Υπάρχουν πολλοί Νεοέλληνες, όχι μόνο ανάμεσα στον απλό κόσμο, αλλά ανάμεσα και σε όσους κρατάνε σημαντικά πόστα στην κοινωνική ζωή της χώρας μας, που δε θέλουν να συμφωνήσουν με εκείνη την κοινωνιολογική άποψη που διδάσκει πως οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι ταξικές. Δε συμφωνούν, δηλαδή, με την άποψη που πιστεύει πως τις ανθρώπινες κοινωνίες τις αποτελούν μεγάλες ομάδες, οι τάξεις, ανάμεσα στις οποίες υπάρχουν έντονες διαφορές και πως αυτές τις διαφορές τις προκαλούν η οικονομική εκμετάλλευση, η πολιτική πίεση και η πολιτιστική καταδυνάστευση. Και όχι μόνο δε συμφωνούν, αλλά πιστεύουν, και την πίστη αυτή την προωθούν ως κυρίαρχη πολιτική άποψη, πως οι ομάδες αυτές δεν αποτελούν μόνιμα συστατικά στοιχεία της κοινωνίας, αλλά διαμορφώνονται κάθε φορά από τον ένα ή τον άλλο παράγοντα και γι' αυτό το λόγο παίρνουν κάθε φορά το ένα ή το άλλο περιεχόμενο. Δε θα αρνούνταν, επομένως, να διατυπώσουν και την άποψη πως οι λαϊκές ομάδες που μάζεψε γύρω του ο αρχιεπίσκοπος, με τη δύναμη άκρως λαϊκιστικών, σχεδόν επαναστατικών συνθημάτων, αποτελούν κοινωνική τάξη. Λάθος τραγικό, βέβαια. Και το λάθος αυτό θα μπορούσαμε να το διαπιστώσουμε εύκολα αν αναζητούσαμε ιστορικά τους τρόπους με τους οποίους ορίστηκε θεωρητικά το κοινωνικό περιεχόμενο των τάξεων και συσχετίστηκε ο εργαζόμενος άνθρωπος με αυτό.

Μια πρώτη απάντηση στο σχετικό ερώτημα, ποιος είναι ο «μεσαίος χώρος», δηλαδή, και πώς αυτός ορίζεται οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά, είναι αυτή που «καταγγέλλει» πως όλη αυτή η συζήτηση είναι πάνω απ' όλα αποπροσανατολιστική. Είναι όμως και με κάποιο τρόπο αποκαλυπτική της μετακίνησης του ΠΑΣΟΚ προς την περιοχή των νεοφιλελεύθερων ιδεών, γιατί βέβαια ο «μεσαίος χώρος» δεν είχε ποτέ καμιά σχέση με το «σοσιαλισμό» που επαγγέλλεται ο τίτλος του κυβερνητικού κόμματος. Είναι, επίσης, και αποκαλυπτική της αδυναμίας της ΝΔ να διαμορφώσει μια άλλη πρόταση ιδεολογικά και πολιτικά διαφορετική από εκείνη του ΠΑΣΟΚ, για να δηλώσει μ' αυτήν με σαφήνεια τη δυνατότητά της να ασκήσει άλλες πολιτικές ως κυβερνητική εξουσία, να εκφράσει, επομένως, με ένα δικό της τρόπο το «μεσαίο χώρο». Η μόνη διαφορά που θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει στην κριτική της αξιωματικής αντιπολίτευσης προς την κυβέρνηση είναι μεθοδολογικού χαρακτήρα. Ανησυχεί, π.χ., που οι αποφάσεις της για τις οικονομικές διαρθρώσεις, τα αντεργατικά μέτρα και για την ολοένα και πιο ολοκληρωτική υποταγή της στις «γραμμές» που επιβάλλονται από τη «νέα τάξη πραγμάτων» αργούν. Και όχι μόνον αργούν αλλά είναι και «δειλά». Κι αυτό σημαίνει πως στο πέρασμά τους δεν ισοπεδώνουν τα πάντα και πως όλο και κάποιες από τις κατακτήσεις μένουν ακόμα όρθιες, για να θυμίζουν στο μεγάλο κεφάλαιο πως το μαζικό λαϊκό κίνημα και παράδοση έχει και ιστορικές δυνατότητες επανατροφοδότησής του!

Ηιστορία της κοινωνικής σκέψης μάς πληροφορεί, επίσης, ότι γύρω από το θέμα της ΜΤ αναπτύχθηκαν μακροχρόνιες διαφωνίες. Πρώτα μπήκε έντονο το ερώτημα αν υπάρχει μια ή αν υπάρχουν πολλές ΜΤ. Αναρωτήθηκαν, επίσης, οι μελετητές της πολιτικής κοινωνιολογίας αν η μια ή οι πολλές ΜΤ βρίσκονται στο κέντρο της κοινωνίας, αν η θέση τους αλλάζει μέσα από μια διαδικασία «προλεταριοποίησης», και, τέλος, αν η ΜΤ με την ανάπτυξή της παράγει μορφές πολιτικής και συνείδησης που είτε συνδέονται με την εργατική τάξη, είτε με την τάξη των καπιταλιστών, είτε διατηρεί την ανεξαρτησία της απέναντι και στις δύο.

Βέβαια, αυτές οι σχηματικές προσεγγίσεις, που θεμελιώνονται σε παρατηρήσεις ιστορικού χαρακτήρα και ενισχύονται και με τα ανάλογα στατιστικά επιχειρήματα, δε δίνουν την τελική απάντηση στα ερωτήματα που προκύπτουν από τη συζήτηση γύρω από το χαρακτήρα της ΜΤ. Γι' αυτό το λόγο κατά καιρούς στην περιοχή των κοινωνιολογικών επιστημών διατυπώνονται θεωρίες που προσπαθούν να ορίσουν και να τοποθετήσουν τη ΜΤ μέσα στο ταξικό σύστημα μιας αναπτυγμένης καπιταλιστικής κοινωνίας. Μέσα από αυτές τις θεωρίες προκύπτει μια διάκριση των αντιλήψεων για τον ιστορικό και κοινωνικό χαρακτήρα της ΜΤ ανάμεσα στις μαρξιστικές και βεμπεριανές προτάσεις. Οι πρώτες, όπως διατυπώθηκαν από τον Κ. Μαρξ και τους μαρξιστές, υποστηρίζουν την άποψη ότι οι παραγωγικές σχέσεις προσδιορίζουν τις διαφορές ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Οι δεύτερες, όπως έχουν διατυπωθεί από τον ίδιο τον Μ. Βέμπερ και τους «μαθητές» του, επιμένουν ότι η ΜΤ (η μια ή οι πολλές) διαμορφώνεται από τις δραστηριότητες της αγοράς. Είναι ενδεχόμενο, επομένως, να δομείται και να λειτουργεί κάθε φορά και με ένα διαφορετικό τρόπο, άρα να υπηρετεί διαφορετικές πολιτικές και ιδεολογίες. Θα ήθελα όμως να παρατηρήσω ότι ιδιαίτερη σημασία για τους κομμουνιστές στην όλη τους προσπάθεια να διαφωτίσουν τους εργαζόμενους έχει η μαρξιστική άποψη ότι MT ως αυτόνομη κοινωνική κατηγορία δεν υπάρχει και πως είναι πιο σωστό να μιλούμε για κάποια ενδιάμεσα στρώματα, που όχι μόνο από την πίεση της ανασφάλειας που επικρατεί στο χώρο της εργασίας, αλλά και της υποβαθμισμένης ποιότητας της δουλιάς τους προλεταριοποιούνται. Κι αυτό σημαίνει, πάντοτε κατά την άποψη αυτή, πως αυτά τα μεσαία στρώματα αποκτούν την ταξική συνείδηση του προλετάριου και την πολιτική του σκέψη, ώστε να οδηγούνται και στην ψήφιση αριστερών κομμάτων. Και υποστηρίζω πως η άποψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία για την ιδεολογική μας δουλιά στα ευρύτερα στρώματα των εργαζομένων, γιατί εδώ θα στηριχτούμε για να απαντήσουμε στο αποπροσανατολιστικό κυνήγι του «μεσαίου χώρου». Να απαντήσουμε, δηλαδή, πως ούτε οι θεωρητικοί του ΠΑΣΟΚ ούτε εκείνοι της ΝΔ δικαιούνται να τροφοδοτούν με διλήμματα το λαό μας σχετικά με το τι σημαίνει «μεσαίος χώρος» και ποιος τον εκφράζει. Τα πράγματα είναι πολύ καθαρά σε όποιον τα προσεγγίσει με τη βοήθεια μιας συγκεκριμένης θεωρητικής κατασκευής. Και τότε δε γίνεται αλλιώς παρά να συμφωνήσει με το συμπέρασμα πως ούτε ο κ. Σημίτης ούτε ο κ. Καραμανλής έχουν την αρμοδιότητα να ορίσουν τη μεσαία τάξη. Αυτή, έτσι κι αλλιώς, ορίζεται από την ίδια την Ιστορία και μόνο αυτή επιλέγει αυτόν που θα την εκφράσει ως κοινωνικό μόρφωμα και θα υπερασπιστεί τα συμφέροντά της. Το κακό είναι πως η ΜΤ της χώρας μας δε διακρίνεται για την ξεκαθαρισμένη πολιτική της άποψη. Παραπαίει εδώ και κει. Πότε πιστεύει ως εκφραστή και υπερασπιστή της το ΠΑΣΟΚ και πότε τη ΝΔ. Μόνο αν ενταχθεί στη διαδικασία της σύστασης ενός λαϊκού μετώπου, θα μπορέσει να βρει το αληθινό της κοινωνικό πρόσωπο και τότε θα επιχειρήσει να αλλάξει τον εκφραστή και τον υπερασπιστή της. Πάνω σε μια τέτοια άποψη είναι δυνατό να θεμελιωθεί η απόφαση για συστηματική δουλιά ενημέρωσης και διαφώτισης στους εργαζόμενους της ΜΤ. Το ΚΚΕ δικαιούται να εκφράσει τα πολιτικά, τα κοινωνικά τους ζητούμενα, να οργανώσει τον αγώνα τους και να τους προστατέψει από την οικονομική εκμετάλλευση, την πολιτική πίεση και την πολιτιστική καταδυνάστευση που προσπαθούν να ασκήσουν επάνω τους το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ.