"Ενα και μόνο πράγμα θέλουμε: Να κάνουμε και πάλι μια φυσιολογική ανθρώπινη ζωή"...

Πρόκειται για τα πιο συνηθισμένα λόγια, που ακούνε ξένοι ανταποκριτές στη Σόφια, κάθε φορά που κάνουν συζητήσεις με Βουλγάρους. Οι τελευταίοι θεωρούν τις αλλαγές που έγιναν τα τελευταία πέντε χρόνια στη χώρα τους σαν την "πιο πικρή εμπειρία για τους ίδιους και την κοινωνία". Και είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι ποτέ, στη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου, ο βουλγαρικός λαός δεν έχει ζήσει μια τέτοια βαθιά κρίση στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα. Αυτά που κυριαρχούν σήμερα στη γειτονική μας πρώην σοσιαλιστική χώρα, είναι η κοινωνική σαπίλα, η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, η ανεργία, η φτώχεια και μάλιστα - εδώ δεν πρόκειται για υπερβολή - η πείνα...

Μια από τις κύριες αιτίες της τραγικής αυτής κατάστασης είναι και η κατάρρευση των μεγάλων αγορών των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, όπου η Βουλγαρία τοποθετούσε τη μεγάλη μάζα των εξαγωγικών της προϊόντων. Επίσης, οι ατέλειωτες διαμάχες μεταξύ κομμάτων και πολιτικών ηγετών της χώρας για το ποιος δρόμος θα πρέπει ν' ακολουθηθεί, προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι διαβόητες μεταρρυθμίσεις (φυσικά, προς καπιταλιστική κατεύθυνση), δεν έχουν αποφέρει κανένα απολύτως θετικό αποτέλεσμα. Καμιά από τις έξι κυβερνήσεις που ήρθαν στην εξουσία, μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος το 1989, δεν κατόρθωσε να εξασφαλίσει την απαραίτητη λαϊκή υποστήριξη, προκειμένου να εφαρμόσει το πρόγραμμά της. Συνέπεια όλων αυτών, ήταν να παραλύουν τα πάντα και να κυριαρχήσει, τελικά, το χάος.

Οικονομική καταστροφή

Η εγκληματικότητα, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, "δεν είναι μόνο διαδεδομένη στους δρόμους, αλλά επίσης στην οικονομία και σε τραπεζικούς κύκλους". Η λεγόμενη "κρυφή ιδιωτικοποίηση" δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά η καταλήστευση των κρατικών επιχειρήσεων. Η άλλοτε υποδειγματική συνεταιριστικοποιημένη αγροτική οικονομία της Βουλγαρίας έζησε τελευταία ένα πραγματικό πογκρόμ. Ηδη, τα τρία τέταρτα της καλλιεργήσιμης γης (συμπεριλαμβανομένων της κτηνοτροφίας, των αγροτικών μηχανημάτων, καθώς και των κτιριακών εγκαταστάσεων) βρίσκονται και πάλι σε ιδιωτικά χέρια. Ο αριθμός των βοοειδών από 1.500.000 που ήταν, μειώθηκε στις 633.000, ενώ αυτός των χοίρων και των προβάτων έπεσε στο 50%. Δραματική είναι η μείωση στον τομέα παραγωγής των σιτηρών, ενώ η συγκομιδή καπνού το 1994 ήταν η χειρότερη εδώ και 40 χρόνια. Ετσι, η Βουλγαρία, από παραδοσιακός εξαγωγέας αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας, μετατράπηκε σε εισαγωγέα φρούτων και λαχανικών, κρέατος, τυριού και, μάλιστα, γάλακτος.

Ταυτόχρονα, όμως, λιγότερες δεν μπορούν να θεωρηθούν και οι ζημιές που έχουν προκληθεί στο βιομηχανικό τομέα. Στη διάρκεια των τριών πρώτων χρόνων που ακολούθησαν μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος, η βιομηχανική παραγωγή μειωνόταν με μέσο ετήσιο ρυθμό 20% περίπου. Η ακατάσχετη πολιτική και οικονομική φλυαρία ότι, με τη δημιουργία ενός ιδιωτικού τομέα, "θα εξαφαλιζόταν η κινητήρια δύναμη για μια οικονομική ανάπτυξη", έπεσε, κυριολεκτικά, στο κενό - ειδικά, μάλιστα, στη Βουλγαρία, το κενό που δημιούργησε ήταν, για διαφόρους λόγους, ακόμη χειρότερο από αλλού... Βέβαια, οι Βούλγαροι ίδρυσαν στα πρώτα δυο χρόνια 199.000 ιδιωτικές επιχειρήσεις, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων, όμως, δεν ήταν προσανατολισμένη στην υλική παραγωγή, αλλά προς το εμπόριο, τις διαμεσολαβητικές δραστηριότητες και, πιο σπάνια, στις υπηρεσίες. Στη διάρκεια της δημιουργίας αυτών των επιχειρήσεων, δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι δημόσιοι υπάλληλοι και τα οικονομικά στελέχη που έγιναν τμηματικοί ιδιοκτήτες των παραπάνω επιχειρήσεων ή ίδρυσαν φίρμες, στις οποίες μεταφέρθηκαν κρατικά μέσα. Και όλες αυτές οι διαδικασίες συνοδεύονταν από εκτεταμένα φαινόμενα εκβιασμών και εξαγοράς...

Το μακρύ χέρι

Οι Βούλγαροι, αν και λίγο αργά, κατέληξαννα πληροφορηθούν ότι δυνάμεις του εξωτερικού έχουν σοβαρή συμμετοχή στις διαδικασίες των μεταρρυθμίσεων. Στο περιοδικό "Κοβέρτ Ακσιον", ο Ουίλιαμ Μπλουμ έγραφε, σχετικά με την ανάμειξη των ΗΠΑ στην πολιτική ζωή της Βουλγαρίας, ότι, μετά τη νίκη του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος στις πρώτες κοινοβουλευτικές εκλογές το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1990, η Βουλγαρία έγινε αντικείμενο μιας παρόμοιας καμπάνιας, όπως αυτή στη Χιλή του Σαλβαντόρ Αλέντε, στις αρχές της δεκαετίας του '70. Ο Μπλουμ σημείωνε ότι το Εθνικό Ιδρυμα Δημοκρατίας (NFD) και το Πρακτορείο Εθνικής Ανάπτυξης των ΗΠΑ διέθεσαν 2.000.000 δολάρια για να επηρεάσουν το αποτέλεσμα των βουλγαρικών εκλογών.

Στη συνέχεια, ακολούθησε μια εποχή άγριου αντικομμουνισμού και ερήμωσης του κρατικού τομέα. Αργότερα, στις επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές, ο αντικομμουνιστικός πολιτικός σχηματισμός "Ενωση Δημοκρατικών Δυνάμεων" αναρριχήθηκε στην εξουσία με μια ελάχιστη, αν όχι καθαρά αμφισβητούμενη, πλειοψηφία. Γρήγορα, όμως, στους κόλπους της ηγεσίας της ξέσπασαν σφοδρές διαμάχες αναφορικά με τον τρόπο άσκησης της εξουσίας, που είχαν σαν αποτέλεσμα να εκδιωχθούν από τις γραμμές της, εκείνοι οι οποίοι, κατά κάποιο τρόπο, σκέφτονταν ρεαλιστικά. Χαρακτηριστικό, από την άποψη αυτή, είναι και το γεγονός ότι ακόμα και ο Πρόεδρος Ζέλιου Ζέλιεφ, ο οποίος υπήρξε ένας από τους συνιδρυτές της Ενωσης, άσκησε κριτική σ' αυτήν την αποσταθεροποιητική κατάσταση. Ετσι, ξέσπασε μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις στη Βουλγαρία, όχι μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς, αλλά στις γραμμές της ίδιας της Ενωσης Δημοκρατικών Δυνάμεων. Το ρήγμα μεταξύ μετριοπαθών και αδιάλλακτων αποτέλεσε και την αρχή της κατάρρευσης της κυβέρνησης της ΕΔΕ.

Αβέβαιες προοπτικές

H νέα κυβέρνηση, που σχηματίστηκε μετά τη μεγάλη εκλογική νίκη του Βουλγαρικού Σοσιαλιστικού Κόμματος στις 18 του περασμένου Δεκέμβρη με επικεφαλής τον Ζαν Βιντένοφ, έχει διακηρύξει την πρόθεσή της να εκδώσει μια Λευκή Βίβλο, στην οποία θα καταγράφεται η πραγματική κατάσταση που επικρατεί στη χώρα. Πάντως, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το μοναδικό πλεονέκτημα που διαθέτει η σημερινή κυβέρνηση της Βουλγαρίας είναι το γεγονός ότι αυτή στηρίζεται στην απόλυτη πλειοψηφία του Κοινοβουλίου, έχοντας τους 125 από τους 240 συνολικά βουλευτές. Και η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζει είναι το ότι όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις, οι οποίες έφεραν την οικονομία της χώρας στο χείλος της καταστροφής, "έχουν εξαντλήσει όλα τα αποθέματα της υπομονής" του βουλγαρικού λαού. Και είναι φυσικό οι προσδοκίες των 8.000.000 Βουλγάρων, από τους οποίους το 75% σήμερα ζει κάτω του επισήμου ορίου της φτώχειας, να έχουν πάρει πιεστικό χαρακτήρα.

Αφετηριακό σημείο των κυβερνητικών δραστηριοτήτων, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, αναμένεται να είναι η αναζωογόνηση της οικονομίας. Μέχρι τέλος του 1995 ή τις αρχές του 1996, θα πρέπει, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, να φανούν τα πρώτα σημάδια μιας οικονομικής ανάκαμψης. Ταυτόχρονα, θα καταβληθούν προσπάθειες, ώστε στη διάρκεια του 1995, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν να αυξηθεί κατά 2% και το 1996 κατά 3%. Ο πληθωρισμός, που τον προηγούμενο ακόμα χρόνο είχε φθάσει στο 122%, θα πρέπει να μειωθεί στο 50%. Και το αργότερο μέχρι το φθινόπωρο αυτού του χρόνου, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, θα ξεκινήσουν "οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις κατά τα τσεχικά πρότυπα, στις οποίες θα μπορεί να συμμετέχει και ο πληθυσμός με σχετικά κουπόνια". Παράλληλα, θα καταβληθούν προσπάθειες για να προσελκυστούν ξένα κεφάλαια στη βουλγαρική οικονομία.

Θα πραγματοποιηθούν τα σχέδια; Δεν μπορεί, βέβαια, κανείς να το προδικάσει από τώρα. Η εμπειρία των άλλων χωρών της Ανατ. Ευρώπης δεν είναι ενθαρρυντική. Ούτε μπορεί να μεταφερθεί μηχανικά στη Βουλγαρία, που, και πριν το 1989, ήταν οικονομικά πιο αδύνατη. Εκτός αυτού, η δραματική εξέλιξη της αγροτικής οικονομίας της Βουλγαρίας, που ήταν και το οικονομικό "βαρύ πυροβολικό" της, δείχνει ότι το ξένο κεφάλαιο έχει ήδη διαγράψει τη χώρα αυτή από τον κατάλογο των ενδιαφερόντων του.

Εκείνο που είναι βέβαιο, είναι ότι η κυβέρνηση ανακοίνωσε τη μεγάλη αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. Η αύξηση αυτή, που υπολογίζεται ότι θα αυξήσει το κόστος θέρμανσης κατά 80%, το κόστος του βιομηχανικού ρεύματος κατά 28,4% και την τιμή του οικιακού ρεύματος κατά 47%, έρχεται ύστερα από δάνειο 93.000.000 δολαρίων από την Παγκόσμια Τράπεζα για τον εκσυγχρονισμό του ενεργειακού δικτύου της χώρας. Η Παγκόσμια Τράπεζα είχε συνοδεύσει το δάνειο με "παρατηρήσεις" για την τιμή του ρεύματος...

Πάντως, η αντιπολίτευση της χώρας θεωρεί ότι όλα τα παραπάνω δεν είναι δυνατόν να εκπληρωθούν και ήδη οι πρώτες συνεδριάσεις του βουλγαρικού Κοινοβουλίου έχουν δείξει ότι αυτή, αντί να επιδιώκει μια εποικοδομητική συνεργασία, προκαλεί και πάλι σκληρές και άνευ ουσίας αντιπαραθέσεις. Η κυβέρνηση, όπως χαρακτηριστικά τόνιζε τις μέρες αυτές ηγετικό στέλεχος της αντιπολίτευσης, δε θα μπορέσει να επιβιώσει ούτε δυο χρόνια...

Κατά τα άλλα, όπως και να έχουν τα πράγματα, το πρώτο βασικό κριτήριο για τις εξελίξεις στη γειτονική μας Βουλγαρία θα αποτελέσουν οι δημοτικές και κοινοτικές εκλογές, που θα πραγματοποιηθούν το ερχόμενο φθινόπωρο.

Νίκος ΗΛΙΑΔΗΣ - ΗΛΙΟΥΔΗΣ