To 1984 o Ερνεστ Κάλεμπαχ κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα «Οικοτοπία», δίνοντας μια απάντηση στην εφιαλτική κοινωνία που προέβλεψε ο Οργουελ, θέλοντας να χαράξει μια ελπίδα ότι τα πάντα δεν είναι μονόδρομος που οδηγούν στο Μεγάλο Αδελφό. Η απήχηση του βιβλίου αυτού μπορεί να μην ήταν ίσου μεγέθους με το «1984», αλλά προκάλεσε και προκαλεί πολλές συζητήσεις, τουλάχιστον σ' αυτούς που επιμένουν να ονειρεύονται μια άλλη κοινωνία έξω από τον οδοστρωτήρα του καπιταλιστικού συστήματος. Μελετώντας το βιβλίο αυτό, έρχεται στη μνήμη μας η ρήση του ριζοσπάστη οικολόγου Μάρεϊ Μπούκτσιν πριν μερικά χρόνια «αν δεν πραγματοποιήσουμε αυτό που φαίνεται αδύνατο, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με το αδιανόητο». Στο προηγούμενο φύλλο είχαμε ασχοληθεί με την «ηθική» που αποπνέει από το ανάγνωσμα του Οργουελ. Σήμερα θα προσεγγίσουμε την ηθική που εισάγει ο Κάλεμπαχ.

Η ανάδειξη νέων αξιών ζωής στην οικοτοπιανή κοινωνία παράγει ένα πλαίσιο κανόνων δικαίου που επιβραβεύει ή αποθαρρύνει ηθικές στάσεις και συμπεριφορές που συνιστούν μια νέα αντίληψη ζωής. Η παράβαση επαν-ιεραρχείται και το αδίκημα εξετάζεται με νέα οπτική: «Το περιεχόμενο των νόμων έχει φυσικά αλλάξει κάπως. Οι Οικοτοπιανοί θεωρούν πολλές ενέργειες, που σε μας θα προκαλούσαν την επέμβαση της αστυνομίας, ως σοβαρή διασάλευση της δημόσιας τάξης. Η εκ προθέσεως μόλυνση της ατμόσφαιρας ή του νερού μπορεί να επιφέρει αυστηρές ποινές φυλάκισης. Τα εγκλήματα χωρίς θύμα ...δεν τιμωρούνται πια, αντίθετα η υπεξαίρεση, η απάτη, η κατάχρηση αντιμετωπίζονται με την ίδια αυστηρότητα,όπως για παράδειγμα η κλοπή ή η ληστεία...». Ετσι η ρύπανση του περιβάλλοντος θεωρείται ιδιαίτερα σοβαρό αδίκημα και ως εκ τούτου η πιθανή βιολογική καταστροφή θεωρείται ως η σοβαρότερη και απευκταία, σε σχέση με μια ενδεχόμενη καταστροφή. «Μια οικονομική καταστροφή δε θα είχε την ίδια σπουδαιότητα με μια βιολογική καταστροφή και ότι ιδιαίτερα ένας πανικός στο χρηματιστηριακό τομέα θα μπορούσε να βγει ακόμα και σε καλό, αν το νέο έθνος οργάνωνε τους διαθέσιμους πόρους του σε ενέργεια, γνώση, εργατικό δυναμικό και πρώτες ύλες, σύμφωνα με τις βασικές απαιτήσεις μιας εθνικής επιβίωσης. Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις θα μπορούσε ακόμα και μια καταστροφική πτώση του ΑΕΠ - το οποίο σύμφωνα με τη γνώμη τους αποτελούνταν από μεγάλα μέρη άχρηστης εργασίας - να αποδειχτεί πολιτικά χρήσιμη».

Τα αδικήματα αντιμετωπίζονται χωρίς ταξικές διακρίσεις. Ολοι φυλακίζονται στην Οικοτοπία και η καταβολή προστίμων δεν αρκεί για να τακτοποιούν τις υποθέσεις τους αυτοί που βρίσκονται σε υψηλές θέσεις της εξουσίας. «Τα οικοτοπιανά δικαστήρια σπάνια επιβάλλουν χρηματικές ποινές. Προτιμούνται μάλλον οι ποινές φυλάκισης, επειδή πλήττουν ισότιμα όλους τους καταδικαζόμενους...». Βέβαια οι φυλακές τους είναι μικρές και κατά τη διάρκεια της ποινής τους οι κρατούμενοι τα πρωινά εργάζονται σε διάφορες εκτός φυλακής δουλιές, προσφέροντας κοινωνικό έργο. Στόχος η επανένταξη των παραβατών κι όχι η απλή εκδίκηση και κυρίως η προσπάθεια της αποτροπής του υποτροπιασμού των καταδικασμένων μετά την αποφυλάκισή τους.«Στη διάρκεια της ημέρας συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή, δουλεύοντας σε κάποια εργασία σύμφωνα με την εργατική νομοθεσία και με κανονική αμοιβή. Τον υπόλοιπο χρόνο τους όμως τον περνούν πίσω από τα κάγκελα, αν επιθυμούν μαζί με τις γυναίκες, τους άντρες, τους φίλους τους. Αυτή η ιδιόμορφη μέθοδος αιτιολογείται με βάση το γεγονός ότι οι βίαιοι εγκληματίες γενικώς υποτροπιάζουν μετά την απόλυσή τους...».Ηθικής τάξης θέμα είναι και η μη μετακύληση του κόστους των σημερινών επιλογών στις επόμενες γενιές, αφού γίνει η εσωτερίκευση του περιβαλλοντικού κόστους.

Η γνωστή οικολογική αρχή ότι «η γη δεν αποτελεί κληρονομιά των γονιών μας, αλλά την έχουμε δανειστεί από τα παιδιά μας» αποτελεί καθημερινή πρακτική και είναι αναπόσπαστο τμήμα των αναπτυξιακών πολιτικών. «Πολλά από τα έξοδά σας τα αγνοείτε είτε τα φορτώνετε στις επόμενες γενιές ή στην κοινωνία. Εμείς αντίθετα συνυπολογίζουμε κάθε κόστος. Αλλιώτικα δε θα μπορούσαμε να ελπίζουμε στην πραγματοποίηση μιας σταθερής ισορροπίας στο εσωτερικό των βιωματικών μας συστημάτων, που αποτελεί τον βασικό οικολογικό και πολιτικό στόχο. Αν είχαμε για παράδειγμα συνεχίσει τις ελεύθερες πρακτικές σας της μόλυνσης των ποταμών, θα έπρεπε αργά ή γρήγορα κάποιος άλλος να υπολογίσει το κόστος που θα προέκυπτε από το θάνατο των ποταμών και των λιμνών. Εμείς το κάνουμε από την αρχή οι ίδιοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις σίγουρα δεν είναι απλό να υπολογίσει κανείς αυτό το κόστος. Αλλά σταθήκαμε σε θέση να το προσδιορίσουμε αρκετά συγκεκριμένα ώστε να μπορούμε να στηρίξουμε την πολιτική μας σε στέρεες βάσεις». Στο ηθικό επίπεδο κινείται και η λογική της «μαύρης λίστας» των καταναλωτών. Δεν αποτελεί έναν απλό κατάλογο απαγορευμένων προϊόντων, αλλά μεταφέρει το δίλημμα της επιλογής, μέσω της ενημέρωσης, στον καταναλωτή και όχι τον ειδικό, που καλείται να συνεκτιμήσει μέσα από μια πληθώρα κριτηρίων και δεδομένων την τελική του στάση. «Τι είδους λίστες είναι αυτές και πώς επιβάλλονται; Μα δεν επιβάλλονται καθόλου. Θα μπορούσε ίσως κανείς να πει ότι αποτελούν ηθικούς θεσμούς και ως τέτοιοι ασκούν επιρροή. Ομως είναι εντελώς ανεπίσημες και εκδίδονται από ερευνητικές επιτροπές των καταναλωτικών ενώσεων. Συνήθως η ζήτηση των προϊόντων πέφτει αισθητά όταν συμπεριληφθούν σε μια τέτοια λίστα. Οι παραγωγοί συνήθως αναγκάζονται να σταματήσουν την παραγωγή ή να περιορίσουν την πώλησή τους σε ειδικά καταστήματα».

Η συνταγογραφία των φαρμάκων γίνεται με τελείως διαφορετικό πνεύμα και μια σειρά από σκευάσματα έχουν καταργηθεί, έτσι ώστε οι ασθενείς να μην είναι δέσμιοι του ιατρικού κατεστημένου και της φαρμακοβιομηχανίας, που σήμερα κρατούν δέσμιους ασθενείς και υγιείς, με αποκλειστικό στόχο το κέρδος που διέπει τη λογική του καπιταλιστικού συστήματος. «Οι Οικοτοπιανοί γιατροί αμέσως μετά την ανεξαρτησία πέρασαν από κόσκινο όλο το συνταγολόγιο και απέσυραν με μεγάλη αυστηρότητα από την κυκλοφορία πολλά ηρεμιστικά, διεγερτικά, υπνωτικά και άλλα φάρμακα, όπως παραδείγματος χάριν τα σκευάσματα ενάντια στο κρύωμα. Τώρα πια δεν επιτρέπεται κανένα φάρμακο που επιδρά στη συμπεριφορά». Μεγάλης εμβέλειας σύλληψη είναι η ρύθμιση των θεμάτων κληρονομιάς. Οι παιδαγωγικές προεκτάσεις της κατάργησης, ουσιαστικά, του βασικού θεσμού της κληρονομιάς είναι προφανείς. Ολοι ξεκινούν από «μηδενική βάση» τη ζωή τους. Δεν πατούν στα έτοιμα, αλλά διαμορφώνουν τη ζωή τους μόνοι τους, χωρίς τον αέρα ή τα βαρίδια μιας μεγάλης κληρονομιάς. «Εισήχθησαν νέοι νόμοι που θεσμοθετούσαν το αδίκημα της καταχρηστικής ιδιοκτησίας των κοινωνικών αγαθών και επέτρεπαν στο κράτος την ουσιαστική κατάσχεση της κληρονομιάς. Εκτός από προσωπικά αντικείμενα, κανένα είδος ιδιοκτησίας δεν μπορεί πια σήμερα να κληρονομηθεί στην Οικοτοπία!». Η «Οικοτοπία» μπορεί να μην αποτελεί ένα επιστημονικό εγχειρίδιο, αλλά επειδή γράφτηκε ως απάντηση ενός ζοφερού μέλλοντος που προβλέφτηκε και εν μέρει βιώνουμε και παράλληλα ενσωμάτωσε όλες τις προωθημένες θέσεις του ριζοσπαστικού οικολογικού κινήματος όχι απλά είναι - κι από λογοτεχνική άποψη - μια καλή επιλογή για ανάγνωση (κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις), αλλά και για να προβληματιστούμε με τα όσα διατυπώνει - ως ουτοπία - ο συγγραφέας του.

Σημείωση

Τα περισσότερα σχόλια αντλήθηκαν από το βιβλίο των εκδόσεων Ατραπός «Ουτοπία: Μεγάλος Αδελφός ή Λύτρωση».