Πέντε χρόνια μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού καθεστώτος στη Ρουμανία, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της χώρας εξαντλεί όλες τις δραστηριότητές της στην εξασφάλιση, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, "υποφερτών" συνθηκών διαβίωσης.

Η κατάσταση της χώρας έχει πολλές πλευρές. Μερικές από αυτές ωθούν μερικούς πολιτικούς της Ρουμανίας να ισχυριστούν ότι, με τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές του 1992, "ξεπεράστηκαν τα χρόνια των κλονισμών και της οικονομικής κρίσης", που ακολούθησαν μετά την ανατροπή της κυβέρνησης Νικολάε Τσαουσέσκου. Ισως πιο αντιπροσωπευτική της πραγματικότητας είναι η άποψη, που επίσης ακούγεται από πολλούς, ότι σήμερα η πρώην Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρουμανίας βρίσκεται σε μια κατάσταση "αντιφατική και κρίσιμη".

Υπάρχει η άποψη ότι, στη διάρκεια των δυο τελευταίων χρόνων, έγινε κατορθωτό να λυθούν, ως ένα βαθμό, οι αντιφάσεις και κάπως ν' αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα κρίσης που είχαν πάρει κυριολεκτικά δραματικές διαστάσεις. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης φέρνουν σαν επιχείρημα υποστήριξης το ότι, ως ένα ορισμένο βαθμό, οι κρατικοί θεσμοί έχουν σταθεροποιηθεί. Σαν επιπρόσθετο επιχείρημα θεωρούν το ότι στις γραμμές των πολιτικών κομμάτων που κυβερνούν και σ' αυτές των άλλων κομμάτων που υποστηρίζουν την κυβέρνηση, αλλά και όλων των κομμάτων γενικά αναπτύσσονται έντονες δραστηριότητες και συζητήσεις που αφορούν στρατηγικά ζητήματα και την κοινωνική εξέλιξη και ανταποκρίνονται τόσο στις διεθνείς συνθήκες, όσο και τις εθνικές απαιτήσεις και δυνατότητες. Υποστηρίζουν επίσης ότι, ως ένα αρκετό βαθμό, ο πληθωρισμός της χώρας έχει τεθεί υπό έλεγχο, γεγονός που σημαίνει ότι, στη διάρκεια του 1995, θα περιοριστεί (ή, τουλάχιστον, αναμένεται ότι θα περιοριστεί) στο 29%, πράγμα που θα εξαλείψει ένα παράγοντα αστάθειας που είχε πρόσφατα ακόμη πάρει καθαρά διαλυτικές διαστάσεις.

Σημείο τριβής, όπως και προηγούμενα, υπογραμμίζουν πολιτικοί παρατηρητές, αποτελεί η παραπέρα ιδιωτικοποίηση. Αυτή τη στιγμή το 80% της πρώην συνεταιριστικοποιημένης αγροτικής οικονομίας της Ρουμανίας βρίσκεται ήδη σε ιδιωτικά χέρια. Εκτός αγροτικής οικονομίας υπάρχουν πάνω από 400.000 ιδιωτικές επιχειρήσεις, στις οποίες απασχολούνται περίπου το ένα τέταρτο όλων των εργατικών δυνάμεων, ενώ το 38,4% των επενδύσεων πραγματοποιήθηκαν στην επαρχία. Το χρονικό αυτό διάστημα γίνονται, μέσα και έξω από τη Βουλή, έντονες διαμάχες και, πριν απ' όλα, αναφορικά με τις βιομηχανικές επιχειρήσεις, που, στην πλειοψηφία τους, λειτουργούν στη βάση ξεπερασμένης τεχνολογίας και έλλειψης χρηματικών μέσων. Βασικό πρόβλημα: Οποιος προσφέρεται να αγοράσει, δέχεται να το κάνει μόνο χωρίς να πληρώσει...

Οι δυο όψεις

Η έκφραση "σταθεροποίηση μακράς διαρκείας" θεωρείται στη σημερινή Ρουμανία σαν έκφραση καθαρά ειρωνική. Λαμβάνοντας υπόψη το πολύ σοβαρό της περιεχόμενο, αμέσως αναρωτιέται κανείς γιατί; Ο λόγος είναι, πράγματι, απλός: Γιατί θυμίζει την εφαρμογή ενός ολοκλήρου "πακέτου" νόμων και μέτρων, που "καλωσορίστηκαν" από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα. Ανάμεσά τους, συμπεριλαμβάνονται η κατάργηση όλων των επιδοτήσεων για τα βασικά προϊόντα και την κοινωνική πρόνοια, η απεριόριστη απελευθέρωση των τιμών, η καθιέρωση νέου φορολογικού συστήματος που, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει και Φόρο Προστιθεμένης Αξίας 16%, καθώς και μέτρα ανύψωσης της χρηματιστικής πειθαρχίας. Και είναι γεγονός ότι το εθνικό νόμισμα, το λέι, σταθεροποιήθηκε, με αποτέλεσμα να χαλιναγωθεί ως ένα βαθμό ο οικονομικός κατήφορος. Ετσι, ύστερα από χρόνια ραγδαίας οικονομικής πτώσης, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν παρουσίασε στη διάρκεια του 1993 και 1994 κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Σχετικά, δυο παράγοντες, πριν απ' όλα, έπαιξαν ρόλο: Η άνοδος της αγροτικής παραγωγής και η αύξηση της ζήτησης στο εξωτερικό. Ενώ, το 1990, οι εξαγωγές της Ρουμανίας είχαν πέσει στο μισό της αξίας του προηγουμένου χρόνου, στη διάρκεια του 1994 έφτασαν και πάλι στο επίπεδο του 1989. Σήμερα, το 50% σχεδόν των εμπορικών της ανταλλαγών συντελείται με την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Μήπως, άραγε, οι αριθμοί ευημερούν και οι άνθρωποι υποφέρουν;

Το έναυσμα για την ερώτηση δίνει μια άλλη ειρωνική έκφραση: "Εννοείται" ότι όλα τα παραπάνω θετικά αποτελέσματα βρίσκονται σε κατάφωρη αντίθεση με τις εξελίξεις που παρατηρούνται στον κοινωνικό τομέα. Ο αριθμός των ανέργων στα τέλη του Φλεβάρη έφτανε, σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, στο 1.300.000 άτομα, δηλαδή στο αντίστοιχο του 11% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Από το φαινόμενο αυτό της μαζικής ανεργίας χτυπιούνται ιδιαίτερα βαριά οι γυναίκες (57% των ανέργων) και οι εργάτες (85%). Και το επικίνδυνο είναι ότι ο αριθμός των ανέργων συνεχώς μεγαλώνει, παρά το γεγονός ότι η αγροτική οικονομία και η ζωή στο χωριό απορροφούν, στις συνθήκες μιας χώρας ούτως ή άλλως ακόμη έντονα αγροτικής, ένα σημαντικό μέρος εκείνων που μένουν χωρίς πληρωμένη απασχόληση και που, αλλιώς, θα μεγάλωναν κι άλλο τον αριθμό των ανέργων. Πάντως, οι καπιταλιστικές οικονομικές δομές που διαμορφώνονται σαν συνέπεια των μέχρι τώρα μεταρρυθμίσεων δεν αφήνουν να διαφανεί καμιά ελπιδοφόρα τάση.

Στη δραματική, όμως, επιδείνωση των συνθηκών ζωής ενός μεγάλου τμήματος του πληθυσμού οδηγεί το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι ρυθμοί ανόδου του μέσου εισοδήματος βρίσκονται πολύ πίσω από τους ρυθμούς ανόδου των τιμών και των κρατήσεων. Ταυτόχρονα, όλο και δυσκολότερες γίνονται οι συνθήκες ζωής για τα πάνω από 4.500.000 των συνταξιούχων. Ο μέσος όρος σύνταξης που χορηγεί η κρατική κοινωνική ασφάλιση φτάνει μόνο στο 42% περίπου του μέσου όρου των αμοιβών. Και αυτό χωρίς να υπολογίσουμε ότι η σύνταξη που χορηγείται στους εργαζόμενους στην αγροτική οικονομία είναι ακόμη χαμηλότερη και, μάλιστα, αισθητά.

Ετσι, λοιπόν, στη Ρουμανία, παρουσιάζεται ένα φαινόμενο τυπικό και για όλες τις άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες: Μια τάση όλο και μεγαλύτερης κοινωνικής πόλωσης. Από τη μια πλευρά διαμορφώνεται ένα κοινωνικό στρώμα, το οποίο συγκεντρώνει στα χέρια του όλο και περισσότερα πλούτη, ενώ, στον άλλο πόλο της κοινωνίας, η φτώχεια παίρνει όλο και δραματικότερες διαστάσεις.

Πράγμα που, με τη σειρά του, βρίσκεται στη βάση άλλων φαινομένων κοινωνικού ή ακόμη και ιδεολογικού χαρακτήρα. Σ' αυτά, θα πρέπει να συμπεριληφθούν οι μάλλον συχνές απεργιακές κινητοποιήσεις των εργαζομένων της χώρας, με αποκορύφωμα τη μεγάλη και μαχητική απεργία των σιδηροδρομικών στα τέλη του περασμένου Μάρτη, με κύρια αιτήματα τις αυξήσεις μισθών και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας.

Ελπίδες...

Δεν μπορεί κανείς να πει ότι η σοβαρότητα της κατάστασης δεν απασχολεί κανένα.

Τόσο ο Πρόεδρος Ιον Ιλιέσκου, όσο και τα κόμματα που σήμερα κυβερνούν τη χώρα, μιλούν πάρα πολύ για τις οδυνηρές αρνητικές κοινωνικές συνέπειες που δημιουργούν οι μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, βέβαια, γίνονται προς καπιταλιστική κατεύθυνση. Απουσιάζουν, όμως, τα μέσα, προκειμένου να τεθούν σε εφαρμογή αποτελεσματικά μέτρα κοινωνικής ανακούφισης. Από την άλλη πλευρά, η αντιπολίτευση, αντί να συμβάλει με τις δραστηριότητές της στην αναζήτηση κατάλληλων λύσεων των οξυνομένων κοινωνικών προβλημάτων, αναλίσκεται σε πολιτικές φλυαρίες και εσωτερικές διαμάχες.

Τέλος, όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζεται, οι σημερινοί υπεύθυνοι πολιτικοί της Ρουμανίας έχουν σαν αφετηρία τη θέση ότι, προκειμένου ν' αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η συνεχιζόμενη αυτή τάση της κοινωνικής πόλωσης, θα πρέπει να επιδιωχτεί η δημιουργία μιας "οικονομίας της αγοράς που θα φέρει έντονο κοινωνικό χαρακτήρα, στα πλαίσια του συνδυασμού μιας οικονομικής αποτελεσματικότητας και κοινωνικής προστασίας". Πέραν του ότι η ίδια η πολυπλοκότητα της έκφρασης προδιαθέτει καχύποπτα τον ακροατή, δεν μπορεί κανείς να μη σκεφτεί ότι πρόκειται για μια υπόσχεση, της οποίας η επανάληψη πλησιάζει τα όρια της κοινοτοπίας. Ακόμη περισσότερο εντυπωσιακό πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι την επίτευξη αυτού του τόσο κοινότοπου στόχου ουδείς μέχρι σήμερα έχει πλησιάσει. Αν οι Ρουμάνοι επιμένουν, δεν έχουν παρά να προσπαθήσουν περισσότερο από τους άλλους. Η ελπίδα, πάντως, για επιτυχία δεν είναι πολύ μεγάλη...

Νίκος ΗΛΙΑΔΗΣ - ΗΛΙΟΥΔΗΣ