Αν στόχος ήταν μόνον η τηλεθέαση, δε θα ήταν και υποχρεωτικά τα επικίνδυνα σκουπίδια, που ξεφορτώνονται μαζικά στα μυαλά των ανθρώπων. Το επιχείρημα «αυτά θέλει ο κόσμος» είναι ανόητο, ακόμα και αν κάποιος θεωρήσει σαν μοναδικούς τους νόμους της αγοράς. Ακόμα και σ' αυτό το πεδίο σκέψης και με δεδομένη τη λαθεμένη υπόθεση πως έτσι είναι διαμορφωμένη η ζήτηση, από πού κι ως πού μόνον η ζήτηση διαμορφώνει οριστικά την προσφορά; Η προσφορά διαμορφώνει και αυτή τη ζήτηση. Μάλιστα, όταν αυτή η προσφορά είναι μοναδική σε διαφορετικές δυσκολοδιάκριτες αποχρώσεις, τότε η ζήτηση προσαρμόζεται ακόμα και με το ζόρι. Με πιο απλά λόγια, αν στον πεινασμένο προσφέρεις κολοκύθια νερόβραστα, κολοκύθια τηγανητά και κολοκύθια με κάποια σάλτσα, δεν μπορεί να φταίει αυτός που τρώει κολοκύθια...

Φυσικά, όλοι οι συνένοχοι δεν είναι αναγκαστικά μέσα και στο μεγάλο κόλπο της άλωσης των συνειδήσεων. Ακόμα και αν κάποιος πρωταγωνιστεί στο έγκλημα, δε σημαίνει πως αυτόματα έχει και πλήρη συναίσθηση της πράξης του. Το κίνητρο, που του έχει επιτρέψει το σύστημα να διακρίνει, είναι η προσωπική του επιτυχία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα νούμερα που φέρνουν τα μηχανάκια. Η καριέρα του. Πολλά τέτοια ξεχωριστά εγωιστικά κίνητρα σφιχταγκαλιασμένα, χωρίς ίσως δυνατότητα γενίκευσης (άλλωστε, για το τελικό αποτέλεσμα δεν έχει καμιά σημασία), είναι που δημιουργούν και διαιωνίζουν το σύστημα. Η σκέψη αυτή σε κανένα επίπεδο δεν τους απαλλάσσει από τις ευθύνες του «εκτελεστή». Εκείνου, που, τελικά, πατάει τη σκανδάλη...

Τα πράγματα, λοιπόν, στο τηλεοπτικό τοπίο είναι πολύ πιο πονηρά και σύνθετα από το απλό κυνηγητό της τηλεθέασης. Πάντα με το αζημίωτο, στόχος γίνεται η κοινωνική συνείδηση και, ακόμα περισσότερο, το σύνολο του τρόπου ζωής, που πάλι με τη σειρά του θα επιδράσει αυτήν την επόμενη φορά σε πιο χαμηλή συνείδηση, σε μεγαλύτερη ανεκτικότητα και μετά πάλι από την αρχή... Οταν, για παράδειγμα, λίγους μήνες πριν μαθαίναμε πως στην Αργεντινή, που μαστιζόταν από την οικονομική κρίση, κάποιοι ασυνείδητοι είχαν στήσει ριάλιτι σόου, όπου ανταγωνίζονταν ο πόνος και η ανέχεια των ανέργων και ο «νικητής» έπαιρνε για έπαθλο δουλιά, ίσως δεν ήταν δυνατόν να πιστέψουμε πως θα βλέπαμε το ίδιο σόου στην ελληνική τηλεόραση. Τώρα, σε σύντομο χρονικό διάστημα, η ανεκτικότητα έχει διευρυνθεί και ο σταθμός του ΑΛΦΑ, με την εκπομπή της κας Ράγιου, τολμά όχι μόνο να ξεφτιλίζει ανθρώπινες προσωπικότητες, αλλά, ταυτόχρονα, να διαπαιδαγωγεί μια κοινωνία ολόκληρη πως αυτό είναι δυνατό να συμβαίνει... Αρα, αν αυτό το φαινόμενο αφεθεί να περάσει χωρίς αντίσταση, χωρίς έστω πνευματική θωράκιση, τότε το επόμενο βήμα θα είναι για ακόμα χαμηλότερα σκαλοπάτια...

Λίγα χρόνια πριν, και μόνον η σκέψη πως θα υπήρχαν κάμερες, που θα παρακολουθούσαν τη ζωή των ανθρώπων και αυτό θα πουλιόταν σαν τηλεοπτικό θέαμα, προκαλούσε αντίδραση. Τώρα πια, πολλά βήματα χαμηλότερα σε ανοχή και συνείδηση τολμούν κάποιοι, να στήνουν «προβληματισμό» για καλή ή κακή εκδοχή των διαφορετικών ριάλιτι ή για πετυχημένους ή λάθος ρόλους, που υιοθετούν, συνειδητά ή ασυνείδητα, εκείνοι που εκτίθενται. Τώρα πια, η ασυδοσία επιχείρησε να καταπιεί αμάσητους ακόμα και τους στίχους του Γ. Ρίτσου.

Τώρα πια, εκείνοι οι έτοιμοι να βγάλουν την προσωπικότητά τους στο σφυρί, που στην αρχή φάνταζαν χειρότεροι από τους ναρκομανείς που πουλούν το αίμα τους, επιχειρείται να μετατραπούν σε πετυχημένους πολυστάρ του θεάματος. Για παράδειγμα, μιλημένοι ή όχι, όλοι οι συνένοχοι δοκιμάζουν να γεμίσουν κάθε πλευρά της τηλεοπτικής επικαιρότητας με την Καλομοίρα. Ας μη βιαστούν οι αισιόδοξοι να πουν πως πρόκειται μόνο για φαινόμενο συγκυριακό, που κανείς δε θα θυμάται σε λίγο καιρό. Πρόκειται για φαινόμενο, που θα κρατηθεί με νύχια και με δόντια από τους μηχανισμούς του συστήματος, μέχρι να δημιουργηθεί το επόμενο που θα τους κάνει τη δουλιά. Ποια δουλιά; Του να υπάρχει, χωρίς να έχει τίποτα για να υπάρξει. Το τίποτα, που αποκτά υπόσταση και πλέον διαμορφώνει πραγματικότητα. Την πραγματικότητα του χαζοχαρούμενου τίποτα...

Η μετατροπή του ασήμαντου σε σημαντικό, ή, σε πιο ακραίες περιπτώσεις, του «τίποτα» σε υπόσταση, υπήρχε πάντα στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ως ένα βαθμό δημιουργείται με τρόπο «φυσικό» από το ανθρώπινο μυαλό. Για παράδειγμα, η γνώση που του λείπει, ή η πραγματικότητα που δεν μπορεί να εξηγήσει, εύκολα καλύπτεται πάντα με ό,τι «βρει μπροστά του», ή ό,τι κατασκευάσει μόνο του... Η ίδια η δημιουργία και η ανάπτυξη των θρησκειών έχουν πολλά να διδάξουν γι' αυτήν τη διαδικασία. Ξεκινούν από το «τίποτα», από το μη υπαρκτό, και αποκτούν υλική υπόσταση με τους ναούς, τις γραφές, την τέχνη...

Ομως, αυτή η διαδικασία, την εποχή των ηλεκτρονικών μέσων, αποκτά τρομακτικές ταχύτητες στον επηρεασμό των συνειδήσεων. Πριν από μερικά χρόνια, σε κάποια πολιτεία των ΗΠΑ, μια εταιρία είχε την ιδέα, καθώς πλησίαζαν οι γιορτές των Χριστουγέννων, να πλασάρει απλές πέτρες για χρήσιμα δώρα. Η τεράστια καμπάνια στην τηλεόραση για την πέτρα, που είναι βολική, σε διάφορα χρώματα, τη βάζεις στην τσέπη, την παίζεις στα δάχτυλα κλπ., έπεισε έναν αρκετά σημαντικό αριθμό καταναλωτών να κάνουν χριστουγεννιάτικα δώρα πέτρες χρωματιστές στο κατάλληλο περιτύλιγμα... Αν αυτές οι τεράστιες δυνατότητες των ηλεκτρονικών μέσων χρησιμοποιούνταν για να αντανακλούν πραγματικότητα και αληθινές ανάγκες, ίσως ο κόσμος γύρω μας θα ήταν πολύ διαφορετικός.

Στόχος, όμως, είναι ακριβώς η φυγή από την πραγματικότητα, που παραμένει απλή και κατανοητή στην ταξικότητά της. Γι' αυτό και όλα τα μέσα χτυπούν στην απομάκρυνση από το αληθινό πρόβλημα και, πολύ περισσότερο, από τις μεθόδους λύσης του. Εκατομμύρια τα παραδείγματα του ασήμαντου, που διεκδικεί σημαντική θέση στα μυαλά των ανθρώπων, αλλά και των πολλών «τίποτα», που θέλουν να υπάρξουν. Μόνο τις τελευταίες μέρες της περασμένης βδομάδας να πάρει κανείς, θα δει πως «απ' όλα είχε ο μπαξές». Από την Προεδρολογία, που έχει βαλθεί με το ζόρι να μετατραπεί σε «πρόβλημα», έως το αν ο Μουρατίδης θα επιστρέψει τελικά στο «fame story». Είχε, επίσης, άφθονες εκπομπές του λεγόμενου «ανεξήγητου». Τελευταία, ο κος Χαρδαβέλας όλο και πιο πολύ αρέσκεται σ' αυτά τα βαθυστόχαστα θέματα του «τίποτα». Επίσης, σταθερά και άλλοι παραγωγοί ασχολούνται με εξωγήινους, με υπερφυσικά όντα, με κατοίκους και πολιτισμούς των σπηλαίων και δε συμμαζεύεται...

Παλιά συνταγή με διαφορετικές εκδοχές χρήσης, ιδιαίτερα, όμως, αποκαλυπτικές στις ιστορικές στιγμές που επιλέγονται να χρησιμοποιηθούν. Για παράδειγμα, όταν ο πολύ νεαρός και μάλλον ιδιαίτερα ταλαντούχος Αμερικανός Ρ. Χάουαρντ (1906-1936), ουσιαστικά, εγκαινίαζε τη λεγόμενη «ηρωική φανταστική λογοτεχνία», επηρεασμένος, τόσο από μύθους και θρύλους άλλων λαών, όσο και από τον Νίτσε, ίσως σε τελευταία ανάλυση, εκτός από τη νεανική φαντασίωση, συμπλήρωνε και την ανάγκη μιας κοινωνικής ψυχολογίας καινούριου έθνους να έχει μια μυθολογία. Εστω και από το πουθενά.

Δεν μπορεί να φαντάστηκε ποτέ πως ένας από τους κατασκευασμένους ήρωές του, «ο Κόναν», δεκάδες χρόνια μετά, όταν περνούσε ο νεοφιλελευθερισμός από την πίσω πόρτα της κοινωνίας, μέσω του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, θα μετατρεπόταν σχεδόν σε υπαρκτό πρόσωπο. Ούτε μπορούσε να φανταστεί πως η έκρηξη αυτής της «φανταστικής ηρωικής λογοτεχνίας» θα ήταν πολύ χρήσιμη τις εποχές της Θάτσερ και των Ριγκανόμικς. Λίγο αργότερα, φτιάχτηκαν η Ζήνα και ο χολιγουντιανός Ηρακλής. Τώρα, οι σειρές τύπου «Forgoten realms» (Ξεχασμένα χαμένα βασίλεια) βρίσκονται σχεδόν σε όλα τα σημεία πώλησης βιβλίων. Αν οι μη μυημένοι νομίζουν πως υπερβάλλουμε, ας ρωτήσουν τον πλησιέστερό τους έφηβο για τα Ντουάρφ (νάνοι των σπηλαίων), τα Χόμπιτ (νάνοι της επιφάνειας), τα Γκρόμλιν (τέρατα) και για «ήρωες», σαν τον Ντριτζ Ντο Ερντεν και τον Γουλφ... Δεν κατηγορούμε τα παραμύθια και τους θρύλους. Ισα - ίσα, η ελληνική παράδοση είναι η πιο πλούσια σε νεράιδες, νάνους και ξωτικά. Μας πονηρεύει η χρήση τους σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους.

Το φούσκωμα του μυαλού, με το ασήμαντο έως και το ανύπαρκτο, αφαιρεί τη δυνατότητα διάκρισης του σημαντικού και του υπαρκτού. Μην τους παραδώσουμε τη συνείδηση και τη ζωή μας...