Μέσα στον ένα χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα στις δύο επισκέψεις του "νέου μάγου" της αμερικανικής διπλωματίας στην Κύπρο, συνέβησαν γεγονότα τα οποία σκιαγραφούν μια νέα, περισσότερο ανησυχητική και επικίνδυνη, πορεία για το κυπριακό πρόβλημα. Πρόκειται για μια πορεία, η οποία προβάλλεται από όσους τη χαράζουν και την ακολουθούν, ως πορεία διεξόδου από ένα πρόβλημα, που στη σύγχρονή του μορφή συμπλήρωσε 21 χρόνια ύπαρξης. Πρόκειται, πράγματι, για διέξοδο, η οποία όμως ουδεμία σχέση έχει με αυτό που η ελληνική πλευρά ονομάζει δίκαιη και βιώσιμη λύση μέσα στο πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί από τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Το πιο σημαντικό από τα γεγονότα του 1995, που σηματοδοτούν εξελίξεις για το Κυπριακό, αποτελεί η άρση του ελληνικού "βέτο" για την Τελωνειακή Σύνδεση της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση.Η Αθήνα τον περασμένο Μάρτη ήρε το δεκάχρονο "βέτο", επιτρέποντας την προώθηση των τουρκοκοινοτικών σχέσεων, έστω κι αν κανένας από τους όρους που έθετε, προκειμένου να αλλάξει στάση, δεν ικανοποιήθηκε.

Οπως είναι γνωστό, μέχρι τον περασμένο Μάρτη, οι ελληνικές κυβερνήσεις συνέδεαν την άρση του "βέτο" για την προώθηση των τουρκοκοινοτικών σχέσεων με την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής από την Κύπρο και την έμπρακτη αλλαγή στάσης σε ό,τι αφορά στο Κυπριακό από την Αγκυρα. Τελικά, το "βέτο" ήρθη με τα τουρκικά στρατεύματα, όχι μόνο να παραμένουν στην Κύπρο, αλλά και να ολοκληρώνουν προκλητικά νέα οχυρωματικά έργα, τα τουρκικά αεροσκάφη να παραβιάζουν επανειλημμένα τον κυπριακό εναέριο χώρο και τους υψηλούς αξιωματούχους της τουρκικής κυβέρνησης να απειλούν με προσάρτηση στο τουρκικό κράτος το βόρειο τμήμα του νησιού.Το "αντάλλαγμα" που έλαβε η ελληνική πλευρά για την άρση του "βέτο" ήταν η δέσμευση της Κοινότητας πως 6 μήνες μετά το τέλος της Διακυβερνητικής Διάσκεψης του 1996 θα ξεκινήσει η συζήτηση ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ.

Η ελληνική κυβέρνηση, αλλά και η κυπριακή, θεωρούν το αντάλλαγμα - τουλάχιστον έτσι υποστηρίζουν δημόσια - όχι απλώς ικανοποιητικό, αλλά επιτυχία, σε μια προσπάθεια εξασφάλισης δίκαιης και βιώσιμης λύσης. Ομως, αυτοί που πρόσφεραν το αντάλλαγμα, οι κυρίαρχες δυνάμεις στην ΕΕ, έχουν ήδη σπεύσει να διευκρινίσουν - όπως π.χ. ο πρεσβευτής της Γερμανίας στην Αγκυρα τη μέρα που το Ευρωκοινοβούλιο επικύρωνε τη συμφωνία της Τελωνειακής Ενωσης - πως "η ένταξη του ελληνικού τομέα της Κύπρου στην ΕΕ δεν μπορεί να προχωρήσει πριν τη λύση του προβλήματος". Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι εταίροι προσγειώνουν στην πραγματικότητα Αθήνα και Λευκωσία, υπογραμμίζοντας πως η συζήτηση για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ δε σημαίνει λύση για το Κυπριακό. Αντίθετα, η λύση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ.

Αν στη στροφή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην Αγκυρα και στο θέμα των τουρκοκοινοτικών σχέσεων προσθέσει κανείς τις κινήσεις των κυβερνήσεων Αθήνας και Λευκωσίας για την προπαγάνδιση του "δόγματος του ενιαίου αμυντικού χώρου", τότε έχει περιγράψει τη "νέα ατμόσφαιρα" του Κυπριακού, όπως αυτή διαμορφώθηκε τον περασμένο χρόνο.

Το νέο αμυντικό δόγμα, αν εξεταστεί ως πολιτική επιλογή, περιγράφει σαφέστατα τη στροφή της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στην Αγκυρα, όπως αυτή εκφράστηκε με την άρση του "βέτο" για την προώθηση των τουρκοκοινοτικών σχέσεων. Από τη στιγμή, λοιπόν, που η Αθήνα έπαψε να θεωρεί το Κυπριακό ως ανάχωμα, επάνω στο οποίο εξανεμιζόταν κάθε προσπάθεια για την ελληνοτουρκική προσέγγιση, με το δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου διακήρυξε την πρόθεσή της να υπερασπίσει τη Νότια Κύπρο, αναγνωρίζοντας, εμμέσως πλην σαφέστατα, το τετελεσμένο της διχοτόμησης. Αυτό ήταν και το νόημα της συνεδρίασης του Εθνικού Συμβουλίου των κυπριακών κομμάτων, την περασμένη άνοιξη στην Αθήνα, υπό την προεδρία του Α. Παπανδρέου.

Το τέλος του 1995, λοιπόν, βρίσκει την αμερικανική διπλωματία να έχει θριαμβεύσει στη Βοσνία και να αναζητά νέο πεδίο δράσης στο Κυπριακό. Ηδη, σύμφωνα με πληροφορίες, η Ουάσιγκτον έχει καταλήξει για το διαδικαστικό μέρος και αναζητά, μέσα από βολιδοσκοπήσεις, ένα ελάχιστο πεδίο συναίνεσης μεταξύ των δύο πλευρών ως βάση για την εκκίνηση των συνομιλιών. Η ελληνική κυβέρνηση έχει πληροφορηθεί τις προθέσεις του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, σύμφωνα με τις οποίες, αφού εξευρεθεί η ελάχιστη απαιτούμενη βάση, οι δύο κοινότητες της Κύπρου, εκπρόσωποι από την Αθήνα και την Αγκυρα, υπό την αιγίδα του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών και ασφαλώς σε αμερικανικό έδαφος, θα ξεκινήσουν τις συνομιλίες, οι οποίες θα καταλήξουν αφού υπογραφεί συμφωνία, όπως ακριβώς έγινε και στο Ντέιτον για το Βοσνιακό.

Είναι προφανές πως η δρομολογούμενη από την Ουάσιγκτον λύση για το Κυπριακό πολύ απέχει από αυτό που η ελληνική πλευρά χαρακτηρίζει δίκαιη και βιώσιμη λύση. Η αμερικανική διπλωματία, μεθοδικά, αγκαλιάζει το πρόβλημα, αποκτώντας τον πρωταγωνιστικό, αν όχι το μοναδικό ρόλο, αφαιρώντας ουσιαστικά το θέμα από το πλαίσιο του ΟΗΕ. Η εξέλιξη αυτή, πρέπει να υπογραμμιστεί, συντελείται με την ανοχή, αν όχι τη σύμφωνη γνώμη Αθήνας και Λευκωσίας, οι οποίες φαίνεται πως έχουν πειστεί για τις δυνατότητες της αμερικανικής διπλωματίας, να επιβάλει λύση. Και αυτή η δυνατότητα, ασφαλώς, δεν αμφισβητείται από κανέναν. Το ερώτημα, όμως, είναι τι είδους λύση θα επιβληθεί και ποιες συνέπειες θα έχει στην εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων;