Γκιουζέλ Μπαξέ στα τουρκικά σημαίνει ωραίος κήπος.Ο μικρός δήμος των 15.000 κατοίκων, που βρίσκεται στη μέση σχεδόν της διαδρομής Τσεσμέ - Σμύρνης, δεν έχει απλώς το παραπάνω όνομα. Εχει κυρίως τη χάρη... Χαμηλά σπίτια με κεραμίδια, ανοιχτοί δρόμοι, ασβεστωμένα πρεβάζια, λουλούδια στα μπαλκόνια. Σε κάθε γειτονιά κι ένας ελεύθερος χώρος. Ενα πάρκο, ένα γήπεδο ή έστω μια αλάνα για να παίζουν τα παιδιά.

Το 40% των κατοίκων ασχολούνται αποκλειστικά με αγροτικές εργασίες - στο Γκιουζέλ Μπαξέ υπάρχουν δεκάδες θερμοκήπια - το 30% είναι ψαράδες και το υπόλοιπο ποσοστό ασχολείται με τον τουρισμό. Η εικόνα αυτής της μικρής πόλης και η ελάχιστη κίνηση στους δρόμους της, σου δίνει την εντύπωση πως αρκετοί από τους κατοίκους μάλλον αναζητούν την τύχη τους σε κάποιο αστικό κέντρο της Τουρκίας. Κι όμως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι από τις γύρω μεγαλουπόλεις - κυρίως απ' τη Σμύρνη - έχουν εγκατασταθεί στο Γκιουζέλ Μπαξέ, αναζητώντας την ηρεμία και τη γαλήνη που απλόχερα μπορεί να προσφέρει.

Γνωρίζαμε γι' αυτή τη γειτονιά πριν ακόμα περάσουμε απ' τη Χίο στον Τσεσμέ."Μη ξεχάσετε να πάτε στη γειτονιά των Τουρκοκρητών, στο Γκιουζέλ Μπαξέ.Ολοι οι κάτοικοι αυτής της γειτονιάς μιλούν ελληνικά. Τα πάντα θυμίζουν Ελλάδα", ήταν η παρότρυνση συναδέλφου της Χίου. Η διαπίστωση δεν άργησε να έρθει. Αλλωστε η γειτονιά των Τουρκοκρητών δεν είναι απλώς η πρώτη εικόνα που αντικρίζει κανείς μπαίνοντας στο Γκιουζέλ Μπαξέ. Είναι η βάση πάνω στην οποία χτίστηκαν και οι υπόλοιπες, μεταγενέστερες γειτονιές του δήμου. Ισως γι' αυτό είναι αδύνατον να περιγραφεί τόση γραφικότητα, τέτοια ομορφιά, τόση αρμονία...

Οταν το 1923 έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στις δύο χώρες, στο Γκιουζέλ Μπαξέ ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Τούρκοι από την Κρήτη. Τα σπίτια των Ελλήνων που υπήρχαν εκεί, οι Τουρκοκρήτες δεν τα κατοίκησαν μόνο. Κυρίως τα σεβάστηκαν, ενώ ακόμα και σήμερα οι μετέπειτα γενιές προσπαθούν να τα διατηρήσουν έτσι όπως τα βρήκαν. Οι μονοκατοικίες, χτισμένες με πέτρα και σκεπασμένες με κεραμίδι, είναι πάντα φιλόξενες. Και οι κάτοικοι στο άκουσμα της λέξης "Ελληνες" βγαίνουν στις αυλές τους, να μας χαιρετίσουν, να μας σφίξουν το χέρι, να μας κεράσουν τσάι στο σπιτικό τους.

Ο πιο ηλικιωμένος σ' αυτή τη γειτονιά είναι ο Μουχτάρ Τουρκέν.Γεννήθηκε στο χωριό Κάντια της Κρήτης το 1913,σ' ένα χωριό που κατοικούσαν τότε μόνο Τούρκοι. Ηταν μόλις 10 χρόνων όταν οι Ελληνες απ' τη Μικρά Ασία πέρασαν απέναντι, στην Κρήτη, για να ζήσουν πια στα σπίτια των Τούρκων. Αυτοί τότε ετοίμαζαν τις αποσκευές τους για να πάρουν, αντίστροφα, τον ίδιο δρόμο. "Θυμάμαι πολύ καλά τους Ελληνες, ταλαιπωρημένους, ν' ακουμπούν τους μπόγους τους μέσα στα σπίτια μας. Εμείς, με ανάμεικτα συναισθήματα, ετοιμάζαμε τα δικά μας πράγματα για να περάσουμε απέναντι. Δε θα ξεχάσω ποτέ μου την ευγένειά τους, τη διακριτικότητα αυτών των ανθρώπων. Μέχρι ν' αδειάσουμε τα σπίτια μας, αυτοί κοιμούνταν έξω. Μας υποσχέθηκαν πως θ' αγαπήσουν τα σπίτια μας σα να 'ταν δικά τους. Και μεις τους δώσαμε την υπόσχεση να τα προσέξουμε το ίδιο. Και την υπόσχεσή μας την κρατήσαμε", λέει με άψογα ελληνικά ο 85χρονος, πια, Μουχτάρ.

Η προσαρμογή θυμάται, η συνομήλικη με τον Μουχτάρ, Κιμπαρέ Αγιάς ήταν πολύ δύσκολη "και για τους Ελληνες και για τους Τούρκους". Και η ιστορία με τις κουρτίνες, που μας αφηγείται, κυριολεκτικά μας συγκλονίζει. Ηρθε κι αυτή μαζί με τους γονείς της και τα τρία αδέλφια της από την Κρήτη. Στο σπίτι, όπου ακόμα ζει, υπήρχαν στα παράθυρα "ξεχασμένες" κουρτίνες κεντητές. Οι ίδιες κουρτίνες που τόσα χρόνια μετά ακόμα κρέμονται στα παράθυρα του σπιτιού της! "Είναι αθάνατες. Τις βγάζουμε μόνο για τις πλύνουμε. Και λέμε στα εγγόνια μας την... ιστορία τους. Αυτές είναι και η καλύτερη κληρονομιά τους", λέει η Κιμπαρέ.

Οι μνήμες συζητώντας αναβιώνουν. Η συγκίνηση στα πρόσωπα των γερόντων είναι έκδηλη. Αλλά και η ζεστασιά των νεότερων είναι κι αυτή συγκλονιστική. Η 40χρονη Τζεβριέ Ακντά δε μιλά ελληνικά. Αλλά σ' αυτή τη γειτονιά έμαθε ν' αγαπά τους Ελληνες σαν αδέλφια. Κι αυτό ακριβώς μας λέει: "Οι Ελληνες είναι αδέλφια μας. Δεν πιστεύω σε φυλές, ούτε σε έθνη. Πιστεύω μόνο στη λέξη "άνθρωπος"", λέει κι ανοίγει την πόρτα της, να μας φιλέψει κι αυτή ένα τσάι.

Η συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων θυμίζει χωριό ελληνικής επαρχίας. Εκεί όπου η φιλοξενία και ο αυθορμητισμός ακόμα υπάρχουν. Ο Τζαφέλ Ιλίκ ακούει τις συζητήσεις μας και βγαίνει αμέσως έξω απ' το σπίτι του. "Καλώς ήρθατε", λέει και μας αγκαλιάζει. Οι γονείς του Τζαφέρ ήρθαν κι αυτοί απ' την Κρήτη και όλοι οι απόγονοι - ακόμα και τα εγγόνια του - μιλούν ελληνικά. "Μάθαμε να μεγαλώνουμε με δύο γλώσσες. Εχουμε στοιχεία και απ' τις δύο φυλές. Για ποιο λόγο λέμε πως είμαστε εχθροί; Οι λαοί αγαπιόμαστε. Και μ' αυτές τις επισκέψεις - σήμερα ήρθατε εσείς, αύριο θα 'ρθουμε εμείς - θα χτιστούν οι σχέσεις των δύο λαών", λέει με αισιοδοξία.

Στο ίδιο πνεύμα και ο 62χρονος Νουρετίν Γκιοβέν."Να έρχεστε συχνότερα εδώ. Δική σας γειτονιά είναι. Και μεις θέλουμε να πάμε στην Κρήτη. Να δούμε τα σπίτια των πατεράδων μας, να γνωριστούμε με τους Ελληνες. Δύο λαοί τόσο φιλόξενοι δεν μπορούν να είναι αντίπαλοι. Για όλα αυτά φταίνε οι κυβερνήσεις και οι "βιομηχανίες όπλων"", τονίζει.

Ολη την ώρα που μιλάγαμε με τους κατοίκους αυτής της γειτονιάς, έρχονταν μαζί μας δύο μικρά παιδιά. Ακουγαν, έβλεπαν και αμυδρά χαμογελούσαν. Ο 11χρονος Μουσταφά Τουγκέν και ο 14χρονος Μουσταφά Καετζίζ έχουν ακούσει πολλά απ' τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους. Και ονειρεύονται όταν μεγαλώσουν να επισκεφτούν την Ελλάδα. "Εχω ακούσει στο σχολείο για τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Απ' την οικογένειά μου έχω μάθει πολλά για την Κρήτη. Θα 'θελα να 'χα Ελληνες φίλους", λέει ο Μ. Τουγκέν.

Ο 14χρονος Μουσταφά είναι κυριολεκτικά χείμαρρος. Πολύ πιο ώριμος για την ηλικία του, διερωτάται: "Συνεχώς Ελλάδα και Τουρκία μαλώνουν. Θέλω να σταματήσει πια αυτός ο καβγάς και να ξεκινήσουν οι μεγάλοι να μιλούν για την ειρήνη", λέει. Μας κοιτά ίσια στα μάτια και μας εκφράζει την επιθυμία του - κι αυτός - να γνωρίσει παιδιά απ' την Ελλάδα. "Εγώ θέλω να κάνω φίλους απ' την Ελλάδα. Να 'ρθουν εδώ να γνωριστούμε. Να τους φιλοξενήσω σπίτι μου κι αυτοί μετά στο δικό τους. Να αλληλογραφούμε και να τηλεφωνιόμαστε. Είναι δύσκολο;", διερωτάται. "Καθόλου", θα 'πρεπε να 'ναι η απάντηση. Ομως υπάρχει και το "αλλά"...

ΑΠΟΣΤΟΛΗ: Μπέρυ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΗ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Μανώλης ΠΑΚΙΑΣ