση, στην αστική τάξη, ακόμα και σε ανώτερα μεσαία στρώματα. Η ταξική πάλη βρίσκει πολύμορφη αντανάκλαση στον τομέα του Πολιτισμού.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση αποτέλεσε κορυφαίο παράδειγμα διαλεκτικής ανάλυσης, χωρίς υποκειμενισμούς και συναισθηματισμούς, αλλά και τόλμης να ρίχνονται συνθήματα που δεν είχαν ακόμα μαζική υποστήριξη, ρίχτηκαν γιατί οι μπολσεβίκοι εμπιστεύονταν τελικά τις λαϊκές μάζες, ένιωθαν ότι δεν μπορούν να τους πουν παρά μόνο την αλήθεια, ακόμα και αν προσωρινά θα είχαν κάποιο κόστος.

Ο Λένιν δεν δίσταζε να αναδεικνύει το ρόλο του εμφύλιου πολέμου για την εργατική εξουσία, χαρακτηριστικά έλεγε ότι ο ποταμός του αίματος που μπορεί να απαιτήσει ο εμφύλιος είναι ελάχιστος σε σχέση με τον ποταμό του αίματος που προκαλεί ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος.

Δεν δίσταζε να αναδεικνύει το ρόλο της βίας, τη σύνδεση της εξόδου από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο με την ανατροπή της αστικής τάξης, να δείχνει τις διαφορές ανάμεσα στον κατακτητικό, ιμπεριαλιστικό πόλεμο, και στο δίκαιο - δημοκρατικό πόλεμο, όπως αρχικά αποκαλούσε.

Ο ευρωενωσιακός αντικομμουνισμός, ο κρατικός αντικομμουνισμός που επεκτείνεται, αποτελεί τον αδιάψευστο μάρτυρα ότι η αστική τάξη και τα κόμματά της έχουν ταξική όσφρηση, ικανότητα πρόβλεψης, γνωρίζουν ότι είναι αντιμέτωποι με αντιφάσεις που δεν μπορούν να τις λύσουν, να τις τιθασεύσουν, από εδώ προκύπτει και η επικαιρότητα του σοσιαλισμού (...).

Απόδειξη ότι διατίθεται πακτωλός χρημάτων για χρηματοδότηση μεγάλης εκστρατείας, που δεν είναι μόνο προπαγανδιστική αλλά και κατασταλτική, τρομοκρατική σε ορισμένες χώρες. Βεβαίως, όπως και στο παρελθόν, ο αντικομμουνισμός είναι ένα μεγάλο ποτάμι που τροφοδοτείται από πολλά ρυάκια. Υπάρχει ο ωμός, άγριος αντικομμουνισμός, υπάρχει ο επίσημος από ταξική πλευρά αστικός αντικομμουνισμός, υπάρχει και ο ύπουλος, με πηγή τους οπορτουνιστές, τους ρεφορμιστές που χρησιμοποιούν το σοσιαλισμό ως σύνθημα προκειμένου να καλύψουν το βασικό τους σκοπό, να πλασαριστούν ως οπαδοί του καπιταλισμού που επιδέχεται διόρθωση. Δηλώνουν, όπως κάνει και ο ΣΥΡΙΖΑ, ως φίλοι, οπαδοί του κομμουνισμού, αλλά όχι του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε. Ανέχονται ή συμπαθούν τον κομμουνισμό, είναι απλά όπως λένε μόνο αντισταλινικοί. Οσο ήπιος και ραφιναρισμένος και αν είναι ο αντικομμουνισμός, στον πυρήνα του ένα πρόβλημα έχει: το πρόβλημα της ιδιοκτησίας και της εξουσίας, την απάντηση στο ερώτημα με τον καπιταλισμό ή το σοσιαλισμό, με την αστική δημοκρατία ή τη δικτατορία της εργατικής τάξης.

Ομως, για να αντιμετωπίσουμε το σύγχρονο αντικομμουνισμό που στους κόλπους του έχει διατηρήσει τα πιο ωμά, ανορθολογικά, διαστρεβλωμένα επιχειρήματα, τις πιο βρωμερές μεθόδους του παρελθόντος, οφείλουμε όλοι μας να υπερνικήσουμε κάθε συνήθεια, κάθε τάση, που λειτουργεί ως δύναμη αδράνειας, άθελα, υπονομευτικά στην προώθηση των αποφασισμένων σκοπών μας, άθελα, υπονομευτικά στις αγωνιστικές διαθέσεις μας, στην επαναστατική μας αισιοδοξία.

Ενδεικτικά αναφέρω:

-- Τη συνήθεια να κλείνεται ο κάθε κλάδος, ο κάθε τοπικός χώρος στα δικά του προβλήματα, χωρίς να γνωρίζει με ακρίβεια τις γενικές τάσεις και τις αντίστοιχες θεωρητικές επεξεργασίες.

-- Τη συνήθεια να μας απορροφά η καθημερινότητα, που είναι πιο απαιτητική σε συνθήκες υποχώρησης του κινήματος.

-- Πάνω απ' όλα πρέπει να καταπολεμάμε συνεχώς τις συνέπειες ενός χαρακτηριστικού προβλήματος που αναβλύζει από τα έγκατα του καπιταλιστικού συστήματος - που θα εκδηλώνεται και στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης - αφού είναι η ατελής βαθμίδα του κομμουνισμού: Πρόκειται για την αντίθεση ανάμεσα στην επιτελική και εκτελεστική εργασία και λειτουργία, φαινόμενο βεβαίως που θα εξαλείφεται όσο πλησιάζουμε προς την κομμουνιστική κοινωνία. Στις γραμμές του Κόμματος και στον περίγυρο αυτό το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπίζεται προοδευτικά, σχεδιασμένα, ως καταπολέμηση της μονομέρειας που αναπαράγει τη διάκριση ανάμεσα στην επιτελική και την εκτελεστική δουλειά, αν και σήμερα η επιτελική περιέχει εκτελεστικές ενέργειες και η εκτελεστική απαιτεί την επιτελικότητα.

Βεβαίως το ζήτημα έχει αντικειμενική βάση, διαμορφωμένη ιστορικά, από τη στιγμή που δρούμε στις συνθήκες του καπιταλισμού και οι κομμουνιστές και κομμουνίστριες δεν είναι δυνατόν μια και έξω να ξεκόψουμε από τις συνέπειες που μας δημιουργεί η ταξική εκμετάλλευση, το αστικό εκπαιδευτικό σύστημα, η κυρίαρχη ιδεολογία. Δεν είναι δυνατό όλοι μας να έχουμε κατακτήσει τις ίδιες γνώσεις, τα ίδια εφόδια. Η επιτελική, διανοητική, ερευνητική, μελετητική δουλειά του Κόμματος απαιτεί και υψηλό μορφωτικό επίπεδο, ειδικευμένες γνώσεις, άρα πέφτει ένα ιδιαίτερο βάρος στους κομμουνιστές επιστήμονες, οικονομολόγους, τεχνικούς, ιστορικούς, κοινωνιολόγους, εκπαιδευτικούς κ.λπ. στην εκπόνηση επιστημονικών μελετών με βάση τη μαρξιστική - λενινιστική μεθοδολογία, το διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό.

Το ίδιο ισχύει για τους παραγωγούς τέχνης, πολιτισμού. Είναι αδιανόητο να γίνουμε όλοι οι κομμουνιστές παραγωγοί καλλιτεχνικού έργου και μάλιστα υψηλών απαιτήσεων. Στην Τέχνη, στον Πολιτισμό παίζει ρόλο και θα παίζει ο υποκειμενικός παράγοντας, οι κλίσεις, το ταλέντο. Οφείλουμε η κομματική δουλειά και δράση να αμβλύνει όσο γίνεται αυτές τις διαφορές, χωρίς απλουστεύσεις, μηχανιστικές τάσεις, διοικητικά μέσα και σχηματικότητα.

Και αυτό μπορεί να γίνει όταν ανεβαίνει και δυναμώνει συνεχώς, στην πορεία του αγώνα, η ιδεολογική, πολιτική, πολιτιστική στάθμη όλου του Κόμματος, του φιλικού μας περίγυρου, ώστε και η επιτελική, η επιστημονική και καλλιτεχνική δημιουργία να μην αποξενώνεται από την πρακτική δράση και η πρακτική δράση να μην αποστεώνεται από τη θεωρία, την ιδεολογία, τις επιστημονικές γνώσεις και τον πολιτισμό.

Μόνο έτσι οι επαναστάτες επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες θα είναι σε θέση να υπηρετούν το κίνημα με τις γνώσεις τους, τις έρευνές τους, θα παίρνουν υπόψη τις αντικειμενικές σύνθετες διαδικασίες της ταξικής πάλης και της ετοιμότητας για τη σοσιαλιστική επανάσταση. Ενώ οι καλλιτέχνες θα είναι σε θέση, μέσα από το προσωπικό τους έργο, τις προσωπικές τους επιλογές, να ξεκόβουν από τον αστικό ατομισμό, να εκφράζουν τις συλλογικές ανάγκες, χωρίς βεβαίως αυτό να οδηγεί στην τυποποίηση του έργου και πολύ περισσότερο της προσωπικότητάς τους (...).

Αυτό που όμως δεν πρέπει να φύγει από το μυαλό μας, είναι ότι είμαστε υποχρεωμένοι σε όλα τα μέτωπα πάλης, άρα και στον Πολιτισμό, να προβάλλουμε έμπρακτα το καινούριο, το κάνουμε έως ένα βαθμό, έχουμε όμως πολύ δρόμο μπροστά μας, έχει σημασία αυτό που βελτιώνουμε να γίνεται προσιτό και οικείο σε πιο πλατιές εργατικές, λαϊκές, νεανικές μάζες.

Ο πολιτισμός είναι ένα σοβαρότατο όπλο και πλεονέκτημά μας στον αγώνα για να πολλαπλασιάζονται οι δυνάμεις που θέλουν να δώσουν αποφασιστικό χτύπημα στον κόσμο που πεθαίνει. Ναι, πεθαίνει, αν και διατηρεί ακόμα στα χέρια του όλα τα μέσα χειραγώγησης, εκβιασμού, τρομοκράτησης και εξαπάτησης των εργατικών, λαϊκών μαζών.