Τα παραπάνω σημειώνονται στην ξεχωριστή και συλλεκτική έκδοση που κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή» και τις Οργανώσεις του ΚΚΕ, μπροστά στα 100 χρόνια του Κόμματος που μας «ταξιδεύει» σε μια από τις πιο ξεχωριστές και ηρωικές σελίδες της Ιστορίας του Κόμματός μας, της ζωής στις φυλακές και τις εξορίες.

Και ο ίδιος ο τίτλος, άλλωστε, το μαρτυρεί, μιας και είναι δανεισμένος από τα «Μακρονησιώτικα» του Γιάννη Ρίτσου, που έγραψε ενώ ήταν εξόριστος στη Μακρόνησο: «Δεν το πιστεύαμε ποτές, / νάναι τόσο σκληροί οι ανθρώποι / Δεν το πιστεύαμε ποτές / νάχει τόση αντοχή η καρδιά μας».

Η αλύγιστη και περήφανη στάση των κομμουνιστών και σε αυτές τις τόσο δύσκολες συνθήκες φανερώνεται από πολλές πλευρές. Η συγκεκριμένη έκδοση φωτίζει μια από αυτές τις πλευρές και αναδεικνύει τη σπουδαία θέση που κατείχε η τέχνη σε όλη τη δράση του Κόμματος, ακόμη και στις πιο σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες της παρανομίας, των φυλακών και της εξορίας, ως επιβεβαίωση της υπεροχής του σκοπού του ΚΚΕ να ανυψώνει τον άνθρωπο σε όλο και πιο πολύπλευρη προσωπικότητα.

Οπως σημειώνεται: «Παρά τις αφάνταστες δυσκολίες, τις στερήσεις, τα βασανιστήρια, προέκυπτε έντονα η ανάγκη της έκφρασης του αδούλωτου πνεύματος και της άσβεστης ελπίδας μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία.

Με ελάχιστα υλικά και χρώματα, με ένα σουγιαδάκι, ένα κοπίδι από καρφί, σιδερικά, ακονισμένα κουτάλια και άλλα αυτοσχέδια εργαλεία, χάραζαν καυσόξυλα, κασόνια και τελάρα λαχανικών, πέτρες και βότσαλα του γιαλού.

Με τις κάρτες και άλλες δημιουργίες που είχαν φιλοτεχνήσει οι ίδιοι ή οι συγκρατούμενοί τους, οι εξόριστοι και οι φυλακισμένοι δήλωναν ότι ζουν και συνεχίζουν να ονειρεύονται. Δήλωναν ότι αντιστέκονται στην απομόνωση που τους επέβαλλε το αστικό κράτος. Οι κάρτες ήταν μια ξεχωριστή επαφή με την οικογένεια, φίλους και συντρόφους τους σε κάθε σημαντική στιγμή».

Ο σημερινός αναγνώστης έκπληκτος αντικρίζει έργα με αξιοσημείωτη καλλιτεχνική αξία, αλλά και με μεγάλη ιστορική σημασία, που αναδεικνύουν τη δύναμη, την αντοχή και το μεγαλείο των δεσμωτών, αγωνιστών του ΚΚΕ σε τόσα μέρη φυλακών και εξοριών. Γυάρος, Φυλακές Τρικάλων, Φυλακές Θήβας, Μακρόνησος, Φυλακές Αβέρωφ, Αη Στράτης, Φυλακές Ιτζεδίν, Λήμνος, Φυλακή - σανατόριο «Σωτηρία», Φυλακές Κάστορος Πειραιά, Φυλακές Κέρκυρας, Στρατόπεδο Μπογιατίου, Φυλακές Βούρλων...

Οι κάρτες βρίσκονται μέσα σε φάκελο, που παραπέμπει σε αλληλογραφία κρατουμένου. Στο εξώφυλλο παρουσιάζεται το σχέδιο του κομμουνιστή εικαστικού Γιάννη Στεφανίδη, «Ωρα ησυχίας». Οι κάρτες και τα χειροτεχνήματα από τις εξορίες και τις φυλακές προέρχονται από το Αρχείο του ΚΚΕ.

Για τη συγκεκριμένη έκδοση, που αξίζει να σημειωθεί ότι εξαντλήθηκε ήδη στην πρώτη βδομάδα κυκλοφορίας της και επανακυκλοφορεί, ο «Ριζοσπάστης» συζήτησε με την Στέλλα Χατζηστεργίου και τον Τάσο Αντωνίου από την ομάδα που έστησε την έκδοση.

«Μία από τις ξεχωριστές σελίδες που γράφτηκαν στα 100 χρόνια ζωής και δράσης του ΚΚΕ, είναι η ζωή μέσα στις φυλακές και τις εξορίες», μας αναφέρει η Στ. Χατζηστεργίου, ενώ μας μιλά για τη συλλεκτική αυτή έκδοση και συνεχίζει: «Η συγκεκριμένη έκδοση αναδεικνύει μία πολύ σημαντική πλευρά, αυτή της ανάτασης, μέσα στη βάρβαρη πραγματικότητα που ζούσαν οι δεσμώτες, αγωνιστές του ΚΚΕ εκτοπισμένοι από το αστικό κράτος. Τον αγώνα που έδιναν για την επιβίωση, την ανάγκη έκφρασης, επικοινωνίας μέσω και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Παρά τις αφάνταστες στερήσεις και κακουχίες, οι φυλακισμένοι και εξόριστοι διοχέτευαν σε μια κάρτα, ένα κομμάτι χαρτί ή ύφασμα, μια πέτρα της θάλασσας, ένα κομμάτι ξύλου, τις άσβεστες ελπίδες και την αγάπη τους για τη ζωή. Μοναδικές εικαστικές δημιουργίες, σκίτσα, μακέτες σκηνικών από θεατρικές παραστάσεις, προγράμματα θεατρικών και μουσικών παραστάσεων, μουσικά όργανα, όλα στοιχεία της πολιτιστικής δραστηριότητας που ανέπτυσσαν, αλλά και της απαράμιλλης φαντασίας τους.

Καθετί μπορούσε να γίνει πρώτη ύλη στα χέρια τους, να χαραχτεί, να σκαλιστεί, να δουλευτεί με μολύβι, με πενάκι, με νερομπογιές, με λάδια, με ψαθάκι, και να μαγέψει μετά από τόσα χρόνια τον καθένα από εμάς».

Σχετικά με τα έργα που αξιοποιήθηκαν σε αυτήν την έκδοση η Στ. Χατζηστεργίου αναφέρει: «Η επιλογή των έργων που βρίσκονται στην έκδοση αποτελεί ένα μικρό δείγμα του συνόλου των έργων που έχουν δημιουργηθεί σε αυτές τις συνθήκες της απομόνωσης. Με έργα από τη Μακρόνησο, τη Γυάρο, τον Αη Στράτη, το Τρίκερι, τη Λέρο, τις φυλακές τις Κέρκυρας, της Κρήτης, του Αβέρωφ, των Τρικάλων και τόσων άλλων τόπων μαρτυρίου αλλά και άσβεστου θάρρους. Ηταν τέτοιο το μεγαλείο και η δύναμη που έδειχναν οι φυλακισμένοι και εξόριστοι, από γνωστούς καλλιτέχνες μέχρι απλούς αγωνιστές, που η πίστη και η αλύγιστη στάση ζωής τούς έκαναν να μεγαλουργήσουν.

Κάθε έργο και μία μοναδική ιστορία, ιστορία αγώνα και ηρωισμού. Ενα μήνυμα αντίστασης. Με σχέδια που αποτυπώνουν τη σκληρή καθημερινότητα στα ξερονήσια και στα κελιά, και άλλα που φανερώνουν την ομορφιά και τη θέληση για ζωή. Με γονείς να σχεδιάζουν και να στέλνουν κάρτες με παιδικά σκίτσα και άλλους να στέλνουν ευχές για τις γιορτινές μέρες».

Ο Τ. Αντωνίου συμπληρώνει ότι δυσκολεύτηκαν αρκετά στην επιλογή των έργων που τελικά αξιοποιήθηκαν, «καθώς η καλλιτεχνική - αισθητική αξία δεν μπορούσε να είναι το μόνο κριτήριο. Κάποια σκίτσα ή κάρτες, παρά το ότι δεν είναι ίσης καλλιτεχνικής αξίας με άλλα έργα, τα επιλέξαμε γιατί αποδίδουν το κλίμα που κυριαρχούσε ανάμεσα στους κρατούμενους, όπως η κάρτα από τον Αη Στράτη που γράφει "υγρά δεσμά" συμπληρωμένο με το σήμα του ΔΣΕ, ή η κάρτα που δείχνει την κατάκτηση του διαστήματος από την ΕΣΣΔ το 1958, πράγμα που έκανε τους κομμουνιστές κρατούμενους υπερήφανους».

Η ιδιαίτερη αυτή έκδοση ξεχωρίζει πολύ και για το ιδιαίτερα καλαίσθητο και ιδιαίτερο στήσιμό της. Μας αναφέρει συγκεκριμένα ο Τ. Αντωνίου:

«Με την ολοκλήρωση της επιλογής των έργων, ξεκίνησε η ψηφιοποίησή τους μέσω διαδικασίας σάρωσης (scanning). Κάποια από αυτά χρειάστηκε να φωτογραφηθούν από εξειδικευμένο σύντροφο φωτογράφο, είτε γιατί ήταν αντικείμενα είτε γιατί ήταν εικαστικά έργα που έπρεπε να αναδείξουμε τις υφές και τα υλικά τους. Μετά την ψηφιοποίηση ανέλαβαν οι σύντροφοι που είναι ειδικοί για την επεξεργασία ψηφιακών εικόνων και προετοίμασαν πια το υλικό για το γραφιστικό στήσιμο.

Με βάση την επιλογή που κάναμε στα έργα, έγινε προσπάθεια να βρούμε την κατάλληλη μορφή για την έκδοση. Η αρχική μας σκέψη να δημιουργήσουμε ένα βιβλίο έδωσε τη θέση της στη σκέψη να δημιουργήσουμε μια έκδοση όπου τα έργα θα είναι αυτοτελή σε ξεχωριστές κάρτες, έτσι ώστε να πάρει το καθένα την αξία του, τιμώντας με αυτόν τον τρόπο και τον δημιουργό του. Ο φάκελος που επιλέξαμε για να ενοποιεί στο τέλος όλα τα αυτοτελή έργα, έχει τη σημειολογική αξία του, μιας η ίδια η μορφή του όσο και οι αυθεντικές σφραγίδες, αυτά τα "αποτυπώματα" της λογοκρισίας, είναι χαρακτηριστικά: "ΕΛΕΓΧΘΗ". "Απαντήσατε ευκρινώς, Μόνον με δέκα γραμμές". "Απαγορεύεται η αποστολή Καφφέ - Σιγαρέττων". "Γράφετε ολίγα - Περιορίζεσθε στα οικογενειακά".

Αυτή η σκέψη για το φάκελο, καθώς και ο ίδιος ο χαρακτήρας της συλλεκτικής αυτής έκδοσης - με πολλά έργα τέχνης - είναι που "επέβαλε" και τις επιλογές που έγιναν σε όλα τα γραφιστικά και τυπογραφικά στοιχεία της. Η απόφαση να αξιοποιήσουμε μια σειρά διαφορετικά εξειδικευμένα χαρτιά εκτύπωσης και τυπογραφικές τεχνικές (κοπτικά, ανάγλυφο κ.λπ.) έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αισθητική της ίδιας της έκδοσης, αλλά και στην τυπογραφική ανατύπωση των έργων τέχνης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο».