Μακριά, πολύ μακριά από την Ελλάδα, στη μακρινή Ανατολή, μια χώρα, το Πακιστάν μας είναι γνωστό μόνο μέσα από τα δελτία ειδήσεων. Επίσημοι απολογισμοί νεκρών και τραυματιών από συγκρούσεις και βομβιστικές επιθέσεις είναι η μόνη μας επαφή με την "εξωτική" αυτή χώρα. Οι δημοσιογραφικές εικόνες και περιγραφές προκαλούν τον αποτροπιασμό αλλά και την αίσθηση ότι η χώρα αυτή δεν είναι μόνο μακριά στην απόσταση αλλά και στο χρόνο. Είναι όλα αυτά αλήθεια, είναι καλύτερα τα πράγματα ή, μήπως, το πιθανότερο, είναι χειρότερα;

Οταν, το 1992, η Μπεναζίρ Μπούτο, η βρετανοθρεμμένη απόφοιτος της Οξφόρδης, αναγορευόταν πρωθυπουργός της χώρας, η Δύση επένδυσε στη γεμάτη κύρος και αίγλη μορφή της, περιμένοντας αλματώδεις αλλαγές στο Πακιστάν. Ολοι, πιθανώς ακόμα και η ίδια, πίστευαν ότι θα καταφέρει να θέσει υπό έλεγχο ή τουλάχιστον να περιορίσει το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών και κυρίως την ξέφρενη βία. Εχουν περάσει από τότε 18 μήνες και η κατάσταση μοιάζει εκτός ελέγχου περισσότερο από ποτέ άλλοτε. Η πρόσφατη "έκπληξη" της Μπεναζίρ Μπούτο, όταν άκουσε το συνοδευτικό "τρομοκρατία" για το Πακιστάν, προκάλεσε τα ειρωνικά χαμόγελα όλης της υφηλίου.

Το υπόστρωμα της σημερινής κατάστασης έχει βαθιές ρίζες αλλά δεν είναι πρόσφατο.

Γεννημένο το 1947, από τη διάσπαση της Βρετανικής Ινδίας στις παραμονές της ανεξαρτησίας της, το Πακιστάν χρησίμευσε, κατ' αρχάς, ως καταφύγιο για τους Ινδούς μουσουλμάνους, που εγκατέλειψαν τη χώρα τους. Από τότε, η πορεία του Πακιστάν στο χρόνο χαρακτηρίζεται από τη βία, την αστάθεια και τις εθνικές διαμάχες. Οσο διήρκεσε ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, το γειτονικό Πακιστάν έπαιξε το ρόλο το ξενοδόχου για χιλιάδες μισθοφόρους που έσπευσαν να πολεμήσουν εναντίον του επαναστατικού καθεστώτος και των Σοβιετικών. Ο ζήλος εξηγείται εύκολα αν τουλάχιστον πιστέψουμε μερικές πηγές που λένε ότι, στο χρονικό αυτό διάστημα, οι ΗΠΑ και η Σαουδική Αραβία εφοδίασαν, μέσω του Πακιστάν, με 9.000.000.000 δολάρια τους Αφγανούς "μουτζαχεντίν". Ο"ταχυδρόμος" - το Πακιστάν, δηλαδή - αμείφθηκε αδρά για τις υπηρεσίες του με 600.000.000 δολάρια ετησίως, όσο καιρό ο πόλεμος συνεχιζόταν.

Μετά το τέλος του πολέμου του Αφγανιστάν, όμως, οι υπηρεσίες του Πακιστάν ήταν άχρηστες. Με μια από τις συνήθεις νομικές του τροποποιήσεις, το Κογκρέσο των ΗΠΑ μείωσε την οικονομική βοήθεια προς τη χώρα αυτή σε 13.000.000 δολάρια ετησίως. Επιπλέον, επικαλούμενο τη δήλωση του τότε Πακιστανού πρωθυπουργού Ζουλφικάρ Αλί Μπούτο, πατέρα της Μπεναζίρ, ότι η χώρα του θα καταφέρει να έχει στην κατοχή της μια "ισλαμική πυρηνική βόμβα" σε μικρό χρονικό διάστημα, αρνήθηκε να παραδώσει στο Πακιστάν 38 αεροσκάφη F - 16, τα οποία, όμως, το Πακιστάν είχε ήδη πληρώσει 650.000.000 δολάρια. Επιπρόσθετα, ούτε τα χρήματα αυτά επιστράφηκαν ποτέ.

Η απότομη αυτή αλλαγή της κατάστασης έχει προκαλέσει βαθύτατη εντύπωση σε όλη την πακιστανική κοινωνία. Τόσο βέβαιοι ήταν όλοι ότι η χρυσή αυτή βροχή, με την οποία είχαν συνδεθεί πλατιά στρώματα, θα κρατούσε για πάντα. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι σε μια χώρα όπου μόνο το 10% των κατοίκων γνωρίζει γραφή, ακόμα και τα μικρά παιδιά ή οι οδηγοί ταξί ξέρουν "απ' έξω και ανακατωτά" λεπτομέρειες για το νομοσχέδιο του Κογκρέσου των ΗΠΑ που περιέκοψε την οικονομική βοήθεια προς τη χώρα τους. Περιττό, βέβαια, να πούμε ότι ο ίδιος ο μαζικός χαρακτήρας αυτού του ψυχολογικού "σοκ" απλώς μεγάλωσε την αποσταθεροποιητική του διάσταση.

Αλλωστε, δεν είναι καθόλου τυχαίο το ότι στο έδαφος του Πακιστάν εκτιμάται ότι έχουν οργανωθεί οι μεγαλύτερες και αιματηρότερες επιθέσεις φανατικών μουσουλμάνων τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αιγυπτίου Αμπουχαλίμα, που έχει καταδικαστεί σε 240 χρόνια κάθειρξης από δικαστήριο των ΗΠΑ για τη βομβιστική επίθεση στο Παγκόσμιο Εμπορικό Κέντρο της Νέας Υόρκης το 1993, ο οποίος κατέθεσε ότι έζησε πολλά χρόνια στο Πακιστάν όταν πολεμούσε στο πλευρό των Αφγανών "μουτζαχεντίν". Μήπως δεν είναι άξιο λόγου το ότι οι πιο φανατικοί μαχητές του αλγερινού "Μετώπου Ισλαμικής Σωτηρίας" ονομάζονται "Αφγανοί";

Οι αιτίες της σημερινής απελπιστικής κατάστασης, που επικρατεί στη χώρα, δεν είναι δύσκολο να ανευρεθούν ή τουλάχιστον να υποτεθούν. Δεν είναι η πρώτη φορά που μια φτωχή χώρα χρησιμοποιείται με τον χειρότερο τρόπο από τις λεγόμενες "μεγάλες δυνάμεις" του πλανήτη αυτού και, στη συνέχεια, πετιέται στο καλάθι των αχρήστων ή, τουλάχιστον, των αζήτητων. Το Πακιστάν, κατά την ίδρυσή του, χρησίμευσε στους Βρετανούς ως κάλαθος για όλους τους βίαιους "μοχατζίρς", τους Ινδούς μουσουλμάνους. Στη συνέχεια, υπήρξε προπύργιο και πεδίο δράσης και ανεφοδιασμού όλων των δυνάμεων του ιμπεριαλισμού, οι οποίες είδαν στο Αφγανιστάν μια μακροπρόθεσμη επιχείρηση καταστροφής της ΕΣΣΔ. Κάτι που, με την αφειδή χρήση δισεκατομμυρίων δολαρίων και πιθανώς άλλων μέσων, το πέτυχαν.

Η εξαθλίωση φέρνει γκρίνια και αυτό είναι γνωστό. Η άθλια οικονομική κατάσταση του Πακιστάν (το οποίο κατατάσσεται στην 132η θέση σε μια οικονομική κλίμακα του ΟΗΕ ανάμεσα σε 176 χώρες) έριξε λάδι στη φωτιά των εθνικών και θρησκευτικών διαφορών, αλλά και στη βία, η οποία αποτελεί, όπως υποστηρίζουν πολλοί κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, χαρακτηριστικό πολιτιστικό γνώρισμα ιδιαίτερα των Ινδών μουσουλμάνων. Οι πρόσφατες βομβιστικές επιθέσεις και δολοφονίες στην εμπορική πρωτεύουσα Καράτσι (με 1.300 νεκρούς μέσα σε ένα χρόνο) δεν αποτελούν παρά έκφραση του αδιεξόδου, στο οποίο η χώρα έχει περιέλθει.

Η εντυπωσιακή περιοδεία της αγαπητής στη Δύση Μπεναζίρ Μπούτο στην Ουάσιγκτον, τον προηγούμενο μήνα, δεν απέφερε στη χώρα παρά μόνο λόγια και υποσχέσεις. Οσο για την εκτίμηση της Χίλαρι Κλίντον ότι ο τρόπος με τον οποίο η Πακιστανή πρωθυπουργός σχεδιάζει το μέλλον είναι ιδιαίτερα ευκολονόητος και αξιέπαινος για τις ΗΠΑ, δε φαίνεται να βρίσκει σύμφωνο τον ίδιο το λαό της χώρας. Οι άνθρωποι στο Πακιστάν είναι βέβαιοι ότι η Μπούτο, όχι μόνο δεν έχει σχέδια για το μέλλον, αλλά ούτε καν είναι ικανή να ελέγξει το παρόν. Και μάλλον αυτό δείχνουν οι σπασμωδικές κινήσεις της μέσα από τη σύλληψη 74 βουλευτών και 3.000 μελών της αντιπολίτευσης. Πολλοί παρατηρητές ισχυρίζονται ότι αυτό δείχνει και η ανοχή που, κατ' αυτούς, δείχνει στις απροκάλυπτες συλλήψεις αντικαθεστωτικών Πακιστανών και στα βασανιστήρια, που αυτοί καταγγέλλουν.

Χαρακτηριστικό της απογοήτευσης που επικρατεί στον πακιστανικό λαό είναι η φράση του 65χρονου Μαουλάνα Αμπντούλ Σατάρ Εντχί, ενός από τους πιο γνωστούς κοινοτικούς παράγοντες του Καράτσι. Ο Εντχί δε διστάζει να προτείνει να συσταθούν εθελοντικές επιτροπές από πολίτες, οι οποίες θα προσλάβουν διαφόρους ενόπλους να προστατεύουν την πόλη και τους κατοίκους της, αφού, έτσι κι αλλιώς, οι ένοπλοι αυτοί λυμαίνονται το Καράτσι. Και η ανικανότητα της κρατικής μηχανής είναι τόσο μεγάλη που την κατάσταση στην πόλη αυτή των 10.000.000 κατοίκων δεν έχει καταφέρει να ελέγξει ούτε ο στρατός, ο οποίος πριν από κάποιους μήνες αποχώρησε άπρακτος, αφήνοντας πίσω του το διάφανο επιχείρημα ότι "η βία θα σταματήσει μόνο πολιτικά".

Στο Πακιστάν, σύμφωνα με τις υπάρχουσες συνθήκες, το μέλλον διαγράφεται ζοφερό, γιατί απλώς το λαϊκό αίσθημα είναι ότι δε διαγράφεται, καν, μέλλον. Η χώρα γίνεται ολοένα και πιο ακυβέρνητη και οι λύσεις όλο και πιο δυσδιόρατες.

Οι εξηγήσεις είναι πολλές. Η ίδια η σημερινή πρωθυπουργός υποστηρίζει ότι όλα τα δεινά της χώρας της προέρχονται από τις συνέπειες του πολέμου του Αφγανιστάν και από τις "κακές" συμφωνίες των ΗΠΑ. Ο ισχυρισμός αυτός δεν είναι ούτε εντελώς παράλογος ούτε αναληθής. Παραμένει, όμως, το ερώτημα πώς μια κυβέρνηση παρασύρθηκε τόσο βαθιά στα σχέδια των επικίνδυνων "συμμάχων" της, των οποίων οι βλέψεις ήταν, από τότε ακόμη, πλέον φανερές. Τώρα, καλείται να πληρώσει τα επίχειρα της αντεπαναστατικής της αφοσίωσης. Και το γεγονός ότι ο Τύπος των ΗΠΑ είναι εκείνος που υπογραμμίζει τη σημερινή κατάσταση του Πακιστάν, κάνοντας και "ξινές" παρατηρήσεις, απλώς προσθέτει στην κρισιμότητα της κατάστασης το στοιχείο της σκληρής ειρωνείας. Ενα άλλο μέλος της πολιτικής δυναστείας Μπούτο, ο παραγκωνισμένος αδελφός της πρωθυπουργού Μουρταζά Μπούτο έχει μια καθόλου ενθαρρυντική ερμηνευτική πρόβλεψη: "Εμείς, ως έθνος, έχουμε ένα ραντεβού με την καταστροφή, τις διαστάσεις της οποίας δεν τολμούμε ούτε καν να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε".

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ