Τι σήμαινε στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, τι σημαίνει και τι θα έπρεπε να σημαίνει η έννοια Αρχαιολογία και η εφαρμοζόμενη θεωρία και πράξη της; Στη μετεπαναστατική Ελλάδα, τη δέσμια όχι μόνον πολιτικο-οικονομικά αλλά και πολιτισμικά από την «ιερά συμμαχία» των Μεγάλων Δυνάμεων, Αρχαιολογία σήμαινε ό,τι ήθελαν και όριζαν ως αρχαιολογική αξία οι ξένοι «προστάτες» της και τα παρατρεχάμενά τους, νεότευκτα, ελληνικά μεγαλοαστικά «τζάκια». Οι ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις, μέσω «αρχαιολόγων» τους, οι περισσότεροι από τους οποίους δρούσαν στην Ελλάδα και ως πράκτορες της χώρας τους, καθόριζαν ως μόνη πραγματική αξία τις κλασικές αρχαιότητες, απαξιώνοντας όλα τα άλλα «τεκμήρια» του προϊστορικού, αλλά και του ιστορικού παρελθόντος αυτού του τόπου. Συνένοχος σ' αυτό το αντιεπιστημονικό ιστορικό -πολιτισμικό «έγκλημα» ήταν ο μωρός μεγαλοϊδεατισμός της νεοελληνικής άρχουσας τάξης, η οποία, αντί να θεμελιώσει και να στηρίξει την αρχαιολογική επιστήμη, ως θεωρία και πράξη, προστατεύοντας και αναδεικνύοντας την πλουσιότερη - παγκοσμίως - ελληνική αρχαιολογική κληρονομιά, την παραχώρησε - και εξακολουθεί να την παραχωρεί - σε ξένες αρχαιολογικές σχολές.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνει ο ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ Γιώργος Χουρμουζιάδης, ένας από τους σπανιότατους, αν όχι ο μόνος, Ελληνας αρχαιολόγος, που ανέπτυξε με μαρξιστική αντίληψη και μεθοδολογία στην αρχαιολογική του θεωρία και πράξη - διδακτική και ερευνητική, προλογίζοντας την πολύ σημαντική μελέτη του προϊστορικού αρχαιολόγου Μανόλη Μελά «Η Αρχαιολογία σήμερα (Κοινωνική - πολιτισμική θεωρία, ανθρωπολογία και αρχαιολογική ερμηνεία)» (εκδόσεις Α. Καρδαμίτσα). Ο Γ. Χουρμουζιάδης, εισάγοντας τον αναγνώστη στη διαλεκτική αντίληψη που διακρίνει αυτή τη μελέτη τονίζει: «Η ελληνική Αρχαιολογία θεμελιώθηκε στην αγωνιώδη προσπάθεια να συλλεγούν τα λείψανα της κλασικής αρχαιότητας και να αναδειχτεί μέσω αυτών το προγονικό "μεγαλείο"». Ετσι, ικανοποιήθηκε «η συγκυριακή μεγαλομανία του ελληνικού βασιλείου», που πήρε «τις διαστάσεις μιας ολόκληρης ιδεολογίας που επηρέασε τη συμπεριφορά της νεοελληνικής αστικής τάξης και μέσα από αυτήν το χαρακτήρα του κοινωνικού εποικοδομήματος στα πεδία της κρατικής εκπαίδευσης, της πολιτικής προπαγάνδας και της επιστημονικής έρευνας». Η μελέτη (355 σελ.), με τεράστιο όγκο πληροφοριών για τις απαρχές, την πορεία της παραδοσιακής αρχαιολογίας, αλλά και για την εξέλιξη της θεωρητικής αρχαιολογικής σκέψης, με τις επαναστατικές τάσεις - προτάσεις της νέας αρχαιολογίας (θετικισμός, στρουκτουραλισμός, μαρξισμός) και με την κριτική του σκέψη συμβάλλει ουσιαστικά για τη διαμόρφωση μιας αναπροσανατολισμένης, διαλεκτικής μεθοδολογίας στην αρχαιολογική θεωρία και πράξη.