«Η ίδια η αστική τάξη... προσπαθούσε να υποβιβάσει την εκπαίδευση στο ρόλο προμηθευτή πειθήνιων και επιδέξιων υπηρετών της αστικής τάξης, εκτελεστών της θέλησης του κεφαλαίου και σκλάβων του, χωρίς να φροντίσει ποτέ να κάνει το σχολείο όργανο διάπλασης της ανθρώπινης προσωπικότητας» (Β. Ι. Λένιν)¹

Αυτό σημαίνει δυο πράγματα: Πρέπει να εκπαιδεύσει κατάλληλα τη δική της νέα γενιά, ως «συνέχεια του εαυτού της», εξοπλίζοντάς τη με την ιδεολογία της, καθώς και με γνώσεις και ικανότητες, οι οποίες απαιτούνται για τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και του κράτους. Ταυτόχρονα, πρέπει να «εκπαιδεύσει» τη νέα γενιά της εργατικής τάξης, έτσι ώστε αυτή να γίνει ικανή και πρόθυμη για εκμετάλλευση. Ετσι, προωθεί, μέσα σε μαζικά, φτηνά σχολεία, τη μετάδοση περιορισμένων και αποσπασματικών γνώσεων, καθώς και την ανάπτυξη επίσης αποσπασματικών «δεξιοτήτων», ενός ελάχιστου δηλαδή εφοδίων, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της παραγωγής.

Βέβαια, η ενσωμάτωση και καθυπόταξη των καταπιεσμένων μέσω της αγωγής δεν είναι αποκλειστικό στοιχείο του καπιταλισμού. Η διαφορά βρίσκεται στην αλματώδη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, στη μετατροπή της επιστήμης σε παραγωγική δύναμη, στη μεγέθυνση της ιδεολογικής παραγωγής και διαπάλης, κύρια δε στην εμφάνιση της μαρξιστικής - λενινιστικής κοσμοθεωρίας και στην οργάνωση εργατικών κινημάτων και επαναστάσεων με στόχο το σοσιαλισμό. Στο τελευταίο, μάλιστα, στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού, στην εποχή του ιμπεριαλισμού, οι ταξικές αντιθέσεις πάνω στο ζήτημα της μόρφωσης παίρνουν μεγάλες διαστάσεις.

Βέβαια, κάποιες γνώσεις παρέχονται στην εργατική τάξη, για να μπορεί να χειριστεί μηχανήματα και να φέρει σε πέρας υπηρεσίες. Αλλά αυτή η αποσπασματική παροχή γνώσεων και η περιορισμένη ανάπτυξη δεξιοτήτων έρχεται σε αντίθεση με τις διαρκώς διευρυνόμενες δυνατότητες της εποχής μας και τις ανάγκες της εργατικής τάξης για ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας κάθε μέλους της.

Υστερα η άρχουσα τάξη χρειάζεται και μεγάλο αριθμό επιστημόνων, που δεν τον διαθέτει η ίδια στους κόλπους της, και «στρατολογεί» νέες και νέους από τα μικρομεσαία στρώματα, ακόμη και από την εργατική τάξη, για πανεπιστημιακές σπουδές. Αυτοί, όμως, πρέπει να επιβιώσουν μέσα από μια σκληρή διαδικασία κοινωνικής επιλογής, που ξεκινά από το σχολείο και συνεχίζεται στα ανώτατα ιδρύματα, μέσα από τη διαβάθμιση των σπουδών με το «χωρισμό τους σε κύκλους» και με την αξιολόγηση - κατηγοριοποίηση των ιδρυμάτων. Κατ' αυτόν τον τρόπο δεν κατακτούν όλοι οι πτυχιούχοι το επίπεδο της επιστημονικής ειδίκευσης. Πάνω από όλα, η άρχουσα τάξη «φροντίζει» την ιδεολογικοπολιτική χειραγώγηση, ιδιαίτερα όσων έχουν «ξένη» ταξική προέλευση, ώστε να αφιερώσουν όλη τους τη δημιουργικότητα στην άνοδο της «ανταγωνιστικότητας» και των κερδών του κεφαλαίου, κι αυτό παρότι το μεγάλο μέρος του επιστημονικο-τεχνικού δυναμικού πλησιάζει ή και εντάσσεται στην εργατική τάξη.

Με βάση αυτές τις γενικές εκτιμήσεις, μπορούμε να προχωρήσουμε σε μια εξέταση βασικών αντιλήψεων και μέτρων για τη «διαπαιδαγώγηση» της νέας γενιάς, που υλοποιεί η άρχουσα τάξη και στη χώρα μας, πολιτικές που γίνονται αντικείμενο ειδικών επεξεργασιών στα διεθνή επιτελεία των μονοπωλίων, στις ιμπεριαλιστικές ενώσεις και οργανισμούς (ΕΕ, ΟΟΣΑ, Διεθνής Τράπεζα κ.ά.). Αξίζει να εμβαθύνουμε την ανάλυση ως τις θεμελιακές κοσμοθεωρητικές θέσεις, οι οποίες «κρύβονται» κάτω από την Παιδαγωγική και ειδικότερα τη Διδακτική του σημερινού σχολείου.

1. Λόγος στο ΙΙ Πανρωσικό Συνέδριο των Διεθνιστών - Εκπαιδευτικών, 18 του Γενάρη 1919, στο: ΛΕΝΙΝ, Για την Αγωγή και την Παιδεία, τ.2, 2η έκδοση, «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 67.

• Αναδημοσιεύεται από την ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4/2004

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ