Τώρα, τούτο το πρωινό της 14ης Μαρτίου του 1883 ο Μαρξ έδειχνε να πατάει γερά στον κόσμο των ζωντανών. Ομως, επρόκειτο για την ψευδαίσθηση της ζωής που δημιουργεί η επιστράτευση δυνάμεων του ανθρώπου λίγο πριν τον νικήσει οριστικά ο θάνατος. Κατά το μεσημέρι ο Μαρξ άρχισε πάλι τις αιμοπτύσεις και εξαντλημένος όπως ήταν, με τη βοήθεια των δικών του έκατσε στη μεγάλη πολυθρόνα δίπλα στο τζάκι.

Τη συνέχεια μας τη διηγείται ο Ενγκελς σ' ένα γράμμα που έγραψε την επομένη στον Φρίντριχ Ζόργκε.

«Εδώ κι έξι εβδομάδες- γράφει ο Ενγκελς για τον Μαρξ²- κάθε πρωί που 'φτανα στη γωνία, ένιωθα τρομερό φόβο μην αντικρίσω τις κουρτίνες κατεβασμένες. Χτες το μεσημέρι, στις δυόμισι η ώρα, η καλύτερή του ώρα για να δεχτεί επίσκεψη, πήγα στο σπίτι του. Εκλαιγαν όλοι. Φαινόταν πως το τέλος πλησίαζε. Ενδιαφέρθηκα. Προσπάθησα να μάθω τι είχε συμβεί. Είχε εμφανιστεί μια μικρή αιμορραγία και απότομα είχε καταρρεύσει. Η γενναία μας η γριά Λένχεν, που τον περιποιήθηκε όσο καμιά μητέρα το παιδί της, ανέβηκε πάνω και γύρισε αμέσως: Μισοκοιμάται, μου είπε. Μπορούσα να πάω μαζί της. Οταν μπήκαμε στο δωμάτιό του ήταν εκεί και κοιμόταν, αλλά για να μην ξυπνήσει πια. Σφυγμός και αναπνοή είχαν σταματήσει. Μέσα σε δύο λεπτά είχε ξεψυχήσει, ήσυχα και χωρίς πόνο».

Σ' ένα άλλο κείμενό του, που αξίζει να το παραθέσουμε στα πιο ενδιαφέροντα σημεία του, ο Ενγκελς περιγράφει τους τελευταίους μήνες της ζωής του Μαρξ, δίνοντας τις παρακάτω πληροφορίες.

Το Νοέμβρη του 1882 ο Μαρξ ταξίδεψε για λόγους υγείας στο Βέντνορ, στη νότια άκρη του νησιού Ουάιτ. Ο υγρός καιρός, όμως, και η ομίχλη είχαν ως αποτέλεσμα αντί να καλυτερεύσει η υγεία του να εισπράξει ο οργανισμός του ένα νέο κρυολόγημα. Στο Λονδίνο ο Μαρξ επέστρεψε στις 12 Γενάρη του 1883, την επομένη δηλαδή του θανάτου της κόρης του, με αξεπέραστη βαριά βρογχίτιδα. «Σύντομα -γράφει ο στενός του φίλος³- έπαθε και λαρυγγίτιδα και σχεδόν δεν μπορούσε να καταπιεί καθόλου. Αυτός που υπέφερε με στωική απάθεια τους μεγαλύτερους πόνους, προτιμούσε να πίνει ένα λίτρο γάλα (αν και σ' όλη του τη ζωή ένιωθε φρίκη για το γάλα) παρά να τρώγει την κατάλληλη στέρεη τροφή. Το Φλεβάρη παρουσιάστηκε ένα πνευμονικό οίδημα. Για δεκαπέντε μήνες ο οργανισμός του είχε πάρει τόσα φάρμακα, ώστε αυτά δεν έφερναν κανένα αποτέλεσμα. Το μόνο αποτέλεσμα ήταν να του κόβουν την όρεξη για φαγητό και να δυσκολεύουν την πέψη. Μέρα με τη μέρα αδυνάτιζε περισσότερο. Ωστόσο, η πορεία της αρρώστιας σταμάτησε σχεδόν τελείως και μπόρεσε να καταπίνει ευκολότερα. Μα ξαφνικά πηγαίνοντας να τον δω- ανάμεσα στις 2 με 3 ήταν η πιο κατάλληλη ώρα- τους βρίσκω όλους κλαμένους: είχε τόσο αδυνατίσει, μου είπαν, ώστε χωρίς αμφιβολία πλησίαζε το τέλος του, παρ' όλο που εκείνο το πρωινό είχε φάει με όρεξη τη σούπα και ήπιε γάλα και κρασί. Η πιστή γριούλα Λένχεν Ντέμουτ, που του ανέθρεψε από την κούνια όλα τα παιδιά και που βρισκόταν για 40 χρόνια στο σπίτι του, ανέβηκε στο δωμάτιό του κι ύστερα κατέβηκε αμέσως: "Κοπιάστε μαζί μου, κοιμάται". Οταν μπήκα είχε αποκοιμηθεί, αλλά για πάντα. Δεν μπορείς να ποθείς πιο γλυκό θάνατο από κείνον που βρήκε ο Καρλ Μαρξ στην πολυθρόνα του».

Τρεις μέρες μετά το θάνατό του, στις 17 Μαρτίου του 1883, ημέρα Σάββατο, ο Μαρξ οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία, στο νεκροταφείο του Χαϊγκέιτ, στον ίδιο τάφο που δεκαπέντε μήνες πριν είχαν θάψει τη σύζυγό του. Μπροστά στον τάφο ο Γκότλιμπ Λέμκε κατέθεσε πάνω στο φέρετρό του δύο στεφάνια με κόκκινες κορδέλες από μέρους της σύνταξης του «Σοσιαλδημοκράτη», καθώς και του «Κομμουνιστικού Μορφωτικού Εργατικού Συνδέσμου» του Λονδίνου. Στη συνέχεια ο Σαρλ Λονγκέ διάβασε τηλεγραφήματα από το Γαλλικό και το Ισπανικό Εργατικό Κόμμα. Από μέρους των Γερμανών εργατών αποχαιρέτησε τον Μαρξ ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ. Υστερα διάβασαν χαιρετιστήριο από τους Ρώσους σοσιαλιστές. Για λογαριασμό των Γάλλων εργατών το νεκρό χαιρέτησε ο Π. Λαφάργκ, ενώ ο Φρίντριχ Ενγκελς μίλησε εκ μέρους των εργατών όλου του κόσμου. Δυο μέρες πριν στο γράμμα του προς τον Ζόργκε είχε περιγράψει την απώλεια του Καρλ Μαρξ ως εξής: «Η ανθρωπότητα έχει γίνει κατά ένα κεφάλι κοντότερη και μάλιστα το σημαντικότερο κεφάλι που σήμερα διέθετε». Τώρα στεκόταν μπροστά στο νεκρό φίλο του και τον αποχαιρετούσε στην αγγλική γλώσσα.

«Είναι αδύνατο να εκτιμήσουμε -είπε ο Ενγκελς- τι έχασε το μαχητικό ευρωπαϊκό και αμερικανικό προλεταριάτο, τι έχασε η ιστορική επιστήμη με το θάνατο αυτού του ανθρώπου. Πολύ γρήγορα θα γίνει αισθητό το κενό που δημιούργησε ο θάνατος αυτού του γίγαντα. Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της οργανικής φύσης, έτσι και ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας... Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι». Στη συνέχεια ο Ενγκελς, αφού ανέλυσε ότι ο Μαρξ ήταν ο άνθρωπος της επιστήμης που τα πάντα τα μελετούσε σε βάθος, αλλά κι ένας επαναστάτης επιστήμονας που χρησιμοποιούσε την επιστήμη σαν μια ιστορικά κινητήρια επαναστατική δύναμη, υπογράμμισε πως ο πραγματικός σκοπός της ζωής αυτού του ανθρώπου ήταν «να βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του». Ακριβώς γι' αυτό το λόγο, πρόσθεσε ο ομιλητής, ταξικοί αντίπαλοι, πολιτικοί και ιδεολογικοί τους εκπρόσωποι «είχαν μισήσει και συκοφαντήσει τον Μαρξ περισσότερο από κάθε άλλον άνθρωπο της εποχής του». Και κατέληξε: «Τολμώ να πω: μπορεί να είχε πολλούς αντιπάλους, όμως δύσκολο είναι να πούμε πως είχε έστω και έναν προσωπικό εχθρό. Το όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!»⁴.

Ο Κάρολος Μαρξ πέθανε χωρίς να αφήσει κληρονομιά ή διαθήκη. Εκτελεστές της φιλολογικής του κληρονομιάς άφησε τη μικρότερη κόρη του Ελεονόρα και τον Φρ. Ενγκελς⁵. Ολη η υλική περιουσία του εκτιμήθηκε σε 250 λίρες, που αφορούσε κυρίως στην εκτίμηση της αξίας των επίπλων του σπιτιού του και των βιβλίων του⁶.

Εζησε και πέθανε φτωχός. Κατάφερε όμως να πλουτίσει την εργατική τάξη -κι ολόκληρη την ανθρωπότητα- με το επιστημονικό του έργο και την ακαταμάχητη επιστήμη του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού. Από το θάνατό του ως σήμερα πέρασαν 119 χρόνια. Πολλά μεσολάβησαν. Ηρθαν μεγάλες νίκες του προλεταριάτου, αλλά και ασύλληπτες ήττες. Κι οι αντίπαλοι του Καρλ Μαρξ, που βλαστημούν την ώρα που γεννήθηκε, συνεχίζουν να υπάρχουν. Ισως και να 'χουν αυξηθεί, ίσως όχι. Ξέρουν όμως πως δεν μπορούν να απαλλαγούν απ' αυτόν γιατί δεν μπορούν να απαλλαγούν από τον ιστορικό νόμο της δικής τους εξαφάνισης που εκείνος ανακάλυψε. Κατά βάθος αυτοί που δεν αμφιβάλλουν καθόλου πως ο Ενγκελς είχε απόλυτο δίκαιο, είναι οι αντίπαλοι του Μαρξ και του μαρξισμού. Το όνομα και το έργο του Μαρξ θα ζήσουν στους αιώνες!

1. Γκαλίνα Σερεμπριάκοβα: «Ο Νέος Προμηθέας: Κάρολος Μαρξ- Βιογραφία», εκδόσεις «Σύγχρονο Βιβλίο», σελ. 625

2. «Ο ''Μαύρος''- Αναμνήσεις για τον Καρλ Μαρξ», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 169

3. «Αναμνήσεις για τον Μαρξ», εκδόσεις DIETZ ΓΛΔ- Gutenberg, σελ. 21

4. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος Β', σελ. 187- 189

5. «Αναμνήσεις για τον Μαρξ», εκδόσεις DIETZ ΓΛΔ- Gutenberg, σελ. 21

6. Φράνσις Γουίν: «Κάρολος Μαρξ- Η ζωή του» εκδόσεις «Ωκεανίδα», σελ. 505