Την περασμένη βδομάδα και, πιο συγκεκριμένα, στις 14 Απρίλη, ψηφίστηκε στη βουλγαρική Βουλή, ο νόμος "για την αλλαγή και συμπλήρωση του νόμου για τη γη". Στόχος του νέου νόμου ήταν οι ουσιώδεις αλλαγές στον παλιό, ο οποίος είχε ψηφιστεί το 1992 από την τότε κοινοβουλευτική πλειοψηφία της "Ενωσης Δημοκρατικών Δυνάμεων" και του Κόμματος "Κίνημα Δικαιωμάτων και Ελευθεριών" των Τούρκων της Βουλγαρίας. Ενα από τα άμεσα αποτελέσματά του, όμως, ήταν να φέρει και πάλι στο επίκεντρο τις συζητήσεις για την τύχη της αγροτικής οικονομίας της Βουλγαρίας.

Ο νόμος του 1992 είχε ψηφιστεί με σκοπό να δοθεί η δυνατότητα επιβολής της ατομικής ιδιοκτησίας της γης στο χωριό. Ηταν η αρχή της λεγόμενης "μικρής αποκρατικοποίησης".

Τα βασικά όργανα που ανέλαβαν την εφαρμογή της επιχείρησης ήταν δυο:

- Τα εκκαθαριστικά συμβούλια (κατά τραγική ειρωνεία, η ακριβής μετάφραση του βουλγαρικού όρου στην ελληνική είναι "καταστροφικά συμβούλια") που διορίστηκαν από το κράτος με σκοπό την εκκαθάριση (με άλλα λόγια, την καταστροφή) των προηγουμένων αγροτικών δομών, κρατικών και συνεταιριστικών. Η άλλη λειτουργία των συμβουλίων αυτών, ήταν η διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων της αγροτικής οικονομίας (μηχανημάτων και γαιών) μέχρι τη διανομή τους στους πρώην ιδιοκτήτες τους.

- Οι αγροτικές και καλλιεργητικές επιτροπές που έπρεπε να εξασφαλίσουν τα αναγκαία έγγραφα και σχέδια καλλιέργειας μέχρι την επιστροφή των γαιών.

Μια θλιβερή κατάσταση

Ισως θα ήταν περιττό να πούμε ότι το μόνο αποτέλεσμα της δραστηριότητας των δυο αυτών οργάνων ήταν η πλήρης καταστροφή της αγροτικής οικονομίας μέσα σε 3 χρόνια.

Αυτό φαίνεται καθαρά στην καταθλιπτική, αν όχι καθαρά καταστροφική, κατάσταση της σημερινής βουλγαρικής αγροτικής οικονομίας. Ακόμη και ένας απλός περιηγητής, μπορεί να δει εύκολα τα άδεια χωριά. Αν ψάξει λίγο βαθύτερα, θα διαπιστώσει και την έλλειψη ζώων. Η διασπάθιση ή και η απλή εγκατάλειψη του ζωικού κεφαλαίου, η πώληση εγκύων αγελάδων (πράγμα που απαγορεύεται) και ταύρων εκλεκτής ράτσας κλπ. είχαν σαν αποτέλεσμα την καταστροφή της παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων και, φυσικά, και την κατακόρυφη άνοδο των τιμών. Υπολογίζεται ότι το 50% της κτηνοτροφίας έχει ολοσχερώς καταστραφεί. Το 1994, η αγροτική παραγωγή μειώθηκε σε σχέση με το 1993 κατά 30%. Η παραγωγή κρέατος, γάλακτος αλλά και σιταριού, φρούτων και λαχανικών έχει μειωθεί κατά δυο φορές. Αυτό φαίνεται καθαρά και από το ότι οι εισαγωγές στον τομέα αυτό είναι ήδη πολλαπλάσιες των εξαγωγών.

Υπάρχουν ορισμένες εκτιμήσεις ότι η κτηνοτροφία παρουσιάζει κάποια ανάκαμψη στις αρχές του 1995. Δεν αποκλείεται. Πρόκειται, πάντως, για μηδενικά σχεδόν επίπεδα.

Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο το ότι η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από την επιστροφή, ως τη στιγμή αυτή, του 30% της γης περίπου, στον ιδιωτικό τομέα, την καταστροφή των ειδικών κτηνοτροφικών και πτηνοτροφικών μονάδων, την καταστροφή η την πώληση για παλιοσίδερα και σαν πρώτες ύλες του εξοπλισμού τους κλπ.

Μια επιχείρηση καταστροφής

Στη βάση όλων αυτών βρίσκεται, αναντίρρητα, η λειτουργία των περιβόητων δυο οργάνων που αναφέραμε παραπάνω. Πράγματι, η λειτουργία τους ήταν όλη ένα σκάνδαλο.

Το σκάνδαλο άρχισε από τη σύνθεσή τους. Οπως φαίνεται, οι μόνοι που δε συμμετείχαν στις επιτροπές αυτές ήταν οι αγρότες. Μάταια προσπαθεί κανείς να τους πετύχει διαβάζοντας ατελείωτους καταλόγους οδοντοτεχνιτών, γιατρών, αρχιτεκτόνων, μηχανικών, οικοδόμων και άλλων. Στην πραγματικότητα, ήταν "διορισμοί ημετέρων" στην πιο καθαρή βαλκανική παράδοση και αυτό γιατί επρόκειτο για έμμισθες επιτροπές. Ετσι, άλλωστε, εξηγείται και κάτι άλλο: Οταν οι επιτροπές αυτές διαλύθηκαν, άφησαν πίσω τους τεράστια χρέη από τα δάνεια που είχαν πάρει για να εξασφαλίσουν τις αμοιβές τους.

Αλλά και η πλευρά της "λειτουργικής δυσλειτουργίας" δεν έλειψε. Η απόδοση των παλαιών ιδιοκτησιών ύστερα από μισό αιώνα, δεν είναι εύκολο πράγμα. Κατ' αρχήν, πολλές φορές οι παλαιοί ιδιοκτήτες δεν είχαν "χαρτιά" και για πολλούς υπάρχουν αμφιβολίες εάν είχαν ποτέ χαρτιά. Ο παλαιός νόμος πρόβλεπε σε τέτιες περιπτώσεις την αντικατάσταση των ντοκουμέντων από τη μαρτυρία δυο ατόμων. Καταλαβαίνει κανείς τι έγινε σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Αρκεί να πούμε ότι το σύνολο των απαιτήσεων ξεπέρασε σε έκταση το συνολικό μέγεθος της βουλγαρικής επικράτειας.

Αλλά υπήρχαν και άλλα παρατράγουδα. Ο νόμος δεν πρόβλεπε χρονική ισχύ των εγγράφων ιδιοκτησίας και, έτσι, χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και έγγραφα του 19ου αι. Χωρίς να μιλήσουμε για την αλλαγή μέσα σε μισό αιώνα της ίδιας της διαμόρφωσης της βουλγαρικής υπαίθρου, από τη διάνοιξη οδών και αρδευτικών έργων, από την ανέγερση φραγμάτων η ακόμη και πόλεων κλπ.

Τα πράγματα έφθασαν σε σημείο που πολλοί προτιμούν να μην αναφέρουν και που είναι σχεδόν τελείως άγνωστα στο εξωτερικό. Οι κτηματικές διαφορές που ξαφνικά εμφανίστηκαν, μετέτρεψαν πολλά χωριά σε πεδία μάχης όπου οι ξυλοδαρμοί δεν ήταν καθόλου σπάνιοι. Το Μάρτη του 1995, στη Βουλγαρία έκανε πολύ θόρυβο η περίπτωση ενός αγρότη που καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλακή γιατί σκότωσε για κτηματικές διαφορές το γιο του.

Μια άλλη βαριά παρενέργεια, ήταν και η μεγάλη διάδοση της τοκογλυφίας.

Ο νέος νόμος προβλέπει τη διάλυση των εκκαθαριστικών επιτροπών, την απόδοση γης μόνο με έγγραφα του 1946 και σε έκταση όχι άνω των 1 - 2 εκταρίων. Οι ιδιοκτήτες της γης μπορούν να δημιουργήσουν και συνεταιρισμούς.

Καθώς η πλειοψηφία των αγροτών έχει μείνει χωρίς γη, θεωρείται ότι ο νέος νόμος θα ευνοήσει στην απόκτηση γης τους πιο φτωχούς. Πιθανό. Εκείνο που δεν είναι σαφές είναι αν (και για πόσο) θα μπορέσουν να την κρατήσουν...

Αβέβαιος επίλογος

Παρά την ολοφάνερη αποτυχία του παλαιού νόμου, η ψήφιση του καινούριου έγινε σε ατμόσφαιρα μεγάλης έντασης. Η ΕΔΔ δεν άκουγε τίποτε και κανένα. Στις εκλογές του 1994 ακόμη, κατέβηκε στις εκλογές με το σύνθημα "Επιστροφή της γης στους ιδιοκτήτες της στις πραγματικές της διαστάσεις και στα μέρη που βρισκόταν". Το σύνθημα αυτό, πέρα από το ότι ήταν ανεφάρμοστο, δε μας φάνηκε και πολύ δημοφιλές στην ύπαιθρο της Βουλγαρίας. Πάντως, την ΕΔΔ δεν την ωφέλησε.

Η ένταση συνεχίστηκε στο νέο Κοινοβούλιο. Τελικά, η ΕΔΔ αποχώρησε από τη συνεδρίαση και ο νόμος ψηφίστηκε μόνο από το ΒΣΚ. Μετά την ψηφοφορία, οι σοσιαλιστές βουλευτές γιόρτασαν τη νίκη τους με σαμπάνια και τη διακήρυξη ότι η βουλγαρική αγροτική οικονομία βγαίνει, επιτέλους, από την κρίση.

Θα δούμε...