«Τι ψάχνεις παλικάρι μου. Εδώ Σλαβόφωνοι, Πόντιοι, Αρβανίτες, Βλάχοι ανακατευτήκαμε, παντρευτήκαμε, είμαστε μονιασμένοι. Ολοι μαζί ζούμε, μιλάμε, τραγουδάμε. Ολοι Ελληνες είμαστε. Ολοι μαζί παλεύουμε κάθε μέρα στις οικοδομές, στα χωράφια, στα ζώα για "τον επιούσιον". Τα προβλήματα είναι πολλά και κοινά. Δουλειά και εισόδημα ζητάει ο κόσμος»...

Τον Θωμά Κίτσιο τον συναντήσαμε στο «καφενείο του Νάσου» στη Φλώρινα σ' ένα μικρό χώρο απέναντι από τη δημοτική αγορά. Λίγο πριν μας μιλήσει, σχολίαζε με το φίλο τον Πέτρο για «τους φόρους του Αλογοσκούφη». Από το κασετόφωνο ακουγόταν μια μουσική που δε γνωρίζαμε το σκοπό της. Ρωτήσαμε, και ο Νάσος ο καφετζής μάς απάντησε: «Χάλκινα των Γρεβενών»...

Η παρέα μεγαλώνει, στο μεταξύ το κασετόφωνο έχει αλλάξει σκοπό και παίζει ντόπια τραγούδια σλαβόφωνα, (ο Νάσος συνεχίζει να μας ενημερώνει) - έρχεται ο Γιάννης. Εκείνη τη μέρα δεν πήγε στην οικοδομή. Αλουμινάς στο επάγγελμα, μας ρωτά πώς βρεθήκαμε στη Φλώρινα και όταν ακούει ότι κάνουμε έρευνα για τα προβλήματα της περιοχής, κουνάει το κεφάλι. «Να γράψεις και να βάλεις τίτλο: Νομός μόνο προβλήματα». Ο Γιάννης Βισίνης γνωρίζει καλά τα προβλήματα της περιοχής και μας ξεκαθαρίζει ότι είναι ίδια με αυτά στην υπόλοιπη Ελλάδα «ανεργία, φτώχεια, διάλυση της αγροτιάς και της κτηνοτροφίας».

Η κατάσταση, μας λέει, «χρόνο με το χρόνο χειροτερεύει. Ζούμε έναν εργασιακό μεσαίωνα. Νέα παιδιά παρακαλάνε για να δουλέψουν 2ωρα, 3ωρα και 4ωρα. Βιομηχανίες δεν έχουμε και όποιες επιχειρήσεις υπάρχουν εκμεταλλεύονται τους εργαζόμενους. Η οικοδομή είναι υπερκορεσμένη. Επιχειρηματίες που χρηματοδοτήθηκαν από το κράτος με πολύ χρήμα, αφού τα πήραν, μετά από λίγα χρόνια τις πέρασαν απέναντι (σ.σ. στην ΠΓΔΜ), βλέπεις εκεί είναι μεγαλύτερη η εκμετάλλευση, τα μεροκάματα είναι 5 ευρώ»...

Ο λόγος του «χείμαρρος». Σηκώνεται να φύγει, αλλά γυρίζει πίσω. «Το διάβασα κάπου, δε θυμάμαι πού, αλλά μου άρεσε. Γράψτο όπως θα στο πω: Δε λυπάμαι που αγωνίζομαι. Λυπάμαι που αγωνίζομαι για κεκτημένα των παππούδων μας»... Σηκωνόμαστε και εμείς από το τραπέζι, χωρίς να καταλάβουμε ήδη το κασετόφωνο παίζει ρεμπέτικα και λαϊκά. Ο κ. Θωμάς είχε δίκιο «είμαστε όλοι ένα»...

Το απόγευμα, βρεθήκαμε στον Πολυπόταμο. Κάποτε ήταν το μεγαλύτερο «φραουλοχώρι», όπως το λένε οι κάτοικοι του νομού. Σήμερα, ζουν σ' αυτό λιγότεροι από 500 άνθρωποι και απασχολούνται, όπως μας είπε χαριτολογώντας ο Τάσος Καπουλίτσας, «σκοτώνοντας μύγες». Τη δεκαετία του '70, μας είπε ο ίδιος που τον συναντήσαμε στην πλατεία του χωριού, «το μέρος έβγαζε 1.500 τόνους φράουλα, αλλά μετά το 1980 άρχισε η αντίστροφη μέτρηση και με τις "ευρωπαϊκές πολιτικές" ήρθε το τέλος. Σήμερα ασχολούνται δυο οικογένειες και βγάζουν δυο τόνους»...

Ο ίδιος έχει περάσει από όλες τις δουλειές και σήμερα κάνει μεταφορές «όταν βρει, όπου βρει». Ο Τάσος μάς λέει ότι όλο το χωριό έχει ξενιτευτεί. «Νέα παιδιά του χωριού γυρίζουν στις μεγάλες πόλεις της χώρας και όταν έρχονται πίσω μας λένε ότι παίρνουν μεροκάματο 20 ή 30 ευρώ, ούτε ένσημο ούτε τίποτα. Δουλεύουν και δεν είναι ασφαλισμένοι πότε θα συμπληρώσουν σύνταξη»!

Δίπλα μας κάθεται μια παρέα συνταξιούχων. Ο Πέτρος, ο Γιάννης και ο Χρήστος (μας ζήτησαν να μη γράψουμε το επώνυμό τους) με μια φωνή μάς είπαν ότι το χωριό «έχει καμιά εικοσαριά χρόνια ζωή. Δεν έχει δουλειές. Εμείς εδώ με τη σύνταξη του ΟΓΑ, δεν μπορούμε να πάμε πουθενά αλλού. Τα χωριά μας σβήνουν»...

Τους ρωτάμε για τη συνειδητή προσπάθεια που γίνεται από κάποιους να δημιουργήσουν θέμα «μακεδονικής μειονότητας» στην περιοχή, την οποία «ντύνουν» με το περίβλημα της «καταπίεσης» που υφίσταται ο πληθυσμός.

Ο Τ. Καπουλίτσας μάς κοιτάζει και λέει: «Ο ένας ο γαμπρός μου είναι πόντιος και ο άλλος μισός βλάχος - μισός ντόπιος, όλοι μαζί ζούμε, τα ίδια προβλήματα αντιμετωπίζουμε. Και εγώ τα αποδίδω στην πολιτική που εφαρμόζεται, δε φταίει ότι είμαστε σλαβόφωνοι. Κοίτα, παλιά μιλούσαμε τη γλώσσα και ο χωροφύλακας σε "έγραφε", πρόστιμο, δικαζόσουν και πλήρωνες 500 δραχμές. Αυτά όμως πέρασαν, τώρα δεν υπάρχουν τέτοια πράγματα. Πρόσεξε όμως, εθνικισμός υπάρχει και από τις δυο πλευρές και από πάνω (σ.σ. στην ΠΓΔΜ) και εδώ. Και είναι επικίνδυνος».

Οι ηλικιωμένοι της παρέας μάς κοιτούν, ο Πέτρος παίρνει το λόγο: «Τέτοιο θέμα δεν υπάρχει. Δεν αισθανόμαστε εθνική μειονότητα. Οι μεγάλες οι δυνάμεις τα κάνουν για το συμφέρον τους. Ο,τι πει ο "κουμπάρος" από τις ΗΠΑ. Εδώ σήμερα μιλάμε τη γλώσσα, έχουμε τους χορούς μας, τα τραγούδια μας. Με το γειτονικό λαό δεν έχουμε προβλήματα. Ο Μπους και οι άλλοι τα κινάνε όλα»...

Ολη τη συζήτηση την παρακολουθεί ο νεαρός σερβιτόρος του καφενείου. Την ώρα που φεύγουμε, στέκεται πίσω από τον πάγκο, τον πλησιάζουμε και του ζητάμε τη γνώμη του. Ο Νίκος Μάρκου είναι 23 χρόνων αλλά την ξέρει την ιστορία του τόπου: «Κοίτα, αν πας στην περιοχή της Ορέστιας μιλάνε αλλιώς τη γλώσσα, αν πας παρακάτω στην Κέλλυ αλλιώς, εμείς αλλιώς. Εχουμε παραλλαγές. Εγώ αυτά τα έμαθα από τους παππούδες μου. Τα μιλάνε, αλλά γραφή δεν ξέρει κανένας».

Ο ίδιος συνεχίζει: «Στο χωριό έχουμε ανθρώπους που το 1600 ήρθαν από την Ηπειρο, έζησαν μαζί με τους ντόπιους. Τα ήθη και τα έθιμα είναι μπερδεμένα εδώ πέρα. Ολοι μαζί ζούμε, δεν υπάρχει θέμα. Ξέρεις ποιο είναι το πρόβλημα, ότι έκανα "αμάν" για να βρω μια δουλειά σε σούπερ μάρκετ, τετράωρο με 300 ευρώ το μήνα και το απόγευμα δουλεύω και στο καφενείο».

Επόμενος σταθμός το χωριό Ξινό Νερό. Ενα χωριό γνωστό σε όλη την Ελλάδα για το φυσικό μεταλλικό νερό του. Στην περιοχή υπάρχει εμφιαλωτήριο, στο οποίο εμφιαλώνεται φυσικό νερό, σόδα και αναψυκτικά. Στη συγκεκριμένη δημοτική επιχείρηση, που ανήκει στο δήμο Αμυνταίου, απασχολούνται κάτοικοι της περιοχής, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό - αν και θα μπορούσε, όπως λένε οι ίδιοι - για να μην υπάρχει στο χωριό μεγάλο πρόβλημα με την ανεργία.

«Το 50% των νέων του χωριού είναι άνεργοι», μας λέει ο Φώτης που ζει το δικό του δράμα. Μέχρι τα 27 δούλευε σε μανάβικο, μετά από ένα ατύχημα που είχε στο χέρι του έχασε το μεροκάματο. Σήμερα δουλεύει, όποτε μπορεί, στο Εργοστάσιο της Ζάχαρης για λίγους μήνες και μετά ζει με το επίδομα της Πρόνοιας 300 ευρώ το τετράμηνο. «Μια δουλειά ζητάω να παίρνω 300 - 400 ευρώ το μήνα. Τρεις φορές έκανα αίτηση στο δήμο και δε με πήραν. Δεν αντέχω σήμερα στα 34 να πηγαίνω στον αδερφό μου και να λέω δώσε»...

Δίπλα κάθεται ο Στέφος. Οταν τον ρωτάμε να μας πει για τα προβλήματα της περιοχής, μας απαντά στη γλώσσα του και προσποιείται ότι «δεν ξέρει ελληνικά», όπως μας μετέφρασε ο Φώτης. Είναι σλαβόφωνος και είναι από το μικρό τμήμα εκείνων των κατοίκων του νομού που αυτοπροσδιορίζονται ως «μακεδόνες» και εκτιμούν ότι πρέπει να χαρακτηριστούν ως «μειονότητα» και να «έχουν δικά τους σχολεία», αλλά σπεύδει, πάντα μιλώντας στα «ντόπια», να διαχωρίσει τη θέση του από το «Ουράνιο Τόξο».

Λίγο αργότερα και ενώ στη συζήτηση έχουν προστεθεί και άλλοι, ο ίδιος παρεμβαίνει και μιλάει ελληνικά, καλώντας μας αγανακτισμένος να πάμε σε όλο το χωριό να «δούμε πόσους ανέργους έχει». Είναι μπερδεμένος και, είναι φανερό, επιχειρεί να αναλύσει την ταξική εκμετάλλευση μέσα από μια στρεβλή προσέγγιση. Καλλιεργεί την «αυταπάτη» στο μυαλό του ότι η φτώχεια και η ανεργία του χωριού του οφείλεται στο ότι «έχει σλαβόφωνους κατοίκους» και όχι στην εφαρμοζόμενη πολιτική...

Την απάντηση του την έδωσε ο συγχωριανός του ο Θανάσης Σαμαράς, στο καφενείο του οποίου συναντήσαμε τον Στέφο. «Στο σήμερα τι γίνεται, μην πας στην εποχή των παππούδων μας. Σήμερα η καταπίεση πέφτει πάνω στα παιδιά μας, όχι γιατί είναι σλαβόφωνα, αλλά επειδή είναι άνεργα. Η κόρη μου είναι δασολόγος, δούλεψε με 11μηνη σύμβαση στην Εγνατία Οδό και τώρα είναι άνεργη. Ο γιος μου δουλεύει για 20 ευρώ στο ΚΤΕΟ»...

Στο ίδιο χωριό συναντήσαμε τον αμπελουργό Γιώργο Φορτομάρη, σλαβόφωνος και αυτός. «Κατά καιρούς αναμοχλεύονται αυτά», μας λέει και σπεύσει να προσθέσει: «Εγώ πάντα έλεγα ότι είμαστε Βαλκάνιοι. Κοίτα από αυτόν τον τόπο πέρασαν σταυροφόροι, τούρκοι, γαλάτες, σλάβοι, ό,τι μπορείς να φανταστείς»... Η αλήθεια είναι ότι «περάσαμε πολλά. Οι ελληνικές κυβερνήσεις δε μας είχαν σε εκτίμηση πάντα, ήμασταν το "μαύρο πρόβατο", ξύλο, εξορίες, φυλακές, απαγόρευση γλώσσας, χορών, ηθών και εθίμων».

Σήμερα, συνεχίζει, «δεν υπάρχουν αυτά. Δεν υπάρχει διαχωρισμός, δεν υπάρχει β' κατηγορίας πολίτης. Υπάρχει όμως εκμετάλλευση, φτώχεια, ξεκλήρισμα». Εγώ παλεύω κάθε μέρα με τα αμπέλια. «Εδώ και είκοσι χρόνια η τιμή στο σταφύλι δεν έχει ανέβει. Αντίθετα, τα λιπάσματα τα φάρμακα έχουν πάρει 200% πάνω. Φτιάχνω κρασοστάφυλα. Ξέρεις πόσο τα πουλάω; 25 λεπτά το ξινόμαυρο και 55 λεπτά το ροδίτη. Τα λιπάσματα τα παίρναμε 15 ευρώ τα πέντε κιλά το σακί πέρσι, φέτος πήγε στα 27 ευρώ. Βγαίνεις;»...

Ανήμερα το βράδυ της Πρωτομαγιάς βρεθήκαμε στο Βαρυκό, ένα χωριό 65 χιλιόμετρα μακριά από τη Φλώρινα. Ενα χωριό που μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού του κάθε μέρα μετακινείται για να πάει για μεροκάματο. Ο Θ. Τάσσης - εργάζεται σε Τεχνική Εταιρεία στην Αλεξάνδρεια του νομού Ημαθίας - κάθε μέρα, μαζί με άλλους συντοπίτες του ξεκινούν από τις 6.00 το πρωί από το χωριό για να φτάσουν στις 8.00 στο εργοστάσιο να δουλέψουν 10 ώρες και μετά να γυρίσουν. «Οι άνθρωποι εδώ δεν έχουν δουλειές, όπου βρουν εργασία μετακινούνται. Στο χωριό μας έχουμε τους "αγροτοεργάτες". Μισό χρόνο κάνουν μεροκάματα εδώ και εκεί, τον άλλο μισό καλλιεργούν ή δουλεύουν σε χωράφια»...

Σ' αυτήν την «κατηγορία» ανήκει και ο Γ. Τάσσης. «Πότε στην οικοδομή, πότε στο χωράφι με τα φασόλια (σ.σ. τα φασόλια της περιοχής είναι γνωστά σε όλη την Ελλάδα)», μας λέει, «όλα στην τύχη». Πέρσι, προσθέτει ο ίδιος, «είχαμε καύσωνα, τα φασόλια καταστράφηκαν. Ο ΕΛΓΑ μάς έδωσε μια αποζημίωση που δεν κάλυπτε τη ζημιά. Εκεί να δεις αγωνία για το μεροκάματο». Δίπλα στο Γιώργο κάθεται ο Αντώνης Πέγιου, έχει εργαστήριο και δουλεύει «φασόν» γούνα. Παίρνει «φασόν» από εργοστασιάρχες της Καστοριάς. «Δεν υπάρχει μόνιμα δουλειά, όποτε έχουν μου δίνουν. Είμαι χρεωμένος και το μέλλον είναι αβέβαιο»...

Πριν ολοκληρώσει τη φράση του, τον διακόπτει ο Κ. Ρόιδας, παλιός γουναράς που τα παράτησε και σήμερα έχει αγελάδες. «Φύγαμε από τη γούνα μήπως και γλιτώσουμε και τώρα είμαστε χειρότερα. Εγώ πουλάω το γάλα 35 λεπτά στην εταιρεία και εσύ το πίνεις στην Αθήνα 1,5 ευρώ. Μεσίτες και εταιρείες πίνουν το δικό μας το αίμα μέσα από τα γραφεία και εμείς παλεύουμε στα βουνά. Οσο για τις επιδοτήσεις, αυτές ουσιαστικά τις δίνω στην εταιρεία».

Ολοι ανεξαρτήτως, αν μιλούν διαφορετική γλώσσα, έχουν τα δικά τους έθιμα και τις ιδιαίτερες πολιτιστικές παραδόσεις τους, αποδίδουν τα οξυμένα προβλήματα στην πολιτική που εφαρμόζεται. Αυτή, λένε, γεννάει τα προβλήματα, συμπέρασμα στο οποίο όλοι καταλήγουν, άλλοι δειλά, άλλοι ανοιχτά.Με την απλή λαϊκή γλώσσα προβάλλουν την κοινή ταξική τους θέση και την ανάγκη της κοινής ταξικής πάλης, γι' αυτά που τους ανήκουν, για να ζήσουν ζωή ανθρώπινη. «Οσοι ανακινούν μειονοτικά ζητήματα, όπως αυτοί του "Ουράνιου Τόξου" είναι διπλοπράκτορες», μας λέει ο Αν. Πέγιου. «Από πίσω τους κρύβονται αμερικάνικα σχέδια και παιχνίδια που θέλουν να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή». Ο Κ. Ρόιδας, συμπληρώνει, «κάποια στιγμή μπορεί να αποφασίσουν να χρησιμοποιήσουν αυτό το σενάριο, πολλά έχουν δει τα μάτια μας»...