Εργα ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα θα παρουσιάσει το φετινό καλοκαίρι στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην Ανδρο, το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Πρόκειται για τη δημιουργία του Ισπανού καλλιτέχνη Ζοάν Μιρό (1893-1983). Στην έκθεση, που έχει τίτλο «Ζοάν Μιρό: Στην τροχιά του φανταστικού», παρουσιάζονται ενενήντα δύο συνολικά έργα (λάδια, γλυπτά, έργα σε χαρτί, χαρακτικά και ταπισερί). Τα εκθέματα καλύπτουν το μεγαλύτερο φάσμα της δημιουργίας του Ζ. Μιρό και επικεντρώνονται στη μετά το 1957 περίοδο, όταν, ώριμος ο καλλιτέχνης, δημιουργεί μέχρι το τέλος της ζωής του, στο μεγάλο εργαστήριο της Πάλμα, έργα που επιφέρουν βαθιά ρήξη με την πρότερη δουλιά του. Κοινά στοιχεία όλων των έργων του είναι η αμεσότητα, η ευρηματικότητα, το χιούμορ, η ικανότητα να δημιουργεί ένα προσωπικό φανταστικό σύμπαν. «Στην ιστορία της πρωτοπορίας», σημειώνει ο διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κυριάκος Κουτσομάλλης, «ο Μιρό έχει θέση πρωτεργάτη για την ευρηματικότητα, την τόλμη, τη γονιμότητα των προτάσεων, την τεχνοτροπική πολυμέρεια και πολυμορφία του. Είναι ο επινοητής μιας εντελώς ιδιόρρυθμης πλαστικής γλώσσας, με την οποία υποκίνησε ένα βαθύ ρήγμα στα οπτικά ήθη».

Η σημαντική αυτή εικαστική παρουσίαση διαρθρώνεται γύρω από τις ενότητες: «Εκθεση με φωτογραφίες από τη ζωή του Μιρό». Πενήντα ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες από την παιδική του ηλικία έως το τέλος της ζωής του. «Ο Μιρό και η σκηνογραφία». Προπαρασκευαστικά σχέδια του καλλιτέχνη για τα σκηνικά και τα κοστούμια που δημιούργησε το 1932. «Σειρά γυμνών από την Grande Chaumiere». Σειρά σχεδίων του 1937. «H "Σειρά της Βαρκελώνης"». Χαρακτικά από τη σειρά των ασπρόμαυρων λιθογραφιών, που ξεκίνησε το 1939 και τυπώθηκε στη Βαρκελώνη το 1944. Η σειρά αυτή αποτελεί το εικαστικό σχόλιο του καλλιτέχνη για τον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας. «Τα έργα σε χαρτί 1960-1977». Εργα σε χαρτί από τις δεκαετίες του 1960 και 1970, κατά τις οποίες ο Μιρό απελευθερώνεται από την περιοριστική δομή του χώρου και από τις συμβατικές φόρμες. «Τα ζωγραφικά έργα». Παρουσιάζονται σημαντικά έργα του της σουρεαλιστικής περιόδου και κυρίως έργα από τη μετά το 1957 εποχή, όπου στο «μεγάλο εργαστήριο» της Πάλμα, ο Μιρό καταπιάνεται με νέες ζωγραφικές έρευνες. «Ο Μιρό γλύπτης». Μέσα από έναν σημαντικό αριθμό γλυπτών παρουσιάζονται στην έκθεση της Ανδρου τόσο συναρμογές από τυχαία αντικείμενα, σουρεαλιστικής επιρροής, όσο και γλυπτά που ανήκουν στην κατηγορία των πλασμένων γλυπτών, «μυθικής» έμπνευσης.

Ζωγράφος, γλύπτης και χαράκτης ο Ζ. Μιρό γεννήθηκε στη Βαρκελώνη και η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1918 στην γκαλερί Ντάλμαου, στη γενέτειρά του. Ενα χρόνο αργότερα ταξίδεψε για πρώτη φορά στο Παρίσι, κέντρο των εικαστικών αναζητήσεων και αφετηρία σημαντικών καλλιτεχνικών κινημάτων του 20ού αιώνα. Στο Παρίσι γνώρισε τον Π. Πικάσο και συμμετείχε στις δραστηριότητες των ντανταϊστών. Η πρώτη ατομική έκθεση του καλλιτέχνη στο Παρίσι έγινε το 1921 και δύο χρόνια αργότερα παρουσίασε έργα του στο «Φθινοπωρινό Σαλόνι». Καταλυτική υπήρξε η γνωριμία του με τον Αντρέ Μασόν, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με τους σουρεαλιστές ποιητές και συγγραφείς, που τόσο θαύμασε (Μπρετόν, Αραγκόν, Ελυάρ κ.ά.). Ο Μιρό βρήκε από την αρχή γόνιμο κλίμα για τη φαντασία του στις δραστηριότητες των ντανταϊστών και αργότερα των σουρεαλιστών. Ο νεαρός Μιρό προσχώρησε στους σουρεαλιστές και παρουσίασε δύο φορές έργα του στην γκαλερί «Πιερ», στο Παρίσι, πρώτα μόνος του και κατόπιν στο πλαίσιο της πρώτης έκθεσης των σουρεαλιστών. Ταυτίστηκε με τα ιδανικά του σουρεαλισμού, που δε θεωρούσε τη ζωγραφική αυτοσκοπό. Τον απασχολούσε η αναζήτηση της ποίησης στην καθημερινότητα και η διεύρυνση της οπτικής αντίληψης μέσω του τυχαίου και του υποσυνείδητου. Μάλιστα, ο Μπρετόν, θεμελιωτής του κινήματος, παραδέχτηκε πως ο Μιρό ήταν «ο πιο σουρεαλιστής ανάμεσά μας».

Στα έργα της περιόδου 1923-1925, ο Μιρό είχε πια βρει το προσωπικό του ύφος: Ηλιοι, φεγγάρια, λουλούδια, η αγαπημένη του νύχτα, συνήθως ζωγραφισμένα με τα βασικά χρώματα, σχηματοποιημένα, με μαύρες γραμμές, λεπτές και ακριβείς ή άλλοτε αδρές και αυθόρμητες, με χιούμορ και ποίηση, αλλά και πρωτοτυπία υλικών. «Για μένα», έλεγε, «ένας πίνακας πρέπει να μοιάζει με σπινθήρες. Πρέπει να θαμπώνει, όπως η ομορφιά μιας γυναίκας ή ένα ποίημα. Πρέπει να έχει φωτεινότητα, να μοιάζει σαν τις πέτρες που χρησιμοποιούν οι βοσκοί των Πυρηναίων για ν' ανάψουν την πίπα τους». Το 1926 ο Μιρό, σε συνεργασία με τον Μαξ Ερνστ, σχεδίασε τα σκηνικά και τα κοστούμια για το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» που παρουσίασαν τα Ρωσικά Μπαλέτα.

Με μεγάλη ευκολία ο Μιρό μεταμόρφωνε τα διάφορα τυχαία αντικείμενα που έβρισκε - ξύλα, ελατήρια, φτερά, σωλήνες, βίδες - σε έργα μοναδικού λυρισμού. Η εφευρετικότητα και το χιούμορ του ήταν ανεξάντλητα και διακρίνουν όλες τις φάσεις του έργου του, που αποτελείται από τους ονειρικούς μινιμαλιστικούς πίνακες (1924-1925), τα «έργα ποιήματα» των ετών 1925-1926, όπου μια φράση είναι συγχρόνως όχι μόνο το ζωγραφικό θέμα του έργου, αλλά και το βασικό δομικό στοιχείο της σύνθεσης, τα κολάζ του 1926 και του 1928, τους «άγριους πίνακες» των ετών 1934-1938, όπου είναι έκδηλη η ανησυχία και ο θυμός του για την άνοδο του φασισμού στην Ισπανία, τους «Αστερισμούς» (1940-1941), που φανερώνουν την προσπάθειά του να απελευθερωθεί από τη «βρώμα και τη σήψη ενός κόσμου που έχτισε ο Χίτλερ και οι φίλοι του», όπως έλεγε. Τέλος, η «μουσική» σειρά των λιθογραφιών της «Σουίτας της Βαρκελώνης» (1944), τα ξέφρενα έργα των αρχών του '50, τα απέραντα «Γαλάζια» του 1961, τα γλυπτά, τα κεραμικά, τα θεατρικά σκηνικά και κοστούμια, ακόμα και τα βιτρό της τελευταίας περιόδου της ζωής του Μιρό είναι διάσπαρτα από οργανικές φόρμες που αποτελούν την προσωπική του σημειολογία.

«Η ζωγραφική του είναι ένα παιχνίδι καλειδοσκοπικό», σημειώνει ο Κ. Κουτσομάλλης. «Ζωγραφίζει παίζοντας. Δημιουργώντας κινούμενα σχέδια. Το έργο του δεν εμπεριέχει μηνύματα που πρέπει να αποκρυπτογραφηθούν. Το ζητούμενο δεν είναι η παρουσίαση της μορφής αλλά ο τρόπος δράσης της. Η ζωγραφική του δε λειτουργεί ως θέαμα αλλά ως αποκρυσταλλωμένη ενέργεια. Δεν περιέχει στοιχεία ανεκδοτολογικά ή αφηγηματικά. Είναι δημιούργημα μιας ορμέμφυτης ενέργειας της στιγμής. Ούτε εγκρίνει ούτε απορρίπτει. Γίνεται για να προσφέρει νύξεις, εναύσματα για υποκειμενικές προσεγγίσεις, ερμηνείες και εκδοχές...».

Οπως ο ίδιος έλεγε, «η ζωγραφική πρέπει να είναι γόνιμη. Πρέπει να φέρνει στο φως έναν κόσμο... Μια εικόνα θα 'πρεπε να είναι σαν μια σπίθα. Να σε θαμπώνει».