«Κάθε φορά το παρόν μελετώντας τα περασμένα δεν κάνει τίποτα άλλο, παρά να προσπαθεί να καθορίσει τα μελλούμενα», έγραφε σε έναν φοιτητή του στις 28 Αυγούστου του 1937 από τη φυλακή της Ακροναυπλίας, ο μεγάλος κομμουνιστής παιδαγωγός Δημήτρης Γληνός.

Ετσι δεν είναι η νοσταλγία και η αναπόληση που μας κάνουν να σκύβουμε στις παρακαταθήκες του 90χρονου αγώνα του ΚΚΕ για λαϊκή παιδεία, αλλά η ανάγκη οι πιο ακριβές από αυτές τις παρακαταθήκες να αποτελέσουν οδηγό στη δίκαιη και αληθινή πορεία μας για το μέλλον, για να ξημερώσουν οι πιο όμορφες μέρες, που δε ζήσαμε ακόμα, στη δική μας σοσιαλιστική - κομμουνιστική κοινωνία.

Δε θα ήμασταν υπερβολικοί αν λέγαμε πως η ιστορία των εκπαιδευτικών ιδεών και αγώνων στη χώρα μας από την ίδρυση του Κόμματός μας το 1918 μέχρι τις μέρες μας, συμπορεύεται και σε κάποιο βαθμό ταυτίζεται με την εκπαιδευτική πολιτική του ΚΚΕ. Κι αυτό όχι γιατί βρέθηκε (εκτός βέβαια από τη σύντομη περίοδο της Εθνικής Αντίστασης) στα κέντρα που αποφάσιζαν και σχεδίαζαν αυτήν την πολιτική, αλλά γιατί με τις θέσεις του, την ιδεολογία και τη δραστηριότητα των μελών του, αποτέλεσε και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να αποτελεί την πρωτοπορία, τόσο στη θεωρητική επεξεργασία των προβλημάτων της Παιδείας, όσο και στη δράση για την ανάπτυξη της λαϊκής πάλης γύρω από αυτά, έτσι ώστε να επηρεάζει και να βάζει τη σφραγίδα του στα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας. Η αδιάκοπη, ακόμα και σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, πάλη του Κόμματός μας για την υλική και πνευματική ανύψωση της εργατικής τάξης και όλων των καταπιεσμένων στρωμάτων, για την απόσπασή τους από την επιρροή της αστικής ιδεολογίας, σηματοδοτεί τη φυσιογνωμία του. Γιατί η ανύψωση αυτή είναι μέσο και σκοπός, συστατικό στοιχείο της ιδεολογίας και της επαναστατικής συγκρότησης του ΚΚΕ. Μιας συγκρότησης με ρίζες βαθιές, που αξίζει να υπενθυμίσουμε τις σπουδαιότερες στιγμές που τη διαμόρφωσαν.

Την εικοσαετία 1920 - 1940, μέσα από αλλεπάλληλες παλινδρομήσεις και αντιφάσεις, μεταρρυθμίσεις και αντιμεταρρυθμίσεις των αστικών κυβερνήσεων, η υποχρεωτική εκπαίδευση παραπαίει ανάμεσα στην τετράχρονη και την εξάχρονη, χωρισμένη με σινικά τείχη από την ελιτίστικη μέση και πανεπιστημιακή εκπαίδευση που απευθύνεται στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Στα σχολικά αναγνώσματα - με μικρά φωτεινά διαλείμματα - κυριαρχούν τα διάφορα γλωσσικά κατασκευάσματα των αρχαϊστών γλωσσαμυντόρων, αφού τα πιο συντηρητικά τμήματα της αστικής τάξης σε συνεργασία με την εκκλησία διακόπτουν και γκρεμίζουν κάθε προσπάθεια εισαγωγής της δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση. Οι μαθητές φτωχοί και πεινασμένοι και συχνά παγωμένοι από το κρύο συνωστίζονται 60 και 80 μαζί, σε άθλια μονοθέσια σχολεία - σταύλους, όπου ένας δάσκαλος, αν δεν έλειπε κι αυτός, πρέπει να διδάξει στην ίδια αίθουσα τα μαθήματα όλων των τάξεων. Οι δάσκαλοι είναι εξαθλιωμένοι, ακατάρτιστοι και αμόρφωτοι. Το αποτέλεσμα; Πάνω από το μισό του πληθυσμού της χώρας παραμένει αγράμματο. Από τους μαθητές που γράφονται στην Α' τάξη του Δημοτικού μόνο το 1/40 ολοκληρώνει τη ΣΤ'.

Η δημιουργία του ΚΚΕ σηματοδότησε την αφετηρία της χειραφέτησης της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο και την αστική πολιτική και στο εκπαιδευτικό πρόβλημα. Σαν ευεργετική βροχή έπεσαν οι πρώτες θέσεις του ΣΕΚΕ - στο ιδρυτικό του συνέδριο - σ' αυτή την άγονη και διψασμένη γη της εκπαίδευσης των λαϊκών στρωμάτων: «Εκλαϊκευσις της εκπαιδεύσεως, αυστηρά εφαρμογή της υποχρεωτικής εκπαιδεύσεως, παροχή τροφής και των μέσων διδασκαλίας εις τα παιδιά, ανώτατος αριθμός δι' έκαστον διδάσκαλον 25 μαθηταί, εισαγωγή της δημοτικής γλώσσης εις όλην την εκπαίδευσιν, εισαγωγή εις τα σχολεία της γλώσσης των διαφόρων εθνικοτήτων διά τους εκ τούτων μαθητάς». Θέσεις που με λίγα λόγια σημαίνουν ότι η εκπαίδευση πρέπει να οργανωθεί με τέτοιες προϋποθέσεις, από τη μια κοινωνικές όπως η δωρεάν εξασφάλιση υγείας, φαρμάκων, τροφής, ρούχων, η απαγόρευση της παιδικής κι εφηβικής εργασίας, η στήριξη της φτωχής λαϊκής οικογένειας και από την άλλη παιδαγωγικές, όπως η γλώσσα, τα μέσα και οι συνθήκες διδασκαλίας, ώστε να μπορεί όλος ο λαός να μορφωθεί, μαζί και οι εθνικές μειονότητες σαν αναπόσπαστο κομμάτι του. Στη θέση, δηλαδή, της αστικής αντίληψης που θεωρεί την παιδεία προνόμιο των λίγων, προορίζοντας τους πολλούς για λίγα κολλυβογράμματα, όσα κάθε φορά είναι απολύτως αναγκαία για την εκμετάλλευσή τους, το ΚΚΕ αντιπαραθέτει την αντίληψη της λαϊκής παιδείας, της εκπαίδευσης που απευθύνεται σε όλους, χωρίς ταξικές, φυλετικές, γεωγραφικές διακρίσεις. Ιδιαίτερα θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τη συνεχή κι αδιάκοπη πάλη του Κόμματός μας από την ίδρυσή του και για όλα τα επόμενα χρόνια για το γλωσσικό ζήτημα και την καθιέρωση της δημοτικής, σαν θεμελιακή προϋπόθεση, για να μπορέσει ο λαός να κατακτήσει τον πνευματικό πλούτο της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση μάλιστα με τον αστικό δημοτικισμό, που απέκοπτε το γλωσσικό ζήτημα από τον κοινωνικό αγώνα, το Κόμμα μας αντιμετωπίζει πάντα την ανάπτυξη της γλώσσας σε αδιάρρηκτη σχέση με την καταξίωση των αναγκών και των ιδανικών του ίδιου του φορέα και δημιουργού της, του λαού.

Το εντυπωσιακό, αλλά καθόλου απροσδόκητο, είναι ότι οι περισσότερες από αυτές τις θέσεις που το ΚΚΕ διατύπωσε στο ιδρυτικό του συνέδριο, ακόμη και σήμερα, ένα σχεδόν αιώνα μετά, δεν έχουν εκπληρωθεί. Ούτε η υποχρεωτική εκπαίδευση εφαρμόζεται, αφού ένα πολύ μεγάλο ποσοστό μαθητών -περίπου 16% - δεν μπορεί να την ολοκληρώσει, ούτε κοινωνικά μέτρα ώστε όλοι να μπορούν απρόσκοπτα να παρακολουθούν το σχολείο υπάρχουν, ούτε όμοιες για όλους συνθήκες παροχής της μόρφωσης έχουν εξασφαλιστεί. Ακόμη και η καθιέρωση της δημοτικής ως γλώσσας διδασκαλίας ήρθε με καθυστέρηση σχεδόν 60 χρόνων, το 1976, ενώ η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας στα παιδιά διαφορετικών εθνικοτήτων είναι και στις μέρες μας σχεδόν ανύπαρκτη, παρότι τα παιδιά των μεταναστών αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι του μαθητικού πληθυσμού.

Το γεγονός αυτό καθόλου, όπως είπαμε, δε μας εκπλήσσει. Γιατί το ΚΚΕ από τη δημιουργία του, κατανοεί και διακηρύσσει ότι η κατάκτηση κάθε κοινωνικού δικαιώματος, όπως και της παιδείας, είναι υπόθεση της ταξικής πάλης και επομένως ριζική αναγέννηση της παιδείας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παρά μόνο μέσα και μαζί με τη σοσιαλιστική ανασυγκρότηση της κοινωνίας. Αυτή η αλήθεια πολύ σύντομα, και κάτω από την καταλυτική επίδραση των ιδεών της νικηφόρας Οχτωβριανής Επανάστασης, άστραψε στο νου των πιο φωτισμένων διανοούμενων της εποχής εκείνης, όπως ο Δ. Γληνός, ο οποίος με τη σαγηνευτική γλώσσα του τη διατύπωσε το 1927 στην πολύκροτη Διακήρυξη του Εκπαιδευτικού Ομίλου - ενός από τα σημαντικότερα σωματεία εκπαιδευτικού προβληματισμού, όπου συμμετείχαν και οι κομμουνιστές - με τα παρακάτω λόγια: «Επειδή η σημερινή κοινωνία είναι αναμφισβήτητα ταξικά οργανωμένη και την κυριαρχία έχει η αστική τάξη, όλοι οι κρατικοί οργανισμοί, άρα και η παιδεία, είναι συμμορφωμένοι με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης. Τίποτα δεν μπορεί να γίνη ενάντια στα συμφέροντά της από καλή της θέληση. Κάθε τι, που θα γίνει για το συμφέρον άλλων τάξεων, θα προέλθει από δυναμική επιβολή. Παιδεία αληθινά δημοκρατική με απόλυτη ισότητα και δικαιοσύνη και συμμετοχή όλων των πολιτών στα πνευματικά αγαθά του πολιτισμού δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο σε κοινωνία, που δε θα υπάρχουν κοινωνικές τάξεις και εκμετάλλευση. Το ιδανικό της σωστής παιδείας μόνο σε μια σοσιαλιστικά οργανωμένη κοινωνία μπορεί να πραγματοποιηθεί». Η Διακήρυξη αυτή σηματοδότησε τη διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου και ξεκαθάρισε την ιδεολογική σύγχυση που επικρατούσε στους κόλπους της διανόησης. Και ήταν τόση η επιρροή που η ταξική αντίληψη, η αντίληψη των κομμουνιστών για την παιδεία άσκησε στον εκπαιδευτικό κόσμο, ώστε λίγο αργότερα το Μάη του 1927 οδηγείται σε διάσπαση και η Διδασκαλική Ομοσπονδία.

Χαρακτηριστική για την επίδραση που ασκούσαν οι κομμουνιστικές αντιλήψεις στην εκπαίδευση, αλλά και για το χαρακτήρα της εκπαίδευσης ως μηχανισμού του αστικού κράτους είναι η στάση των αστικών κυβερνήσεων. Η δικτατορία του Πάγκαλου εισάγει το 1926 το μάθημα του αντικομμουνισμού στα σχολεία, καταργεί τα γραμμένα στη δημοτική σχολικά βιβλία και απολύει τους εκπαιδευτικούς του ΥΠΕΠΘ ως μαλλιαροκομμουνιστές. Το 1927 το ΥΠΕΠΘ καταρτίζει επιτροπή «για την καταπολέμηση του κομμουνισμού στα σχολεία». Στη συνέχεια, το 1931 έρχεται μια ακόμη απόδειξη του ξέσκεπου αυταρχισμού και αντικομμουνισμού. Είναι η ομιλία του Γ. Παπανδρέου, υπουργού Παιδείας της κυβέρνησης Βενιζέλου - βλέπετε αυτό το σόι πάντα ταλαιπωρεί την εκπαίδευση στον τόπο μας - με την οποία καλούσε τους εκπαιδευτικούς να διαλέξουν ανάμεσα στην επαγγελματική τους θέση και την ιδεολογία τους.

Η σκληρή και επώδυνη - καθώς συνοδεύεται από απολύσεις, φυλακίσεις και εξορίες - ιδεολογική και πολιτική διαπάλη που έφερε η ίδρυση του ΚΚΕ στο χώρο της εκπαίδευσης, αποκάλυψε πως και στο ζήτημα αυτό δύο αντίθετες κοσμοθεωρίες αναμετριούνται και οι δύο αγεφύρωτοι δρόμοι χαράσσονται. Από τη μια, είναι αυτός που αντιμετωπίζει την εκπαίδευση με όρους τάχα υπερταξικούς και καθαρά παιδαγωγικούς, ο δρόμος που υπόσχεται κοσμογονικές αλλαγές, ρηξικέλευθες «μεταρρυθμίσεις» ή ψευτο-ανθρωπιστικές κι «ευαίσθητες» λύσεις χωρίς επαναστατική πάλη και κοινωνική αλλαγή, ο δρόμος των συμφερόντων της άρχουσας τάξης για στασιμότητα, ακινησία και ανακύκλωση της εκπαιδευτικής αθλιότητας. Από την άλλη, είναι ο δρόμος που αντιμετωπίζει το εκπαιδευτικό πρόβλημα σαν ζήτημα κοινωνικό, που η ολοκληρωμένη επίλυσή του μόνο με κοινωνική - πολιτική ανατροπή μπορεί να επέλθει, ο δρόμος της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεσμένων στρωμάτων, των μόνων κοινωνικών δυνάμεων που μπορούν να σπρώξουν μπροστά τον τροχό της Ιστορίας και μαζί να φέρουν αληθινά νέο και ζωογόνο αέρα στην εκπαίδευση.

Οι θέσεις του πρώτου του συνεδρίου στην 20ετία που ακολούθησε πλουτίστηκαν από τις εμπειρίες της ζωής και του αγώνα για τη λαϊκή παιδεία, στον οποίο πρωτοστατούσαν τα μέλη και τα στελέχη του Κόμματος, όπως ο Παναγής Δημητράτος, δάσκαλος, μέλος της ΚΕ του Κόμματος, Πρόεδρος και Γραμματέας της ΔΟΕ, ο Ν. Πλουμπίδης, ο Γιάννης Ζεύγος, ο Δ. Γληνός, ο Σωτήρης Σουκαράς, η Ρ. Ιμβριώτη και άλλοι πολλοί, αλλά και τα μέλη της ΟΚΝΕ που έδιναν τον τόνο σε όλους τους φοιτητικούς αγώνες της περιόδου 1917 - 1936 για δωρεάν παιδεία (ατέλεια εγγραφών, σίτιση απόρων, συμπλήρωση κενών διδακτικών εδρών κλπ.).

Στο ΚΚΕ ριζώνει η πεποίθηση πως η μόρφωση της εργατικής τάξης είναι σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού κινήματος. Δεν πρωτοστατεί μόνο στους διεκδικητικούς αγώνες για την εκλαΐκευση της παιδείας, αλλά ξετυλίγει μια πρωτοφανή μορφωτική δραστηριότητα.

Φυλακές και εξορίες, στα 40 και πλέον χρόνια παρανομίας και μισοπαρανομίας του έως το 1974, από κάτεργα και απομονωτήρια, μετατρέπονται σε σχολεία και πανεπιστήμια. Τα στελέχη πρωτοστατούν στη συστηματική οργάνωση μαθημάτων αλφαβητισμού, μαρξιστικής και πολιτικής θεωρητικής κατάρτισης, ακόμα και ξένων γλωσσών και επαγγελματικής εκπαίδευσης. Την προσπάθεια αυτή στηρίζουν με όλες τις δυνάμεις τους οι πιο φωτισμένες μορφές της παιδαγωγικής, της επιστήμης και του πολιτισμού του τόπου μας, που συναντήθηκαν με τους κομμουνιστές στους τόπους βασανισμού, γιατί τους συνέπαιρνε το ίδιο πάθος: Να ρίξουν στα σκοτάδια φως. «Μας φυλάκισαν για να μας εξοντώσουν με τα βάσανα και τις στερήσεις της φυλακής. Μα εμείς, μόλις φυλακιστήκαμε, βάλαμε για σκοπό μας να βγούμε από τις φυλακές γεροί, όχι μόνο στο σώμα, μα και στην ψυχή μας. Η πρώτη μας δουλιά ήταν να μάθουμε γράμματα», όπως γράφει αργότερα, το 1947, ο παιδαγωγός μας Μιχάλης Παπαμαύρος στο Αναγνωστικό Γ' και Δ' Τάξης του Δημοτικού Σχολείου που πρωτοκυκλοφόρησε στις φυλακές της Αίγινας για τις ανάγκες των κρατουμένων.

Σε αυτές τις σκληρές συνθήκες θεμελιώθηκαν όμως οι βάσεις για τα μετέπειτα έξοχα δείγματα θεωρητικής επεξεργασίας και πρακτικής εφαρμογής της πρωτοποριακής παιδαγωγικής αντίληψης του Κόμματός μας, με πρώτο το μικρό χρονικά, μεγάλο όμως σε σημασία, εκπαιδευτικό έργο της λαϊκής εξουσίας της Ελεύθερης Ελλάδας. Μέσα στις φλόγες του πολέμου και την ώρα που οι κυβερνήσεις των κατακτητών, αδιάφορες για τη διάλυση της εκπαίδευσης, επιδίδονταν σε όργιο τρομοκρατίας και εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, στην Ελεύθερη Ελλάδα, το ΚΚΕ με τις οργανώσεις του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ και με κεντρικό σύνθημα «ένας λαός, μια παιδεία» προετοιμάζουν τη δημιουργία ενός ενιαίου λαϊκού εκπαιδευτικού συστήματος, χωρίς ταξικές διακρίσεις, που σαν γενικό σκοπό του έχει «την πνευματική, ηθική και υλική ανύψωση του εργαζόμενου λαού».

Οι βασισμένες στην προγραμματική διακήρυξη του Κόμματός μας (1943) αρχές που διατυπώνονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) για το περιεχόμενο και την οργάνωση της εκπαίδευσης, εξακολουθούν να διατηρούν αμείωτο στις μέρες μας τον νεωτεριστικό χαρακτήρα τους, για το θαυμαστό τρόπο που λύνουν το βασικό πρόβλημα της εκπαίδευσης ποιος, τι και για ποιο σκοπό μαθαίνει, από τη σκοπιά των λαϊκών συμφερόντων.

Δεν έμειναν όμως μόνο στα σχέδια. Σε μια προσπάθεια άμεσης υλοποίησης της νέας παιδαγωγικής αντίληψης, η οποία ήταν εμπνευσμένη από τις ίδιες αρχές και ιδέες και προπαντός από τις επιτυχίες της σοβιετικής εξουσίας στον τομέα της παιδείας, οι οργανώσεις της ΕΑΜικής Αντίστασης και ιδιαίτερα της ΕΠΟΝ, ρίχτηκαν στη μάχη για να λειτουργήσουν όλα τα σχολεία της Ελεύθερης Ελλάδας και των σκλαβωμένων περιοχών. Η δημιουργία δύο φροντιστηρίων (Παιδαγωγικών Ακαδημιών) για την ταχύρυθμη εκπαίδευση δασκάλων, η ίδρυση νυχτερινών σχολών αλφαβητισμού, παιδικών σταθμών, επαγγελματικών σχολών, η οργάνωση παιδαγωγικού συμβουλευτικού συνεδρίου με αντιπροσώπους του εκπαιδευτικού κλάδου απ' όλη την Ελλάδα, η συγγραφή νέων σχολικών βιβλίων προστέθηκαν στο μεγάλο κατάλογο των κατορθωμάτων και της αυτοθυσίας που επέδειξε ο λαός μας και η πλειονότητα των εκπαιδευτικών την περίοδο εκείνη με την καθοδήγηση του Κόμματός μας. Μια τιτάνια προσπάθεια που συνεχίστηκε ακόμη και στην κορυφαία στιγμή της ταξικής πάλης στη χώρα μας, στα σκληρά χρόνια του Εμφυλίου, με τη δημιουργία Λαϊκής Παιδαγωγικής Ακαδημίας στη Γορτυνία και τη λειτουργία λαϊκού Γυμνασίου στα Τρόπαια.

Στα πέτρινα χρόνια που ακολούθησαν την ήττα του λαϊκού κινήματος, τότε που ο έξαλλος αντικομμουνισμός και η μισαλλοδοξία συμπλήρωναν στον πνευματικό τομέα το έργο των εκτελεστικών αποσπασμάτων και του παρακράτους, το Κόμμα δεν έπαψε ούτε στιγμή να ενδιαφέρεται για την παιδεία του ελληνικού λαού, μαζί και σε σχέση πάντα με τα άλλα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα. Δίπλα στο πλούσιο μελετητικό έργο της περιόδου για την παραγωγική και πνευματική ανοικοδόμηση, στο πλαίσιο μιας λαϊκοδημοκρατικής εξουσίας, που έδωσε αποστομωτική απάντηση στη θεωρία της «Ψωροκώσταινας», πρέπει να σημειώσουμε και το εκπαιδευτικό. Μια πληθώρα μελετών για την ελληνική εκπαίδευση πραγματοποιούνται τόσο στη χώρα μας με ψυχή τους την Ρόζα Ιμβριώτη, τον Κ. Σωτηρίου, το Μ. Παπαμαύρο, το Ν. Κιτσίκη, όσο και στις χώρες του σοσιαλισμού με επικεφαλής τον Γ. Αθανασιάδη. Στις μελέτες αυτές ασκείται καταλυτική κριτική στο περιεχόμενο και το χαρακτήρα του αστικού σχολείου και των βιβλίων, ενώ ταυτόχρονα προβάλλονται και αναλύονται βαθύτερα οι θέσεις και η αντίληψη του Κόμματος για την παιδεία. Ιδιαίτερα επισημαίνουμε την ανάπτυξη της αντίληψης του πολυτεχνισμού, που πρωτοδιατυπώθηκε από τον Μαρξ, σαν αναγκαίου όρου για να ξεπεραστεί μέσα από τη σύνδεση της θεωρίας με τις εφαρμογές της ο φιλολογικός και αριστοκρατικός χαρακτήρας της γενικής παιδείας, αλλά και σαν αναπόσπαστου στοιχείου της γενικής προετοιμασίας των νέων για τη ζωή και της πολυμέρειας του αυριανού εργαζόμενου, που απαιτεί η σύγχρονη, μηχανοποιημένη παραγωγή. Ο πολυτεχνικός ορίζοντας διαποτίζει διαρκώς μέχρι σήμερα την αντίληψη του Κόμματός μας για το σχολείο.

Η περίοδος που εξετάζουμε 1950 - 1967 χαρακτηρίζεται από μια σημαντική καπιταλιστική οικονομική ανάπτυξη και επιτάχυνση των ρυθμών της εκβιομηχάνισης, συγκριτικά βέβαια καθυστερημένης. Οι ανάγκες της οικονομίας για ειδικευμένο εργατικό δυναμικό και η σύνδεση με την ΕΟΚ θέτουν επιτακτικά το ζήτημα του εκσυγχρονισμού της εκπαίδευσης. Αποτέλεσμα αυτής της νέας κατάστασης ήταν να νομοθετηθεί, μετά από παλινωδίες και ημιτελείς προσπάθειες των κυβερνήσεων της ΕΡΕ, το 1964 από την κυβέρνηση της ΕΚ ένα σύστημα δημόσιας τεχνικοεπαγγελματικής εκπαίδευσης. Στην πράξη όμως έγινε μια ανέξοδη μετατροπή ενός αριθμού Γυμνασίων σε Τεχνικές Σχολές, με το ίδιο προσωπικό και με την προσθήκη 4-5 τεχνικών μαθημάτων. Ετσι η τεχνικοεπαγγελματική εκπαίδευση παραμένει μια υποτιμημένη αδιέξοδη διέξοδος των κοινωνικά αδύναμων μαθητών, που αναγκάζονται να στραφούν σε ιδιωτικές τεχνικές σχολές ή σχολές μαθητείας και σε τμήματα ταχύρυθμης εργοστασιακής ή εξωεργοστασιακής κατάρτισης. Παράλληλα, ο ψευτοκλασικός και θεωρητίστικος χαρακτήρας του σχολείου, η στρέβλωση της σκέψης από τα απαράδεκτα βιβλία και το στρογγυλοκάθισμα της καθαρεύουσας οδηγούν στη διαιώνιση του επιλεκτικού χαρακτήρα της γενικής εκπαίδευσης.

Για να συλλάβει κανείς καλύτερα την ατμόσφαιρα της εποχής, αξίζει μια αναφορά στο περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων. Τα διαγγέλματα του Ι. Μεταξά, οι ύμνοι των «ηρωικών» κατορθωμάτων των βασιλέων και των διαδόχων τους, η λεπτομερειακή απαρίθμηση των αρετών των βασιλισσών ξεπερνούσαν σε ποσότητα ακόμη και τις συνταγές μαγειρικής των σημερινών σχολικών βιβλίων. Για το άκρατο εθνικιστικό πνεύμα της εκπαίδευσης είναι χαρακτηριστικό το κείμενο με τον τίτλο «Στη Σόφια», το οποίο περιλαμβάνει τους παρακάτω στίχους: «Στη Βουλγαρία θα πάμε να πολεμήσουμε, στη Σόφια θα μπούμε να τους νικήσουμε» και παρακάτω: «αιώνιο μίσος της φυλής, που εκοιμόταν στα βάθη της ελληνικής ψυχής, εξύπνησε ξαφνικά και επετάχτηκε ακράτητο». Ενα κείμενο που η μόνη εξήγηση για την ένταξή του σε αναγνωστικό του 1964 - εποχή που δεν υπήρχε καμιά εχθρική σχέση ανάμεσα στα δύο κράτη - είναι η επιδίωξη να δηλητηριαστούν οι παιδικές ψυχές με την αντικομμουνιστική υστερία και το αβυσσαλέο μίσος για τους λαούς που οικοδομούν το σοσιαλισμό. Ακόμη πιο αποκαλυπτικό για τον εθνικό φρονηματισμό και την πολιτική αγωγή που επεδίωκαν να καλλιεργήσουν στους μαθητές είναι ένα κείμενο που αναφέρεται στη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο της Κορέας και επαινεί την αποτελεσματικότητα των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών και κατασκοπίας, χαρακτηρίζοντας ως πατριώτες τους καταδότες Κορεάτες που βοηθούν τις υπηρεσίες αυτές να συλλέξουν πληροφορίες. Η διαπαιδαγώγηση στο φιλοπόλεμο μένος και στο δοσιλογισμό συμβαδίζει με την καλλιέργεια της υποταγής, της μοιρολατρίας και της καρτερικότητας μέχρις ανοησίας, που συνδυάζεται πάντα με τη φιλεύσπλαχνη στάση των μεγαλοκυράδων και των αρχόντων ή τη σωτηρία από τους ουρανούς. Ο φτωχός και πεινασμένος μέχρι λιποθυμίας μεροκαματιάρης που τελικά παντρεύεται την κόρη του αφεντικού του, το κουρελο - ντυμένο καχεκτικό ζητιανάκι με την άρρωστη μητέρα, που η κόρη του πλούσιου εργοστασιάρχη γλιτώνει την τελευταία στιγμή από την ασιτία, ο πτωχός πλην τίμιος νέος που βρίσκεται νεκρός από την πείνα, αν και προηγουμένως είχε βρει κάποιο χρηματικό ποσό, που επέστρεψε χωρίς να ζητήσει βρετικά, είναι μερικά από τα πιο προσφιλή θέματα. Τον πρώτο λόγο όμως έχουν τα θρησκευτικά θέματα, οι προσευχές, τα θαύματα, τα μυστήρια και η θεία πρόνοια, που παραλύουν την εμπιστοσύνη στο λογικό και στις ανθρώπινες κοινωνικές δυνάμεις.

Αυτή είναι όμως και η περίοδος, που πάνω στα ερείπια της εγκαταλειμμένης μέσης εκπαίδευσης, ανθεί και λουλουδίζει η παραπαιδεία και η ιδιωτική εκπαίδευση. Δημιουργούνται τα μεγάλα ιδιωτικά συγκροτήματα, οι φροντιστηριακοί οργανισμοί, ενώ στον καινούριο τομέα της τεχνικής - επαγγελματικής εκπαίδευσης ανοίγεται ένα ευρύτατο πεδίο επιχειρηματικής δράσης. Η κυβέρνηση της ΕΚ που καπηλεύτηκε το αίτημα του λαϊκού κινήματος για δωρεάν Παιδεία, όχι μόνο δεν την πραγματοποίησε, αλλά έδωσε νέα ώθηση στο σύστημα της παραπαιδείας, ιδιαίτερα με τη θεσμοθέτηση του Ακαδημαϊκού Απολυτήριου. Το Κόμμα άσκησε δριμύτατη κριτική στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που επιχειρήθηκε από την ΕΡΕ και την ΕΚ, αφού δε σχεδιάστηκε με βάση τις ανάγκες του ελληνικού λαού, αλλά τις απαιτήσεις της μεταπολεμικής καπιταλιστικής ανάπτυξης, στη βάση των κατευθύνσεων των ιμπεριαλιστικών οργανισμών. Ανάμεσα στις θέσεις του Κόμματός μας για την αναδιοργάνωση της Παιδείας με 8χρονο υποχρεωτικό σχολείο, δίχρονες μέσες επαγγελματικές σχολές, διεύρυνση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ξεχωρίζουμε αυτήν για την κρατικοποίηση όλων των ιδιωτικών και ξένων σχολείων, που αποτελεί απάντηση στη δημοκοπία όλων όσοι από τότε και μέχρι σήμερα ισχυρίζονται υποκριτικά ότι υπερασπίζονται τη δημόσια και δωρεάν Παιδεία, χωρίς να υιοθετούν την αποκλειστικότητά της, όπως το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΝ. Οι κομμουνιστές μέσα από τις γραμμές της ΕΔΑ και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη έδωσαν την περίοδο εκείνη τον καλύτερό τους εαυτό στους ιστορικούς αγώνες της φοιτητικής και μαθητικής νεολαίας, ιδιαίτερα των μαθητών των νυχτερινών και των τεχνικών σχολείων, με αιτήματα το 15% για την Παιδεία, τη δημιουργία προϋποθέσεων, για να σπουδάζουν τα παιδιά των φτωχότερων λαϊκών στρωμάτων, τον εκδημοκρατισμό της {αιδείας σε μια περίοδο έντονου αυταρχισμού, αντικομμουνισμού και τρομοκρατίας. Μιας κατάστασης που συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση από την κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου και την περίφημη εγκύκλιο 1010 του ΥΠΕΠΘ για παρακολούθηση και διωγμό εκπαιδευτικών και μαθητών «όχι μόνον όσων ανήκουν αλλά και των συμπαθούντων ή απλώς ανεχομένων την κομμουνιστικήν προπαγάνδαν». Βασική αιτία για την αποδυνάμωση τελικά των αγώνων αυτών, ιδιαίτερα όταν την κυβερνητική εξουσία ανέλαβε η ΕΚ ήταν η δυσκολία των κομμουνιστών να αναπτύξουν ανάλογη πολιτική ζύμωση και δραστηριότητα, αφού οι Οργανώσεις του Κόμματος διαλύθηκαν το 1958 και τα μέλη του διαχύθηκαν στην ΕΔΑ, ενώ πολύ νωρίτερα, από το 1943 με την ίδρυση της ΕΠΟΝ, είχε αυτοδιαλυθεί και η ΟΚΝΕ.

Ενα σημαντικότατο, ωστόσο, έργο προχωρά παράλληλα στο δεύτερο μέτωπο εκπαιδευτικής δράσης του Κόμματός μας την περίοδο εκείνη, στις χώρες του σοσιαλισμού, όπου βρήκαν πολιτικό άσυλο και καταφύγιο οι μαχητές και οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού και τα παιδιά του Εμφύλιου, που με τη συγκατάθεση των γονιών τους, μεταφέρθηκαν σ' αυτές για να σωθούν από τους βομβαρδισμούς, την πείνα και τις αρρώστιες.

Με πρωτεργάτες ορισμένους από τους πιο διακεκριμένους κομμουνιστές διανοούμενους, τον Π. Κόκκαλη, την Ελλη Αλεξίου, το Σταύρο Κωτσόπουλο, το Γιώργο Ζωίδη και το Γιώργη Αθανασιάδη που συγκρότησαν την ΕΒΟΠ, την Επιτροπή Βοήθειας στο Παιδί, ένα ολόκληρο σύστημα παράλληλων τάξεων ιδρύεται από το Κόμμα μας μέσα στα σοσιαλιστικά σχολεία, με εκπαιδευτικό πρόγραμμα και πλήρη σειρά σχολικών βιβλίων της γλώσσας, της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της γεωγραφίας, αλλά και εξωσχολικών αναγνωσμάτων για τη μόρφωση των προσφυγόπουλων (115 τίτλοι εκπαιδευτικών και λογοτεχνικών βιβλίων). Το πιο εκπληκτικό είναι ότι ένα αντίστοιχο έργο πραγματοποιήθηκε και για τα παιδιά της σλαβόφωνης μειονότητας, που αποτελούσαν σημαντικό τμήμα των εκπατρισμένων Ελληνόπουλων. Πρόκειται για άλμα από το πολιτιστικό βάραθρο που είχε καταδικάσει τη μειονότητα το ελληνικό κράτος.

Κάνοντας μιαν εκτίμηση των σχολικών αυτών εκδόσεων πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι από τις σελίδες τους παρελαύνουν τα καλύτερα και αντιπροσωπευτικότερα λογοτεχνικά έργα από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, από τον Ομηρο και τους Ελληνες τραγικούς ποιητές μέχρι τον Σολωμό, τον Παλαμά, τον Βάρναλη, τον Ρίτσο και τον Ελύτη. Είναι βιβλία που ξεχειλίζουν από διεθνισμό, ανθρωπιά, αγωνιστικό, ασυμβίβαστο και συλλογικό πνεύμα, κοινωνικό προβληματισμό. Για την αξία των σχολικών βιβλίων της προσφυγικής ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης είναι χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα από άρθρο που δημοσιεύτηκε στον Οικονομικό Ταχυδρόμο το 1974, με την ευκαιρία της έκθεσης ρουμανικού βιβλίου: «πρόκειται για αποκάλυψη όχι για το τι γίνεται υπέρ της ελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας στη φίλη χώρα, αλλά για το τι υστερούνται οι Ελληνες μαθητές των Γυμνασίων». Η σπουδαιότερη ωστόσο επιβεβαίωση όλης αυτής της εκπαιδευτικής προσπάθειας είναι τα αποτελέσματά της, οι υποδειγματικοί σε μόρφωση, αγωγή και ήθος απόφοιτοί της.

Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για ένα εξαίρετο και μοναδικό ίσως παγκόσμια υπόδειγμα οργάνωσης της εκπαίδευσης των μεταναστών, για ένα έργο υπεράνθρωπου μόχθου, που μόνο εκείνοι που αγωνίζονται για να οικοδομήσουν μια νέα κοινωνία και να διαπαιδαγωγήσουν ανάλογα τη νέα γενιά, μπορούν να κατορθώσουν.

Ο αναγκαίος για τις νέες συνθήκες καπιταλιστικής ανάπτυξης εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης, που στην εικοσαετία 50 - 70 δεν μπόρεσε τελικά να στερεωθεί, πραγματοποιείται αμέσως μετά τη μεταπολίτευση. Ενας νομοθετικός οργασμός - σαν προετοιμασία και για την επικείμενη ένταξη στην ΕΟΚ - αρχίζει από το 1976, που καθιέρωσε τη Δημοτική σαν μοναδική γλώσσα διδασκαλίας, διεύρυνε την υποχρεωτική εκπαίδευση στα 9 χρόνια, χωρίς κατάργηση της βαθμίδας του Δημοτικού και θεσμοθέτησε ένα πολυδαίδαλο δημόσιο σύστημα κατώτερων και μέσων τεχνικοεπαγγελματικών σχολών, χωρίς προγράμματα, μέθοδο, βιβλία και εργαστήρια, στο οποίο εντάσσεται και η ανώτερη τεχνική εκπαίδευση (ΚΑΤΕ), που είχε ιδρυθεί από τη χούντα. Είναι η περίοδος που εμπεδώνεται πια στη χώρα μας ένα διπλό ανισότιμο κύκλωμα γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης, μέσα από το οποίο συντελείται η επιλογή και ο διαχωρισμός των ευνοημένων της ταξικής κοινωνίας μας. Ταυτόχρονα, μπαίνουν οι βάσεις για μια πιο αποδοτική λειτουργία της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και έρευνας για λογαριασμό των μονοπωλίων.

Το Κόμμα μας ατσαλωμένο από την αντιδικτατορική πάλη και με τη νεολαία να μπαίνει ορμητικά στο προσκήνιο, μετά από τη βαρυσήμαντη απόφασή του το 1968 να ιδρύσει την Κομμουνιστική Νεολαία Ελλάδας, γίνεται ο οργανωτής και ο καθοδηγητής της πάλης της μαθητικής και σπουδάζουσας νεολαίας για σύγχρονη, δημοκρατική, δωρεάν Παιδεία για όλους ανεξαίρετα τους νέους. Η Πανσπουδαστική πρωτοστατεί στους μεγάλους αγώνες της σπουδάζουσας νεολαίας ενάντια στο νόμο 815 για τα πανεπιστήμια, δίνοντας ταυτόχρονα τη μάχη ενάντια στις οπορτουνιστικές δυνάμεις στο φοιτητικό κίνημα (φκ) που προσπαθούν να το στρέψουν σε ανώδυνα για το σύστημα κανάλια. Βασική κατεύθυνση η σύνδεση του φκ με το εργατικό για την από κοινού αντιμετώπιση της ενιαίας επίθεσης της άρχουσας τάξης σε μορφωτικά, εργασιακά, κοινωνικά δικαιώματα. Οι θέσεις της έχουν τεράστια απήχηση στους φοιτητές και την αναδεικνύουν σε πρώτη δύναμη στο φκ για πολλά χρόνια.

Το Κόμμα μας, όπως πάντα μπροστά από τις εξελίξεις, αποκαλύπτει με πειστικότητα πως η αντιμετώπιση του εκπαιδευτικού μας προβλήματος δεν μπορεί να γίνει στην κατεύθυνση των επιλογών της άρχουσας τάξης και της ΕΟΚ. Σε αντίθεση με τη ρύθμιση για 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, που με ταξική σκοπιμότητα διατηρεί την τομή ανάμεσα στο 6χρονο Δημοτικό και το τρίχρονο Γυμνάσιο και θέτει φραγμούς για τη συνέχιση στο Λύκειο, το ΚΚΕ προβάλλει τη θέση για 9χρονο βασικό σχολείο, μετά από ετήσια τουλάχιστον υποχρεωτική και δωρεάν προσχολική αγωγή, που θα ακολουθείται από το Ενιαίο Πολυκλαδικό Λύκειο, σαν μοναδικό τύπο λυκείου, ο οποίος περιλαμβάνει γενικά και ειδικά τεχνικά μαθήματα. Απαιτεί επίσης ανάπτυξη της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, μέσης και ανώτερης, εκσυγχρονισμό της οργάνωσης και του περιεχόμενου των πανεπιστημίων και κατάργηση της ιδιωτικής εκπαίδευσης και παραπαιδείας, δίνοντας έμφαση στο περιεχόμενο της μόρφωσης, τον ιδεολογικό προσανατολισμό και τη μεθοδολογία των σχολικών βιβλίων και προγραμμάτων. Οταν στην κυβέρνηση αναδείχτηκε το ΠΑΣΟΚ, οικειοποιήθηκε όλα τα παραπάνω καίρια αιτήματα (άσχετα από το γεγονός ότι στην πράξη κινήθηκε σε εντελώς άλλη κατεύθυνση). Μάλιστα με μεγαλοστομία και απλοχεριά τα πρόβαλλε και τα διαφήμιζε, εκτός από ένα, που είναι όμως το κλειδί για όλα τα υπόλοιπα. Το αίτημα για 9χρονο ενιαίο βασικό σχολείο. Αντί γι' αυτό προτείνει ουσιαστική 9χρονη εκπαίδευση. Πρόκειται για την καλύτερη απόδειξη πως η πρωτοκαθεδρία του Κόμματός μας στα ζητήματα της Παιδείας δεν είναι θέμα ποσότητας, μια απλή αντιπαράθεση στη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (4 λέτε εσείς - 6 εμείς, 6 εσείς - 8 εμείς κ.ο.κ.), αλλά ζήτημα μιας νέας ποιότητας που συνδέεται άμεσα με το ποια κοινωνία έρχεται να υπηρετήσει το εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι φανερό ότι ο στόχος για ενιαίο σχολείο δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός από πολιτικές δυνάμεις που επιδιώκουν ή δεν αμφισβητούν τη διαιώνιση του καπιταλισμού. Γιατί το ενιαίο σχολείο προϋποθέτει ταυτόχρονη πάλη για την κατάργηση των ταξικών και άλλων ανισοτήτων μέσα στην κοινωνία, δηλαδή πάλη για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης και κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, που μόνο το ΚΚΕ σε όλη την 90χρονη ιστορία του ασίγαστα διεξάγει.

Σε τέτοια γερά, ακλόνητα θεμέλια στηρίζει σήμερα το Κόμμα μας την εκπαιδευτική πολιτική και δράση του. Γι' αυτό μπροστά στις σαρωτικές αναδιαρθρώσεις που ακολούθησαν τη Συνθήκη του Μάαστριχτ με στόχο την ολοσχερή στράτευση της εκπαίδευσης στον οικονομικό πόλεμο των μονοπωλίων με την αναπαραγωγή ενός πιο ευπροσάρμοστου στις σύγχρονες εκμεταλλευτικές ανάγκες του κεφαλαίου εργατικού δυναμικού, όχι μόνο δεν υποχώρησε, αντίθετα ανανέωσε τις θέσεις του με αποκλειστικό κριτήριο τις διευρυμένες σύγχρονες ανάγκες της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων. Στη βάση αυτή διέβλεψε ότι η σημαντική επίδραση που ασκούν η επιστήμη και η τεχνολογία σε ολοένα και περισσότερες σφαίρες της παραγωγικής διαδικασίας, θέτει επιτακτικά την ανάγκη για ποσοτική και ποιοτική διεύρυνση της γενικής - βασικής Παιδείας, ώστε να διαμορφωθούν άνθρωποι ικανοί να αντιμετωπίσουν δημιουργικά την εργασία, όποιο κι αν είναι το επάγγελμα ή τα επαγγέλματα που μελλοντικά θα υπηρετήσουν. Ετσι απέρριψε τη θέση για Πολυκλαδικό Λύκειο, γιατί η αρχή πάνω στην οποία στηρίζεται, είναι αυτή της εντατικοποίησης της γνώσης, η απλή πρόσθεση της τεχνικο-επαγγελματικής εκπαίδευσης στη γενική σε όφελος της πρώτης και η πρόωρη προετοιμασία ενός μισοειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Παράλληλα, διαπίστωσε πως ο σκοπός της γενικής Παιδείας, η ολόπλευρη δηλαδή μόρφωση και καλλιέργεια της προσωπικότητας του νέου ανθρώπου, αντικειμενικά χρειάζεται μεγαλύτερη διάρκεια για να ολοκληρωθεί. Προϋποθέτει την παροχή γενικής βασικής εκπαίδευσης ως τα 18 χρόνια, που ο άνθρωπος ενηλικιώνεται ψυχικά, πνευματικά, κοινωνικά και βιολογικά, πράγμα που στις μέρες μας που ο πλούτος και τα υλικά μέσα αφθονούν, εκτός από αναγκαίο είναι και απόλυτα κατορθωτό. Ετσι το Κόμμα μας κατέληξε στη θέση για Ενιαίο δωδεκάχρονο βασικό σχολείο, συνέχεια της δίχρονης προσχολικής αγωγής και προαπαιτούμενο για οποιαδήποτε επαγγελματική επιλογή. Ενα σχολείο που στο περιεχόμενο και τις αρχές λειτουργίας του περικλείνει, μελετημένα στις σύγχρονες συνθήκες, τα πιο εξελιγμένα στοιχεία της ιστορικά διαμορφωμένης παιδαγωγικής αντίληψης του Κόμματός μας. Τα συντριπτικά υπέρ αυτής της θέσης επιχειρήματα ασκούν τέτοια πίεση στις άλλες πολιτικές δυνάμεις, που τις εξαναγκάζει να υπόσχονται όλες ανεξαίρετα ότι στόχος τους είναι η 12χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, ακόμη και να υιοθετούν, όπως ο ΣΥΝ, παραπλανητικά τον τίτλο ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο αλλοιώνοντας το περιεχόμενό του, αφού στην ουσία ο ΣΥΝ εννοεί ένα σχολείο διαφοροποιημένο εσωτερικά, με τοπική διαμόρφωση των προγραμμάτων και διαχωρισμό της λυκειακής βαθμίδας σε γενική και επαγγελματική. Για την καταλυτική επίδραση, υπεροχή και ακτινοβολία της εκπαιδευτικής πολιτικής μας έχουμε πια πολλές αποδείξεις. Επαληθεύτηκε στους μεγαλειώδεις μαθητικούς αγώνες που για τρία ολόκληρα χρόνια συγκλόνισαν τη χώρα ενάντια στους νόμους 2525/97 και 2640/98, οι οποίοι διόγκωναν απίστευτα τους ταξικούς φραγμούς στο Λύκειο για να στρέψουν τα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων στην πρόωρη και υποβαθμισμένη τεχνικο-επαγγελματική κατάρτιση. Οι αγώνες αυτοί, με κεντρικό αίτημα το Ενιαίο δωδεκάχρονο σχολείο οδήγησαν την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ σε μια σχετική υποχώρηση. Επιβεβαιώνεται στους φοιτητικούς και σπουδαστικούς αγώνες ενάντια στην πολιτική της ΕΕ και του δικομματισμού για την επιχειρηματική λειτουργία της ανώτατης εκπαίδευσης, αγώνες που βασίζονται στην αδιάλειπτη για μια σχεδόν δεκαετία πολιτική δουλειά της ΚΝΕ για την αποκάλυψη των στόχων της Μπολόνια και της Λισαβόνας και την εκλαΐκευση των θέσεων του Κόμματος για την Ενιαία Ανώτατη Εκπαίδευση. Αποτυπώνεται στα αυτούσια αποσπάσματα των θέσεών μας και των κομματικών ανακοινώσεων που αναπαράγονται σε έντυπα άλλων πολιτικών χώρων, που υποκλέπτονται και ενσωματώνονται σε άρθρα διάφορων εκπαιδευτικών παραγόντων ακόμη και στις εισηγήσεις των εκπαιδευτικών ομοσπονδιών. Εκφράζεται με τη θερμή υποδοχή των θέσεών μας από μια ευρύτερη από την πολιτική μας επιρροή μερίδα πανεπιστημιακών, ερευνητών και επιστημόνων, με τον καθόλου ευκαταφρόνητο αριθμό των ανθρώπων που συσπειρώνονται γύρω από το περιοδικό «Θέματα Παιδείας».

Πού οφείλεται όμως αυτή η ιστορική υπεροχή του Κόμματός μας στο θέμα της Παιδείας; Στο γεγονός ότι σε όλη την 90χρονη διαδρομή του δεν έκανε ποτέ δήλωση μετάνοιας στο σύστημα, έμεινε σταθερά προσηλωμένο στο στρατηγικό του στόχο: Την ανατροπή της καπιταλιστικής εξουσίας και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ενα κόμμα που βάζει σαν στόχο του την κοινωνία της γενικής ευημερίας, όπου μέσα από τη διαρκή τελειοποίηση της παραγωγής θα ικανοποιούνται στο έπακρο οι υλικές και πνευματικές ανάγκες του συνόλου του λαού και όχι μιας μόνο τάξης, δεν μπορεί παρά να αποδίνει τεράστια σημασία στην Παιδεία. Γιατί μια τέτοια κοινωνία ενδιαφέρεται ν' αναπτύξει στον ανώτερο δυνατό βαθμό τις ικανότητες κάθε μέλους της. Κανένας δεν επιτρέπεται να υστερεί, γιατί κανένας δεν περισσεύει.

Αυτή η στενή σχέση της Παιδείας με το σοσιαλισμό, καθώς μόνο εκείνος μπορεί να της προσδώσει καθολικό και αληθινό - επιστημονικό χαρακτήρα, είναι ο λόγος για τον οποίο το Κόμμα μας έχει αναδείξει την Παιδεία σε κεντρικό πεδίο πάλης και συσπείρωσης στην πολιτική του αντιιμπεριαλιστικού - αντιμονοπωλιακού μετώπου. Αλλωστε, ένα από τα βασικά συμπεράσματα αυτής της σύντομης ιστορικής αναδρομής είναι πως όποια κι αν είναι η διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, όποιος κι αν είναι ο αριθμός των εισακτέων στα πανεπιστήμια, με τον εθνικισμό ή με τον κοσμοπολιτισμό, με τον ψευτοκλασικισμό και τον μεγαλοϊδεατισμό ή με την επιχειρηματικότητα και την ευρωπαϊκή ιδέα, η εκπαίδευση δεν παύει να αποτελεί μηχανισμό οικονομικής και ιδεολογικοπολιτικής κυριαρχίας της αστικής τάξης, και οι «μεταρρυθμίσεις» να αποτελούν αναγκαίες αναπροσαρμογές για την ισχυροποίηση αυτής της κυριαρχίας στις εκάστοτε συνθήκες. Το μαζικό - λαϊκό κίνημα μπορεί - όταν είναι σωστά προσανατολισμένο - να ανακόπτει, να καθυστερεί, ακόμη και να επιβάλλει ορισμένες παραχωρήσεις, που ωστόσο είναι προσωρινές και ασταθείς. Τα διαχρονικά μαρτύρια της Παιδείας από την εξουσία της αστικής τάξης δεν πρόκειται να πάψουν παρά μόνο με την ανατροπή αυτής της εξουσίας. Και σ' αυτό σημαντικός ρόλος αναλογεί στους κομμουνιστές και ριζοσπαστικούς εκπαιδευτικούς. Στις σημερινές συνθήκες, μπροστά στην ολοένα και πιο άγρια βαρβαρότητα του αδυσώπητου καπιταλιστικού ανταγωνισμού η ευθύνη που έχουν αναλάβει απέναντι στη νέα γενιά τούς καλεί και πάλι. Τους καλεί να γίνουν άξιοι συνεχιστές των παραδόσεών τους. Τους καλεί να δυναμώσουν το ΠΑΜΕ Εκπαιδευτικών, που αποτελεί τη σύγχρονη ενσάρκωση της ταξικής αντίληψης για την Παιδεία στο μαζικό κίνημα. Τους καλεί να πάρουν τη σκυτάλη από την πλειοψηφική ομάδα του Εκπαιδευτικού Ομίλου και την «αριστερή παράταξη των δασκάλων» του μεσοπολέμου, που κήρυξαν το αδιάρρηκτο της εκπαιδευτικής και κοινωνικής δράσης, από τους αντάρτες εκπαιδευτικούς που στην αναταραχή του πολέμου κρατούσαν στο ένα χέρι το τουφέκι και στο άλλο το βιβλίο και τα κατάφερναν και στα δύο εξίσου καλά, από τους χιλιάδες εκπαιδευτικούς που απολύθηκαν, εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, εκτελέστηκαν αλλά δεν πρόδωσαν την αποστολή τους, να διδάσκουν πάντα την αλήθεια στη νέα γενιά, γιατί στα μάτια της έβλεπαν το φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας, το σοσιαλισμό!

Στο κάτω - κάτω οι μόνες άγραφες σελίδες της Ιστορίας είναι οι ήρεμες, οι αδιατάρακτες κι οι ειρηνικές. Κι εμείς θέλουμε να προσθέσουμε νέες, ακόμη πιο λαμπρές σελίδες στην Ιστορία της Παιδείας μαζί και της κοινωνίας. Θέλουμε και μπορούμε!