Η δημιουργία και η επιτυχία μιας «start-up» επιχείρησης παρουσιάζονται λίγο - πολύ ως παιχνίδι... Η πραγματικότητα όμως για χιλιάδες νέους είναι τελείως διαφορετική

Φυσικά, η συζήτηση περί start-up δεν είναι ελληνικό εφεύρημα, αφού ήδη από τις δεκαετίες του '80 και του '90 τέτοιου τύπου επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στον κλάδο της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, θεωρείται ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην αναμόρφωση της οικονομίας των ΗΠΑ. Ετσι, σήμερα, σύμφωνα με την κυρίαρχη προπαγάνδα, είναι τάχα στο χέρι του νέου επιστήμονα να προσπαθήσει να γίνει ένας νέος Μπιλ Γκέιτς ή Στιβ Τζομπς, ξεκινώντας τη δική του start-up επιχείρηση. Αυτή είναι η εικόνα που προβάλλεται για τις start-ups στον δημόσιο λόγο: Εταιρείες που ιδρύονται με ελάχιστους πόρους και σύντομα μπορούν να πετύχουν έσοδα εκατομμυρίων.

Η εικόνα αυτή, όμως, είναι τουλάχιστον εξωραϊσμένη, καθώς με βάση στοιχεία και μελέτες, το ποσοστό επιτυχίας των start-ups είναι εξαιρετικά χαμηλό σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, ότι σε μελέτη της «Deutsche Bank» που δημοσιεύτηκε το 2016 αναφέρεται ότι, σύμφωνα με εκτιμήσεις της βιομηχανίας, περίπου οι μισές start-up επιχειρήσεις αποτυγχάνουν ήδη από τα πρώτα τους βήματα στον επιχειρηματικό «στίβο», ενώ, σύμφωνα με το γνωστό περιοδικό «Forbes», περίπου το 90% των start-ups τελικά αποτυγχάνει. Ακόμα και στις ΗΠΑ, τη «γη της επαγγελίας» του start-up επιχειρείν, από το 2008 και μετά, αυτές που κλείνουν είναι περισσότερες από αυτές που ιδρύονται ετησίως (έκθεση του US Census Bureau, 2015).

Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που οδηγούν τη συντριπτική πλειοψηφία των start-up επιχειρήσεων σε αποτυχία; Σύμφωνα με φετινή μελέτη της εταιρείας συμβούλων «CB Insights», το 42% των περιπτώσεων δεν ανταποκρίθηκε στις ανάγκες της αγοράς, το 29% ξέμεινε από ρευστό και το 18% δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά το λειτουργικό κόστος της επιχείρησης. Τα ευρήματα αυτά ουσιαστικά καταδεικνύουν ότι οι λόγοι που οι περισσότερες start-ups δεν εκπληρώνουν τελικά τα όνειρα που είχαν όσοι τις ξεκίνησαν, σε ποσοστό περίπου 90% έχουν να κάνουν με παράγοντες που αφορούν το «τέρας της αγοράς» και όχι με το αν είχαν συλλάβει και αναπτύξει μια καλή και πραγματικά «καινοτόμο» ιδέα.

Βέβαια, μια ιδέα που δεν ανταποκρίνεται «στις ανάγκες της αγοράς» δεν είναι ντε και καλά μια κακή ιδέα ή μια ιδέα που δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί ώστε να ικανοποιηθούν πραγματικές, σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Στην καπιταλιστική οικονομία, όμως, δεν είναι αυτά που ενδιαφέρουν, αλλά το κατά πόσο μια οποιαδήποτε «καινοτομία» θα μπορεί να αποβεί κερδοφόρα.

Ενα παράδειγμα: Μια καινοτόμος τεχνολογική εφαρμογή θα μπορούσε να συλλέγει άμεσα, μέσω τηλεμέτρησης, στοιχεία και ενδείξεις σχετικά με δείκτες φυσικών καταστροφών. Στη βάση της επεξεργασίας αυτών των στοιχείων, θα μπορούσε και να ενεργοποιεί μια αυτοματοποιημένη διαδικασία απόκρισης του κρατικού μηχανισμού και των πολιτών. Προφανώς, μια τέτοια εφαρμογή θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμη. Ομως, όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο «Ριζοσπάστης» (7/8/2018, σελ. 9), ένα αντίστοιχο σχέδιο διαχείρισης κινδύνων θα πρέπει να αναπτυχθεί, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ, με μόνο κριτήριο την οικονομική του αποδοτικότητα, που εν προκειμένω σημαίνει μέριμνα μόνο για τα μεγαλύτερα περιουσιακά στοιχεία (μεγαλοϊδιοκτησίες και σταθερά κεφάλαια μεγαλοεπιχειρηματιών).

Ενα άλλο παράδειγμα μπορεί να φωτίσει και την αντίστροφη διαδικασία, πώς δηλαδή το επιχειρηματικό κίνητρο μεταστρέφει τη λειτουργία εφαρμογών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε διαφορετική βάση. Πιστεύει κανείς ότι μια εφαρμογή τύπου «AirBnB» η οποία θα κατέγραφε τις διαθέσιμες οικιστικές υποδομές, με στόχο π.χ. να καλυφθεί με ευθύνη του κράτους το τεράστιο πρόβλημα των αστέγων, αλλά και ζητήματα στέγασης φοιτητών, θα είχε την ίδια τύχη με το «AirBnB» να αναπτυχθεί στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία;

Στους παράγοντες που οδηγούν σε αποτυχία start-up εγχειρήματα καταγράφεται επίσης και το αν θα «κοκκινίσουν» ή όχι τα δάνεια που θα αναγκαστούν να πάρουν από τις τράπεζες όσοι τις ξεκινούν για να χρηματοδοτήσουν τη λειτουργία τους.

Το δε άγχος μπροστά στον κίνδυνο χρεοκοπίας είναι τόσο μεγάλο, που το 76% των στελεχών start-up επιχειρήσεων που συμμετείχαν σε σχετική δημόσια διαβούλευση της ΕΕ, το 2016, το ανέδειξε σε βασικό παράγοντα προβληματισμού. Ενα άγχος απολύτως εύλογο, αφού, όπως τεκμηριώνει έρευνα του αμερικανικού ινστιτούτου «Gallup» από το 2014, το 79% όσων ξεκίνησαν μια τέτοια επιχείρηση έβαλαν λεφτά από την τσέπη τους.

Οπως γίνεται φανερό, η ίδρυση μιας start-up είναι μάλλον επιλογή ανάγκης, που περιβάλλεται το μανδύα της «ευκαιρίας» και πασπαλίζεται με διάφορες «αναπτυξιακές» φιοριτούρες στο πλαίσιο της συστηματικής προσπάθειας που καταβάλλει η αστική τάξη, αξιοποιώντας όλους τους μηχανισμούς που έχει στο οπλοστάσιό της, για να χειραγωγήσει ιδεολογικά τους νέους επιστήμονες.

Φυσικά, η όλη συζήτηση δεν γίνεται αποκλειστικά και μόνο για λόγους ιδεολογικής χειραγώγησης των νέων επιστημόνων. Το κεφάλαιο και οι μηχανισμοί του έχουν κι άλλους, πολύ σοβαρούς λόγους να «επενδύουν» τόσο πολύ στο ζήτημα του start-up επιχειρείν. Αυτοί έχουν να κάνουν με την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κεφαλαίου στην αρένα του ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων ιμπεριαλιστικών κέντρων. Η προαναφερθείσα μελέτη της «Deutsche Bank» κάνει κάποιες σχετικές επισημάνσεις, που έχουν ιδιαίτερη αξία.

Η πρώτη αφορά στον ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, καθώς η ενίσχυση της «καινοτομίας» (με σκοπό τη διεύρυνση των περιθωρίων κερδοφορίας του κεφαλαίου) αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εκάστοτε καπιταλιστικής οικονομίας. Η μελέτη επισημαίνει ότι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Κομισιόν, περίπου 1.100 start-up επιχειρήσεις εξαγοράστηκαν από μεγαλύτερους επιχειρηματικούς ομίλους από το 2012 μέχρι το 2016. Περίπου το 30% αυτών εξαγοράστηκαν από αμερικανικές επιχειρήσεις, οι οποίες επένδυσαν περίπου το 65% των κεφαλαίων που μπήκαν σε ευρωπαϊκές start-ups...

Ενα δεύτερο ζήτημα αφορά στο εσωτερικό της ΕΕ, αναδεικνύοντας και την ανισομετρία που υπάρχει, καθώς στις βορειοευρωπαϊκές χώρες ιδρύονται περισσότερες start-up επιχειρήσεις σε σχέση με τις νοτιοευρωπαϊκές, όπου ο ρυθμός αποτυχίας start-up εγχειρημάτων είναι συγκριτικά μεγαλύτερος και εκτιμάται ότι αυτό οφείλεται σε σημαντικό βαθμό και στη δυσκολία πρόσβασης σε κατάλληλα χρηματοδοτικά προγράμματα.

Σε αυτήν τη βάση αναπτύσσονται και οι διάφορες σχετικές πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του start-up επιχειρείν και στην Ελλάδα, μέσω χρηματοδοτικών προγραμμάτων. Σε γενικές γραμμές, αυτές κυρίως αφορούν ιδιωτικές πρωτοβουλίες (π.χ. διάφορα επενδυτικά funds) και επενδυτικά κεφάλαια που χρηματοδοτήθηκαν από το πρόγραμμα «Jeremie» του European Investment Fund (EIF) της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB), για τα οποία η Ελλάδα έχει υπογράψει συμβάσεις χρηματοδότησης ύψους 250 εκατ. ευρώ.

Πρόκειται για χρηματοδοτικά εργαλεία που στόχο έχουν να διευκολύνουν την ανάπτυξη start-up εγχειρημάτων προτού βγουν «στα γεμάτα» στην αρένα του ανταγωνισμού, ώστε τα ευρωπαϊκά μονοπώλια να μπορέσουν στη συνέχεια με ευνοϊκότερους όρους να τα εκμεταλλευτούν. Το κίνητρο ενίσχυσης των start-ups, δηλαδή, δεν έχει να κάνει με τη βελτίωση των προοπτικών ενός νέου επιστήμονα, αλλά με τη βελτίωση των προοπτικών των ευρωπαϊκών μονοπωλίων στο πλαίσιο του ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού.

Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι οι φορείς και οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου που υμνολογούν το start-up επιχειρείν χρησιμοποιούν επιχειρήματα/συνθήματα αντίστοιχα με αυτά που αξιοποιούνται και στη συζήτηση περί «brain drain». Ετσι, προβάλλουν ότι οι θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης που διαμορφώνονται στις start-ups μπορεί να αποτελέσουν αντίδοτο στο «brain drain». Αυτό που δεν λένε, όμως, είναι ότι το «brain drain» δεν έχει αιτία την κρίση, αλλά την ίδια αιτία με την κρίση, δηλαδή τις αδυσώπητες νομοτέλειες που διέπουν την καπιταλιστική οικονομία (βλ. ΚΟΜΕΠ τ. 3/2018), αυτές ακριβώς που εγκλωβίζουν σήμερα τις προοπτικές του νέου επιστήμονα.

Τα παραπάνω δείχνουν ότι η σκιά της ομπρέλας του start-up επιχειρείν είναι τόσο μεγάλη, που χωράει πολλούς και πολλά από κάτω. Από «μεγαλοκαρχαρίες» και ισχυρά μονοπώλια που αναζητούν νέα κέρδη, μέχρι νέους επιστήμονες που αναζητούν μια καλύτερη προοπτική από τη μιζέρια της εργασιακής ανασφάλειας, την αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης στο εξωτερικό, την αβεβαιότητα για το μέλλον.

Το πρόβλημα, όμως, δεν είναι στη σκιά. Είναι στο ποιος κρατά την ομπρέλα και μπορεί να την ανοιγοκλείνει. Αυτός είναι και ο λόγος που οι νέοι επιστήμονες, τα παιδιά της λαϊκής οικογένειας, είναι αυτοί που κατά κύριο λόγο διαπιστώνουν στην πράξη ότι η «επιχειρηματικότητα» και οι «ευκαιρίες» που διαφημίζουν το αστικό κράτος και όλα τα κόμματα του κεφαλαίου στην πραγματικότητα είναι νέα δόκανα που στήνονται για τους ίδιους. Είναι αυτοί οι οποίοι, αναζητώντας διαφυγή από τον εφιάλτη της εργασιακής ανασφάλειας που κατασπαράσσει την εργατική τάξη, είναι πολύ πιθανό να βρεθούν αντιμέτωποι με τον εφιάλτη του «λουκέτου» και των χρεών που κατασπαράσσουν τους αυτοαπασχολούμενους και τους μικροεπαγγελματίες.

Είναι όμως λογικό ένας νέος επιστήμονας σήμερα να τζογάρει τη ζωή του σαν να κυνηγά το τζακ-ποτ στο «Τζόκερ», ελπίζοντας μπας και είναι μεταξύ των λίγων που τελικά ίσως και να «πιάσουν την καλή», ξεχωρίζοντας έτσι από το σωρό όσων δεν θα τα καταφέρουν; Προφανώς θα υπάρξουν και τέτοιοι. Το αντίτιμο όμως που καλείται να καταβάλει κάποιος για την αγορά αυτής της ελπίδας είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό μιας στήλης στο «Τζόκερ»...

Ας αναρωτηθεί κάθε νέος επιστήμονας: Τι είναι αυτό που τον αναγκάζει να ψάχνει πώς θα γίνει - σχηματικά το λέμε - ο 1 στους 100, αντί να αναζητεί πώς θα έχουν και οι 100 τις ίδιες δυνατότητες; Αυτό το ερώτημα μπορεί να φωτίσει και τον άλλο δρόμο που έχει μπροστά του. Γιατί το μόνο που δεν λείπει σήμερα από τη χώρα είναι ανάγκες που θα μπορούσαν να καλύψουν οι νέοι επιστήμονες, αξιοποιώντας τις γνώσεις και τις ικανότητές τους, ώστε κι αυτοί να έχουν καλύτερη προοπτική. Αυτό που λείπει είναι ακριβώς αυτή η καλύτερη προοπτική για τους πολλούς.

Ο δρόμος, λοιπόν, που δίνει διέξοδο στις αγωνίες του νέου επιστήμονα σήμερα είναι ο δρόμος της συστράτευσης με το ΚΚΕ. Είναι ο δρόμος που ανοίγεται σήμερα, στην οργανωμένη πάλη για μισθούς και Συλλογικές Συμβάσεις στο ύψος των σύγχρονων αναγκών των νέων επιστημόνων, με αταλάντευτο ταξικό προσανατολισμό.

Είναι το αντιπάλεμα της εργασιακής ανασφάλειας και των απαράδεκτων συνθηκών δουλειάς, της επιχειρηματικής λειτουργίας των πανεπιστημίων, της υποταγής της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα κελεύσματα της αγοράς. Είναι ο δρόμος που δεν οδηγεί σε σταυροδρόμια δήθεν «ευκαιριών», που καταλήγουν σε αδιέξοδα, αλλά ο δρόμος που οδηγεί «στις λεωφόρους του μέλλοντος», όπως ποιητικά τον περιέγραψε ο Γ. Ρίτσος.

Η «επόμενη μέρα» που προπαγανδίζουν ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ είναι μαύρη για τα όνειρα και τις ανάγκες των νέων. Παρά τα ευχολόγια που λένε και γράφουν καθημερινά οι εκπρόσωποί τους σε κανάλια, εκπομπές, εφημερίδες, η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά είναι εντελώς διαφορετική.

Με το «καλημέρα»:

Οι φοιτητές ήρθαν αντιμέτωποι με τα κενά της στέγασης, τις παρατημένες και λιγοστές εστίες, τα ακριβά νοίκια.

Οι μαθητές ήρθαν αντιμέτωποι με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης για τις αλλαγές στο Λύκειο που το μετατρέπουν σε αρένα ανταγωνισμού μεταξύ των μαθητών, ενισχύουν το χαρακτήρα του σχολείου - εξεταστικού κέντρου, κάνουν τους φροντιστηριάρχες να τρίβουν τα χέρια τους, αφού κάθε μαθητής, από ακόμα μικρότερη τάξη, θα αναγκάζεται να καταφύγει στην παραπαιδεία για να μπορέσει να αντεπεξέλθει. Με το «πρώτο κουδούνι» οι ελλείψεις σε καθηγητές, υποδομές, βιβλία έγιναν φανερές.

Η κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να αφήσει απείραχτο όλο το μνημονιακό πλαίσιο που υποθηκεύει τα δικαιώματα της νεολαίας για να στηριχθεί η ανάπτυξη για τους λίγους. Τάζει κάποια προεκλογικά ψίχουλα που θα δώσει «αν και εφόσον» πιαστούν οι στόχοι για τα ματωμένα πλεονάσματα και δεν φέρουν διαφωνία οι «εταίροι». Και αυτά τα ψίχουλα όμως θα εξανεμιστούν και με το παραπάνω με την εφαρμογή των μέτρων που ήδη έχει ψηφίσει. Αντίθετα, στο μεγάλο κεφάλαιο προσφέρει «εδώ και τώρα» φοροελαφρύνσεις, επιδοτήσεις κ.λπ. Ακόμα και η εξαγγελία για κατάργηση του απαράδεκτου υποκατώτατου μισθού, που διατηρεί εδώ και τριάμισι χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ, πάει πακέτο με την κρατική επιδότηση των εργοδοτικών εισφορών για τους νέους εργαζόμενους. Ουσιαστικά, δηλαδή, οι εργοδότες δεν θα πληρώσουν τίποτα παραπάνω και η όποια αύξηση δουν οι νέοι εργαζόμενοι στο μισθό τους θα καλυφθεί από τους ατελείωτους φόρους που πληρώνουν η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα. Στην ίδια κατεύθυνση και η ΝΔ, που υπόσχεται να τηρήσει κατά γράμμα τα έως τώρα συμφωνηθέντα με τους εταίρους. Μιλά για μείωση των κρατικών δαπανών, άρα και της χρηματοδότησης για την Παιδεία, την Υγεία, την Ασφάλιση. Διαφημίζει την αποφασιστικότητά της να προχωρήσει πιο γρήγορα από τον ΣΥΡΙΖΑ τις μεταρρυθμίσεις που έχει ανάγκη το κεφάλαιο, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ απαντά διαφημίζοντας τόσο τη δική του αποφασιστικότητα όσο και την ικανότητά του να εφαρμόζει τα μέτρα με λιγότερες αντιδράσεις.

Αλήθεια, πώς στέκονται ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ απέναντι στις σύγχρονες ανάγκες της νεολαίας για σταθερή δουλειά με δικαιώματα, για αντιμετώπιση της ανεργίας, για δημόσια δωρεάν Εκπαίδευση;

Ανεξάρτητα από επιμέρους διαφορές που αφορούν τον τρόπο και τα μέσα υλοποίησης, οι κατευθύνσεις τους είναι ίδιες. Προσπαθούν να πείσουν τους νέους ότι η ανάκαμψη των κερδών θα φέρει ανάκαμψη και στις ζωές τους. Κάτι που βέβαια είναι απάτη, γιατί το τσάκισμα της ζωής, των αναγκών και των δικαιωμάτων της νεολαίας είναι όρος, προϋπόθεση για την ανάκαμψη των κερδών.

Υπάρχουν, βέβαια, και θέματα στα οποία δεν πρόκειται να ακούσουμε ποτέ τον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ να τσακώνονται ούτε για το θεαθήναι. Τέτοια είναι, για παράδειγμα, η συμμετοχή της χώρας στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, ο στρατηγικός στόχος της ελληνικής αστικής τάξης για αναβάθμιση της θέσης της στην περιοχή, μπλέκοντας τη νεολαία σε μεγάλους κινδύνους πιο γενικευμένης πολεμικής εμπλοκής. Την ώρα που ο ΣΥΡΙΖΑ έχει γίνει σημαιοφόρος των αμερικανοΝΑΤΟικών σχεδιασμών και μετατρέπει τη χώρα σε ένα απέραντο ΝΑΤΟικό στρατόπεδο, η ΝΔ όχι μόνο δεν διαφωνεί (πώς θα μπορούσε άλλωστε;) αλλά ο Μητσοτάκης συναντιέται με τον Αμερικανό πρέσβη δυο φορές τη βδομάδα, προφανώς για να δώσει τα δικά του διαπιστευτήρια.

Μπορεί να έχουν διαφορετικό προφίλ, να χρησιμοποιούν διαφορετική φρασεολογία, βρίσκονται όμως και οι δύο απέναντι από τα σύγχρονα δικαιώματα της νεολαίας. Οταν τα διεκδικεί απαντούν ότι αυτά «δεν γίνονται» και ότι ο μόνος τρόπος για να περισσέψει κάτι και για τους νέους είναι να στηριχθούν τα κέρδη των εκμεταλλευτών.

Το ΚΚΕ και η ΚΝΕ έχουν προτάσεις και παλεύουν για όλα τα ζητήματα που απασχολούν έναν νέο. Είναι οι κομμουνιστές σε κάθε χώρο που παλεύουν, για να αυξηθούν οι δαπάνες για την Παιδεία από τον κρατικό προϋπολογισμό, για δωρεάν φοιτητική μέριμνα για όλους τους φοιτητές, για ένα σχολείο που να μορφώνει και όχι να εξοντώνει, για σταθερή δουλειά με δικαιώματα για όλους, για επαναφορά του κατώτατου μισθού στα 751 ευρώ, για δωρεάν πρόσβαση στον αθλητισμό και τον πολιτισμό με διεκδίκηση αντίστοιχων χώρων κ.λπ. Το ΚΚΕ έχει θέσεις και προτάσεις για όλα τα παραπάνω ζητήματα, όπως η πρόταση για τις Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) που τόσο απροκάλυπτα και ξεδιάντροπα η κυβέρνηση απέρριψε ως «αντισυνταγματική», λίγο πριν η ίδια κυβέρνηση πουλήσει το παραμύθι της δήθεν επαναφοράς των ΣΣΕ.

Ομως, η όποια ανακούφιση, οι όποιες κατακτήσεις θα είναι εφήμερες αν αυτό δεν συνδυαστεί και με αγώνα συνολικό, αγώνα ρήξης ενάντια στον πραγματικό αντίπαλο: Το κεφάλαιο, την εξουσία του και τις κυβερνήσεις του. Γιατί η ανακούφιση για το λαό σημαίνει λιγότερο κέρδος για τα αφεντικά. Αρα χρειάζεται αγώνας διαρκής, που να βάζει στο επίκεντρο τις σύγχρονες ανάγκες. Οι κομμουνιστές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα για να οργανωθεί η αντεπίθεση. Μέσα από τους φοιτητικούς Συλλόγους, τα Σωματεία, τα Μαθητικά Συμβούλια οργανώνουν τον αγώνα για να πετύχουμε σήμερα και την παραμικρή ανακούφιση, για να κερδίσουμε περισσότερο κόσμο στον αγώνα για τη συνολική ανατροπή.

Σήμερα, γίνεται ακόμη πιο φανερό και πολύ περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι η μαχητική στάση του ΚΚΕ ήταν πραγματική ασπίδα προστασίας για το κίνημα. Οπως λένε πολλοί από όσους συζητάμε «αν δεν υπήρχε το ΚΚΕ δεν θα κουνιόταν φύλλο». Η νεολαία από την ίδια της την πείρα των τελευταίων τριάμισι χρόνων με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ μπορεί να βγάλει το συμπέρασμα ότι καμία κυβέρνηση στο έδαφος του καπιταλισμού δεν μπορεί να φέρει καλύτερες μέρες. Γι' αυτό και κάθε νέος που αγωνιά για το μέλλον του δεν πρέπει να χάσει άλλο πολύτιμο χρόνο, σήμερα πρέπει να επιλέξει το δρόμο του οργανωμένου αγώνα, σε συμπόρευση με το ΚΚΕ.

Πούλμαν δρομολογούν οι Οργανώσεις του ΚΚΕ και της ΚΝΕ για το Πάρκο Τρίτση, για τις εκδηλώσεις του Σαββάτου. Πιο συγκεκριμένα:

-- Γαλάτσι: 18.00, Παλιό Τέρμα (Γαλατσίου και Βεΐκου).

-- Χαλάνδρι: 18.00, από γωνία 25ης Μαρτίου & Παλαιολόγου.

-- Αγία Παρασκευή: 17:45, από κεντρική πλατεία.

-- Ελευσίνα: 18.00, από το δημοτικό πάρκινγκ.

Κέντρο Αθήνας:

-- Αμπελόκηποι: 18.00, από πλ. Αγίου Δημητρίου (Πανόρμου).

-- Γκύζη: 18.10, από Λ. Αλεξάνδρας και Γκύζη.

-- Πολύγωνο: 18.20, από Βριλησσού και Μητροπέτροβα.

-- Νέος Κόσμος: 18.15, από Φραντζή και Ηλία Ηλιού.

-- Κουκάκι: 18.30, από Πάρκινγκ Σταθμού Μετρό Συγγρού - «Φιξ» (Συγγρού και Φραντζή).

Ανατολικές Συνοικίες:

-- Βύρωνας: 18.00, από πλατεία Εθνικής Αντίστασης (Ταπητουργείο).

-- Ζωγράφου: 18.00, από διασταύρωση Ούλοφ Πάλμε και Παπάγου.

-- Ηλιούπολη: 18.00, από Μουσείο Εθνικής Αντίστασης.

-- Καισαριανή: 18.00, από πλατεία δημάρχου Π. Μακρή.

-- Υμηττός: 18.00, από Αγία Φωτεινή.

-- Δάφνη: 18.00, από Γυμναστική Ακαδημία.

Νότιες Συνοικίες:

-- Καλλιθέα: 17.30, από πλ. Δαβάκη.

-- Ν. Σμύρνη: 17.00, πλατεία Αγ. Φωτεινής (Polis Park).

-- Μπραχάμι: 17.15, Αγ. Δημητρίου (πλ. Ελ. Βενιζέλου).

-- Π. Φάληρο: 16.45, Αμφιθέας (πλ. Ντάβαρη).

-- Γλυφάδα: 18.00, Αγ. Τρύφωνα

-- Ελληνικό: 17.15, πλ. Σουρμένων.

-- Αργυρούπολη: 17.30, δημαρχείο Αργυρούπολης.

-- Αλιμος: 18.00, Δωδεκανήσου 65.

Πειραιάς:

-- Κέντρο Πειραιά: 18.00, Δημοτικό Θέατρο και Αγ. Σοφία (Σαλαμίνος και Βλαχάκου).

-- Πέραμα: 18.00, Λ. Ειρήνης 73.

-- Κερατσίνι: 18.00, πλατεία Λαού (Ταμπούρια), Λ. Λαμπράκη & Π. Φύσσα (Αμφιάλη), πλ. Χαραυγής (πρ. Μισαηλίδη), πλ. Κοσκινά (πρ. Ευφραιμίδη - Δραπετσώνα).

-- Νίκαια: 18.00, από πλατεία Κουμπάκη (Νεάπολη), πλ. Χαλκηδόνας, Περιβολάκι και Γενικό Κρατικό.

-- Κορυδαλλός: 18.00, Πνευματικό Κέντρο (Πλειάδες - Λ. Λαμπράκη).

Μεσόγεια - Λαυρεωτική:

-- Γέρακας: 18.30, ΕΛΤΑ (Μαραθώνος 93).

-- Γλυκά Νερά: 18.40, πλατεία Βασιλόπουλου.

-- Καλύβια: 18.30, δημαρχείο Καλυβίων.

-- Κερατέα: 18.20, πλ. Αγίου Δημητρίου.

-- Κορωπί: 18.00, «Σκλαβενίτη».

-- Παιανία: 18.20, διασταύρωση Λαγού.

-- Λαύριο: 18.00, Αγαλμα Μεταλλωρύχων.

-- Μαρκόπουλο: 18.40, Φανάρια νεκροταφείου.

-- Παλλήνη: 17.30, εκκλησία Αγ. Τρύφωνα.

-- Αρτέμιδα: 17.30, Μέδουσα.

-- Ν. Μάκρη: 18.00, κεντρική πλατεία.

-- Ραφήνα: 18.20, κτίριο πρώην ΟΤΕ.

20.30: Χαιρετισμός από τον Νίκο Αμπατιέλο, Γραμματέα του ΚΣ της ΚΝΕ

20.45: Ομιλία από τον Δημήτρη Κουτσούμπα, ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

21.30: Αφιέρωμα στον ποιητή μας Γιάννη Ρίτσο. Καλλιτεχνική επιμέλεια: Θάνος Μικρούτσικος. Συμμετέχουν: Ρίτα Αντωνοπούλου, Κώστας Θωμαΐδης, Γιάννης Κότσιρας, Γιώργος Νταλάρας και Μίλτος Πασχαλίδης.

23.15: Συναυλία με τον Μίλτο Πασχαλίδη

21.30: Η Γλυκερία σε ένα μεγάλο λαϊκό γλέντι με μεγάλες επιτυχίες της

23.15: Γιώργος Μάγκας

23.45: Ικαριώτικο γλέντι με τον Νίκο Φάκαρο

18.45: Βράβευση νικητριών ομάδων του 5ου Πανελλαδικού Μαθητικού Διαγωνισμού συλλογικής ερευνητικής εργασίας της ΚΝΕ και του «Οδηγητή»

21.45: Συναυλία με την Βιολέτα Ικαρη

22.30: Ο Αποστόλης Μπαρμπαγιάννης παρουσιάζει: «Τσολιάς εν δε Τσόλια Μπαντ»

23.30: Συναυλία με τους Imam Baildi

21.30: Συναυλία με τους Bunta Planedo

22.30: Συναυλία με τους Opera Chaotique

18.45: Μουσική παράσταση του Τμήματος Φωνητικής του Στεκιού Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ. Θα παρουσιάσουν τραγούδια του Ι. Καμπανέλλη και του Φ. Γκ. Λόρκα.

18.00: Εργαστήρι φθινοπωρινών κατασκευών. Διαδραστικό παιχνίδι «Το όνειρο του παιδιού είναι η ειρήνη».

19.30: «Γεια χαρά» του Γιώργου Μαρίνου, θεατρική παράσταση από παιδική θεατρική ομάδα

21.30: «Το παντζαράκι», παράσταση με ηθοποιούς και κούκλες από το Θέατρο Κούκλας της Ι. Μπόικο «White Puppet Theatre».

Η πρόσβαση στο πάρκο «Αντ. Τρίτσης» μπορεί να γίνει ως εξής:

• Με λεωφορείο

-- Α10 Στ. Λαρίσης - Αχαρναί, Β10 Στ. Λαρίσης - Αχαρναί, 735 Σταθμός Κάτω Πατήσια - Ζεφύρι - Αχαρναί, στη στάση «1η Πολυκατοικιών».

-- Β12 Μάρνη - Ανω Λιόσια, 711 Ζωφριά - Αττική, στη στάση «6η Χασιάς».

-- 420 Πειραιάς - Αγιοι Ανάργυροι, 892 Αγία Βαρβάρα - Χαϊδάρι - Αγιοι Ανάργυροι, στη στάση «Τέρμα».

• Οδικώς

-- Από την Αττική Οδό, στον κόμβο 7 που οδηγεί στη λεωφόρο Δημοκρατίας και στον κόμβο 6 που οδηγεί στη λεωφόρο Χασιάς (Φυλής).

-- Από την Εθνική Οδό, στην έξοδο στον κόμβο για Αγίους Αναργύρους - Ιλιον («Τρεις Γέφυρες»).

• Από τον προαστιακό, στη στάση Αγίων Αναργύρων και από εκεί με τα λεωφορεία Α10, Β10, 735, Β12, 711.

Η μεγάλη πολιτική συγκέντρωση θα γίνει στην Κεντρική Σκηνή του Φεστιβάλ, όπου στις 20.45 θα μιλήσει ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, και νωρίτερα, στις 20.30, χαιρετισμό θα απευθύνει ο Γραμματέας του ΚΣ της ΚΝΕ, Νίκος Αμπατιέλος.

«Ηταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ. Δύσκολος δρόμος!... Σίγουρος δρόμος... Τώρα είναι δικός σου αυτός ο δρόμος!». Οι στίχοι από το «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Γιάννη Ρίτσου, που επιλέχτηκαν ως κεντρικό σύνθημα του Φεστιβάλ ακριβώς για να σηματοδοτήσουν το μήνυμά του για την 100χρονη πορεία του ΚΚΕ και την 50χρονη πορεία της ΚΝΕ, υποδέχονται με την ίδια την εμβληματική φωνή του κομμουνιστή ποιητή τούς επισκέπτες που περνούν τις πύλες της νεανικής πολιτείας. Γιατί με τα λόγια του ποιητή όχι μόνο τιμούμε την ηρωική πορεία του Κόμματός μας αλλά κοιτάμε μπροστά, στο παρόν και στο μέλλον και δίνουμε υπόσχεση: «100 χρόνια ΚΚΕ - 50 χρόνια ΚΝΕ. Γράψαμε Ιστορία! Συνεχίζουμε!», δηλώνεται και στο γιγαντοπανό που δεσπόζει δίπλα από την Κεντρική Σκηνή του Φεστιβάλ.

Ολοι οι δρόμοι το Σάββατο οδηγούν στο πάρκο «Αντ. Τρίτσης»...

Με τραγούδια που έχουν αγαπηθεί από τους Ελληνες οπαδούς του είδους, όπως το «Hey You», «Tomorrow», «Lucy» αλλά και διασκευές από παλιά μπλουζ, το εμβληματικό «John the Revelator», σύγχρονες επιτυχίες όπως το «Take a look» των Limp Bizkit ή και τη ροκ έκδοση του παλιού ρεμπέτικου «Τούτοι οι μπάτσοι» - που το πρωτοδιασκεύασαν σε heavy ήχο οι «Villagers of Ioannina City» - οι «Sober on Tuxedos» έδωσαν μια μουσική παράσταση αντάξια του ονόματος που έχουν δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια.

«Ευχαριστούμε την ΚΝΕ, θα είμαστε πάντα εδώ παρόντες, όποτε μας το ζητά», είπε ο Στ. Μαγαλιός, κλείνοντας τη συναυλία...

Τη σκυτάλη πήραν οι «Rusty Bonez», οι οποίοι στο «άνοιγμά» τους εξέφρασαν τη χαρά και τη μεγάλη τους τιμή, που - όπως είπαν - βρίσκονται σε «αυτό το σανίδι» για να γιορτάσουν μαζί τα 100 χρόνια ΚΚΕ και τα 50 χρόνια ΚΝΕ.

Η Σκηνή Φοιτητών και Νέων Εργαζομένων εγκαινιάστηκε φέτος με τον καλύτερο τρόπο, αφού η Μιρέλα Πάχου μάς ταξίδεψε και άναψε το κέφι με τη χαρούμενη και ξεσηκωτική μουσική της. Τη σκυτάλη πήρε ο Σπύρος Γραμμένος και η παρουσία έγινε αμέσως αισθητή! Φρόντισε με το ιδιαίτερο χιούμορ και τις πρωτότυπες διασκευές του όχι μόνο να γεμίσει τη σκηνή με φρέσκους ήχους, αλλά και να διασκεδάσει το κοινό.

Για τη συναυλία μάς μίλησε ο Δ. Ανδρονιάδης, μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού του ΚΣ της ΚΝΕ: «Αρχικά, να πούμε συγχαρητήρια σε όλους τους μουσικούς και στον μαέστρο τους, που έπαιξαν σήμερα αυτές τις ωραίες μελωδίες. Τέτοιες πρωτοβουλίες χρειάζεται να συνεχιστούν και στο μέλλον, και όχι μόνο στο χώρο του Φεστιβάλ. Να ξανασυναντηθούμε και με άλλα κομμάτια του κλασικού ρεπερτορίου της μουσικής και εδώ, αλλά και στο χώρο του Στεκιού Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ».

Παίξανε οι μουσικοί: Βιολί: Κώστας Πανάς, Παύλος Παπαναστασάτος, Βιόλα: Παύλος Χαρμπαλής, Κοντραμπάσο: Κώστας Σταυρόπουλος, Τρομπέτα: Αλέξανδρος Μπγιάγκης, Τρομπόνι: Μιχάλης Δρεπανός, Φλάουτο: Μάρθα Γκόλια, Αλεξάνδρα Παππά, Πιάνο: Γιώργος Σταυρινός, Κρουστά: Δημήτρης Ζήσης, Μουσική Διεύθυνση: Κώστας Σπηλιώτης, Μεταγραφές - Ενορχηστρώσεις: Χρήστος Γκόντζος

Ανοίγοντας την εκδήλωση, ο Π. Καγιάννης αναφέρθηκε σύντομα στην ιστορία των κυρώσεων των ιμπεριαλιστών κατά της Κούβας, με πρωτεργάτες τις ΗΠΑ και την ΕΕ, αλλά και στις πολλαπλές εκδηλώσεις και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης στο λαό της Κούβας τις οποίες έχει πραγματοποιήσει η ΚΝΕ.

Στην τοποθέτησή της η Κουβανή πρέσβειρα Ζ. Μ. Ντομίνγκες, αφού ευχαρίστησε την ΚΝΕ και τον Ελληνοκουβανικό Σύνδεσμο Φιλίας και Αλληλεγγύης για τη σταθερή υποστήριξή τους, υπογράμμισε ότι είναι σημαντικό να σπάσει το τείχος της σιωπής και της διαστρέβλωσης σχετικά με τον απάνθρωπο οικονομικό και εμπορικό αποκλεισμό που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ εδώ και 6 δεκαετίες σχεδόν στη χώρα της, τονίζοντας ότι «αυτή η πολιτική οικονομικής επιθετικότητας, μαζί με την προώθηση της εσωτερικής ανατροπής, επιβεβαιώνει το στόχο της αμερικανικής κυβέρνησης να καταστρέψει το οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό σύστημα που ελεύθερα έχει επιλέξει ο κουβανικός λαός».

Τέλος, ο Δ. Κουμπούρης επισήμανε το γεγονός ότι οι ΗΠΑ φρόντισαν από την πρώτη στιγμή - με κάθε τρόπο, ακόμα και με ένοπλη επέμβαση στον Κόλπο των Χοίρων - να υπονομεύσουν την Κουβανική Επανάσταση, ακριβώς επειδή αποτέλεσε φάρο για τους λαούς της περιοχής, ενώ επεσήμανε ότι «χιλιάδες άνθρωποι, και όχι μόνο κομμουνιστές, στην Ελλάδα και παγκοσμίως, υποστήριξαν την υπόθεση της Κουβανικής Επανάστασης, γιατί σε αυτήν είδαν την προοπτική του σοσιαλισμού και στη δική τους χώρα». Κλείνοντας, ο Δ. Κουμπούρης τόνισε ότι το ΚΚΕ προσπαθεί και σήμερα να στηρίξει την Επανάσταση και να υπερασπιστεί τις κατακτήσεις της, να αρθεί το εμπάργκο και να σταματήσει κάθε εξωτερική παρέμβαση.

Φωτισμένη και πολύπλευρη προσωπικότητα, μέλος του ΚΚΕ από το 1928 μέχρι το τέλος της ζωής της, η Ελλη Αλεξίου εκτός από την πεζογραφία ασχολήθηκε με τα περισσότερα είδη του λόγου (θέατρο, παιδαγωγική, παιδικό βιβλίο, μετάφραση), όμως, όπως εξήγησε η Ελ. Μηλιαρονικολάκη από την αρχή της ομιλίας της, η εκδήλωση επικεντρώθηκε στο λογοτεχνικό έργο της, με αρωγό και τις απαγγελίες αποσπασμάτων από διάφορα μυθιστορήματά της.

Μιλώντας γι' αυτό το έργο της Αλεξίου, η Ελ. Μηλιαρονικολάκη μεταξύ άλλων τόνισε: «Στο πολύτομο πεζογραφικό έργο της συγχωνεύει δυο βασικές διαστάσεις: Ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τις αντανακλάσεις των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στις κοινωνικές σχέσεις του, αλλά και ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τις υπαρξιακές αγωνίες του, τελικά ο άνθρωπος αντιμέτωπος με τον εξωτερικό και τον εσωτερικό του εχθρό.

Σαν απόσταγμα πλούσιας εμπειρίας από τη ζωή και βαθύτερου συλλογισμού, το έργο της Αλεξίου δε μας προσφέρει μόνο την ικανοποίηση της καλής λογοτεχνίας, αλλά πάνω απ' όλα μια σοφία για να πορευτούμε εμπνευσμένα στη ζωή, να συλλάβουμε το νόημά της. Παρότι οι καταστάσεις που προβάλλονται στα έργα της έχουν αλλάξει στις μέρες μας μορφή, ο χρόνος στέκεται ανίκανος να κατεδαφίσει την αξία τους, γιατί τα μηνύματά τους έχουν καθολικότερη σημασία. Αποτελούν γνώση πολύτιμη, που δύσκολα μπορεί να αντληθεί μόνο από τα προσωπικά μας βιώματα. Με άλλα λόγια, τα έργα της αξίζουν ανεπιφύλακτα να μελετηθούν και όχι απλά να διαβαστούν, ειδικά από τους νέους ανθρώπους».

• Αναλυτικά αποσπάσματα από την ομιλία της Ελ. Μηλιαρονικολάκη στην εκδήλωση θα δημοσιευθούν σε επόμενο φύλλο του «Ριζοσπάστη».

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο παιδοσώσιμο χιλιάδων παιδιών, που φιλοξενήθηκαν, έτυχαν περίθαλψης, σώθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες, γεγονός που αναδεικνύει την υπεροχή του σοσιαλισμού.

Η έκθεση στήθηκε από προσωπικό υλικό που δόθηκε από τους αντάρτες και τους απογόνους τους.

Απέναντι από την έκθεση βρίσκονται τα περίπτερα των αντιστασιακών της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ και της ΠΕΚΑΜ - «Σπίτι του Αγωνιστή».

Στο περίπτερο της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ παρουσιάζεται με καλαίσθητα ταμπλό η δεκαετία του 1940 - 1949: Ο ηρωικός αγώνας της ΕΑΜικής Αντίστασης, ο Δεκέμβρης του '44 και η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ. Εκεί μπορεί κανείς να προμηθευτεί το ημερολόγιο της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ και το τελευταίο τεύχος του περιοδικού της, «Εθνική Αντίσταση».

Στο περίπτερο της Πανελλήνιας Ενωσης Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου (ΠΕΚΑΜ) και του «Σπιτιού του Αγωνιστή» δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην προσφορά που παρέχεται στους υπερήλικους αγωνιστές.

Με αυτά τα συνθήματα «υποδέχεται» στο δικό της περίπτερο τους επισκέπτες του Φεστιβάλ η Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ για τις Ενοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας. Το περίπτερο αποτελεί σημείο συνάντησης, ενημέρωσης και προβολής των θέσεων και της δράσης του ΚΚΕ για τις διεθνείς και εγχώριες εξελίξεις, για τα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει το προσωπικό των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και για τη δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ στους φαντάρους, στους ναύτες και στους σμηνίτες.

Παράλληλα, στο χώρο του βιβλιοπωλείου διατίθενται οι μπροσούρες με τις εκδηλώσεις της ΚΕ του ΚΚΕ «Οι διεθνείς εξελίξεις, η κατάσταση στην περιοχή και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας» και «Πυρασφάλεια και Δασοπροστασία».

Μέσα από έναν πλούτο υλικών, ντοκουμέντων, δημοσιευμάτων της εποχής, η έκθεση διατρέχει όλη την περίοδο από τα πρώτα σκιρτήματα της εργατικής τάξης στη χώρα μας, την επίδραση της μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης το 1917 και την ίδρυση του ΚΚΕ (ως ΣΕΚΕ) το 1918, έως το σήμερα, αποδίδοντας με έναν ξεχωριστό τρόπο τη διαρκή σύγκρουση των δύο γραμμών μέσα στο ταξικό εργατικό κίνημα, την επιμονή των κομμουνιστών στην οργάνωση της εργατικής τάξης σε ταξική κατεύθυνση κάτω από όλες τις συνθήκες.

Η δύναμη των ίδιων των έργων βοηθά τον επισκέπτη να αντιληφθεί ότι η στρατευμένη τέχνη όχι μόνο δεν περιορίζει τον καλλιτέχνη, αλλά αντίθετα τον βοηθά να δημιουργεί έργα σπουδαίας αισθητικής πνοής και αξίας, που αντέχουν στο χρόνο και που εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να εντυπωσιάζουν με την πρωτοποριακή - την τόσο δεμένη με το περιεχόμενο - μορφή τους, αλλά και να επιτελούν όπως και τότε τον ρόλο της μαρτυρίας, του «θεματοφύλακα» της μνήμης.

Ετσι, στην έκθεση αντικρίζει κανείς τον Μπελογιάννη τραυματισμένο στον Γράμμο, έργο του 1948 του Γ. Δήμου, ή τον φοίνικα στις φυλακές Αβέρωφ της Ζιζής Μακρή, ή την εξόριστη στο Τρίκερι, Βασιλείου, που η Κ. Χαριάτη - Σισμάνη την αποτύπωσε την ώρα που διαβάζει σε γράμμα ότι εκτελέστηκε ο αρραβωνιαστικός της.

Η έκθεση χωρίζεται σε ενότητες, με έργα που εμπνέονται από τη ζωή της εργατικής τάξης, την οποία οι καλλιτέχνες ιδιαίτερα στο μεσοπόλεμο αφουγκράζονται και αποτυπώνουν, έργα εμπνευσμένα από τη δεκαετία του '40, που αφήνει βαθιά την επίδρασή της στους εικαστικούς, ιδιαίτερα με την αποτύπωση του ένοπλου αγώνα του ΕΛΑΣ και αργότερα του ΔΣΕ, αλλά και τη λαϊκή οργάνωση. Επόμενη ενότητα αποτελούν τα έργα που φιλοτεχνήθηκαν στις φυλακές και τις εξορίες και τέλος εκτίθενται έργα ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο.

Ιδιαίτερο κομμάτι της έκθεσης και φέτος οι κατασκευές που δημιούργησαν ομάδες νέων μηχανικών και αρχιτεκτόνων. Μέσα από τις κατασκευές, γίνεται μια προσπάθεια να παρουσιαστεί με έναν πιο ζωντανό τρόπο η πολιτιστική δουλειά που γινόταν στις εξορίες, με βάση το λαμπρό παράδειγμα του Αη Στράτη. Εκτίθενται μακέτες σκηνικών για τις θεατρικές παραστάσεις του «Προμηθέα Δεσμώτη» (1:2), τους «Πέρσες» του Αισχύλου (1:10), τη «Βαβυλωνία» του Δ. Βυζάντιου (1:20) και για τη μακέτα ενός ακόμα έργου (δεν είναι γνωστό ποιανού) που έχει βρεθεί στο Αρχείο του ΚΚΕ (1:20).

Η Αννα Λουκίδη από την Επιτροπή Πολιτισμού του ΚΣ της ΚΝΕ μάς περιέγραψε το πώς δούλεψαν... «Αφού καταλήξαμε για την εικαστική έκθεση, ξεκινήσαμε να διαβάζουμε, να ψάχνουμε έργα κ.λπ. Μέσα από αυτήν τη μελέτη, μας εντυπωσίασε η πολιτιστική δουλειά που γινόταν στον Αη Στράτη. Ψάχνοντας τρόπο να το αποτυπώσουμε, καταλήξαμε στις κατασκευές, στην παρουσίαση δηλαδή σκηνικών από παραστάσεις που ανέβηκαν εκεί. Στη συνέχεια, επιλέξαμε τα σκηνικά που θέλαμε να παρουσιάσουμε. Κάθε παράσταση σήμαινε και κάτι... Ο "Προμηθέας Δεσμώτης" για τους εξόριστους ήταν οι ίδιοι που βρίσκονται σιδεροδέσμιοι γιατί αρνούνταν να υποκύψουν, οι "Πέρσες" σε σκηνοθεσία Τζαβαλά Καρούσου και με πρωταγωνιστή τον Μάνο Κατράκη ήταν η πρώτη παράσταση που ανέβηκε.

Κάθε ομάδα που συγκροτήθηκε, ανέλαβε και μια μακέτα. Αξίζει να σημειώσουμε ότι έγινε προσπάθεια ιδίως στις μακέτες του "Προμηθέα" και των "Περσών" να ακολουθήσουμε τον ίδιο τρόπο κατασκευής με τους εξόριστους. Ξύλινοι σκελετοί και από πάνω τεντωμένα πανιά βουτηγμένα στην κόλλα».

Μαζί του στη σκηνή η Εστουδιαντίνα της Νέας Ιωνίας, ο Θοδωρής Κοτονιάς με την ωραία κι ευαίσθητη φωνή του, που τραγουδάει, σύμφωνα με τον Γ. Νταλάρα, «με έναν ποιητικό τρόπο», αλλά και «το κορίτσι του Αιγαίου», η Βιολέτα Ικαρη, από την Ικαρία, την οποία θα απολαύσουμε και το Σάββατο στο Φεστιβάλ, σε μια προσωπική της συναυλία στο Μαθητικό Στέκι.

«Ενας κόμπος η χαρά μου», «Κι αν υπάρχει λόγος θα γυρίσω», «Μια βραδιά στο Λεβερκούζεν», «Τα βεγγαλικά σου μάτια»... τα τραγούδια του Γιώργου Νταλάρα ζέσταιναν σιγά σιγά την ατμόσφαιρα και... το πάθος άρχισε να βυθίζει σε πέλαγα του νου! Ηταν ένα μουσικό πρόγραμμα με ποικιλία ηχοχρωμάτων που μας θύμισε συνθέτες και στιχουργούς που έχουμε αγαπήσει. Ιδιαίτερης σημασίας το χειροκρότημα στο «Ανεμολόγιο» του Θάνου Μικρούτσικου και του Κώστα Τριπολίτη, ξεσηκωτικό το «Η καρδιά μου θέλει να πετάξει» του Γκόραν Μπρέγκοβιτς, με συγκίνηση ενώθηκαν οι φωνές του κοινού στα τραγούδια «Στου κάτω κόσμου τα πουλιά» και τους «Ελεύθερους κι ωραίους» στη μνήμη του Μάνου Ελευθερίου κι όταν στη συνέχεια όλες οι φωνές ενώθηκαν στα «Παραπονεμένα λόγια» του Γιάννη Μαρκόπουλου ο Γιώργος Νταλάρας είπε: «Οταν τραγουδάμε έτσι, νομίζω ότι ξημερώνει»...

Ακολούθησε ένας κύκλος τραγουδιών για την προσφυγιά και τη μετανάστευση και φυσικά, η «Τσιμινιέρα» και «Το δέντρο» του αξέχαστου Μάνου Λοΐζου, ώσπου... «Με γλυκό χαμόγελο μια καληνύχτα πες μου», ήταν ο μελωδικός αποχαιρετισμός του Γ. Νταλάρα στο φετινό Φεστιβάλ.

Αμέσως μετά τη συναυλία ο Γ. Νταλάρας δήλωσε: «Οταν έρχομαι εγώ εδώ, για κάποιο λόγο, υπάρχουν κάποια πράγματα που με λόγια δεν περιγράφονται, γιατί δεν μπορώ να σας πω. Είμαι από κείνα τα παιδιά που από τη μεταπολίτευση αμέσως, από τον πρώτο χρόνο, είμαι συνέχεια σε Φεστιβάλ νεολαίας. Περάσανε δεκαετίες, πέρασαν τα χρόνια, γίνανε διάφορες αλλαγές, αλλάζουν σχεδόν όλα, οι αντιλήψεις μας αλλάζουνε, οι φιλίες μας αλλάζουνε, καμιά φορά και οι σχέσεις μας αλλοιώνονται, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε - και δεν πρέπει να το ξεχνάμε - είναι το ΚΚΕ το παλιότερο κόμμα που γεννήθηκε στην Ελλάδα. Κι ακόμα είναι ζωντανό, παλεύει, έχει τον κόσμο του κι έχει τις αρχές του. Μπορεί κανείς και υπάρχουν άνθρωποι που διαφωνούνε, ή που πλησιάζουν και μετά απομακρύνονται, ξέρουν όμως - και το ξέρω από προσωπική πείρα, από ανθρώπους με τους οποίους συνδιαλέγομαι - ότι όταν τα πάντα γύρω μας διαλύονται, που αυτό το ζούμε δυστυχώς, οι άνθρωποι ψάχνουν ένα ηθικό στήριγμα. Κι ευτυχώς, μέσα σ' αυτό το χώρο υπάρχουν σπουδαίοι άνθρωποι, που κρατάνε κι αγωνίζονται. Εύχομαι να φτάσει τα 200 και τα 300 χρόνια, όταν εμείς δε θα υπάρχουμε, να είναι ακόμα δυνατό και να δείχνει το δρόμο σαν φως, καθαρό, γνήσιο, χωρίς μεταλλάξεις και χωρίς ιδέες χωρίς περιεχόμενο».

• 
  
  Πριν από τη συναυλία, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ χαιρέτησε και συνομίλησε με τον Γιώργο Νταλάρα.

«Πάλι εδώ, με τα πράγματα να είναι πολύ χειρότερα. Τα βέλη έρχονται από παντού», «τώρα που τελειώσανε τα μνημόνια, τώρα φοβάμαι ακόμα περισσότερο για όλα αυτά που θα γίνουν για εμάς χωρίς εμάς»... Ανάμεσα στα τραγούδια που ταξιδεύουν και συναρπάζουν, τα σχόλια έρχονται απανωτά, ανάμεσα σε χειροκροτήματα.

Τα αισθήματα ξεχειλίζουν... «100 χρόνια ΚΚΕ, 50 χρόνια ΚΝΕ, 44 χρόνια Φεστιβάλ. Νιώθω ιδιαίτερη συγκίνηση γιατί ήμουν εκεί στο 1ο Φεστιβάλ με τον Μάνο Λοΐζο», λίγο πριν τραγουδήσει τον «Τσε», του αγαπημένου Μάνου.

Ξεχωριστό κομμάτι της συναυλίας το μέρος όπου παρουσίασε - πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια ζωντανά, ειδικά για το φετινό Φεστιβάλ - κομμάτια από τους πρώτους του δίσκους, «Τα Αγροτικά» και «Της Εξορίας».

Πριν από την έναρξη της συναυλίας, τον Β. Παπακωνσταντίνου συνάντησε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπας.

Ο Σταύρος Σκουλλής, μέλος του Γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ, καλωσόρισε τους μαθητές που είχαν γεμίσει το θεατράκι και αναφέρθηκε στη συνέχεια στους δικαιολογημένους προβληματισμούς των μαθητών για το σχολείο, για το γεγονός ότι σε μια εποχή που ο άνθρωπος έχει ήδη φτάσει στο Διάστημα δεν αντιμετωπίζεται μια πυρκαγιά που αφήνει πίσω της 100 νεκρούς, για το ότι ακούν τον πρωθυπουργό να πανηγυρίζει για τα ματωμένα πλεονάσματα την ίδια στιγμή που ο λαός στερείται μέτρα θωράκισης.

Αναφέρθηκε στις πρόσφατες εξαγγελίες της κυβέρνησης για το Λύκειο και την πρόσβαση στην Ανώτατη Εκπαίδευση και στα επιχειρήματά της, και αυτό αποτέλεσε και την αφορμή να ξεδιπλωθεί ένας διάλογος με τους μαθητές. Αλλοι εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για το ότι περιορίζονται οι επιλογές τους και μάλιστα καλούνται να τις κάνουν ακόμα νωρίτερα, κάποιος μίλησε μάλιστα για «τζόγο» σε ό,τι αφορά τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού, για το μάθημα που είναι «βαρετό», για το πώς βλέπουν οι ίδιοι την ανάγκη να έχει ο άνθρωπος γενική μόρφωση.

Κλείνοντας, ο Στ. Σκουλλής αναφέρθηκε μεταξύ άλλων σε αποτελέσματα που έφεραν οι αγώνες των μαθητών, όπως κατάργηση της τράπεζας θεμάτων, επαναφορά των επαναληπτικών εξετάσεων, τη λειτουργία μιας σειράς τμημάτων ΕΠΑΛ που επρόκειτο να καταργηθούν. Από το βήμα του Φεστιβάλ κάλεσε τους μαθητές να κάνουν το βήμα, να οργανωθούν στην ΚΝΕ, γιατί - όπως σημείωσε - περισσότεροι κομμουνιστές σημαίνει περισσότεροι μαχητές στον αγώνα για ένα σχολείο που μορφώνει και δεν εξοντώνει, για το δυνάμωμα της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας.

Και μπορεί, όπως είπαν οι καλλιτέχνες για την εκδήλωση ότι «συναυλία δεν την λες...», ωστόσο εξελίχθηκε σε κάτι ξεχωριστό, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον του κοινού που κατέκλυσε το χώρο της Λαϊκής Σκηνής, χειροκροτώντας θερμά τους καλλιτέχνες αλλά και κάθε τραγούδι που ακούστηκε. Μια παράσταση - αφιέρωμα σε τρεις αθόρυβους, σπουδαίους δημιουργούς, ένα πρόγραμμα πλημμυρισμένο από σπουδαία τραγούδια, φορτισμένα με μνήμες και συναίσθημα. Στον Τάσο Λειβαδίτη, τον ποιητή που γεννημένος στη φτωχογειτονιά της Αθήνας το Μεταξουργείο, ζυμώθηκε με τη ζωή των απλών ανθρώπων του μόχθου. Στον Μανόλη Αναγνωστάκη, έναν από τους σημαντικότερους ποιητές της μεταπολεμικής γενιάς, που φυλακίστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο για τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Στον Γιάννη Θεοδωράκη, τον στιχουργό σπουδαίων έργων που σημάδεψαν μια ολόκληρη γενιά και ερμηνεύτηκαν από μεγάλους Ελληνες αλλά και ξένους τραγουδιστές, τον στιχουργό της «Ομορφης Πόλης», του έργου «Λιποτάκτες» και άλλων τραγουδιών μελοποιημένων από τον αδελφό του, Μίκη Θεοδωράκη.

Στο περιθώριο της συναυλίας τον ηθοποιό συνάντησε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπας, χαρίζοντάς του το Λεύκωμα για τα 100χρονα του Κόμματος.

Τη συναυλία άνοιξαν οι «Confused» που αποτελούνται, στις κιθάρες από τους Φίλιππο Ραντιβόγιεβιτς και Ιωσήφ Τουρλίδη, στα φωνητικά την Φαίδρα Μαλλιαρουδάκη και στα τύμπανα τον Κώστα Βαΐτση. Η μπάντα ξεκίνησε με ένα δικό της ορχηστρικό ροκ - ψυχεδελικό κομμάτι και συνέχισε με διασκευές του «Μ' αρέσει να μη λέω πολλά» από τα «Υπόγεια Ρεύματα» και το «Στην Κ.» του Παύλου Σιδηρόπουλου. Η παρουσίασή τους έκλεισε με ένα τραγούδι που έχει χαρακτηρίσει το μεγάλο αμερικανικό αντιπολεμικό κίνημα της δεκαετίας του 1960, το «Ohio» των «Crosby, Stills, Nash and Young».

Οι «Voyager Station» είναι ένα μαθητικό συγκρότημα «που αγαπά τα μπλουζ», όπως δήλωσαν στον «Ριζοσπάστη». Ηταν μια ακόμη μπάντα που παρουσίασε για πρώτη φορά τη δουλειά της σε μαθητικό Φεστιβάλ και θέλησε να εκφράσει «θερμές ευχαριστίες στην ΚΝΕ» για την ευκαιρία που της δίνει να παρουσιάζει τη δουλειά της απέναντι σε ένα «μεγάλο και απαιτητικό κοινό».

Αμέσως μετά στη σκηνή βρέθηκε ομάδα μαθητών από διάφορα σχολεία της Αττικής που μέσα από καλοστημένα θεατρικά σκετς, ανάμεσα στα οποία παρεμβάλλονταν τραγούδια, έστειλαν το μήνυμα: «Τώρα είναι δικός σου δρόμος!», το σύνθημα με το οποίο έκλεισε η παράσταση. Στη διάρκειά της, άλλοτε μέσα από διαλόγους μεταξύ μαθητών, άλλοτε με αφορμή το παλιό ημερολόγιο του παππού, αναδείχτηκαν η αγωνιστική στάση του μαθητικού κινήματος διαχρονικά, η δράση του για το δικαίωμα στη μόρφωση, οι πρωτοβουλίες ενάντια στον πόλεμο, αλλά και η πολύμορφη αλληλεγγύη στους πυρόπληκτους στο Μάτι, στη 17χρονη Αχέντ Ταμίμι, στους πρόσφυγες, ενάντια στο δηλητήριο που χύνουν οι φασίστες.

Ακολούθησαν επί σκηνής τα μέλη της θεατρικής ομάδας του 15ου Λυκείου Αθηνών που έπαιξαν μία συρραφή σκηνών από το θεατρικό έργο «Το Παιχνίδι της Σφαγής» του μεγάλου Ρουμάνου θεατρικού συγγραφέα Ε. Ιονέσκο, παρουσιάζοντας ένα μικρό μέρος της σκληρής δουλειάς που έχουν κάνει όλη τη χρονιά αλλά και του πλούσιου ταλέντου που διαθέτουν.

Τα νεαρά κορίτσια προσπάθησαν και πέτυχαν να παρουσιάσουν το μήνυμα του έργου, που πραγματεύεται τον αφανισμό μιας πόλης από μια ξαφνική επιδημία, την απειλή του θανάτου που έχει ως συνέπεια την κατάρρευση της ηθικής, την πλήρη επικράτηση του ατομισμού, εν τέλει την κτηνωδία.

«Ερχομαι στο Φεστιβάλ από μαθητής και κοντεύω να γίνω μεσήλικας. Χαίρομαι που βρίσκομαι φέτος εδώ, επί σκηνής, σε αυτή την επέτειο», σημείωσε ο Παντελής Κυραμαργιός, που κράτησε συντροφιά σε αυτούς που βρέθηκαν στο Στέκι Φοιτητών και Νέων Εργαζομένων το βράδυ της Παρασκευής, με το γνωστό του χιουμοριστικό ύφος και με γνωστά δικά του τραγούδια, όπως «Το δέντρο», «Ο ταύρος», τα «Αστεία όνειρα» από τους δύο προσωπικούς του δίσκους (την «Αρετή» και το «Ως την άκρη της κλωστής»), αλλά και τραγούδια άλλων συνθετών, όπως του Μ. Λοΐζου. Ξεσήκωσε μάλιστα τον κόσμο με τη «Γυάλα»: «Ομως εγώ, και μονάχος θα αλλάξω τον ντουνιά, δε θα ησυχάσω, είμαι μικρός μα έχω μέσα μου φωτιά και ό,τι με καίει θα κάψω».

Καυστικός και απρόβλεπτος, όπως πάντα, ανέβηκε στη σκηνή με «μεταμνημονιακή εμφάνιση» και έδωσε τη δική του περιγραφή και ορισμό για το τι σημαίνει «μεταμνημονιακό» πρόγραμμα. Τάσεις που ξεφυτρώνουν με επίκεντρο την υγεία και τη διατροφή, τα... κρυμμένα μηνύματα των διαφημίσεων τηλεπώλησης, οι πολεμοχαρείς εθνικιστικές φωνές και πολλές άλλες πλευρές της καθημερινότητας βρέθηκαν στο στόχαστρό του, με τη βοήθεια βίντεο και δικών του εκδοχών γνωστών τραγουδιών. Με μία διασκευή του «Πενηντάρη» του Γ. Ζαμπέτα επέλεξε να ευχηθεί στην ΚΝΕ για τα 50 χρόνια της, τραγουδώντας μαζί με το κοινό για την «50άρα» που «είναι μια νέα της εποχής»...

Χορεύοντας πάνω στη σκηνή τον παραδοσιακό χορό της Νότιας Ιταλίας, Tarantella, ξεσήκωσαν το κοινό και το παρέσυραν να χορέψει στο ρυθμό της, ενώ δεν έλειψαν και οι μπαλάντες με τον μελωδικό ρυθμό τους.

Ξεχωριστή στιγμή όταν τραγουδώντας ένα παραδοσιακό τραγούδι που αναφερόταν στην ξενιτιά, οι Encardia έστειλαν ένα μήνυμα λέγοντας στους νέους να μείνουν στην Ελλάδα και να παλέψουν εδώ για τη ζωή που τους αξίζει.

Ο Δ. Κουτσούμπας συναντήθηκε με τον Β. Λέκκα πριν από τη συναυλία και του πρόσφερε το Λεύκωμα για τα 100χρονα του Κόμματος.

Μαζί με τους μουσικούς - κλαρινέτο, κιθάρες, μπάσο - μοίρασε το μουσικό «χαρμάνι» των εμπειριών της, των συναισθημάτων και των ερώτων, μοίρασε χαμόγελα στον κόσμο που χόρεψε στο ρυθμό του τσατσά και τον ταξίδεψε με το «Κορίτσι», που σε «μια χώρα που ματώνει» και «φορώντας μια χάντρα θαλασσιά», «όσο κι αν έψαχνε δεν έβρισκε άλλο λιμάνι ...όσο τον Πειραιά».

Το κείμενο που ακολουθεί αναφέρεται στις τελευταίες μέρες του Γράμμου, τον Αύγουστο του 1949, συγκεκριμένα δυο μέρες πριν από το τέλος της τρίχρονης ένοπλης αναμέτρησης με τον στρατό της αστικής τάξης.

Ο συγγραφέας, Μενέλαος Μούστος (Δάφνης), μαχητής ο ίδιος του ΔΣΕ, στο κείμενό του με τίτλο «Μέσα από πύρινο κλοιό» περιγράφει τις τελευταίες ώρες μιας ομάδας μαχητών που έπεσαν μέχρι ενός για να διασφαλίσουν τη σωτηρία ενός τάγματος του ΔΣΕ στην τελευταία μάχη που δόθηκε γύρω από τα υψώματα Φλάμπουρο και Βέρτενικ. Το κείμενο περιέχεται στη συλλογή «Αφηγήσεις για το Δημοκρατικό Στρατό», που εκδόθηκε στην πολιτική προσφυγιά το 1954. Γράφει ο ίδιος: «Συνεπαρμένος απ' το ηρωικό μεγαλείο των μαχητών του ΔΣΕ, νιώθοντας το καθήκον απέναντι στο κόμμα και στο λαό, γράφω αυτές τις γραμμές με τη σκέψη πως θα βοηθήσω σε κάτι». Οπως, επίσης, αναφέρει, τα γεγονότα είναι πραγματικά. «Μόνο τα ονόματα άλλαξα», σημειώνει.

Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό κείμενο - ύμνο στο μεγαλείο των μαχητών του ΔΣΕ, στους κομμουνιστές που έπεσαν στην πρώτη γραμμή. Το βιβλίο διασώθηκε στο Αρχείο του ΚΚΕ. Το κείμενο αναδημοσιεύεται από τον «Ριζοσπάστη» προς τιμήν του Φεστιβάλ 100 χρόνια ΚΚΕ - 50 χρόνια ΚΝΕ.

Το τάγμα μας μόλις ήρθε πάνω απ' το «Σταυρό» κι άρχισε να οχυρώνει τις θέσεις του. Ο ήλιος ανέβηκε ψηλά καταμεσίς στον ουρανό και καίει διαβολεμένα. Μα δε μποδίζει τους μαχητές μας στο έργο τους. Τ' αστεία και τα γέλια σμίγουν με τον ήχο πριονιών και τους κρότους των δέντρων που γκρεμίζονται. Ανταμώνουν με τους χτύπους της σκαπάνης. Φκιάχνουμε πολυβολεία, ορύγματα συγκοινωνίας, παρατηρητήρια, ατομικές θέσεις κι αμπριά. Το λεβέντικο αντάρτικο τραγούδι συντροφεύει τη δουλιά μας:

Γράμμε! καρδιά της Ελλάδας!...

***

Ο λοχαγός του 11ου λόχου, ένας ψηλός γεροδεμένος άντρας, με κατάμαυρο παχύ μουστάκι, είναι χωμένος ως τη μέση στο όρυγμα και σκάβει. Εχει βάλει άμιλλα με το διοικητή του τάγματος, ποιος θα τελειώσει νωρίτερα τη δουλιά. Σε κάποια στιγμή σπάζει το σκαπάνι του ταγματάρχη χτυπώντας πάνω στις πέτρες. Βλαστημάει ανάμεσα στα δόντια του και τρέχει να ξαναβρεί άλλο. Αν χάσει στην άμιλλα, θα τον ταράξουνε στα πειράγματα.

- Είναι ανάγκη να τον φωνάξουμε; λέει ο μάγειρας, ανακατεύοντας με τη μεγάλη κουτάλα το καζάνι και κοιτώντας λοξά το σύνδεσμο.

Ο άλλος επιμένει. Μα ο μάγειρας διστάζει ν' αφήσει την κουτάλα. Ποιος θ' ανακατέψει το φαγητό; Ο σύνδεσμος όμως επιμένει κι ο φουκαράς ο μάγειρας, αναγκάζεται ν' αφήσει την κουτάλα. Βγάζει την ποδιά και παίρνει τον κατήφορο για τις θέσεις να βρει τον ταγματάρχη.

Το καζάνι στο μεταξύ βράζει. Βράζει και χοροπηδάει. Μεγάλες στάλες τινάζονται απάνω και πιτσιλίζουν τα κλαριά. Η μυρουδιά γίνεται πιο βαριά λίγο - λίγο, και μια τσίκνα φλομώνει τον αγέρα.

Υστερα από δέκα λεπτά φάνηκε να ανηφορίζει με γρήγορο βήμα ο κοντόχοντρος μάγειρας βλαστημώντας και πίσω του ο ταγματάρχης να τον πειράζει.

- Ουφ! φύσαγε ο μάγειρας. Θα σκάσω. Μου κάηκε η φασολάδα. Και τι να πω στα παιδιά; Αλλη φορά ν' αφήνετε σύνδεσμο σ. διοικητή. Δεν μπορώ να τρέχω εγώ να σας βρω και να παρατάω το φαγί.

Μια αποπνιχτική μυρουδιά χτυπούσε στη μύτη του. Η φασολάδα κατακάηκε, χωρίς να μπορέσει ο μάγειρας να τη γλυτώσει. Ανώφελα ανακατεύει τώρα το καζάνι με την κουτάλα.

- Αχ μωρέ, με πήρες στο λαιμό σου! λέει στο σύνδεσμο. Τι λόγο θα δώσω τώρα στα παιδιά που θάρθουν κουρασμένα και νηστικά; Βρε τι έκανα ο αντίχριστος!... και τραβάει απελπισμένα τα μαλλιά του.

- Καλά, καλά! Φτάνει το μοιρολόγι, τον πειράζει ο ταγματάρχης, ανοίγοντας το έγγραφο. Ηταν μια εμπιστευτική διαταγή της ταξιαρχίας:

«Χωρίς καμιά καθυστέρηση να κινηθείτε και να φτάσετε το συντομότερο στο "Βέτερνικ", όπου θα πάρετε σχετικές οδηγίες. Κάθε αργοπορία θα σας βαρύνει προσωπικά».

Εβγαλε το ρολόι του. Η ώρα ήτανε 13. Σκέφτηκε: Μισή ώρα θα χρειαστεί να ετοιμαστούμε και να ξεκινήσουμε, θα πάει 13.30. Πρέπει, σύμφωνα με τη διαταγή να είμαστε εκεί το σούρουπο. Ως τότε μας μένουν εξήμιση ώρες. Αν σφιχτούμε, μπορούμε να φτάσουμε. Εμπρός λοιπόν. Γύρισε κατά το μάγειρα μ' ένα ειρωνικό χαμόγελο όπως συνήθιζε:

- Λοιπόν, κάηκε η φασολάδα; και τώρα τοιμάσου να πεθάνεις.

- Τι φταίω εγώ σ. διοικητή; Ηρθα να σε φωνάξω κι είπα στο παιδί να προσέχει.

- Μήπως ήθελες να σου ανακατέψει το παιδί τη φασολάδα; Αντε τώρα! Αδειασε το καζάνι και μάζεψε τα σύνεργά σου.

Ο μάγειρας κοίταζε μ' απορία.

- Τι κοιτάζεις; κάνε αυτό που σου λένε γρήγορα!

- Πάλι για φςςς; έκανε ο μάγειρας, δείχνοντας με τη ματιά το δρόμο.

- Θα δούμε.

Σε μισή ώρα οι λόχοι ήταν συνταγμένοι και ο επιτελής ανάφερε πως το τάγμα ήταν έτοιμο για ξεκίνημα.

Η φάλαγγα άρχισε γρήγορα να ξετυλίγεται στον ανήφορο που πάει για τον αυχένα του 2522. Δε βαδίζουμε, μα τρέχουμε. Πάλι για κάποια καινούργια αποστολή. Σε λίγο παίρνουμε τον κατήφορο για τη Γράμμουστα. Μα είναι μακριά. Πολύ μακριά. Απέραντος τόπος. Πού να φτάσεις εκεί ως το βράδυ! Ο ήλιος γέρνει και στις πλαγιές πέφτουν τ' απόσκια απ' τις κορφές και τα δέντρα. Δεν υπάρχουν βραδυπορούντες. Μα τα πόδια αρχίζουν και λυγάνε απ' την κούραση. Κι ο δρόμος είν' ατέλειωτος.

Κάποτε, με την ψυχή στα δόντια απ' την κούραση, φτάσαμε στο Βέτερνικ. Λαχταρούσαμε να ξαπλώσουμε κάπου, ν' αναπάψουμε τα κουρασμένα μας κορμιά. Μα εκεί μας περίμενε νεότερη διαταγή: «Θα πάτε στη στενωπό του Αλιάκμονα και θα μείνετε όλη τη νύχτα για να αποκρούσετε τυχόν αιφνιδιαστική ενέργεια του εχθρού».

Κι άλλη πορεία; Δεν μπορούμε να πάρουμε τα πόδια μας. Μα το καθήκον είναι καθήκον. Ο στρατός είναι στρατός. Κι όταν είναι επαναστατικός, η πειθαρχία του είναι δέκα φορές πιο σιδερένια.

Καθήσαμε πέντε λεπτά να ξανασάνουμε και σηκωθήκαμε. Πόσο ασήκωτοι έγιναν οι γυλιοί! Τρομάζουμε να τους βάλουμε στις πλάτες. Σιγά - σιγά κατηφορίζουμε το αντέρεισμα και πιάνουμε την ακροποταμιά. Τα χαλίκια βροντάνε να πάρει ο διάβολος και γίνεται ολόκληρος σαματάς. Ενα ολόκληρο τάγμα περνάει, πώς να μην ακουστεί; Κι αν ο εχθρός ήρθε νωρίτερα και μας έχει ενέδρα θα γίνει του κουτρούλη ο γάμος. Ευτυχώς οι ανιχνευτές μας ανάφεραν ότι ο δρόμος είναι ελεύθερος.

Το τάγμα έπιασε θέσεις, ύστερα από σύντομη αναγνώριση, κι οι λόχοι έστησαν τις ενέδρες τους. Οι μάγειροι με τα καζάνια τους έμειναν πάρα πίσω. Οι μαχητές ξάπλωσαν προσωρινά να ξεκουραστούν απ' την ολοήμερη πορεία. Είχε πέσει το σκοτάδι. Ενα πυκνό σκοτάδι που δεν έβλεπες τίποτα. Μονάχα δεξιά ορθώνονταν σαν ένας πελώριος μαύρος όγκος το Τσάρνο κι αριστερά τα Κουριά, όπου οι σύντροφοί μας τσάκισαν κυριολεκτικά τις λυσσασμένες προσπάθειες του εχθρού να τα καταλάβει. Η απαίσια βραδιά μεγάλωνε το φόβο του αιφνιδιασμού. Επρεπε ν' αγρυπνούμε.

Στη διάταξη του 11ου λόχου βρίσκονταν ο επίτροπος κι ο ταγματάρχης μαζί. Ηταν μια παλιά αρρώστια τους, πολύ άσχημη, που δε μπορούσαν να τη γιατρέψουν. Πάντα τον 11ο λόχο. Τους άλλους τούς έβλεπαν ή έμεναν εκεί μονάχα για λίγο. Κάποτε μάλιστα, ο λοχαγός του 10ου έκανε και παράπονα στον επίτροπο.

- Ολο στον 11ο πάτε και μένετε. Γιατί σ' εμάς; παραπανίσιους μάς έχετε;

Ο επίτροπος τότε είδε πως το πράγμα προσέχτηκε κι αποφάσισε να το διορθώσει.

- Καλά, είπε. Θαρχόμαστε πιο συχνά και σε σας.

Κι είναι αλήθεια πως από κείνη τη μέρα πήγαιναν πιο συχνά και στους άλλους λόχους και κάθονταν περισσότερες ώρες. Μα πήγαιναν πάντα στη διάρκεια της μάχης. Κι απόψε πήγανε πάλι και οι δυό τους στον 11ο. Ισως γιατί η βραδιά ήταν πολύ επικίνδυνη. Ισως και για να καλαμπουρίσουν με τα παιδιά και με το λοχαγό.

- Σύντροφε διοικητή! Μάθαμε ότι τους λιάνισαν για καλά στο Τσάρνο. Ούτε ρουθούνι δεν έμεινε γερό.

Είναι αλήθεια; ρώτησε σιγανά ο Αλέξης, ο ομαδάρχης της 1ης διμοιρίας.

- Αλήθεια! Να δούμε όμως εμείς τι θα φκιάσουμε απόψε, είπε ο ταγματάρχης.

- Τα ίδια και καλύτερα σ. διοικητή. Οι δικοί μου οι λεβέντες καρτερούν με λαχτάρα. Δεν τους κολάει ύπνος. Δεν τους βλέπεις;

- Τι αλλά; θύμωσε ο Αλέξης. Πες μου! Τι αλλά;

- Να... Θυμάσαι όταν ζητούσαμε εθελοντές για μια επιχείρηση επικίνδυνη; Κώλωσες. Και πήγαν άλλα τσόνια απ' τη διμοιρία.

- Εγώ κώλωσα; Τι λες. Είσαι με τα σωστά σου; Τότε όλοι ξέρουν ότι είχε πρηστεί το πόδι μου και δε μπορούσα να βαδίσω. Οχι κώλωσα...

- Ε! Δικαιολογία ήταν αυτή καημένε.

- Δικαιολογία; Τι λέει σ. διμοιρίτη; Πες του και συ. Απόφυγα εγώ από καμιά μάχη ποτέ;

- Σε πειράζει ο επίτροπος, δεν το κατάλαβες; είπε ο διμοιρίτης. Αλλωστε εσείς πάντα τα λέτε οι δυό σας. Ε! βρε Αλέξη κι εγώ νόμιζα που είσαι έξυπνος. Εσύ πάντα κώτσος πιάνεσαι και ύστερα θυμώνει με τη γκάφα σου.

Οι άλλοι γέλασαν.

Ξάφνου στις ενέδρες ακούστηκαν ριπές.

- Στις θέσεις σας! φώναξε ο λοχαγός.

Τα μεσάνυχτα ο εχθρός συγκέντρωσε αρκετές δυνάμεις ΛΟΚ κι άρχισε να τις προωθεί στη στενωπό του Αλιάκμονα με σκοπό να χτυπήσει απ' τις πλάτες το Τσάρνο, να φέρει σύγχυση στα τμήματά μας και να ξηλώσει έτσι τη διάταξη που δε μπόρεσε να πάρει μέρες ολόκληρες τώρα χύνοντας άφθονο αίμα.

Οι λοκατζήδες, ντυμένοι στα αμερικάνικα έφτασαν βαδίζοντας προσεκτικά στα 10 μέτρα απ' τις ενέδρες μας όταν μια ξέφρενη ομοβροντία τάραξε τη γαλήνη της σκοτεινής νύχτας. Τα μυδράλια και τα πολυβόλα μας, οι όλμοι που μας είχαν έρθει για ενίσχυση ξερνούσαν απάνω τους αμέτρητο καφτό μολύβι. Ουρλιαχτά, φωνές αντάριασαν τη χαράδρα. Η μάχη κράτησε ίσαμε το πρωί. Οι μισθοφόροι γύρισαν ματωμένοι, τσακισμένοι, πανικόβλητοι. Το τάγμα μας εκπλήρωσε την αποστολή του.

- Επίτροπε. Πού είσαι επίτροπε; φώναζε ο Αλέξης γιομάτος χαρά. Δε σου τα είπα πως θα πάθουνε χειρότερα;

***

Ολη η μέρα για μας πέρασε ήρεμη. Σκληρές μάχες γίνονταν στο Τσάρνο και στα Κουριά. Οι σύντροφοί μας πολεμάν με πείσμα μέσα σε φοβερό χαλάζι από καφτό μολύβι. Το σούρουπο μια διαταγή της ταξιαρχίας έγραφε: «Προσέχετε την Πέτρα Φούσια στ' αριστερά σας. Ενδεχόμενο να χτυπήσει από κει αύριο ο εχθρός».

- Να προσέχουμε. Και βέβαια θα προσέχουμε, είπε ο ταγματάρχης. Ομως ποιο τμήμα είν' εκεί; Θα πάω να πάρω επαφή και να τους πω να προσέχουν, είπε στον επίτροπο. Νάχεις το νου σου στο τάγμα.

Κι έφυγε χωρίς να καθήσει να βάλει ούτε δυό μπουκιές ψωμί στο στόμα του.

Ξαναγύρισε σε μια ώρα κουρασμένος.

- Δεν είμαστε καλά, είπε. Εκείνο το τμήμα είναι ανοργάνωτο. Ο διοικητής του καθότανε με μια απάθεια σα να μη συνέβαινε τίποτα και να μην περιμέναμε από ώρα σε ώρα τον εχθρό. Αν είχα δικαίωμα θα τον εκτελούσα επί τόπου.

- Ε! όχι κι έτσι. Τι συνέβη τέλος πάντων;

- Τι συνέβη; Ξέρεις τι θα πει να κάθεσαι σε τέτιες στιγμές με σταυρωμένα χέρια και να δικαιολογείσαι ότι το τμήμα σου είναι από χίλιες καρυδιές καρύδια, ότι δε γνωρίζεις τον κόσμο και κάτι τέτια κουροφέξαλα; Είναι έγκλημα αυτό. Ας πούμε ότι τέτιο είναι το τμήμα σου. Μα τι σημασία έχει; Μήπως μια και δυό φορές χρειάστηκε να φκιάσουμε στην ανάγκη τμήματα παίρνοντας μαχητές από δω κι από κει; Μπορούσε απλούστατα να το συγκροτήσει σε ομάδες, σε διμοιρίες. Να μοιράσει τα πυρομαχικά και τα αυτόματα και να πάρει διάταξη. Να βγάλει σκοπούς και ν' αγρυπνεί. Να, αυτό έπρεπε να κάνει. Και δεν τόκανε. Τα αυτόματα ήταν εντελώς ακαθάριστα. «Βρε πώς θα βγείτε αύριο σε μάχη;» του είπα. «Ε! Θα λειτουργήσουν κι έτσι, καλά είναι» μ' απάντησε. Θύμωσα. Κόρωσα και μόνο που δεν τον άρπαξα απ' το λαιμό. Ως εκεί μ' έφερε, κι ο ταγματάρχης έδειξε το πηγούνι του.

- Τι να γίνει; Τον υποχρέωσα να κάνει όλη αυτή την οργάνωση και να βγάλει διπλοσκοπιές. Αλλά τι τα θες. Πάλι δεν είμαι σίγουρος μ' αυτό το διοικητή τους. Το πρωί θα πάω ξανά μόνος μου κι εσύ θα κρατήσεις το τάγμα.

***

Στ' απέναντι υψώματα βασιλεύει γαλήνη. Η γαλήνη, πριν την καταιγίδα. Ο Γράμμος κοιμάται. Και τα κλαδιά και τα δέντρα του. Μόνοι οι φρουροί του αγρυπνούνε. Αυτοί που ετοιμάζονταν να δόσουν ακόμα και το αίμα τους για να τον κρατήσουν δικό τους. Ταμπούρι του λαού.

- Επίτροπε, τι λες, να κοιμηθούμε με βάρδιες; είπε ο ταγματάρχης και χασμουρήθηκε.

Δίπλα οι σύνδεσμοι κοιμούνταν αμέριμνα, ροχαλίζοντας. Σα να μην είχαμε απέναντι τον εχθρό και να μη διακινδυνεύαμε από στιγμή σε στιγμή τη ζωή μας. Κι ήταν μια περίφημη βραδιά. Το φεγγάρι ασήμωνε τα φύλλα απ' τα δέντρα και τρύπωνε τις αχτίνες του στα χαρακώματά μας. Εκείνο το φεγγάρι δε μιλούσε για το θάνατο. Οχι. Μιλούσε μ' όλη τη δύναμη της λάμψης του για τον έρωτα. Για την αγάπη. Για τη ζωή.

- Δεν πρέπει να κοιμηθούμε, είπε ο επίτροπος. Αυτοί που κοιμούνται έτσι αμέριμνοι, σε μας στηρίζονται.

Στριμώχτηκαν ο ένας δίπλα στον άλλον. Πόσο δυνατά ροχάλιζε ένας σύνδεσμος πλάι τους, λες για πείσμα. Τα βλέφαρα βάρυναν. Πόσο τον ζήλευαν κι οι δύο αυτή τη στιγμή!

- Καλότυχος! μουρμούρισε ο ταγματάρχης δείχνοντας το σύνδεσμο. Να μπορούσα να κλείσω μια στιγμούλα τα μάτια!

Μα τόξερα πως δεν κάνει. Ο εχθρός είναι μπροστά μας και παραμονεύει. «Τόσες νύχτες αγρύπνιας ας είναι κι άλλη μια» σκέφτηκε και σηκώθηκε. Πήρε την γλίτσα του και ο επίτροπος ένα αυτόματο και κατηφόρισαν στην πλαγιά που ήταν οι θέσεις του τάγματος.

Οι σκοποί αγρυπνούσαν στο πόστο τους.

Τούσφιξαν και οι δυό θερμά το χέρι και τον καληνύχτησαν. Σ' ένα πολυβολείο αγρυπνούσαν ο διμοιρίτης της 2ης διμοιρίας κι ο επίτροπός του.

- Γιατί δεν κοιμάστε;

- Περιμένουμε τον εχθρό. Δεν έχουμε ύπνο.

- Κι αύριο άγρυπνοι, πώς θα τα βγάλετε πέρα στη μάχη;

- Συνηθίσαμε σύντροφοι. Θα τα βγάλουμε πέρα. Μα τι λέτε; θάχουμε σήμερα επίθεση;

- Οπωσδήποτε. Γιαυτό να ξυπνείστε λίγο νωρίτερα τους άντρες σας και να τους μιλήσεις εσύ Χρήστο. Οπως οι σύντροφοί μας στο Τσάρνο κι αλλού έκαναν το καθήκον τους, έτσι κι εμείς πρέπει να κρατήσουμε παλικαρίσια.

- Τα είπαμε αποβραδίς. Είναι αποφασισμένοι να μην κάνουνε ούτε βήμα πίσω, σ. διοικητή.

- Ετσι. Και νάσαι μαζί τους την ώρα της μάχης. Μη μένεις σ' ένα πολυβολείο. Να τρέχεις παντού. Σ' όλα. Να σε βλέπουν. Εχει σημασία αυτό. Οι μαχητές, την ώρα που τους ζώνει ο κίνδυνος από παντού, πρέπει να βλέπουν πλάι τους τον επίτροπό τους. Παίρνουν κουράγιο.

Τους έσφιξαν τα χέρια και τους καληνύχτησαν.

Αρχισε να σιγοφέγγει όταν γύρισαν στην έδρα του τάγματος. Φυσούσε εκείνο το κρύο πρωινό αεράκι που φυσάει πάντα στο Γράμμο ακόμα και το κατακαλόκαιρο. Η ψιλή δροσούλα που είχε πέσει την αυγή στα χαμόκλαδα και τα έλατα άρχισε να στάζει. Σε λίγο το βουβό δάσος άρχισε σιγά - σιγά να ξυπνάει. Τα πουλιά, που ως τώρα κούρνιαζαν στις φωλιές τους ξύπνησαν και τρέχουν για τροφή. Μπροστά μας απλώνεται μια απέραντη πράσινη θάλασσα που δεν τη φτάνει η ματιά σου ως το τέλος. Ελατα, έλατα ψηλά και βαλανιδιές. Παντού πρασινάδα.

Ο επίτροπος ξανάριξε μια γρήγορη ματιά σ' όλους τους λόχους, μίλησε με τους επίτροπους χωριστά, αστειεύτηκε με τους μαχητές και ξαναγύρισε στο σταθμό διοίκησης.

- Το τάγμα έτοιμο στη θέση του σύντροφε διοικητή, ανάφερε.

- Εντάξει επίτροπε. Εγώ φεύγω για την Πέτρα Φούσια. Δε με χωράει ο τόπος. Κάθομαι σε αναμμένα κάρβουνα. Αν συμβεί εδώ τίποτα να προσέχεις. Δε θ' αργήσω να γυρίσω.

Στο λόχο όλμων είχε ανάψει η συζήτηση απ' τις προτάσεις που έκαναν οι αμερικάνοι για ειρηνική λύση του ελληνικού ζητήματος.

- Είναι κόλπο. Αμερικάνικη πονηριά, έλεγε ο Καζανίδης και κουνούσε τα χέρια του. Να μου κόψετε το κεφάλι. Οι αμερικάνοι είναι μουσίτσες.

- Εχουν γνώσιν οι φύλακες, συμπλήρωνε ο Μήτρος. Στον «παπού» δεν περνάνε κάτι τέτια. Θα τους πει ανοιχτά: Θέλετε να κανονιστεί το ζήτημα στην Ελλάδα; Πάρτε πρώτα τα μπαγάζια σας κι αφήστε την λεύτερη. Κι ο λαός ας διαλέξει τον τρόπο της ζωής του μοναχός.

- Εμ' τι άλλο θέλουμε; Σάμπως δεν μπορούμε να τους πάρουμε σβάρνα τους μοναρχοφασίστες, σαν μείνουνε μονάχοι τους;

- Κι εγώ σας λέω πως αυτοί θα τα κανονίσουν οι δυό τους και θα ησυχάσουμε, μπήκε στη συζήτηση ένας κοντός αδύνατος με γυαλάκια. Κι όλα τ' άλλα που λένε είναι παραμύθια.

- Ωραία ιδέα. Πώς σου κατέβηκε; Μήπως είδες στον ύπνο σου ότι αποστρατεύτηκες; Πάρτο χαμπάρι ρε! Οι αμερικάνοι δε θέλουν ποτέ να ησυχάσει η Ελλάδα.

- Τότε γιατί έκαναν τις προτάσεις; ξανάπε μουδιασμένος ο γυαλάκιας.

- Πονηριά. Αυτοί είναι αλεπούδες. Κάτι θέλουν να φκιάσουν.

- Εξήγα μου ντε, σ. Καζανίδη εσύ που φωνάζεις! Επέμενε ο γυαλάκιας.

- Σου είπα, πονηριά. Α! Να. Τώρα θα ρωτήσουμε και τον επίτροπο του τάγματος.

Κείνη τη στιγμή φάνηκε να προχωράει για τους όλμους σκυφτός ο επίτροπος. Εμοιαζε σαραντάρης. Κι όμως, δεν είχε παρά μόνο 25 χρόνια στις πλάτες του. Χρόνια, όμως, απ' αυτά τα βαριά χρόνια που πέρασε η πατρίδα κι υπολογίζονται για διπλά.

- Επίτροπε, είπε αμέσως ο Καζανίδης. Εξήγα μας καλύτερα γιατί οι αμερικάνοι έκαναν τις προτάσεις για να κανονιστεί το ελληνικό ζήτημα; Τούτος ο γυαλάκιας ο δικός μας, που μας κάνει το μεγάλο θεωρητικό δεν παίρνει χαμπάρι τι γίνεται και κάνει όνειρα. Ισως την ώρα αυτή ο νους του να ταξιδεύει κιόλας στο σπίτι του.

Ο επίτροπος σκέφτηκε λίγο.

- Τις προτάσεις οι αμερικάνοι τις έκαναν, σύντροφοι, κάτω από ανάγκη. Τους ανάγκασε η πάλη του Δημοκρατικού Στρατού να τις κάνουν.

Μα δεν πρόλαβε να συνεχίσει. Αξαφνα, πάνω απ' τα κεφάλια μας, άρχισαν να πέφτουν ριπές πυκνές που δεν παίρνανε την ανάλογη απόκριση. Μονάχα κάποιο οπλοπολυβόλο αγωνίζονταν να σταματήσει την πύρινη βροχή του εχθρού.

- Μας πήραν την Πέτρα Φούσια, λέει ο λοχαγός των όλμων και δίνει παραγγελία για να βάλουν.

Δυό ομοβροντίες ακούστηκαν μονομιάς κι άλλες δυό, κι άλλες δυό συνέχεια. Από πάνω ήρθε ο αντίλαλος απ' τις εκρήξεις.

- Χριστόφορε, λέει ο επίτροπος του τάγματος στο λοχαγό των όλμων. Πόσα βλήματα έχεις;

- 150 και για τους δυό σ. επίτροπε.

- Θα βάλεις τα 100 χωρίς διακοπή και στο μεταξύ θα φορτώσεις τ' άλλα 50 στα ζώα. Μόλις τελειώσεις τη βολή να συμπτυχθείς, χωρίς άλλη διαταγή, στα Βράχια, απέναντι απ' το Φλάμπουρο.

- Να πας Γιαννάκη με προφύλαξη να δεις ποιοι είναι και να γυρίσεις γρήγορα, είπε ο επίτροπος στο σύνδεσμο του τάγματος.

Ο σύνδεσμος γύρισε λαχανιασμένος.

- Ο Πέτρος, λέει, κι ένας άλλος σύντροφος από άλλο τάγμα έχουν το οπλοπολυβόλο και κρατάνε τον εχθρό. Είναι κει κι ο ταγματάρχης.

- Σου είπε τίποτε;

- Ρώτησε αν συμπτυχθήκαμε. Τους είπα ότι πιάσαμε νέες θέσεις κι ύστερα ο ταγματάρχης διάταξε: «Βοηθείστε τώρα να συμπτυχθεί το οπλοπολυβόλο μας που άναψε».

Ο επίτροπος έδοσε διαταγή να βάλουν τα δυό οπλοπολυβόλα της άμιλλας: Του Αλέξη και του Χρήστου.

Πριν να προλάβει καλά - καλά ο ταγματάρχης να φτάσει στην Πέτρα Φούσια, η επίθεση του εχθρού είχε εκδηλωθεί και το τμήμα που ήταν εκεί έφυγε σχεδόν χωρίς αντίσταση. Ο ταγματάρχης μας πρόλαβε ένα σκοπευτή με το οπλοπολυβόλο του, τον κράτησε, τον έβαλε σε μια θέση με γεμιστή το σύνδεσμο που είχε μαζί του και κρατούσε τον εχθρό, εμποδίζοντάς τον να πάρει τα υψώματα που πιάσαμε μεις και να μας κλείσει στη φάκα.

Τα πολυβόλα μας βάζουν καταιγιστικά. Βάζουν αδιάκοπες ριπές και στο στόχο.

Σε λίγο ο ταγματάρχης έφθασε στο σταθμό διοίκησης.

Ανοίξαμε μαζικά πυρά στον εχθρό, που άρχισε να κινείται με άλματα στις θέσεις μας. Ο ταγματάρχης χωρίς να χάσει καιρό άρπαξε κι αυτός το οπλοπολυβόλο και χτυπούσε.

- Ελα γεμιστή μου επίτροπε, φώναξε. Οπως ήρθαν τα πράγματα κι εμείς θα πολεμήσουμε σα μαχητές.

Ο επίτροπος σκέφτηκε για μια στιγμή. Πρώτη γραμμή είναι. Αριστερά και δεξιά μαχητές που μάχονται. Τι νάκανε; Επεσε δίπλα του και τούδινε τις σφαίρες. Εκείνος χτυπούσε, χτυπούσε αλύπητα σ' αυτούς που μας επιτίθονταν.

Οι στιγμές έγιναν κρίσιμες. Το 2013, που ήταν πάνω από μας, το πήρε ο εχθρός, ύστερα από σκληρό αεροπορικό βομβαρδισμό. Τώρα τι θα γινόνταν; Ο εχθρός ήταν πάνω απ' το κεφάλι μας. Διαταγή καμιά. Ούτε απ' την ταξιαρχία ούτε απ' τη μεραρχία. Ο διοικητής έστειλε μια διμοιρία μ' επικεφαλής τον ίδιο το λοχαγό του 11ου λόχου στα αριστερά για πλαγιοφύλαξη του τάγματος που μάχονταν.

- Θα μείνετε εκεί ως τον ένα, είπε. Δε θα το κουνήσετε ρούπι χωρίς διαταγή. Και τους έσφιξε τα χέρια.

Η μάχη στον τομέα του τάγματος συνεχίζεται πεισματώδικη. Μας χτυπάνε με όλμους. Εμάς μας σώθηκαν τα βλήματα και δεν μπορούμε τούτη την ώρα να εφοδιαστούμε από πουθενά. Ενα εχθρικό βλήμα σφυρίζει πάνω απ' το κεφάλι μας κι ο κρότος της έκρηξης έρχεται από κει πούναι στημένοι οι όλμοι μας. Ο Χριστόφορος τραυματίζεται σοβαρά και μαζί του κι άλλοι δυο ολμιστές. Οι σφαίρες σφυρίζουν δίπλα απ' τ' αφτιά μας.

- Χρήστο, φυλάξου! φωνάζει ο επίτροπος στον οπλοπολυβολητή της διμοιρίας. Θα σε φάνε.

- Δε με πιάνει τίποτα. Θα τους γκρεμίσω όλους για να δείξω στον Αλέξη πώς πολεμάει η ομάδα μου, απαντάει αυτός.

Ενας όλμος έσκασε εκεί κοντά και τίναξε με τ' αέρια μακριά τον υπεύθυνο της ΕΠΟΝ. Ο επίτροπος τρέχει να τον σηκώσει.

- Αποστόλη, χτύπησες;

- Μικρά πράγματα. Απ' τις πέτρες.

- Κάτσε λίγο.

- Οχι, θα πάω στην ΕΠΟΝίτικη διμοιρία.

Ολος ο τόπος έχει ανάψει απ' τα πυρά. Ηρθαν κι αεροπλάνα και βομβαρδίζουν με λύσσα. Καίγονται τα πάντα. Οι μαχητές όμως σφίγγονται και μένουν ακλόνητοι στις θέσεις τους. Σα φύγανε τα αεροπλάνα, αρχίζει καινούργια επίθεση. Ολα μαύρισαν απ' τον καπνό και τις εκρήξεις. Κι ο τόπος και τα κλαριά. Κι οι άνθρωποι και τα όπλα τους.

- Ε! φωνάζει ο Κυριακάκης. Δε θα περάσετε από δω, να το ξέρετε. Θα γίνει το κιβούρι σας εδώ.

Χτυπάνε πιο λυσσασμένα. Τα βράχια ξεπετσώθηκαν απ' τα βλήματα. Λίγα έλατα, που ήταν εκεί, ξεριζώθηκαν κι αυτά απ' τις οβίδες, μα τα υψώματα τα κρατάμε. Κάθε απόπειρα την πνίγουμε στο αίμα. Γέμισε ο τόπος μπροστά μας από κουφάρια. Νάτοι πλησίασαν πιο κοντά στη διμοιρία του Κυριακάκη που κρατάει τ' αριστερό της διάταξης. Πλησιάζουν ακόμα.

Θα κάνουν έφοδο. Μα τι κάνει αυτός ο Κυριακάκης τέλος πάντων; Γιατί αργεί; Αλλο κόλπο. Τους άφησε κι έφτασαν κάτω απ' τις θέσεις τους και τους αρχίζει με τις χειροβομβίδες. Γίνεται χαλασμός. Οι άλλες διμοιρίες στρέφουν κι αυτές εκεί τα πυρά τους και χτυπάνε λυσσασμένα. Σωριάζονται εχθρικά κορμιά.

- Μας κέρδισε στην άμιλλα ο Κυριακάκης, φωνάζει ο Αλέξης. Μπράβο σας σύντροφοι. Μπράβο στο κόλπο σας. Εμείς χτυπάμε σαν τα κουτορνίθια χωρίς να σοφιζόμαστε πονηριές.

Στα νώτα μας, το Φλάμπουρο καίγεται απ' το πυροβολικό και την αεροπορία. Εχει σκοτεινιάσει από μαύρους καπνούς κι από κίτρινες λάμψεις. Καθόλου δε φαίνεται η κορφή του. Μόνο ακούγονται το κροτάλισμα των πολυβόλων και οι τρομερές εκρήξεις απ' τις μπόμπες που συνταράζουν τη γη. Κι εκεί κρατάνε για την ώρα. Κι εμείς θα κρατήσουμε. Αριστερά μας στο 2013 γίνεται σκληρή μάχη. Η διμοιρία μας αμύνεται με πείσμα και κρατάει τις θέσεις της, φρουρεί τα πλευρά του τάγματος.

Σε μας δυναμώνουν τα πυρά. Κι άλλη επίθεση. Αυτή τη φορά σιωπά η ομάδα του Αλέξη. Τι να σκέφτεται άραγε; Τους αφήνει και προχωρούν. Ηρθαν κοντά. Να τους στα 30 μέτρα απ' τις θέσεις. Τι θα γίνει; Θα μας πάρουν το ύψωμα; Κρατάμε την ανάσα μας. Υστερα ακούγεται ένας δυνατός υπόκωφος κρότος κι ακολούθησε δεύτερος, κι ένας μαύρος καπνός σκέπασε τα πάντα.

- Πάντζερ! φωνάζουμε. Ο Αλέξης με το σκοπευτή του συνεννοήθηκαν να χρησιμοποιήσουν πάντζερ για να πανικοβάλουν τον εχθρό. Τα πάντζερ χρησιμοποιούνται συνήθως σε οχυρωμένες θέσεις, σε πολυβολεία καλά οργανωμένα. Ωστόσο οι μπουραντάδες τα πήραν με τόσο φόβο, που όπου ν' ακούσουν πάντζερ τα παρατάνε όλα και φεύγουν. Κι εδώ έπιασε το κόλπο του Αλέξη. Ο εχθρός τόβαλε στα πόδια κι αποσύρθηκε καταφοβισμένος στις θέσεις του. Αποκρούστηκε κι αυτή η επίθεσή τους.

- Μπράβο σας, σύντροφοι, μουρμούρισε ο επίτροπος παρακολουθώντας όλες τις ενέργειες των μαχητών. Μπράβο σας. Αν μπορούσα να σας αγκαλιάσω όλους και να σας φιλήσω από μέρους του Κόμματος θα τόκανα. Κρατήστε.

Με όπλα και με πολυβόλα, με χειροβομβίδες και με πάντζερ, με πέτρες, με τα δόντια, οι σύντροφοί μας κρατάνε τα υψώματα εκτελώντας τη διαταγή της ανώτερης διοίκησης που την ξέρουν όλοι: «Ούτε βήμα πίσω». Ούτε βήμα, λοιπόν. Πίσω δεν υπάρχει άλλη γης για μας. Εδώ θα θάψουμε το μοναρχοφασισμό.

Κι άλλη επίθεση του εχθρού τσακίζεται. Τα υψώματα τα κάναμε απόρθητα. Αλλά τι γίνεται; Το Φλάμπουρο πριν από λίγο καίγονταν απ' τη φωτιά των αεροπλάνων. Τώρα φαίνεται σα να ησύχασε. Ούτε ριπές ακούγονταν.

Ο ασυρματιστής ειδοποίησε τον ταγματάρχη να πάει στο «Τρουμανάκι» γιατί τον ζητάει ο μέραρχος.

Η ώρα ήταν 4.30 απόγευμα. Ολούθε καπνός και καταχνιά της μάχης. Ο εχθρός αραίωσε τα πυρά του μπροστά στη διάταξή μας. Μα και στα γύρω υψώματα τα πυρά σχεδόν σταμάτησαν. Ο ταγματάρχης γύρισε φέρνοντας τη διαταγή της σύμπτυξης. Προς τα πού όμως να συμπτυχθούμε; Στο Φλάμπουρο τ' αεροπλάνα πετούσαν πάνω απ' τα δέντρα χωρίς να βομβαρδίζουν και στην κορφή αράδιαζαν οι φάλαγγες και τα μεταγωγικά του εχθρού. Το Φλάμπουρο σκλαβώθηκε ύστερα από ολοήμερη λυσσώδικη μάχη. Το υπεράσπιζαν μια χούφτα μαχητές του ΔΣ με τα οπλοπολυβόλα κι ο εχθρός ενεργούσε με μεγάλες δυνάμεις απ' όλες τις κατευθύνσεις και με τη βοήθεια του πυροβολικού και της αεροπορίας.

Οι μαχητές ρωτάνε με κάποια ανησυχία:

- Το πήραν το Φλάμπουρο; Κυκλωθήκαμε;

- Δεν είναι τίποτα. Ρίχτε χωρίς λύπη. Κρατήστε τη θέση σας. Κι οι μαχητές πολεμούσαν ηρωικά.

Ο ταγματάρχης ζήτησε τον επίτροπο και τον επιτελή. Πού είναι ο επιτελής;

- Οπωσδήποτε στους όλμους θα είναι, είπε μ' ένα ειρωνικό χαμόγελο ο ταγματάρχης. Τον ήξερε από παλιά. Φοβότανε υπερβολικά το πυροβολικό. Ομως αλλιώς πολέμαγε κι έκανε όλες τις δουλιές του με συνείδηση.

- Αφήστε τον ήσυχο! ξανάπε ο ταγματάρχης και μαζί με τον επίτροπο αποσύρθηκαν σ' ένα αμπρί να συζητήσουν.

- Λοιπόν το σκέφτεσαι, από πού θα συμπτυχθούμε; ρώτησε ο επίτροπος.

- Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα, σύντροφε, απάντησε. Αλλά τούτη την ώρα δεν είναι για κουβέντα. Να αποσύρουμε πρώτα το τάγμα στη χαράδρα κι εκεί συζητάμε με την άνεσή μας κι αποφασίζουμε.

- Σύμφωνοι.

Αρχίσαμε τη σύμπτυξη. Ανάμεσα στα δικά μας υψώματα και στο Φλάμπουρο είναι μια βαθιά χαράδρα και οι πλαγιές είναι σκεπασμένες από πυκνό δάσος. Η μια ομάδα ύστερ' απ' την άλλη αποσύρονται αθόρυβα. Μόνο μια ομάδα μας έμεινε και συμπτύχθηκε τελευταία.

Επεφτε το σκοτάδι όταν φτάσαμε στη χαράδρα χωρίς να αντιληφτεί ο εχθρός την κίνησή μας. Το τάγμα κάθισε στη φυλλωσιά μιας πλαγιάς να ξεκουραστεί απ' την ολοήμερη μάχη. Κυκλωμένοι πια από παντού. Αναρωτιόμαστε. Αύριο θα ζούμε άραγε να συνεχίσουμε τον πόλεμο; Η καρδιά μας σκιρτούσε. Από πάνω μας ακούγονταν αδιάκοπα φωνές και βρισιές.

- Βρε κατσαπλιάδες! Ελάτε όσο είναι νωρίς να σας δόσουμε σοκολάτες και μαρμελάδα.

- Μη φοβάστε ρε, δε σας κάνουμε τίποτα, ελάτε εδώ.

- Βρε τα τσουγλάνια, τι περιμένουν και δεν παίρνουν τον ανήφορο ναρθούν!

- Συναγωνίστριες. Αφήστε τους συναγωνιστές κι ελάτε εσείς πρώτες, θαρθούν κι αυτοί ύστερα.

- Παραδοθείτε, ρε τομάρια, αφού δεν έχετε πού να πάτε. Αν παραδοθείτε με το καλό δε θα σας πειράξουμε, θα σας στείλουμε στα σπίτια σας. Αν δεν παραδοθείτε θα σας σκοτώσουμε σαν τα σκυλιά!

Εμείς σιωπή. Εβραζε μόνο μέσα μας η αγανάχτηση. Αν βγούμε, και θα βγούμε από δω, τότε θα λογαριαστούμε καλύτερα, παλιάνθρωποι.

Καθόμαστε ακόμα αναποφάσιστοι. Δε μιλάει ούτε ο ταγματάρχης ούτε ο επίτροπος. Σκέφτονται τι να κάνουν. Ολόγυρα εχθρός. Ανάποδο το μέρος. Από πού να ξεφύγεις; Κι ύστερα μήπως είναι ένας και δυο άνθρωποι να ξεγλιστρήσουν χωρίς να τους πάρει χαμπάρι; Εδώ είναι τριακόσιες ψυχές. Να γιατί δεν αποφασίζουν αμέσως. Νιώθουν το βάρος της ευθύνης τεράστιο στις πλάτες τους.

Κείνη τη στιγμή που όλοι σιωπηλοί περιμένουν την απόφαση της διοίκησης, νάσου κάποιος αντάρτης από άλλο τμήμα παρουσιάζεται μπροστά μας. Είχε πετάξει το δίκοχο και το όπλο του κι είχε μια κακομοιριασμένη φάτσα αιχμαλώτου. Ηταν κιόλας αιχμάλωτος του φόβου του. Μα αν τον αφήναμε θα γίνονταν σίγουρα του εχθρού και θα μας έκαιγε 300 ανθρώπους. Εριξε μια ματιά σα χαμένος και μη καταλαβαίνοντας πού βρίσκεται φώναξε:

- Παραδίνομαι αδέρφια. Παραδίνομαι, μη με σκοτώνετε.

Για τον άνθρωπο δεν υπάρχει πιο αξιολύπητη στιγμή από κείνη που στο μυαλό του σφηνώθηκε η ιδέα να παραδοθεί στον εχθρό. Από κείνη την ώρα κιόλας που το σκέφτηκε, παύει νάναι πια άνθρωπος. Γίνεται κουρέλι χωρίς σκέψη και οντότητα. Αβουλος και δειλός. Παραδίνει τα πάντα. Και το ιδανικό και την αξιοπρέπεια την αντρική, και την τιμή την αγωνιστική. Και τι του μένει; Τίποτα. Τίποτα απολύτως. Ούτε το σώμα του εξουσιάζει. Ο εχθρός έχει δικαίωμα πια με μια σφαίρα να μετατρέψει το ζωντανό αυτό πτώμα, σε νεκρό.

- Τι είσαι συ ρε; Του πέταξε θυμωμένα ο Χρήστος.

- Αντάρτης, αντάρτης, παραδίνομαι.

- Ελα πιο κοντά και σήκωσε ψηλά τα χέρια.

Ο άλλος υπάκουσε.

Ο Χρήστος σήκωσε το όπλο του και χωρίς να ρωτήσει κανέναν τον ξάπλωσε με μια ντουφεκιά. «Κάθαρμα. Παραδίνεσαι ε; Να, παραδόσου τώρα», μούγγρισε μες απ' τα δόντια του. Υστερα πήγε στον ταγματάρχη.

- Σύντροφοι τιμωρήστε με, είπε. Σκότωσα έναν προδότη που πήγαινε να παρουσιαστεί στον εχθρό και να μας πάρει όλους στο λαιμό του. Εγώ αυτό δεν μπορούσα να το ανεχτώ και τον τουφέκισα χωρίς να σας ρωτήσω. Πιστέψτε με. Οταν τον άκουσα να λέει: «Παραδίνομαι αδέρφια» μαζεύτηκε το αίμα στο κεφάλι. Δεν σκέφτηκα τίποτα άλλο. Την προσβολή. Και του την άναψα. Τιμωρήστε με γιατί ενήργησα αυθαίρετα.

- Καλά, πήγαινε και θα δούμε, του λέει ο ταγματάρχης. Εκείνον τον έτρωγε άλλο σαράκι. Πώς θα βγάλει το τάγμα απ' τον κλοιό.

- Εγώ προτείνω, λέει ένας διμοιρίτης, να χτυπήσουμε κατευθείαν στο Φλάμπουρο, να σπάσουμε και να περάσουμε για τη Γράμμουστα. Αλλη λύση δεν υπάρχει.

Ο ταγματάρχης όμως αποκλείει κατηγορηματικά αυτή τη λύση.

- Κι αν αυτοί έχουν τη Γράμμουστα, θα πεθάνουμε όλοι ή όχι; Αυτή η σκέψη είναι πολύ λαθεμένη.

- Ετσι κι έτσι πεθαμένοι είμαστε. Τουλάχιστον να πεθάνουμε παλικαρίσια και να μη μας πιάσουν σαν τους τυφλοπόντικες ψάχνοντας για δρόμο, επέμενε ο διμοιρίτης.

- Ε, σύντροφε. Η ουσία δεν είναι να πεθάνουμε. Αυτό είναι το πιο εύκολο. Η ουσία είναι να ζήσουμε, είπε ο επίτροπος του τάγματος. Πρέπει λοιπόν να βγούμε για να ενωθούμε με τα τμήματα του στρατού μας. Να ποιο είναι το καθήκον μας.

Ο σάλαγος της μάχης κατάκατσε πια. Η νύχτα προχωράει βασανιστικά. Ησυχία παντού. Ο εχθρός γύρω μας. Κι εμείς στον κλοιό. Δεν έχουμε από πού να διαφύγουμε. Τι θα γίνει; Ο ταγματάρχης ξάπλωσε σε κάτι ξερά φύλλα κι αγναντεύει τ' αστέρια και σκέφτεται. Δοκιμασμένος αντάρτης, λύκος στις φουρτούνες και στις μπόρες, δεν αποφασίζει τώρα. Επρεπε να βρει την πιο σωστή λύση. Τη λύση που θα επέτρεπε τον ελιγμό με τις λιγότερες θυσίες. Μα και χωρίς αργοπορία και καθυστέρηση γιατί αν αυτή τη νύχτα δεν κατάφερναν να βγουν απ' τον κλοιό, την άλλη μέρα θα ήταν πια αργά. Θα χάνονταν όλοι τους.

- Δε δοκιμάζουμε απ' τα βράχια του Φλάμπουρου, μήπως δεν τα κατέλαβε ο εχθρός; Είπε ένας λοχαγός.

- Ας δοκιμάσουμε, συμφώνησε ο ταγματάρχης.

Ξεκινήσαμε. Στο δρόμο πέσαμε πάνω σ' έναν ασύρματο παρατημένο.

- Ελα, λέει ο ταγματάρχης στον επίτροπό του, πάρε εσύ το ένα κομμάτι κι εγώ το άλλο. Ας τον έχουμε μαζί μας. Πού ξέρεις τι μας συμβαίνει; Μπορεί να αποκοπούμε στα μετόπισθεν!

Δυο μαχητές πετάχτηκαν.

- Θα τον φορτωθούμε εμείς, σ. διοικητή.

- Εσείς έχετε τις σφαίρες, τα όπλα, τους γυλιούς σας, κι εμείς δεν έχουμε τίποτα. Θα τον πάρουμε μεις, είπε κοφτά ο ταγματάρχης.

Μια ανηφόρα διαβολεμένη που δεν μπορείς να στηριχτείς. Πιανόμαστε απ' τα χαμόκλαδα κι ανεβαίνουμε. Δεν προλάβαμε να πλησιάσουμε καλά - καλά στα βράχια, κι ο εχθρός μάς υποδέχεται με ριπές. Τι να κάνουμε; Να πιαστούμε; Θα ήταν αποκοτιά. Ο εχθρός θα μας πετσόκοβε κυριολεχτικά γιατί και δύναμη και μέσα είχε περισσότερα. Ηταν κιόλας σε καλύτερη θέση από μας και μπορεί να μας ρίχνει χωρίς να του κάνουμε καμιά ζημιά. Ταμπουρωμένος αυτός, στο ύπαιθρο εμείς. Οχι. Δε θα πιαστούμε αυτή τη στιγμή. Υποχωρήσαμε πάλι στη χαράδρα. Ενας ήταν ο σκοπός της διοίκησης του τάγματος: Να σώσει τους μαχητές του. Να ξεφύγει με λιγότερες απώλειες απ' τον πύρινο κλοιό που τους έζωνε όλους.

Πάλι στη χαράδρα. Η ανησυχία όσο πήγαινε και μεγάλωνε.

- Και τώρα τι θα γίνει; ρωτούσαν με αγωνία μερικοί μαχητές.

- Θα βγούμε, απαντούσε ο επίτροπος. Θα βγούμε σύντροφοι, μη φοβάστε.

- Λοιπόν, σύντροφοι, είπε ύστερα από σκέψη ο ταγματάρχης. Βρήκα μια λύση. Θα κατεβούμε πλαγιά - πλαγιά ως τα ριζά του Φλάμπουρου. Θα περάσουμε τη γεφυρούλα που έχει ο ξεροπόταμος που έρχεται απ' τη Γράμμουτσα και θα ριχτούμε απέναντι στο Σούφλιακα. Εκεί πρέπει νάναι οι δικοί μας.

- Εχεις τη γνώμη ότι στα ριζά του Φλάμπουρου δεν υπάρχει εχθρός; ρώτησε ο επίτροπος.

- Κι αν υπάρχει, θάχει μόνο φυλάκια, που μπορεί εύκολα να τα σπάσουμε και να περάσουμε. Και το μέρος εκεί προσφέρεται καλύτερα να χτυπήσουμε. Και κάτι άλλο ακόμα. Σε περίπτωση που θα πιαστούμε με τον εχθρό, δε θα χτυπηθεί όλο το τάγμα. Θα ετοιμάσουμε τώρα μια διμοιρία από 15 άντρες που θα καλύψουν την πορεία του τάγματος. Αν πέσουμε σε εχθρό μόνο αυτοί θ' ανοίξουν πυρά, θα αρπαχτούν μαζί του. Αλλιώς δε γίνεται. Τι λες επίτροπε για το σχέδιό μου;

- Σύμφωνος, σ. διοικητή.

- Οι άλλοι;

- Συμφωνάμε.

- Ποιος θα μπει επικεφαλής στη διμοιρία θυσίας; ρώτησε με συγκίνηση ο ταγματάρχης.

- Εγώ!

- Εγώ!

- Οχι, εγώ που δεν έχω υποχρεώσεις, πετάχτηκαν όλοι μαζί οι διμοιρίτες.

- Καλά. Ξέρω. Ολοι σας θέλετε να πάρετε αυτή την επικίνδυνη αποστολή. Θα διαλέξω τότε εγώ. Εσείς πάτε και ετοιμάστε τους άντρες σας.

Οι διμοιρίτες κι οι λοχαγοί φύγανε.

- Ποιον λες επίτροπε να βάλουμε στη διμοιρία θυσίας;

- Τον Κυριακάκη το Χρήστο διμοιρίτη και επικεφαλής τον επίτροπο του 11ου λόχου, το Σταύρο Πομάκη.

- Εντάξει. Εγώ θα τους καλέσω αυτούς, εσύ συγκέντρωσε το τάγμα και πες στα παιδιά δυο λόγια, εξηγώντας και το σχέδιό μας.

Ο επίτροπος μάζεψε το τάγμα και εξήγησε τον κίνδυνο.

Οι μαχητές σφίχτηκαν πιο κοντά στον επίτροπο.

- Θα βγάλετε τ' άρβυλά σας όλοι, είπε ο επίτροπος. Δε θα μιλάει κανένας στο δρόμο. Θα κρατάτε στενή επαφή ο ένας με τον άλλο για να μην κόβεται η φάλαγγα. Και δε θα πυροβολήσει κανένας χωρίς διαταγή. Σύμφωνοι;

- Σύμφωνοι, είπαν όλοι γεμάτοι πεποίθηση και ξεκίνησαν.

Βασανιστική η πορεία. Κατρακυλάμε, δε βαδίζουμε. Οι κοφτερές πέτρες τρυπάνε και ματώνουν τα πόδια. Κάποιος κάνει να φωνάξει γιατί έσχισε το πόδι του και το αίμα τρέχει αδιάκοπα μα δαγκώνει τη γλώσσα του και ζητάει ψιθυριστά τη νοσοκόμα να τον επιδέσει. Προχωρούμε βουβοί.

Κι ωστόσο η νύχτα ήταν ωραία. Ολα τα φονικά σύνεργα σώπασαν. Ο ουρανός έχει το βαθυγάλανο χρώμα της πατρίδας και τ' αστέρια πήραν μια ξεχωριστή γυαλιστερή λάμψη. Η φύση χαμογελάει ντυμένη το πράσινο φόρεμά της και τα βατράχια στον ξεροπόταμο φωνάζουν χαρούμενα όπως πριν, λες και δε χύθηκε αμέτρητη φωτιά απ' τα πυροβόλα και τ' αυτόματα πριν λίγες ώρες. Πιασμένοι ο ένας απ' την πλάτη του άλλου προχωρούμε. Η καρδιά μας σφίγγεται πιο πολύ από λεπτό σε λεπτό. Πού θα μας χτυπήσει ο εχθρός; Πού παραφυλάει; Μα είμαστε γιομάτοι πίστη. Γιομάτοι απόφαση. Το θάρρος φτάνει τούτες τις στιγμές να κινήσει βουνά. Ο φόβος έφυγε πια. Δε λογαριάζουμε τίποτα απολύτως.

Δεξιά απ' το Σούφλιακα και στ' από κάτω υψώματα πιάστηκε μάχη. Δικοί μας μάχονται. Πέφτουν φωτοβολίδες και ριπές. Πόσο ζεσταίνεται η ψυχή μας σε τούτη την ερημιά που από παντού μας ζώνουν εχθρικά φυλάκια! Πότε θα βγούμε κι εμείς εκεί; Τι λαχτάρα! Πόσος πόθος κρύβεται μέσα σ' αυτές τις ριπές που ρίχνουν εκεί πέρα μακριά οι δικοί μας! Αν ήμασταν κι εμείς εκεί τώρα θα γίνονταν μεγαλύτερο πανηγύρι. Ομως θα πάμε. Το πρωί θα φτάσουμε οπωσδήποτε. Κι η πορεία συνεχίζεται ανάμεσα στον εχθρό. Είν' αλήθεια πως νιώθεις περισσότερο τη ζωή και την αξία της όταν κινδυνεύεις να τη χάσεις, παρά όταν είσαι σίγουρος πως δεν έχεις να πάθεις τίποτα. Αυτό το βαθύ αίσθημα της ζωής εμείς το νιώθουμε μιαν ακέρια νύχτα.

Κοντεύουμε στα ριζά. Φαίνονται κιόλας τα εχθρικά φυλάκια και μπορεί να μας παρακολουθούν. Ξέρουν τάχα για την κίνησή μας ή είναι ανύποπτοι; Αγνωστο.

- Για σταθείτε λίγο! Παραγγέλνει ο ταγματάρχης. Το τάγμα σταμάτησε. Ολοι καταλαβαίνουν ότι έφθασε η κρίσιμη στιγμή. Υπάρχουν ώρες και λεπτά που ο άνθρωπος όταν βρίσκεται μπροστά στο θάνατο ακόμα και φοβητσιάρης να είναι, όταν πιστεύει σε κάτι, γίνεται παλικάρι. Ξεχνάει το φόβο. Δεν τον αισθάνεται. Είναι πραγματικά ψέμα αυτό που λένε μερικοί πως γεννήθηκαν άφοβοι. Είναι ψέμα. Ολοι φοβούνται. Ολοι αγαπάνε τη ζωή τους. Και μονάχα η δύναμη της πίστης στο ιδανικό τούς κάνει άφοβους, παλικάρια. Κι όσο πιο τρανή είναι αυτή η δύναμη της πίστης στο ιδανικό, τόσο μεγαλύτερη γίνεται κι η αφοβία μπροστά στον κίνδυνο.

Περνάμε αθόρυβα στα εχθρικά φυλάκια. Αραγε να μη μας αντιλήφθηκε ο εχθρός ή να μας έστησε πουθενά παγίδα; Ομως άλλος δρόμος για μας δεν υπάρχει.

Μας χωρίζει απ' τη λευτεριά μια ξυλογέφυρα. Μονάχα μια μικρή γεφυρούλα, ένα ξεροποταμάκι που κατεβαίνει απ' τη Γράμμουστα και χύνεται στον Αλιάκμονα. Κι είναι ακριβώς στο στόμιο μιας μικρής κοιλαδίτσας. Δεξιά κι αριστερά είναι βραχώδη υψώματα που τα κατέχει ο εχθρός. Ο επίτροπος του τάγματος πάει με μια ομάδα για ανίχνευση.

Η γέφυρα ήταν αφύλαχτη και το τάγμα άρχισε να περνάει βιαστικά και να ρίχνεται απέναντι, έξω απ' τον κλοιό, στα λεύτερα λημέρια μας. Πόση ανακούφιση! Ξεφύγαμε επιτέλους!

Μα ξαφνικά στην οπισθοφυλακή της φάλαγγας ακούγονται φωνές.

- Τι είστε σεις ρε;

- Ρε, στο διάβολο, αντάρτες είναι. Δε βλέπεις; Βάρα στο σταυρό!

- Για σταθείτε ρε παιδιά, για πού πάτε; επιμένει η πρώτη φωνή.

Επεσαν ριπές. Υστερα θαρρείς κι ήταν σύνθημα αρχίσανε να μας βάζουν από παντού. Κι απ' τα γύρω υψώματα κι απ' το ποτάμι. Ηταν λοιπόν καλά στημένη η παγίδα. Ο εχθρός είχε νιώσει φαίνεται από νωρίς την κίνησή μας κι ήθελε να μας τσακίσει στην ποταμιά. Κίνησε ένα τάγμα απ' τον Αλιάκμονα μέσα στον ξεροπόταμο που κατέβαινε απ' τη Γράμμουσα για να πιάσει την ξυλογέφυρα στο στόμιο για να μην μπορούμε να ξεφύγουμε από πουθενά. Μα το τάγμα άργησε και δεν πρόφτασε. Κι έτσι οι μπροστοφυλακές του πέσανε στην ουρά της φάλαγγάς μας. Οι ανιχνευτές του εχθρού βγήκανε απ' τα πλευρά και κάποιος φασίστας άρπαξε ένα δικό μας απ' τον ώμο καθώς βάδιζε.

- Τι είστε σεις βρε; ρώτησε.

Ο δικός μας γύρισε σαστισμένος και σαν είδε ότι είναι μπουραντάς, του κοπάνησε την εφεδρική κάννη του οπλοπολυβόλου στο κεφάλι. Εκείνος σωριάστηκε ξερός. Τότε κάποιος άλλος φοβισμένος έριξε στον αέρα. Ετσι άρχισε η μάχη. Η διμοιρία μας, πιστή στη διαταγή που είχε πάρει, έπιασε γρήγορα θέσεις κι άρχισε να βάζει με όλα της τα όπλα.

- Το τμήμα να βαδίζει γρήγορα, πρόστασε ο ταγματάρχης.

Βιαστικά, τρέχοντας, πετώντας πες, πέρασαν απέναντι όξω απ' τον κλοιό οι 285 άντρες του τάγματος. Ξοπίσω τους φτάνει υπόκωφος ο αντίλαλος απ' τους πυροβολισμούς. Τα παλικάρια μας, οι 15 λεβέντες μας, πιστοί στον όρκο τους υπερασπίζουν και προστατεύουν την υποχώρηση των συντρόφων τους.

Μα όχι. Δεν τέλειωσαν όλα. Τι κι αν βγήκαμε απ' τον κλοιό; Αλλη εχθρική φάλαγγα έρχεται καταπόδι μας κι άλλη απ' τα δεξιά μας στο ρέμα που ανεβαίνει απ' τη Γράμμουστα στη Μαύρη Πέτρα. Κινητός κλοιός. Οταν είχε πια ξημερώσει κι ο ήλιος χτύπησε στις αντικρινές κορφές αντιληφθήκαμε τον κίνδυνο που μας απειλούσε. Κι είμαστε μια σταγόνα στον ωκεανό. Μια χούφτα ανάμεσα σε δυο εχθρικές φάλαγγες. Στο κύριο μέτωπο δε φτάσαμε ακόμα κι ούτε ξέρουμε πού είναι αυτή την ώρα.

- Προχωρείτε, όσο πιο γρήγορα μπορείτε, μετάδοσε απ' την κορυφή της φάλαγγας ο ταγματάρχης. Βιαστείτε να πιάσουμε πρώτοι τη Μαύρη Πέτρα κι από κει να τους χτυπήσουμε.

Ταχύναμε το βήμα. Οχι ταχύναμε, πετούσαμε. Πού υπολόγιζες κούραση; Να βγεις από τον κλοιό και να σε συντρίψουν εδώ μέρα μεσημέρι, ήταν προσβολή για όλους μας. Και για τους διοικητές και για τους μαχητές. Αρχισε πια αγώνας δρόμου ανάμεσα σε μας και στη φασιστική φάλαγγα που κινούνταν απ' τα δεξιά να μας κόψει το δρόμο. Ποιος θα προλάβαινε να πιάσει τη Μαύρη Πέτρα; Αν την έπιανε ο εχθρός ήμασταν πια χαμένοι. Αδικος όλος ο κόπος. Επρεπε να πεθάνουμε όλοι. Και θα πεθάνουμε χωρίς να ματώσουμε ούτε μύτη απ' τον εχθρό.

- Πιο γρήγορα, ακόμα πιο γρήγορα, σύντροφοι, φωνάζει ο διοικητής. Σφιχτείτε περισσότερο. Βιαστείτε!..

Τρέχουμε. Πλησιάζουμε, ζυγώνουμε. Κι αυτοί πλησιάζουν. Βαδίζουμε σχεδόν παράλληλα. Να, σε λίγο η κορυφή. Θα προλάβουμε; Λίγα μέτρα μάς μένουν. Μας κυριεύει η αγωνία. Είμαστε κατάκοποι απ' την ολονύχτια πορεία. Ο ιδρώτας τρέχει από παντού. Αγκομαχάμε σ' εκείνο το φοβερό ανήφορο. Ακόμα μια δρασκελιά. Ο εχθρός βλέπει που βιαζόμαστε. Και βιάζεται κι αυτός να προλάβει. Ακόμα ένα βήμα. Κουράγιο.

Επιτέλους! Φτάσαμε πρώτοι. Νάτος στην κορυφή ο ταγματάρχης δίνει κιόλας εντολές.

- Να ταχτούνε γρήγορα τα αυτόματα. Ο 9ος και ο 10ος λόχος. Ο 11ος να προχωρήσει και να πιάσει την από πίσω πλαγιά. Θάναι εφεδρεία.

Αστραπιαία κινήθηκαν όλοι κι έπιασαν τις θέσεις τους, έταξαν τα όπλα, όπλισαν και περίμεναν. Ο εχθρός σίμωσε.

- Φωτιά! διατάζει ο διοικητής.

Τα 18 οπλοπολυβόλα μας έριξαν καφτό μολύβι στη φάλαγγα που μας καταδίωκε. Δεκαοχτώ οργισμένες κάννες μίλησαν την τραχιά γλώσσα του θανάτου. Ο εχθρός σταμάτησε. Η φάλαγγα διαλύθηκε, κόπηκε. Αλλοι έπεσαν μπρούμυτα εκεί που ήταν κι άλλοι, έτρεξαν να κρυφτούν στις πέτρες.

- Φωτιά! φωτιά! ξαναφώναξε αγριεμένος ο ταγματάρχης. Γιομάτοι μίσος οι μαχητές μας άδειασαν τις ταινίες τους στα μούτρα, στα πλευρά, στις πλάτες των σαστισμένων μισθοφόρων.

Και πάλι ακούστηκε η γνώριμη φωνή του ομαδάρχη, του Αλέξη.

- Πήγανε για μαλλί και θα βγούνε κουρεμένοι, φώναξε θριαμβευτικά.

Το εχθρικό τμήμα ανασυντάχθηκε, έπιασε κανονικές θέσεις και μας βάζει. Και να πάνω απ' τα κεφάλια μας βουίζουν δαιμονισμένα δέκα αεροπλάνα.

- Πιάστε καλύτερες θέσεις, θα μας βομβαρδίσουν, φωνάζει ο ταγματάρχης κι η φωνή του πνίγηκε στον κρότο των εκρήξεων.

Τ' αμερικάνικα βομβαρδιστικά αδειάζουν βιαστικά κατά δεσμίδες το φορτίο τους. Μας τύλιξε ο καπνός απ' τις εκρήξεις. Το εχθρικό τμήμα νόμισε πως τ' αεροπλάνα μάς ξεθεμέλιωσαν και ξεκινάει για επίθεση. Τους αφήσαμε να προχωρήσουν. Ερχονται ίσια για τις θέσεις μας. Ανοίγουν τις ξιφολόγχες τους και ετοιμάζονται για έφοδο.

- Φωτιά! φτάνει το πρόσταγμα του ταγματάρχη μας.

Τα οπλοπολυβόλα μας κελάηδησαν ξανά και μαζί τους κελάηδησαν κι οι άνθρωποι που τα δούλευαν.

- Πίσω παλιοτόμαρα, δε θα περάσετε από δω, φώναζαν έξαλλοι από ενθουσιασμό οι μαχητές.

- Πίσω!

- Πίσω πουλημένοι, εμείς υπερασπίζουμε την πατρίδα μας, είμαστε παιδιά του λαού.

Το πρώτο κύμα υποχώρησε. Ερχεται το δεύτερο. Κι εκείνο γυρίζει άταχτα. Τρίτο κύμα. Τσακίζεται πανικόβλητο στον κατήφορο. Η πλαγιά γιόμισε με εχθρικά κουφάρια.

Ο εχθρός όμως δεν παρατήθηκε απ' το σχέδιό του. Σταματάει τις επιθέσεις κι αρχίζει άγριο βομβαρδισμό με πυροβολικό και αεροπορία. Οι οβίδες σκάνε με πάταγο πάνω στις πέτρες και τις κομματιάζουν. Ξεθεμελιώνεται ο τόπος. Ενας πολυβολητής μας πούχε βγει έξω απ' το πολυβολείο τινάχτηκε στον αέρα. Δε βρήκαμε ούτε κομμάτι. Μας ζώνουν απ' ολόγυρα οι φλόγες. Κόλαση φωτιάς, που μας αγκαλιάζει ασφυχτικά. Θα νόμιζε κανείς πως εκεί δεν έμεινε πια ούτε ψυχή. Κι όμως το τάγμα ήταν ζωντανό και καρτερούσε.

Ξεκίνησαν ολόκληρα κύματα για επίθεση οι μπουραντάδες. Μα κι αυτή η επίθεση πνίγεται. Βάφονται οι πέτρες και το χώμα από αίμα. Αίμα ποτάμι. Πρώτο κύμα. Το αποκρούουμε μόνο με δυό-τρεις μπαταριές. Δεύτερο κύμα, πλησιάζει. Το ανατρέπουμε. Τρίτο κύμα έρχεται πιο κοντά στις θέσεις μας πατώντας πάνω στα κουφάρια των συναδέλφων τους. Κι αυτοί γυρίζουν τις πλάτες μπροστά στο καφτό μολύβι των όπλων μας. Τέταρτο κύμα ανεβαίνει τώρα. Και ξαφνικά το τραγούδι μας ανάβει από πέρα ως πέρα, οι ριπές δυναμώνουν, το τάγμα μας ακλόνητο κρατάει τις θέσεις τους. Το τέταρτο κύμα προχωρεί. Ο ταγματάρχης μας ειδοποιεί το λοχαγό της εφεδρείας, να στείλει μια διμοιρία απ' τ' αριστερά να επιτεθεί για να διευκολύνει την άμυνα του τάγματος. Οι μοναρχοφασίστες έρχονται όρθιοι. Τους ξεχωρίζουμε καλά. Παιδιά αμούστακα με αρυτίδωτα πρόσωπα, λιοκαμένα. Παιδιά του λαού. Γιατί να σφάζονται άδικα;

Απ' τον 9ο λόχο ακούστηκε μια κραυγή:

- Αδερφέ Γιάννη, πού πας; Σου μιλάει ο αδερφός σου ο Γρηγόρης Φίνος. Κάποιος κοντοστάθηκε, απ' το τέταρτο κύμα, μόλις άκουσε τη φωνή, μα οι άλλοι τούδοσαν μια σπρωξιά να προχωρήσει.

- Στάσου αδερφέ! επανέλαβε η ίδια φωνή. Πού πας; Τον αδερφό σου θα σκοτώσεις;

Πάλι κοντοστάθηκε ο φαντάρος απ' το τέταρτο κύμα. Κοντοστάθηκε όλο το τμήμα κι αφουγκράστηκε.

- Σας μιλάμε με το καλό. Θέλετε να ζήσουμε ειρηνικά, ήσυχα, χαρούμενα; ελάτε ν' αδερφωθούμε. Δε θέλετε; Θα μιλήσουν τα όπλα μας.

Κάποιος αξιωματικός που βάδιζε από πίσω, με το πιστόλι στα χέρια, σαν είδε που κοντοστάθηκε το τμήμα έβαλε τις βρισιές.

- Γαϊδούρια. Ενα άλμα ακόμα και τους πήραμε τους κατσαπλιάδες. Τι στέκεστε σα χαζοί; Εμπρός, εμπρός. Επίθεση. Εμπρός, έφοδο, αέρααα... και πυροβόλησε δυό-τρεις φορές στον αέρα με το πιστόλι του.

Μα τους υποδεχόμαστε με καφτό μολύβι. Αποδεκατίζεται ο εχθρός κι αναγκάζεται να γυρίσει πίσω. Τότε μπαίνει στη μάχη η διμοιρία που πήγε απ' τα πλάγια και τους σακατεύει. Τρομαγμένοι, όσοι μπορούνε να ξεφύγουν τρέχουνε για τη Γράμμουστα. Κανένας δεν μπορεί να τους συγκρατήσει.

Ξαπλώσαμε προσωρινά στις θέσεις μας. Τεντώσαμε τα πόδια που είχαν μουδιάσει. Σίγησαν πια όλα τα όπλα. Ο ήλιος ανέβηκε μεσούρανα και καίει τρομερά. Ούτε δέντρα, ούτε τίποτα. Μα δεν πρόκειται να μείνουμε εδώ. Θα τραβήξουμε για το κύριο μέτωπο. Το τμήμα πήρε με τον ασύρματο αποστολή, μα περιμένουμε να ξεκουραστούμε λιγάκι και να μάθουμε για τη διμοιρία της οπισθοφυλακής. Τι νάγιναν τάχα οι 15 διαλεχτοί λεβέντες που στάθηκαν να υποστηρίξουν την σύμπτυξή μας;

Το παρατηρητήριό μας ξεχώρισε μπροστά στο Σούφλιακα έναν άνθρωπο που βαδίζει με προφύλαξη.

Πότε σκύβει, πότε τρέχει, πότε κάνει άλματα. Σε μας έρχεται, οπωσδήποτε. Αναφέρνουν στο διοικητή κι έρχεται ο ίδιος στο παρατηρητήριο. Απ' τις θέσεις τους οι μαχητές κι αυτοί παρακολουθάνε τον άνθρωπο. Τώρα ξεχωρίζει καλά, αντάρτης είναι. Σιμώνει στη χαράδρα. Κάνει μια τούμπα και κατρακυλάει ως το χείλος. Υστερα σηκώνεται, διορθώνει τα ρούχα του και περνάει τρεχάτος τη χαραδρίτσα που βγαίνει στη Μαύρη Πέτρα. Τον χάσαμε, δε φαίνεται.

- Να πάει μια ομάδα προς τη χαράδρα για να τον πάρει, λέει ο επίτροπος.

Σε λίγα λεπτά γυρίζουν όλοι, φέρνοντας σχεδόν πιασμένο στα χέρια το Λαοκράτη, ένα απ' τους 15 μαχητές. Εξαντλημένος απ' την κούραση έπεσε χάμω.

- Νερό, νερό σύντροφοι και μετά θα σας πως τι έγινε με μας.

Του δόσαμε νερό και ρούφηξε αχόρταγα ένα παγούρι. Υστερα άρχισε:

«Οπως βαδίζαμε για τη γέφυρα πέσαμε πάνω στο εχθρικό τάγμα που κινούνταν πάνω στον άξονα του ξεροπόταμου. Πιαστήκαμε στα χέρια. Στην αρχή δεν καταλαβαίναμε για τι πρόκειται. Ακούσαμε μόνο τη φωνή του Κυριακάκη.

- Τραβηχτείτε πιο πίσω όλοι.

Υπακούσαμε. Εκείνος με σβελτάδα όρισε τις θέσεις για κάθε οπλοπολυβόλο κι έδοσε το σύνθημα να βάλουν. Στη μια άκρη ο επίτροπος της διμοιρίας, στην άλλη ο επίτροπος του λόχου και στη μέση ο Κυριακάκης διεύθυνε άφοβος τη μάχη. Στην αρχή μας βάλανε από παντού. Κι από μπροστά, κι απ' τα πλευρά, κι απ' τα νώτα που ήταν τα εχθρικά φυλάκια. Το μέρος ήταν επισημασμένο. Εμείς όμως τη μάχη τη δίναμε με το εχθρικό τάγμα που ερχόταν απ' τον Αλιάκμονα. Οι άλλοι έμειναν ακίνητοι στα υψώματα κι από κει έβαζαν. Κι ούτε είχαν σχέδιο να κατεβούν. Οσο ήταν σκοτάδι χτυπούσαμε κι εμείς κι αυτοί σχεδόν στα κουτουρού. Μόλις άρχισε να φέγγει σιγά - σιγά διακρίναμε τον εχθρό και βάλαμε πετυχημένα. Κι αυτός επισήμανε τις θέσεις μας και μας χτυπούσε αλύπητα. Οχι μόνο με οπλοπολυβόλα και πολυβόλα αλλά και με όλμους. Κάποια στιγμή τα πυρά τους αραίωσαν. Αραίωσαν και σταμάτησαν. Σχεδιάζαμε ν' αρχίσουμε ένας - ένας ν' αποσυρόμαστε, υπήρχε μια μικρή δίοδος, μα πάνω στα σχέδιά μας έπεσαν σαν βροχή οι εχθρικές σφαίρες και τα βλήματα. Ενας σύντροφος μας σκοτώθηκε. Σε λίγο ο επίτροπος του λόχου ο Πομάκης τραυματίζεται θανάσιμα. Εκεί που έκανε να σηκωθεί για να πυροβολήσει τον πήρε μια ριπή στο στήθος και μια στα πόδια και τάσπασε. Δε μπορούσε να κινηθεί ούτε βήμα. Δάγκανε τα χέρια του απ' τους πόνους κι έβαζε. Δεν παράτησε το αυτόματό του. Σαν είδε ότι οι δυνάμεις τον εγκαταλείπουν, το αίμα δε σταματάει, ειδοποίησε το διμοιρίτη να πάει εκεί κοντά του. Τον αγκάλιασε και τον φίλησε στο μέτωπο.

Ο Σταύρος άπλωσε το χέρι του στην τσέπη του χιτώνιου και τράβηξε αργά ένα χαρτί κόκκινο που είχε βαφεί και κολήσει στο αίμα του. Τόφερε στο στόμα και το φίλησε. Ηταν το κομματικό του βιβλιάριο.

- Να! είπε στο Χρήστο Κυριακάκη. Να το κρατήσεις και να το στείλεις στο κόμμα. Κοίταξε μη χαθεί, ακούς; τούπιασε και με τις δυό παλάμες το κεφάλι.

- Ναι, φεύγω! είπε ο Κυριακάκης.

Εσκυψε, τον φίλησε κι εκείνος στο μέτωπο και τράβηξε για τη θέση του. Τα πυρά πύκνωσαν από παντού. Δεν υπάρχει σωτηρία. Δεκαπέντε άντρες ενάντια σε τάγματα πώς να τα βγάλουν πέρα; Αν ήταν στη θέση μας ο αντίπαλος δε θα κρατούσε ούτε λίγα λεπτά κι εμείς τον κρατάμε δυό ώρες και δε μπορεί να μας πιάσει. Κι άλλος δικός μας σκοτώνεται. Απομένουμε 13 άντρες. Οι στιγμές γίνονται πια κρίσιμες. Ελπίδα σωτηρίας δεν υπάρχει, μας έχουν αγκιστρώσει για καλά.

- Χτυπάτε παιδιά συνέχεια, λέει ο διμοιρίτης. Υστερα με φωνάζει να πάω κοντά του.

- Ακου Λαοκράτη, λέει. Θα πάρεις μια πολύ σοβαρή αποστολή. Τι λες; Το λεν τα κότσια σου;

- Ν' ακούσω.

- Πριν ν' ακούσεις πες μου είσαι αποφασισμένος;

- Χωρίς συζήτηση.

- Λοιπόν, εμείς θα πεθάνουμε εδώ όλοι. Να παραδοθούμε δεν πρόκειται. Να αποσυρθούμε είναι αργά, δε μπορούμε από πουθενά κι ο εχθρός μας κρατάει κυκλωμένους. Εσύ όμως θ' αναλάβεις την υποχρέωση να πας και να βρεις οπωσδήποτε το τάγμα μας. Πρέπει να δόσεις τα κομματικά βιβλιάρια ολονών. Τι λες;

- Θα πάω.

- Πέρνα λοιπόν απ' όλους τους συντρόφους της διμοιρίας και πες τους «Εντολή του διμοιρίτη να μου δόσεις το κομματικό βιβλιάριο». Οποιος σου πει τίποτα εδώ θάμαι. Υστερα να περάσεις απ' τους δυό συντρόφους μας πού σκοτώθηκαν και να πάρεις κι απ' αυτούς τα βιβλιάρια. Σύμφωνοι;

- Σύμφωνοι, απάντησα κι έφυγα.

Γρήγορα - γρήγορα πέρασα απ' όλους. Δεν έφερε κανένας αντίρηση. Στα πρόσωπά τους έβλεπα ζωγραφισμένη την απόφαση να πολεμήσουν ως το τέλος. Γύρισα ξανά στο διμοιρίτη.

- Εντάξει;

- Εντάξει.

- Πάρε τώρα το δικό μου και του επίτροπου. Να τους πεις ότι πεθαίνουμε για να γλυτώσουμε το τάγμα. Δεν παραπονιόμαστε. Είμαστε περήφανοι. Ας μη λυπηθούν οι σύντροφοί μας. Ας δόσουν ακόμα ένα απλό όρκο πως θα εκδικηθούν το χαμό μας και θα ολοκληρώσουν το έργο για το οποίο δίνουμε εμείς τη ζωή μας. Ορκίσου μου κι εσύ ότι θα τούς βρεις με κάθε τρόπο.

- Σου ορκίζομαι, στην επανάστασή μας.

- Ακου Λαοκράτη. Πες στη Γιαννιώ να μη με περιμένει. Την αγαπούσα, μα βλέπεις... Η αγάπη μας καίγεται στις φλόγες του πολέμου για ν' αναστηθεί στον κόσμο μια καινούργια, μεγάλη αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους. Να μην κλάψει. Ούτε να πονέσει για μένα. Θα της πεις;

- Ναι!

- Κόλα το λοιπόν. Γειά χαρά κι ώρα καλή. Καλή λευτεριά. Μ' αγκάλιασε, με φίλησε στο μέτωπο κι ύστερα μούδειξε το δρόμο και γύρισε μπροστά. Εκανε δυό τρία βήματα και πάλι με σταμάτησε.

- Ε, Λαοκράτη, να πεις στον επίτροπο του τάγματος πούναι πατριώτης μου ότι του ζητάω μια χάρη: Να προσέχει τη Γιαννιώ. Και κάτι ακόμα. Να πάει να βρει τη μάνα μου, σαν θα κατεβείτε στην πόλη, και να μαλακώσει τον πόνο της. Το ζητάω πες του σα χάρη. Να μην το λησμονήσει. Ακούς;

- Μείνε ήσυχος.

- Και να την προστατέψει αυτή και τ' αδερφάκια μου που είναι μικρά.

- Καλά, καλά, είπα και άθελα στα μάτια μου κυλούσαν δάκρυα. Ηταν για το χαμό των συντρόφων μου που δε θα τους ξανάβλεπα ή για την λεβεντιά και την αντρεία τους;

Σιγά - σιγά σύρθηκα με προφύλαξη. Κανένας δε με πρόσεχε. Ο εχθρός ήταν απασχολημένος με τη διμοιρία μας. Ρίχτηκα απέναντι απαρατήρητος. Ξέφυγα τον κίνδυνο. Μα δε μούκανε καρδιά να φύγω. Ηθελα να δω τι θ' απογίνει η διμοιρία.

Ο εχθρός χτυπάει λυσσασμένα από παντού.

- Παραδοθείτε ρε, τι περιμένετε; Ο Γράμμος έπεσε. Εσείς θα τον κρατείστε, μια χούφτα;

- Ο Γράμμος δεν έπεσε, ούτε πέφτει ποτέ, απαντούσε ο Κυριακάκης. Είναι άπαρτος απ' την καρδιά του κάθε μαχητή μας.

Πλησιάζουν στις θέσεις των δικών μας. Ενα οπλοπολυβόλο μας σίγησε. Σκοτώθηκε ο σκοπευτής κι ο γεμιστής. Τ' αρπάζουν άλλοι και ξανακελαϊδάει. Σφαίρες, ριπές, βλήματα χαλασμός. Οι δικοί μας πνίγονταν μέσα στον καπνό. Εμειναν πια εννιά κι ο διμοιρίτης δέκα. Χωρίς ακροβολιστές. Από δυό κρατούσαν ένα οπλοπολυβόλο κι ο τρίτος τους κάλυπτε. Ανάβει ο τόπος. Ανάβουν τα οπλοπολυβόλα. Μια ριπή γκρεμίζει κι άλλον σκοπευτή. Αλλος αδράχνει τ' οπλοπολυβόλο και βάζει με πιότερη λύσσα. Οι όλμοι σκάζουν κοντά τους, μέσα στα πόδια τους. Ενα βλήμα ανατίναξε άλλους δυό άντρες κι έκανε κομμάτια και το οπλοπολυβόλο τους. Στενεύει η διάταξη. Στενεύει γύρω τους κι ο κλοιός. Πόσο απόμειναν αλήθεια; Εξι άντρες κι ο διμοιρίτης εφτά.

- Αφήστε τα οπλοπολυβόλα, φωνάζει ο Κυριακάκης. Πάρτε χειροβομβίδες και πάντζερ.

Ο εχθρός σφίγγει γύρω τους τη θηλιά. Και τα 7 παλικάρια μάχονται σα γίγαντες. Πετάνε χειροβομβίδες και πάντζερ στα 30 μέτρα πια. Τόσο ζύγωσε ο εχθρός. Ενα άλμα αν κάνει τους πιάνει ζωντανούς. Ομως ένα λεφούσι ολόκληρο φοβάται να κάνει άλμα μπροστά στους 7 λεβέντες, που δεν ξεριζώνονταν απ' τη γη.

Μουγγρίζει απ' το βουητό των πάντζερ όλη η λαγκαδιά και τα γύρω φαράγγια.

Για μια στιγμή ο εχθρός υποχωρεί μερικά μέτρα.

- Πίσω! φωνάζουν μ' ένα στόμα και τα 7 παλικάρια μας.

Μα πάλι αρχίζει ο βομβαρδισμός και τα εχθρικά πολυβόλα. Κι άλλος πέφτει νεκρός. Ο σύντροφός του πάει να τον κοιτάξει και τραυματίζεται κι εκείνος σοβαρά.

- Στο ψαχνό! φωτιά! φωνάζει ο διμοιρίτης.

Φωτιά και φωτιά με τις χειροβομβίδες. Αλλο τίποτα πια δε μένει. Ο εχθρός τους πλησιάζει. Αλλος ένας δικός μας σκοτώνεται. Οι γραμμές πια αραίωσαν. Τα πυρά λιγόστεψαν. Τέσσερες έμειναν κι ένας ο διμοιρίτης πέντε.

- Εμπρός γα επίθεση φωνάζει ο διμοιρίτης με δύναμη για να τον ακούσει κι ο εχθρός.

- Εμπρός!... Για το κόμμα, για το λαό μας. Απάνω τους! Απάνω τους!

Και οι πέντε εκείνοι μαχητές, αψηφώντας τα πάντα, ρίχτηκαν μ' ορμή πάνω στον εχθρό που προχωρούσε να τους πιάσει ζωντανούς. Καθένας θ' απορεί. Πέντε μαχητές σε επίθεση ενάντια σε τόσο εχθρό; Απίστευτο. Κι όμως έτσι ήταν.

Οι φαντάροι σαστισμένοι υποχωρούν κάμποσα μέτρα βλαστημώντας φοβισμένοι μπροστά σ' αυτή την αποκοτιά. Αλλος ένας σύντροφός μας έπεσε στην επίθεση. Οι φαντάροι σταματάνε λίγα λεπτά και ξαναρχίζουν να πλησιάζουν βάζοντας και βλαστημώντας. Τραυματίζονται ακόμα δυό σύντροφοί μας κι ο διμοιρίτης, ο Χρήστος, θανάσιμα.

- Αγάντα, σύντροφοι, φωνάζει το παλικάρι. Δε θα παραδόσουμε ζωντανοί το πόστο μας.

- Φτάνει ρε, τούς φωνάζουν από γύρω οι φαντάροι. Παραδοθείτε. Πού θα πάτε τώρα;

- Ελάτε να μας πιάσετε καθάρματα. Γιατί δεν έρχεστε;

Τα πυρά των δικών μας σίγησαν, απότομα. Ολοι πέθαναν. Οι φαντάροι τρέχουν να βρούνε τα πτώματά τους. Μα έτσι ξαφνικά στο κεφάλι τους σκάζουν ξανά δυό πάντζερ και ξανά κροταλίζει ένα οπλοπολυβόλο. Στοίχειωσαν οι άνθρωποι σ' εκείνο το κομματάκι της γης. Εγιναν φαντάσματα. Πάλι υποχωρούν οι φαντάροι. Τρέμουν να πλησιάσουν. Κανένας πια απ' τους δικούς μας δε φαίνεται να σαλεύει. Μα σε μια στιγμή κάποιος σέρνεται. Είν' ο διμοιρίτης. Μόνο αυτός απόμεινε ζωντανός. Οχι ζωντανός. Είναι βαριά τραυματισμένος. Κρατάει το πιστόλι στα χέρια του και περιμένει. Πονάει μα πνίγει τον πόνο.

Εφτασαν κοντά του. Βαδίζουν με προφύλαξη κοιτώντας ολόγυρα. Με εφόπλου λόγχη προχωράει ο πρώτος κι άλλοι από πίσω αραιωμένοι.

Ο διμοιρίτης, όπως ήταν ξαπλωμένος, έγειρε απ' την άλλη μεριά και με τα δόντια τράβηξε τον κρίκο της χειροβομβίδας. Ανασηκώθηκε λίγο και μ' όση δύναμη του απόμεινε τη σφεντόνισε στους τρομαγμένους φαντάρους. Υστερα ανασηκώθηκε στους αγκώνες του. Εριξε ολόγυρα μια ματιά στη φύση, στα βουνά, στα δέντρα και στα έλατα. Κι άφησε τη στερνή παραγγελιά του αγωνιστή: "Δε σας πρόδοσα σύντροφοι. Εκανα το χρέος μου. Κάντε κι εσείς το δικό σας". Μια ριπή ήρθε ξαφνικά από αντίκρυ κι έβαλε τέρμα στη ζωή του παλικαριού.

Να τι έγινε η διμοιρία μας, είπε τελειώνοντας ο Λαοκράτης και τα μάτια του βούρκωσαν».

Υστερα έβγαλε απ' τον κόρφο του 15 κόκκινα χαρτάκια, 15 βιβλιάρια τιμής που ποτίστηκαν και βάφηκαν με το αίμα των παλικαριών. Και άρχισε να διαβάζει ένα - ένα τα ονόματα:

1) Πομάκης Σταύρος

2) Κυριακάκης Χρήστος

3) Δάσιος Χρήστος

4) Αραμπατζής...

- Τάγμα προοσοο χή! - φωνάζει με συγκίνηση ο ταγματάρχης.

Ολοι σηκώνονται όρθιοι.

- Ενός λεπτού σιγή. Για τους ήρωες συντρόφους μας που πέσανε στον αθάνατο Γράμμο: Για το λαό, για την τιμή της πατρίδας, για το Κόμμα μας.

Τσιμουδιά. Ούτε ψίθυρος. Ακούγονται οι ανάσες μονάχα και τα στήθια ανεβοκατεβαίνουν γρήγορα. Τρία οπλοπολυβόλα μας βάζουν από τρεις ριπές.

- Γειά σας, σύντροφοι. Θα κρατήσουμε τον όρκο μας ως το τέλος, μπόρεσε μόνο να προφέρει ο επίτροπος του τάγματος και τα δάκρυα αυλάκωσαν τα ρυτιδωμένα μάγουλά του.

- Εκδίκηση! ακούστηκε μια βροντερή κραυγή από δεκάδες στόματα κι αντιλάλησε στις πλαγιές. Ορκιζόμαστε στα κομματικά μας βιβλιάρια!...

Ιούνης 1950-Γενάρης 1954.

Αυτές οι φράσεις, συνήθως λέγονται από συνανθρώπους μας απελπισμένους, θύματα μιας θεομηνίας, μιας φυσικής καταστροφής ή ακόμα καταστάσεων που βαραίνουν στη ζωή των εργαζομένων και των λαϊκών στρωμάτων, όπως η εκτίναξη της ανεργίας, της φτώχειας. Το σκηνικό είναι πολύ γνωστό και τηλεοπτικά οικείο. Αυτό το αίσθημα δυσφορίας, αυτή η αγανάκτηση, η αίσθηση της εγκατάλειψης βασίζεται σε μια αντίληψη πολύ διαδομένη, εμπεδωμένη μέσα σε βάθος δεκαετιών. Αυτή η αντίληψη αντιμετωπίζει το κράτος, τους μηχανισμούς και τους θεσμούς του ως έναν οργανισμό στην υπηρεσία του συνόλου, του κοινού καλού, στην υπηρεσία όλων, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη και θέση. Δηλαδή, λίγο πολύ το συμπέρασμα περί ανυπαρξίας του κράτους προκύπτει από το γεγονός ότι βλέπουμε το κράτος να μη λειτουργεί με τον τρόπο που εμείς θα θέλαμε ή εμείς φανταζόμαστε ή εμείς πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να λειτουργεί. (...)

Η αλήθεια, βεβαίως, είναι ότι ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν υπήρξε κράτος «ουδέτερο», που να τους υπηρετεί όλους. Υπήρξε κράτος των δουλοκτητών, κράτος των φεουδαρχών και σήμερα κράτος των καπιταλιστών, κράτος που περιφρουρεί τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, του κεφαλαίου.

Αυτό λοιπόν το «γενικό καλό» καλείται να υπηρετήσει το κράτος. (...)

Είναι αλήθεια αναποτελεσματικό το σημερινό κράτος; (...)

Το κράτος δεν φαίνεται και πολύ αναποτελεσματικό όταν αντιμετωπίζει τις εργατικές - λαϊκές κινητοποιήσεις με την καταστολή και τις δικαστικές διώξεις, με την κήρυξη παράνομων απεργιών. (...)

Το κράτος δεν φαίνεται αναποτελεσματικό όταν παίρνει διάφορα μέτρα ενίσχυσης των επιχειρηματικών ομίλων. (...) Οταν κόβει συντάξεις, τσακίζει μισθούς, νομοθετεί την εργασιακή ζούγκλα. (...)

Το κράτος επίσης δεν φαίνεται αδύναμο όταν συμμετέχει σε ιμπεριαλιστικά πολεμικά σχέδια, όταν στηρίζει και διευκολύνει ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στην περιοχή. (...)

Οι περισσότερες παρεμβάσεις του κράτους υπέρ των μονοπωλίων αποτελούν και τη βαθύτερη αιτία για μικρά ή μεγάλα «εγκλήματα» σε βάρος των εργαζομένων. Δηλαδή, το γεγονός ότι το κράτος κάνει αποτελεσματικά τη δουλειά του προς όφελος της κοινωνικής μειοψηφίας είναι και αιτία για το γεγονός ότι μοιάζει αναποτελεσματικό και ανίκανο όσον αφορά τα συμφέροντα και τις ανάγκες των εργατικών - λαϊκών στρωμάτων.

Δεν μπορεί, από τη μια, να νομοθετείς και να διαμορφώνεις χωροταξικό σχέδιο με κριτήριο ότι η γη είναι εμπόρευμα, να ανοίγεις το δρόμο για αλλαγές χρήσης γης, να ανοίγεις την όρεξη σε επιχειρηματικά σχέδια σε φιλέτα γης και μετά να λες και να αναρωτιέσαι ποιος οπλίζει τους επίδοξους εμπρηστές. (...)

Δεν μπορεί να μειώνεις διαρκώς δαπάνες για την πυροπροστασία, ιεραρχώντας άλλες προτεραιότητες, πιο αποδοτικές για το κεφάλαιο (...) και να αναρωτιέσαι γιατί η Πυροσβεστική δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει το πύρινο μέτωπο.

Δεν μπορεί να μην ιεραρχείς έργα προστασίας του λαού (...) και μετά να απορείς γιατί κάθε που βρέχει πνίγονται λαϊκά νοικοκυριά και κάθε που κάνει ζέστη καίγονται σε πυρκαγιές.

Ετσι, λοιπόν, αυτό που τους μένει είναι η «πολιτική διαχείριση» του ζητήματος. Πώς δηλαδή η οργή, η αγανάκτηση, η διαμαρτυρία θα μείνουν εντός πλαισίου, θα προσανατολιστούν στην «ανικανότητα» θεσμών, προσώπων, μηχανισμών, στην ανευθυνότητα υπουργών, θα χρεωθούν στη μια ή στην άλλη πολιτική δύναμη... Αλλά ποτέ μα ποτέ στον ταξικό χαρακτήρα του κράτους. Ποτέ μα ποτέ στον ταξικό χαρακτήρα των κυβερνήσεων και των κομμάτων που βρίσκονται στη διακυβέρνηση.

Εκπαιδεύουν μακρόχρονα τους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα, τη νεολαία ιδιαίτερα, να συνηθίζουν να διαλέγουν ποιο δικαίωμα θα χάσουν, ποια ανάγκη θα θυσιάζουν, πολύ απλά γιατί τα δικαιώματα και οι λαϊκές ανάγκες βρίσκονται στο περιθώριο.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ένας εκσυγχρονισμός του αστικού κράτους, με όποιο πρόσημο και αν αυτός γίνει, αριστερός, σοσιαλδημοκρατικός ή φιλελεύθερος, αφορά την ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς του ως προς τα ζητούμενα του κεφαλαίου και όχι βεβαίως ως προς την αλλαγή του χαρακτήρα του προσανατολισμού του.

Το κράτος, οι θεσμοί και οι μηχανισμοί του δεν εκδημοκρατίζονται, ούτε γίνονται φιλολαϊκοί εξαιτίας μιας αλλαγής στη σύνθεση της κυβέρνησης ή της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας.

Αλλωστε, όλοι επισημαίνουν ότι η εναλλαγή κυβερνήσεων δεν πρέπει να θίξει τη «συνέχεια του κράτους». Οσοι είχαν μάλιστα αμφιβολίες για κάτι τέτοιο και αυταπάτες, ήρθε η 4χρονη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να διαλύσει κάθε αμφιβολία. Οχι μόνο δεν διαταράχθηκε η «συνέχεια του κράτους», αλλά μπορούμε να πούμε ότι ενισχύθηκαν πολιτικές που υποτίθεται πως ο ΣΥΡΙΖΑ ως αντιπολίτευση αμφισβητούσε και μάλιστα έντονα. Πολύ απλά γιατί, όπως είχαν σημειώσει εκπρόσωποι του κεφαλαίου και πρώτα απ' όλα του ΣΕΒ, η οικονομία έχει τη δική της λογική, οι κυβερνητικές πολιτικές είναι που προσαρμόζονται στα θέλω και τις ανάγκες της οικονομίας (βλέπε της καπιταλιστικής οικονομίας) και όχι το ανάποδο. Ετσι λοιπόν διασφαλίζεται και η συνέχεια του κράτους. Πολύ περισσότερο που μια σειρά μηχανισμών του είναι ανεπίδραστοι από την κυβερνητική εναλλαγή και μάλιστα οι εκσυγχρονισμοί που διακηρύσσουν διάφοροι αποσκοπούν να τους κάνουν ακόμα περισσότερο ανεπίδραστους από εκλογικές αναμετρήσεις και εναλλαγές κυβερνήσεων. (...)

Το δίλημμα λοιπόν που προβάλλει δεν είναι «αποτελεσματικό ή αναποτελεσματικό κράτος», αλλά «κράτος για ποιον;», για τους επιχειρηματικούς ομίλους ή για τη λαϊκή πλειοψηφία;

Το ερώτημα είναι: Υπάρχει κράτος που μπορεί να βγάλει τις εργατικές - λαϊκές ανάγκες από το περιθώριο, να τις βάλει στο προσκήνιο;

Ναι, υπάρχει, έχει ήδη υπάρξει στο παρελθόν...

Ενα κράτος που δεν θα έχει στόχο τη στήριξη των κερδών των επιχειρήσεων, αλλά την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, μια οικονομία που δεν θα κυβερνάται από το καπιταλιστικό κέρδος, αλλά θα στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία, όπου η γη θα είναι λαϊκή περιουσία και δεν θα υπάρχουν «δημοσιονομικοί κόφτες», προσαρμοσμένοι στις ανάγκες του κεφαλαίου. Ενα τέτοιο κράτος, σε μια τέτοια οικονομία, μπορεί να σχεδιάσει κεντρικά και αποτελεσματικά τα ζητήματα προστασίας του πληθυσμού, να τον εκπαιδεύσει και να τον προετοιμάσει για τέτοιες έκτακτες καταστάσεις.

Ενα κράτος όπου κουμάντο δεν θα κάνουν οι καπιταλιστές, τα κόμματα και οι κυβερνήσεις τους, αλλά ο οργανωμένος λαός, οι εργαζόμενοι και οι κοινωνικοί τους σύμμαχοι.

Και αν πριν από 100 χρόνια στο έδαφος της συγκριτικά με άλλα κράτη καθυστερημένης Ρωσίας ξεκίνησε μια μακρά πορεία με τους εργαζόμενους, τους αγρότες, τα λαϊκά στρώματα να βρίσκονται στο τιμόνι της χώρας, να έχουν την εξουσία και να προσπαθούν να ελέγξουν την παραγωγή, τον πλούτο που παράγεται στην υπηρεσία των λαϊκών αναγκών, να αρχίζουν την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες... Σήμερα οι δυνατότητες για ένα τέτοιο βήμα μπροστά στην ανθρωπότητα είναι πολλαπλάσιες.

Αντικειμενικά έρχονται ορισμένες στιγμές που οι μάσκες πέφτουν, που αποκαλύπτεται ο πραγματικός χαρακτήρας του κράτους, με ποιους είναι, ποιους υπηρετεί. Ερχονται γεγονότα, που το κράτος δυσκολεύεται να διαχειριστεί κρίσεις, που στη μεγάλη καταστροφή αφήνει το λαό στο έλεος των φυσικών φαινομένων, στην οικονομική κρίση στο έλεος της οικονομικής καταστροφής, στην πολεμική ήττα στο έλεος των εχθρών. (...)

Σε τέτοιες συνθήκες είναι κρίσιμο ζήτημα το εργατικό - λαϊκό κίνημα να βάλει τη σφραγίδα του στις εξελίξεις, να πρωτοστατήσει στην εργατική - λαϊκή οργάνωση, στην αλληλεγγύη, αλλά ταυτόχρονα και στη διεκδίκηση, στη διαμόρφωση οργάνων πάλης που ουσιαστικά θα πάρουν στα χέρια τους την ευθύνη. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες θα πρέπει οι διεκδικήσεις επιβίωσης να συνδεθούν με την πάλη για τις σύγχρονες εργατικές - λαϊκές ανάγκες και με τις προϋποθέσεις που μπορούν αυτές να ικανοποιηθούν. Τότε είναι που τίθεται στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα: Ποια εξουσία μπορεί να απαντήσει σε αυτά τα ζητήματα, μπορεί να βάλει τέλος στις αιτίες της κρίσης και της καταστροφής.

Και το σίγουρο είναι ότι μόνο μια εργατική - λαϊκή εξουσία, που θα αφαιρέσει την ιδιοκτησία από τους επιχειρηματικούς ομίλους και θα την κάνει κοινωνική λαϊκή περιουσία, θα πάρει στα χέρια της τον πλούτο που παράγεται, θα βγάλει από τη μέση το κίνητρο του καπιταλιστικού κέρδους, μια τέτοια εξουσία μπορεί να δώσει απάντηση στα φλέγοντα εργατικά - λαϊκά ζητήματα και να βγάλει στο προσκήνιο τις εργατικές - λαϊκές ανάγκες.

Σήμερα όμως δεν καθόμαστε με σταυρωμένα τα χέρια, δεν έχουμε στάση αναμονής. Είναι σήμερα αναγκαίο να διαμορφωθεί ένα εργατικό - λαϊκό ρεύμα, ένα μαζικό κίνημα που απέναντι στην προσπάθεια προσαρμογής της ζωής των εργαζομένων, ιδιαίτερα των νεότερων ηλικιακά, στις κάθε φορά απαιτήσεις της καπιταλιστικής κερδοφορίας, θα αντιτάσσει τη διεκδίκηση στόχων, αιτημάτων και ένα συνεκτικό πλαίσιο πάλης, που θα έχει ως σημαία του τις σύγχρονες λαϊκές ανάγκες. (...)

Οσο δυναμώνει αυτό το ρεύμα, που θα συγκρούεται με το καπιταλιστικό κέρδος ως κίνητρο της παραγωγής, με τις ιεραρχήσεις και τις ανάγκες του, με την κρατική πολιτική που το υπερασπίζει, με τις κυβερνήσεις και τα κόμματα που το υπηρετούν, τόσο θα βελτιώνεται ο συσχετισμός δυνάμεων.

Οταν μιλάμε εμείς για βελτίωση του συσχετισμού, δεν έχουμε την ψευδαίσθηση ή την αυταπάτη ότι μπορεί το σημερινό κράτος να αλλάξει, ή οι θεσμοί του, οι μηχανισμοί του να γίνουν εργαλεία στα χέρια του λαού.

Σημαίνει όμως ότι σήμερα συγκεντρώνουμε δυνάμεις. Οτι σήμερα δίνουμε τη μάχη για την ανασύνταξη του εργατικού κινήματος. Τη μαζικοποίηση των συνδικάτων, των σωματείων, τη δημιουργία νέων, την ενίσχυση του διεκδικητικού αγωνιστικού προσανατολισμού που βάζει στο επίκεντρο την πάλη για όλες τις σύγχρονες ανάγκες, που ξεπερνά ρεφορμιστικές αυταπάτες και την επίδραση του εργοδοτικού και κυβερνητικού συνδικαλισμού.

Δίνουμε τη μάχη για την κοινή δράση εργαζομένων με φτωχούς αγρότες και επαγγελματίες, να συνενώνονται στη βάση της αντιπαράθεσης με τον κοινό τους αντίπαλο, το μεγάλο κεφάλαιο, τους επιχειρηματικούς ομίλους. (...)

Στο βαθμό που βελτιώνεται ο συσχετισμός, μπορούν να μπουν εμπόδια στους σχεδιασμούς των μονοπωλιακών ομίλων, μπορούν οι εργαζόμενοι να μετράνε προσωρινές επιτυχίες και νίκες που μπορούν να αποτελέσουν βήματα για τη συνέχεια.

Δίνουμε τη μάχη για τη χειραφέτηση λαϊκών δυνάμεων, ιδιαίτερα νέων, από την αστική πολιτική σε όλες τις εκφράσεις της, τον απεγκλωβισμό εργατικών - λαϊκών δυνάμεων από την επιρροή των αστικών κομμάτων. Γι' αυτό έχει σημασία σήμερα πολύ περισσότεροι νέοι να ενισχύσουν εκλογικά τους κομμουνιστές στις επόμενες μάχες του 2019, τοπικές εκλογές και ευρωεκλογές, καθώς και πιθανές εθνικές νωρίς ή αργότερα. Η ενίσχυση του ΚΚΕ παντού σημαίνει ενίσχυση της δύναμης που κατατίθεται στην πιο αποφασιστική ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, της λαϊκής αντιπολίτευσης, ακόμα και από τη θέση της δημοτικής αρχής στα όργανα Τοπικής Διοίκησης, σημαίνει μεγαλύτερα μέσα για την αποκάλυψη των αντιλαϊκών σχεδιασμών, για την ενδυνάμωση της φωνής του εργατικού - λαϊκού κινήματος... Η στάση των κομμάτων απέναντι στο δίλημμα σύγχρονες εργατικές - λαϊκές ανάγκες ή καπιταλιστική κερδοφορία θα πρέπει να γίνει κριτήριο ψήφου για ένα σημαντικό τμήμα των νέων που προέρχονται από εργατικά - λαϊκά στρώματα, απορρίπτοντας τη λογική του μικρότερου κακού. (...)

Στο ρόλο, στο χαρακτήρα και την αποστολή του αστικού κράτους ήταν αφιερωμένη η κεντρική συζήτηση που οργανώθηκε στη Λαϊκή Σκηνή, την Παρασκευή, δεύτερη μέρα των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ. «Αστικό κράτος: Υπηρετώντας τα συμφέροντα των λίγων, με τις ζωές και τις ανάγκες μας στο περιθώριο». Κάτω από τον τίτλο αυτό ο Κύριλλος Παπασταύρου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, και η Ζωή Χαχάμη, μέλος του Γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ, ανέδειξαν τον ταξικό χαρακτήρα όλων των μορφών κρατικής οργάνωσης, εστιάζοντας στο σύγχρονο αστικό κράτος. Υπό το πρίσμα αυτό εξήγησαν πως το κράτος, οι θεσμοί και οι μηχανισμοί του δεν είναι ουδέτεροι οργανισμοί αλλά όργανα που τίθενται στην υπηρεσία της κυρίαρχης τάξης. Ακολουθούν αποσπάσματα από τις δυο ομιλίες και τη συζήτηση που ακολούθησε.

Παίρνοντας το λόγο η Ζωή Χαχάμη, μέλος του Γραφείου του ΚΣ της ΚΝΕ, είπε μεταξύ άλλων:

«Σήμερα ζούμε σε έναν κόσμο που προσφέρει τεράστιες δυνατότητες. Τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην τεχνολογία, στην επιστήμη, έχουν εκσυγχρονιστεί τα μέσα που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος στη δουλειά και τη ζωή του. Αρκεί να δούμε την αλματώδη εξέλιξη στα μέσα τηλεπικοινωνίας, ηλεκτρονικών υπολογιστών, μέσων μεταφοράς, την εισαγωγή της ρομποτικής τεχνολογίας στην παραγωγή (...)

Η λογική λέει πως μέσα σε αυτήν την έκρηξη δυνατοτήτων που συντελούνται στην κοινωνία θα ήταν φυσιολογικό να δουλεύουμε όλοι, λιγότερο κοπιαστικά, πιο δημιουργικά, να έχουμε ελεύθερο χρόνο για ψυχαγωγία, αθλητισμό. Η καπιταλιστική πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική: Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών οδηγεί στην αύξηση της ανεργίας, από τη μια, και στην εντατικοποίηση της εργασίας γι' αυτούς που παραμένουν στη δουλειά, από την άλλη. Ο λόγος δεν είναι άλλος από το ότι η ικανότητα του ανθρώπου να εργάζεται στον καπιταλισμό λογίζεται ως εμπόρευμα, οπότε το κεφάλαιο την αξιοποιεί όσο το δυνατόν πιο "οικονομικά για το ίδιο" εντείνοντας με αυτόν τον τρόπο την εκμετάλλευση συνολικά των εργαζομένων (...)

Το παιχνίδι της χειραγώγησης από μεριάς του συστήματος και των αστικών κομμάτων του είναι γνωστό: Μπροστά στις αγωνίες, στα άγχη και τα ερωτήματα των νέων που αφορούν στο πώς θα ζήσουμε καλύτερα, απαντά μονότονα το ίδιο: Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, να γίνεις πιο ανταγωνιστικός, πιο ευέλικτος. Κάλπικες διέξοδοι που οδηγούν στο δρόμο που μας έφερε μέχρι εδώ. Μην ξεχνάμε πως η ανταγωνιστικότητα και η "ευελιξία" των εργαζομένων ενισχύθηκαν κατακόρυφα τα χρόνια της καπιταλιστικής κρίσης. Τι έμεινε από αυτό; Κακοπληρωμένη προσωρινή δουλειά για τους νέους - περισσότερα κέρδη και "όροι για επενδύσεις" στο κεφάλαιο.

Η χειροτέρευση των όρων δουλειάς, μόρφωσης, ζωής και διαβίωσης των νέων δεν γίνεται "γενικά" στο σημερινό σύστημα. Τους ορίζουν, τους προωθούν μέσα από νόμους το αστικό κράτος, η πολιτική των κομμάτων της εκάστοτε κυβέρνησης, η στήριξη και η ανοχή των κομμάτων του συστήματος που βρίσκονται στην αντιπολίτευση.

Το νομοσχέδιο που ετοιμάζει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ δεν αντιμετωπίζει τα υπαρκτά προβλήματα του Λυκείου αλλά οδηγεί σε παραπέρα χτύπημα των μορφωτικών δικαιωμάτων στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση μέσα από την υποβάθμιση της γενικής παιδείας, την προώθηση της Τεχνικοεπαγγελματικής Εκπαίδευσης, την ενίσχυση του Λυκείου - εξεταστικού κέντρου (...)

Το ξεκοκάλισμα των κρατικών προϋπολογισμών από μεγαλοεργολάβους στη φοιτητική μέριμνα, η κατεύθυνση να πετάγονται αναγκαία μαθήματα για τη γνώση του αντικειμένου εκτός σπουδών και να μεταφέρονται στα μεταπτυχιακά με δίδακτρα - όπως γίνεται στην πλειοψηφία των σχολών, ιδιαίτερα αφότου η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ γενίκευσε τα δίδακτρα - δεν γίνονται επειδή το κράτος δεν μπορεί να καλύψει αυτές τις παροχές αλλά γιατί είναι κατεύθυνση η ανταποδοτική και η επιχειρηματική λειτουργία των Ιδρυμάτων (...)

Ακόμα και η μετανάστευση νέων επιστημόνων στο εξωτερικό μπορεί να οφείλεται στα αδιέξοδα που βρίσκει μεγάλο τμήμα υψηλά ειδικευμένου δυναμικού για να βρει δουλειά στον τόπο του, προωθείται όμως από τους νόμους και τις κατευθύνσεις της ΕΕ που υλοποιούν οι κυβερνήσεις ώστε να υπάρχει ένα "ευέλικτο" τμήμα επιστημόνων, έτοιμο να πάει από χώρα σε χώρα, για να καλύψει τις ανάγκες του κεφαλαίου.

Συχνά πολλοί νέοι προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την παραπάνω κατάσταση λένε ότι το κράτος μας είναι ανίκανο, διεφθαρμένο, δεν είμαστε σαν την υπόλοιπη Ευρώπη, δεν δίνει κίνητρα κ.λπ.

Η αλήθεια είναι ότι το ελληνικό κράτος καθώς και τα υπόλοιπα στην Ευρώπη και στον κόσμο είναι ικανά στο βασικό σκοπό που έχουν: Να νομοθετούν, να προωθούν και να υλοποιούν κατευθύνσεις υπέρ των συμφερόντων του κεφαλαίου (...)

Κάθε νέος που έχει όνειρα, φιλοδοξίες και απαιτήσεις από τη ζωή του δεν έχει άλλο δρόμο από το να συνδέσει την προσωπική προσπάθεια που κάνει στο σχολείο, στη σχολή και τη δουλειά με τον οργανωμένο, συλλογικό αγώνα διεκδίκησης και σύγκρουσης με το σημερινό σύστημα, τον καπιταλισμό.

Κάνοντας κριτήριο τις δικές του ανάγκες να παλέψει για ένα κράτος που μπορεί να τις ικανοποιήσει, να στηρίξει την ανάπτυξη προς όφελος του λαού, να εξασφαλίσει τη φιλία και την ειρήνη των λαών (...)

Αυτό το κράτος υπήρχε και πέτυχε. Και δεν είναι το κράτος της καπιταλιστικής Γερμανίας ή άλλων ευρωπαϊκών χωρών που μας τα παρουσιάζουν ως αυτά που φροντίζουν τους πολίτες τους. Τα 5 εκατ. εργαζομένων με μερική απασχόληση, τα 2,1 εκατ. με mini jobs, το 1 εκατ. ενοικιαζόμενοι, το 21% των παιδιών που ζουν σε συνθήκες μόνιμης φτώχειας είναι μόνο κάποια από τα στοιχεία που συνειδητά αποκρύβουν και αποτυπώνουν πού στηρίζεται η ισχύς του γερμανικού κράτους.

Το κράτος που πέτυχε είναι το εργατικό, τόσο στην ΕΣΣΔ όσο και στις άλλες χώρες που προσπάθησαν να οικοδομήσουν σοσιαλισμό για πρώτη φορά. Πέτυχε να εξαφανίσει την ανεργία, να μορφώσει με υψηλού επιπέδου προδιαγραφές το σύνολο του λαού, να παράσχει υψηλού επιπέδου για την εποχή Υγεία σε όλους, να βγάλει μεγάλα μυαλά επιστημόνων, να αναπτύξει σημαντικές και πολλές καινοτομίες στην τεχνολογία (...)

Αυτό κρύβουν και οι δεκάδες καθηγητές πανεπιστημίου, όπως και πολιτικές δυνάμεις που υπερασπίζονται το σημερινό σύστημα, που έχουν κάνει επιστήμη τη συκοφάντηση του σοσιαλισμού (...) Την ίδια ώρα, τη σήψη του καπιταλιστικού κράτους την ονομάζουν παθογένειες που θα αντιμετωπιστούν, την ανικανότητά του να καλύψει τις λαϊκές ανάγκες τη φορτώνουν στο μείγμα πολιτικής που κάθε φορά ακολουθείται, τα εγκλήματα που συντελούνται, ως αποτέλεσμα της αντιλαϊκής πολιτικής, π.χ. πλημμύρες, πυρκαγιές, τα ανάγουν σε διάφορες προσωπικές ευθύνες που έχουν όλοι και τελικά κανένας.

Η αλήθεια είναι ότι το σημερινό σύστημα και το κράτος του είναι ανίκανα να εξασφαλίσουν τη ζωή που μπορούμε να έχουμε με βάση τις διαμορφωμένες δυνατότητες που αντικειμενικά υπάρχουν. Η σύγκρουση με το σημερινό βάρβαρο σύστημα είναι μονόδρομος για κάθε νέο που θέλει να ζήσει όπως του αξίζει.

Κάθε νέος και νέα έχει σήμερα επιλογή για να ζήσει καλύτερα. Να μπει στον αγώνα, δυναμώνοντας το σωματείο, το φοιτητικό σύλλογο, τη μαθητική κοινότητα, να διεκδικήσει τα σύγχρονα δικαιώματά του που μπορεί να έχει με βάση τις δυνατότητες της εποχής, κόντρα στα ψίχουλα που ΣΥΡΙΖΑ - ΝΔ πουλάνε, να αντιμετωπίσει νόμους, κυβερνήσεις, συμμαχίες που τσακίζουν τη ζωή του (...)

Ο λαός και η νεολαία έχουν τη δική τους δύναμη, το ΚΚΕ και την ΚΝΕ. Μαζί μπορούμε να τα καταφέρουμε. Μαζί να δώσουμε τη μάχη για τη ζωή που έχουμε ανάγκη, μαζί να ανοίξουμε δρόμο για την κοινωνία και την εξουσία που μπορεί να εξασφαλίσει την ανάπτυξη του λαού και της νεολαίας».

Στη συζήτηση που ακολούθησε, οι συγκεντρωμένοι έθεσαν τα δικά τους ερωτήματα, όπως το πώς γίνεται η κυβέρνηση, το κράτος να αδιαφορούν για την επιβίωση των πολιτών, ή το πώς εξηγούνται οι διαφορές με άλλα κράτη (π.χ. Σουηδία, Γερμανία), μήπως ένα «πιο σύγχρονο κράτος» είναι πιο αποτελεσματικό. Ενδιαφέρον ήταν και το ερώτημα του τι θα μπορούσε να κάνει ένα εργατικό κράτος σε μια καταστροφή όπως στο Μάτι.

Ο Κ. Παπασταύρου, απαντώντας στις ερωτήσεις, ανέδειξε ότι το θέμα δεν είναι αν οι αστικές κυβερνήσεις θέλουν ή επιδιώκουν τις καταστροφές, αλλά το «τι μπορούν να κάνουν μέσα στο καπιταλιστικό πλαίσιο, μέσα δηλαδή στο σύστημα όπου επικρατεί ως μοναδικό και βασικό κριτήριο η εξυπηρέτηση του καπιταλιστικού κέρδους». Σημείωσε επίσης ότι «στο σύστημα που ζούμε η οικονομική και πολιτική ανάπτυξη των κρατών γίνεται ανισόμετρα. Δεν έχει την ίδια δύναμη και τις ίδιες δυνατότητες το ελληνικό αστικό κράτος με το γερμανικό, το αμερικανικό ή το γαλλικό. Εχουν άλλα μεγέθη και άλλες δυνατότητες διαχείρισης ζητημάτων». Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όσο πιο ισχυρό είναι ένα κράτος τόσο και πιο φιλολαϊκό γίνεται, το αντίθετο. Αναφέρθηκε σε μια σειρά από παραδείγματα από τα λεγόμενα «σύγχρονα κράτη», όπου σημειώθηκαν τεράστιες ανθρωπιστικές καταστροφές που θα μπορούσαν να αποφευχθούν (όπως με την οδογέφυρα στην Ιταλία, τον τυφώνα «Κατρίνα» στις ΗΠΑ κ.ά.), που αποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει αστικό κράτος που να μπορεί να ικανοποιήσει τις λαϊκές ανάγκες.

Τέλος, υπογράμμισε ότι το κράτος των εργαζομένων, ακριβώς επειδή στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία και έχει βγάλει από τη μέση το καπιταλιστικό κέρδος, δεν θα είχε κανένα εμπόδιο (από αυτά που βάζει π.χ. η εμπορευματοποίηση της γης) να πάρει όλα τα αναγκαία προληπτικά μέτρα για να μη συμβεί καταστροφή όπως στο Μάτι. Επίσης, θα είχε κάθε δυνατότητα να αξιοποιήσει ό,τι πιο σύγχρονο υπάρχει στο ζήτημα της πρόγνωσης των κινδύνων, αλλά και στη στελέχωση των υπηρεσιών πυρόσβεσης, στην εκπαίδευση του πληθυσμού κ.ά.

Εχουμε πια μεγάλη πείρα από το καπιταλιστικό σύστημα, στο πώς προωθεί τέτοιες καινοτομίες. Πρωτίστως είναι απλησίαστες και πανάκριβες για το λαό, αποκλειστικό προνόμιο και απόλαυση της αστικής τάξης.

Κάθε τεχνολογικό βήμα που έχει κατακτηθεί, πολλές φορές καιρό ή και χρόνια πριν, και το οποίο βρίσκεται στα συρτάρια των μονοπωλίων και στις επαύλεις των αστών, κάθε νέα καινοτομία, αποσπάται και πωλείται με σημαντική καθυστέρηση, πανάκριβα, με το κομμάτι, με τη γνωστή διαβάθμιση στην ποιότητα ανάλογα με το πορτοφόλι του καθενός, ενώ συχνά πολλοί - χωρίς «φουσκωμένο» πορτοφόλι - δεν τη γεύονται καν. Κι αφού κάνει τον εμπορικό κύκλο της κάθε τέτοια νέα ανακάλυψη, αποφέροντας τεράστια κέρδη στα μονοπώλια, πλασάρεται η επόμενη. Ας αναλογιστεί κανένας π.χ. πόσους τέτοιους εμπορικούς κύκλους αμύθητων κερδών έκαναν τα μονοπώλια στη διαδρομή από το κινητό τηλέφωνο χωρίς οθόνη, μετά με πράσινη οθόνη, αργότερα με όλες τις εκδοχές των «smartphones». Με αυτούς τους όρους οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις περνούν από το ταξικό φίλτρο της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. (...)

Οι περισσότερες έρευνες για νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται σήμερα πρώτα για στρατιωτικές ανάγκες και για τις ανάγκες των επιχειρήσεων. (...)

Υπάρχει μεγάλη συζήτηση σχετικά με τα λεγόμενα αυτόνομα φονικά όπλα. Αυτοδιαφημίζονται ότι θα μπορούν να βομβαρδίζουν ξεχωρίζοντας τους ανθρώπους από τις στρατιωτικές υποδομές, μιλώντας για την ασφάλεια των στρατιωτών και για έξυπνα «χειρουργικά χτυπήματα» (...) Υπάρχουν ορισμένες χώρες που τυπικά εναντιώνονται σε τέτοια όπλα και ζητούν την απαγόρευσή τους, άλλες που προτείνουν τον «μεσαίο» δρόμο, δηλαδή την ουσιαστική εφαρμογή τους δήθεν με κανόνες, ανάμεσά στους η Γερμανία και η Γαλλία. Τέλος, κατά της απαγόρευσης είναι χώρες που επενδύουν πολλά χρήματα στη στρατιωτική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, το Ισραήλ και η Βρετανία. Στο Ευρωκοινοβούλιο προβάλλονται ήδη τοποθετήσεις - πρόκληση ότι αν βομβαρδίζεις με πιλότο ή εκτοξευόμενο πύραυλο χωρίς αυτόνομο ρομπότ και drones είναι εύλογο, σύννομο και ηθικό... (...)

Η κούρσα, για το ποια μονοπώλια (ευρωπαϊκά, αμερικανικά, κινεζικά) θα αποκτήσουν προβάδισμα στον τομέα της ρομποτικής, της τεχνητής νοημοσύνης, των ηλεκτρονικών πλατφορμών, των αυτόνομων οχημάτων κ.λπ. και θα ενισχύσουν την κερδοφορία τους, θέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους ως κύριο ζητούμενο την εξασφάλιση άφθονης εργατικής δύναμης και με ακόμα πιο φθηνή την τιμή της. (...)

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε πρόσφατη ανακοίνωση λέει ότι ο αριθμός των ρομπότ συνεχίζει να αυξάνεται. Τα ρομπότ γίνονται όλο και φθηνότερα, σε σύγκριση με την ανθρώπινη εργασία. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η πραγματική τιμή των ρομπότ έχει μειωθεί στο ήμισυ από το 1990, ενώ αυτή των εργαζομένων παραμένει, λένε, υψηλή... Υποστηρίζουν ορισμένοι απολογητές του συστήματος ότι δεν ενδιαφέρει πια τους καπιταλιστές η μείωση στους μισθούς, το παραπέρα χτύπημα των εργασιακών σχέσεων, γιατί η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της ρομποτικής θα υποκαταστήσει το ανθρώπινο εργατικό δυναμικό. Πρόκειται για μεγάλη υποκρισία.

Με βάση και τις επίσημες δικές τους εκτιμήσεις, τα στοιχεία για το βαθμό στον οποίο θα μπορούσαν οι άνθρωποι να αντικατασταθούν από μηχανές είναι ακόμα αμφιλεγόμενα. Ελάχιστα επαγγέλματα, όπως αναπαράγουν αστικές μελέτες, λιγότερο από 5%, είναι σήμερα υποψήφια για πλήρη αυτοματοποίηση, δηλαδή να μπορούν να αυτοματοποιηθούν όλες οι δραστηριότητές τους, οδηγώντας βεβαίως τους εργαζόμενους στην ανεργία.

Ωστόσο, έχουμε κάθε λόγο να κρατάμε πολύ μικρό καλάθι για τέτοιες καθησυχαστικές εκτιμήσεις των μονοπωλίων και των ενώσεών τους. (...)

Χωρίς να κλείνουμε το ζήτημα, η πραγματικότητα που διαμορφώνεται έχει ως εξής: Το κεφάλαιο θα καταστρέψει θέσεις εργασίας, αλλά θα φέρει και νέες, προσαρμοσμένες στις νέες τεχνολογίες, που βασικό τους χαρακτηριστικό θα είναι η λεγόμενη «ευελιξία», οι απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες, οι μισθοί - ψίχουλα για το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων, η ανασφάλιστη εργασία, και μέσα σ' αυτές τις συνθήκες θα δημιουργούνται σύγχρονες ελίτ στην υπηρεσία της αστικής τάξης.

Το πεδίο, άλλωστε, έχει ήδη προλειανθεί για αυτήν την εργασιακή ζούγκλα πριν καν την επικράτηση της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης. (...)

Για να πιάσουν τους στόχους της επιχείρησης, οι ίδιοι οι υπάλληλοι της «Τesla», μιας ρομποτικής αυτοκινητοβιομηχανίας, καταγγέλλουν ότι δουλεύουν συνήθως 12ωρα, ενώ κάποιοι εργάζονταν έως και 16 ώρες. Για να μην καταρρεύσουν, οι εργαζόμενοι πίνουν άφθονες ποσότητες «Red Bull», που μερικές φορές... «κερνάει» η ίδια η επιχείρηση. Οι νέοι υπάλληλοι «έρχονται γεμάτοι ζωντάνια», λέει στέλεχος της επιχείρησης. « Και μετά από μερικές βδομάδες, τους βλέπεις να περπατούν έξω από το κτίριο απλά κοιτάζοντας στο υπερπέραν σαν ζόμπι». Στα μέσα Ιουνίου, η «Tesla» ανακοίνωσε ότι απολύει το 9% του εργατικού της δυναμικού, περισσότερους από 3.000 εργάτες.

Να προσθέσουμε πως στην Ελλάδα διαφαίνεται ότι θα λειτουργήσει το πρώτο τμήμα Ερευνας και Ανάπτυξης της εταιρείας εκτός Ηνωμένων Πολιτειών, με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ να κομπάζει από υπερηφάνεια για τους «επενδυτές», την «ανάκαμψη» και τη δήθεν λαϊκή ευημερία για όλους που τάχα είναι μπροστά μας.

Αλλά ας δούμε και τους τομείς της λεγόμενης «ψηφιακής οικονομίας» που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια, όπως οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες, που συνδέουν π.χ. πελάτες με επαγγελματίες. Οι εταιρείες αυτές, που γεννήθηκαν την τελευταία δεκαετία, σημείωσαν σημαντική κερδοφορία και ενίσχυσαν τον κύκλο εργασιών τους.

Ποια είναι η κατάσταση όμως για τους εργαζόμενους; Μισθοί χαμηλοί, με τα μονοπώλια να τους καθορίζουν με βάση το ότι έχουν μια απέραντη δεξαμενή εργαζομένων από όλες τις χώρες του κόσμου. (...) Είναι χαρακτηριστική η απόφαση της Επιτροπής Κεντρικής Διαιτησίας (CAC), στη Μεγάλη Βρετανία, σε σχέση με το ερώτημα αν οι εργαζόμενοι της ιδιαίτερα διαδεδομένης στο εξωτερικό πλατφόρμας παράδοσης τροφίμων «Deliveroo» - παράδοση μάλιστα με ποδήλατα, στο όνομα της «οικολογικής ευαισθησίας» και με το δέμα στην πλάτη - θα μπορούσαν να θεωρηθούν εργαζόμενοι και έτσι να τους αναγνωριστεί το δικαίωμα συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η απόφαση ανέφερε προκλητικά ότι δεν πρέπει να θεωρηθούν εργαζόμενοι, και αυτό γιατί η πλατφόρμα δεν απαιτούσε από τους εργαζόμενους να πραγματοποιούν οι ίδιοι προσωπικά τις παραδόσεις, και επομένως θα μπορούσαν δήθεν να αποστείλουν κάποιον άλλον στη θέση τους. Ετσι απορρίφθηκε και το αίτημά τους για αναγνώριση του σωματείου τους...

Είναι καθαρό ότι η λεγόμενη «ψηφιοποίηση» της οικονομίας, χωρίς να είναι η ίδια η αιτία, δίνει ωστόσο νέα ώθηση στο κεφάλαιο για την καθιέρωση πληθώρας νέων μορφών «ευέλικτης» απασχόλησης, που το βασικό χαρακτηριστικό που τις συνδέει είναι η χειροτέρευση των συνθηκών εργασίας. (...)

Από το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου για τη ρομποτική, το Φλεβάρη του 2017, αφαιρέθηκε το μόνο σημείο που έκανε έστω και απλή νύξη στους κινδύνους μεγάλης απώλειας θέσεων εργασίας και βιωσιμότητας συστημάτων Κοινωνικής Ασφάλισης.

Σε αυτήν την κατεύθυνση, με τις πιο σύγχρονες τεχνολογικές μεθόδους, απογειώνονται η εργοδοτική τρομοκρατία, η τεχνολογική παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων, ο γεωεντοπισμός τους, η ωμή παραβίαση του ιδιωτικού τους βίου, αλώνεται και ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος τους, για την οικογένειά τους, για τη συμμετοχή στη συνδικαλιστική δράση. (...)

Συμπερασματικά, μπροστά μας είναι η μεγάλη αντίφαση: Ενώ με τις επιστημονικές ανακαλύψεις και τεχνολογικές δυνατότητες μπορεί να μειωθούν αισθητά οι βαριές σωματικές εργασίες, οι εργασίες ρουτίνας, να μειωθεί ο εργάσιμος χρόνος και να απελευθερωθεί ελεύθερος χρόνος για τον εργαζόμενο με αυξήσεις μισθών από τον υπερπαραγόμενο πλούτο, οι εργαζόμενοι βιώνουν, αντίθετα, συνθήκες γαλέρας, με τσάκισμα δικαιωμάτων και δουλειά μέχρι τελικής πτώσεως, με άθλιους μισθούς.

Παράλληλα, το Ευρωκοινοβούλιο, ως γνήσιο όργανο της ΕΕ και της προώθησης των συμφερόντων του κεφαλαίου, στο ψήφισμά του σε ζητήματα - κλειδιά για την κερδοφορία του κεφαλαίου, όπως το ποιος ευθύνεται νομικά για κινδύνους, λάθη και προβλήματα που θα προκύψουν από τη χρήση των ρομπότ ή τεχνητής νοημοσύνης (π.χ. αυτόνομα ή χωρίς οδηγό αυτοκίνητα που προκάλεσαν ατυχήματα με θύματα), μεταθέτει τις ευθύνες στους ερευνητές και στους μηχανικούς (γιατί αυτοί θεωρούνται «εκπαιδευτές των ρομπότ»), στους εργαζόμενους δηλαδή, και όχι στα μονοπώλια - κατασκευαστές.

Στο ίδιο ψήφισμα αποτυπώνεται έντονα η επικίνδυνη συζήτηση που διεξάγεται στους κόλπους της ΕΕ και αποτελεί αντικείμενο μεγάλων ανταγωνισμών και παρεμβάσεων λόμπι επιχειρηματικών ομίλων, η εφιαλτική προοπτική να αποδοθεί ακόμα και νομική υπόσταση στα ρομπότ, και πάλι για να γλιτώσουν τα μονοπώλια και οι μεγαλοκατασκευαστές ρομπότ τις όποιες ποινικές ευθύνες από τυχόν ατυχήματα...

Οι κομμουνιστές με την παρέμβασή τους μέσα από το ταξικό κίνημα αναλαμβάνουν μεγάλες ευθύνες. Χρειάζεται να πάρουν υπόψη τους αυτές τις εξελίξεις και να ανταποκριθούν στη στήριξη των εργαζομένων για την οργάνωση της πάλης τους, στη διαμόρφωση αιτημάτων ενάντια σε αυτές τις άθλιες εργασιακές συνθήκες (...) Εχουν σημαντική πείρα οι κομμουνιστές, οι ταξικές δυνάμεις, και στο ερώτημα που μπαίνει αν μπορούμε να παρέμβουμε σε αυτούς τους εργασιακούς χώρους, απαντούμε με αυτοπεποίθηση θετικά. Είναι ενδεικτικά π.χ. η δράση του σωματείου του ΣΕΤΗΠ που δραστηριοποιείται σε τέτοιους εργασιακούς χώρους με ανάλογη παραγωγική προοπτική και τα αποτελέσματα που έχει στη συσπείρωση και οργάνωση των εργαζομένων, σε μια παρέμβαση που έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις και αναπτύσσεται σε δύσκολες συνθήκες.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας επιμένει ότι η μοναδική διέξοδος βρίσκεται στην πάλη για την ανατροπή αυτού του βάρβαρου εκμεταλλευτικού συστήματος. Μόνο με κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, με την επιστημονικά κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία με υπαγωγή της στα συμφέροντα της ικανοποίησης των ολοένα διευρυνόμενων λαϊκών αναγκών, υπάρχει ασφαλής δρόμος για να τεθούν οι επιστημονικές και τεχνικές ανακαλύψεις σε όφελος της εργατικής τάξης, των αυτοαπασχολούμενων, της φτωχομεσαίας αγροτιάς. Αυτός ο δρόμος μπορεί να ανοίξει μέσα από την Κοινωνική Συμμαχία και την πάλη για μια κοινωνία όπου η οικονομία θα αναπτύσσεται με βάση τις σύγχρονες ανάγκες, όπου ο λαός θα μπορεί να απολαύσει πραγματικά τα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπου η επιστήμη θα τον απελευθερώνει και δεν θα τον σκλαβώνει.

Μια άκρως ενδιαφέρουσα εκδήλωση, με θέμα τη λεγόμενη «4η βιομηχανική επανάσταση», τους μύθους και τις αλήθειες γύρω από αυτή, παρακολούθησαν εκατοντάδες επισκέπτες του Φεστιβάλ το απόγευμα της Πέμπτης στη Σκηνή Φοιτητών και Νέων Εργαζομένων.

Οι επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις, η εφαρμογή τους στην παραγωγή, οι δυνατότητες που προσφέρουν αλλά και οι περιορισμοί που θέτουν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής στην αξιοποίησή τους για την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών του λαού, βρέθηκαν στο επίκεντρο των ομιλιών και της συζήτησης που ακολούθησε. Αποτυπώθηκαν επίσης εύστοχα στο βίντεο που ετοίμασε η Εργατική Επιτροπή του ΚΣ της ΚΝΕ και το οποίο προβλήθηκε στην εκδήλωση.

Σ' αυτό το φύλλο ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει εκτενή αποσπάσματα από τις ομιλίες του Γρηγόρη Λιονή, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνου του Τμήματος Οικονομίας, και του Κώστα Παπαδάκη, μέλους της ΚΕ και ευρωβουλευτή.

«Είναι άραγε κάτι ουρανοκατέβατο; Οχι. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά συνένωση πολλαπλών διαφορετικών τεχνολογιών και η εφαρμογή τους στη βιομηχανική παραγωγή. Δεν είναι δηλαδή κάτι διαφορετικό παρά ένα νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Αν θέλουμε να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, μπορούμε να ξεχωρίσουμε δύο βασικούς άξονες τεχνολογίας, στενά αλληλοσυνδεδεμένους, πάνω στους οποίους εδράζεται. Αφενός την περαιτέρω αυτοματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας, αξιοποιώντας νέα συστήματα ρομποτικής τεχνολογίας και εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης και αφετέρου νέα πληροφορικά συστήματα που παράγουν, διαχειρίζονται, μεταφέρουν και επεξεργάζονται όγκο πληροφορίας. Η εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών οδηγεί σε αναδιοργάνωση ολόκληρων παραγωγικών κλάδων και σε μεγάλη αύξηση παραγωγικότητας εργασίας, ειδικά σε ορισμένους κλάδους σε εκτίναξη.

Πρόκειται για τον τελευταίο, όχι έσχατο, κρίκο μιας ολόκληρης αλυσίδας τεχνολογικών εξελίξεων. Στη ρομποτική, τα πρώτα βιομηχανικά ρομπότ εμφανίστηκαν 60 χρόνια πριν, ενώ έκτοτε τα δεκάδες χρόνια ανάπτυξης και σταδιακής διεύρυνσης των δυνατοτήτων τους έχουν οδηγήσει στο σημερινό επίπεδο. Αντίστοιχα, τα σύγχρονα συστήματα διαχείρισης της πληροφορίας είναι το αποτέλεσμα δεκαετιών ανάπτυξης. Απ' την επιστολική αγορά, στην τηλεφωνική, στο fax, στο email και σήμερα στην άμεση διασύνδεση μέσω διαδικτύου απευθείας των εργαλειομηχανών και των κινητήρων, επιτρέποντας, για παράδειγμα, τη συνεχή παρακολούθηση των παραμέτρων λειτουργίας ενός πλοίου που βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου.

Το καινούργιο σε αυτήν την εξελικτική πορεία αφορά την τελειοποίηση αυτών των επιμέρους συστημάτων και τη σταδιακή ενσωμάτωσή τους ολοένα και περισσότερο στην παραγωγική διαδικασία.

Η δυνατότητα εφαρμογής τους στην παραγωγή δεν προέκυψε απ' το πουθενά. Πέραν της τεχνικής ανάπτυξής τους στην πορεία του χρόνου, καταλυτικό ρόλο διαδραμάτισε το προτσές της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Επέτρεψε τη σημαντική αύξηση των επενδύσεων σε σταθερό κεφάλαιο και των δαπανών για τη σχετική έρευνα. Επιπλέον, οδήγησε στη δημιουργία πολύ μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, οι οποίες είναι οικονομικά εφικτό να αυτοματοποιηθούν. Παραπέρα, το προτσές συσσώρευσης του κεφαλαίου οδήγησε στη δημιουργία κατάλληλων υποδομών που στηρίζουν αυτό το νέο επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.

Η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι η σύμφυση ενός νέου επιπέδου συγκέντρωσης της παραγωγής, νέων επιτευγμάτων της κοινωνικής εργασίας και της θεωρητικής της συμπύκνωσης ως επιστήμης που αυτοματοποιούν ολοένα και περισσότερες εργασίες εκτινάσσοντας την παραγωγικότητα της εργασίας και μιας σειράς υποδομών μεγάλης κλίμακας που "συνενώνουν" παραγωγικές διαδικασίες.

Υπ' αυτό το πρίσμα, εκφράζουν στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων ένα νέο, ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγικής διαδικασίας. Οι νέες παραγωγικές δυνάμεις αποτελούν ένα νέο επίπεδο ολοκλήρωσης της παραγωγικής διαδικασίας. Η εικόνα μιας μεγάλης αλληλοσυνδεδεμένης παραγωγής είναι πια ορατή άμεσα και στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων».

Στη συνέχεια, ο ομιλητής μίλησε για τους δύο κεντρικούς μύθους της αστικής φιλολογίας σχετικά με τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση:

«Ο πρώτος μύθος αφορά το τέλος τάχα της εργατικής τάξης. Οι αστοί ιδεολόγοι αναφέρονται σε μηχανήματα που παράγουν από μόνα τους οδηγώντας σε μείωση της σημασίας και του βάρους της εργατικής τάξης.

Πρόκειται για τεράστιο ψέμα. Το νέο επίπεδο αυτοματοποίησης δεν φθάνει το επίπεδο του ανθρώπου, κυρίως στο επίπεδο αντιμετώπισης αναπάντεχων προβλημάτων. Γι' αυτόν το λόγο, ένας τεράστιος όγκος δραστηριοτήτων που απαιτούνται δίπλα στις αυτοματοποιημένες μονάδες (πρώτες ύλες, τροφοδότηση των μονάδων) και γενικότερα δραστηριότητες, απαραίτητες στην κοινωνική παραγωγή αλλά πολύ διασπαρμένες, θα συνεχίσουν να υλοποιούνται από ανθρώπους. Παράλληλα, το ίδιο το νέο επίπεδο αυτοματοποίησης της παραγωγής δημιουργεί νέες δραστηριότητες, στο σχεδιασμό και στην κατασκευή νέων εργοστασίων, στη συντήρηση και στον καθαρισμό. Για μια ακόμα φορά, η μόνιμη τάση για τεχνολογική ανεργία θα διαψευσθεί από την πραγματικότητα, όπως έχει διαψευσθεί κάθε φορά στο παρελθόν. Η εργατική τάξη αγκαλιάζει όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της παραγωγής και σήμερα είναι πιο πολύτιμη από ποτέ.

Φυσικά, η εργατική τάξη δεν πρόκειται να "δρέψει τους καρπούς" της αυξημένης παραγωγικότητας της εργασίας. Οι εξελίξεις στα μέσα παραγωγής οδηγούν σε δραστική μείωση του αναγκαίου χρόνου εργασίας, του χρόνου μέσα στον οποίο ο εργαζόμενος παράγει όσα χρειάζεται για να καλύψει τις ανάγκες του. Αυτή η μείωση όχι μόνο δεν οδηγεί σε γενική μείωση του χρόνου εργασίας, αλλά η ανάγκη του καπιταλισμού για κέρδος οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα. Η ανάγκη ανάσχεσης της πτωτικής τάσης του μέσου ποσοστού κέρδους οδηγεί σε αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται να εργάζονται περισσότερες ώρες, με μειωμένους μισθούς και με αυξημένη εντατικότητα της εργασίας, και ένα άλλο τμήμα τους αυξάνει τον εφεδρικό στρατό, με τη μορφή της ανεργίας και της υποαπασχόλησης. Η αυτοματοποίηση της παραγωγής οδηγεί σε εντατικοποίηση της εργασίας. Η εκμεταλλευτική και αντιφατική φύση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στο απόγειό της.

Ο δεύτερος βασικός μύθος γύρω απ' τη λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι πως αποτελεί το κλειδί για την επίλυση των προβλημάτων κερδοφορίας για το κεφάλαιο. Συνεχείς αναλύσεις κάνουν λόγο για εκτόξευση της κερδοφορίας το επόμενο διάστημα λόγω της εφαρμογής τέτοιων συστημάτων στην παραγωγική διαδικασία.

Ωστόσο, οι αναλύσεις αυτές - αστικές - αδυνατούν να δουν τις εσωτερικές αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Η αύξηση της παραγωγικότητας λόγω αυτοματοποίησης σίγουρα οδηγεί τις πρώτες επιχειρήσεις που θα την ενσωματώσουν σε μεγαλύτερα κέρδη, με τη μορφή της πρόσθετης υπεραξίας. Ομως, στην πορεία, η γενίκευση της καινοτομίας οδηγεί όχι απλά σε απώλεια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, αλλά και στο ανάποδο αποτέλεσμα. Σε επίπεδο κοινωνίας, οι αυξημένες επενδύσεις σε σταθερό κεφάλαιο επιμερίζονται μια σταθερή ποσότητα υπεραξίας. Το ποσοστό κέρδους εμφανίζει πτωτική τάση. Και η απάντηση είναι η καταφυγή σε φθηνή εργατική δύναμη ως ο κύριος μηχανισμός που αντεπιδρά σ' αυτήν την τάση. Ετσι, η αυτοματοποίηση όχι μόνο δεν διασφαλίζει τα κέρδη, αλλά αντίθετα πιέζει τελικά τόσο την κερδοφορία προς τα κάτω και τον βαθμό εκμετάλλευσης προς τα πάνω. Σε ακραίο επίπεδο, μια πλήρως αυτοματοποιημένη παραγωγή χωρίς εισροή ανθρώπινης εργασίας θα οδηγούσε σε πλήρη κατάρρευση του ποσοστού κέρδους, αφού δεν θα υπήρχε καθόλου παραγωγή νέας αξίας. «Το ίδιο το κεφάλαιο είναι η κινούμενη αντίφαση. Προσπαθεί να περιορίσει τον χρόνο εργασίας στο ελάχιστο, ενώ απ' την άλλη τοποθετεί το χρόνο εργασίας σαν μοναδικό μέτρο και πηγή πλούτου»¹.

Παράλληλα, νέοι επιχειρηματικοί κλάδοι που γεννιούνται με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση περισσότερο οδηγούν σε μια αναδιανομή των κερδών. Πρόκειται για δραστηριότητες με πολύ μικρές αρχικές επενδύσεις, τόσο σε μέσα παραγωγής όσο και σε εργατική δύναμη, που ωστόσο, λόγω της διασυνδεσιμότητας, συγκεντρώνουν μεγάλο όγκο δραστηριότητας και κερδών, αναδιανέμοντας κέρδη από άλλους παραδοσιακούς κλάδους της οικονομίας και πυροδοτώντας έντονη ενδοαστική αντιπαράθεση για την κατανομή των κερδών, όπως η διαπάλη με την "Airbnb" που κατηγορείται ότι "αποτελεί αθέμιτο ανταγωνισμό προς τους ξενοδόχους".

Η πεποίθηση για "λύτρωση" του καπιταλισμού μέσα απ' την 4η Βιομηχανική Επανάσταση τελικά παραγνωρίζει πως το πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει ο καπιταλισμός είναι πρόβλημα υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων και οι νέες επενδύσεις δεν λύνουν το πρόβλημα. Η νέα καπιταλιστική κρίση ελλοχεύει και η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση δεν είναι λύση».

Κλείνοντας ο ομιλητής τόνισε: «Οι καπιταλιστικές σχέσεις είναι πολύ στενές για τα νέα μέσα παραγωγής. Αντίθετα, τα νέα μέσα παραγωγής μπορούν να δώσουν τεράστιες δυνατότητες σε μια σοσιαλιστική οργάνωση της κοινωνίας. Το νέο, δραστικά αυξημένο επίπεδο παραγωγικότητας της εργασίας θα οδηγήσει ταυτόχρονα σε γενική, δραστική μείωση του εργάσιμου χρόνου, απελευθερώνοντας τους εργαζόμενους για άλλες δραστηριότητες που ολοκληρώνουν τον άνθρωπο, για αναψυχή, ανάπαυση, κοινωνικοποίηση και συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, επιτρέπουν ένα νέο επίπεδο υλικής αφθονίας καλύπτοντας ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα των ανθρώπινων αναγκών. Η αυξημένη διασύνδεση οδηγεί σε ανώτερες τεχνικές δυνατότητες την εργατική εξουσία, όπως και σε διευρυμένες δυνατότητες βελτιστοποίησης του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού.

Γι' αυτό, το επαναστατικό κίνημα στις μέρες μας δεν έχει καμία φοβία μπροστά στις νέες εξελίξεις στην παραγωγική διαδικασία. Η δυνατότητα κατάργησης της αγοράς, του κέρδους και της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας εμφανίστηκε εδώ και 100 χρόνια... Και οι μπολσεβίκοι την έκαναν πραγματικότητα. Τα νέα μέσα παραγωγής δείχνουν πως οι παραγωγικές δυνάμεις είναι ακόμα πιο ώριμες, ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής εμφανίζεται πια μπροστά μας, άμεσα. Οι νέες αυτές παραγωγικές δυνάμεις μας είναι δικά μας δημιουργήματα. Εμείς τις φτιάχνουμε, δεν είναι τίποτα άλλο απ' την κληρονομιά χιλιάδων ετών εργασίας, πρακτικής πείρας και θεωρητικής της συμπύκνωσης ως επιστήμης. Ανοίγουν τεράστιες δυνατότητες για να καλυφθούν οι σύγχρονες ανάγκες μας, δυνατότητες στις οποίες μοναδικό εμπόδιο είναι η ιδιοκτησία των μονοπωλιακών ομίλων και το κυνήγι του κέρδους.

Οι αντιφάσεις στις οποίες προσκρούει ο καπιταλισμός σήμερα απλά αποτυπώνουν την εσωτερική του αντίφαση. Αντίθετα απ' όσα μας λένε, οι εξελίξεις αυτές δεν σηματοδοτούν το τέλος της εργατικής τάξης... Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν ακριβώς το αντίθετο... Οι νέες καινοτόμες παραγωγικές δυνατότητες της ανθρώπινης εργασίας απαιτούν καινοτόμες σχέσεις. Σηματοδοτούν πως η ανάγκη, εμείς, η εργατική τάξη, που σχεδιάζει, κατασκευάζει, λειτουργεί όλη την τεράστια παραγωγική μηχανή να την πάρουμε εξολοκλήρου στα χέρια μας, να πετάξουμε το παλιό, τους ομίλους, το κεφάλαιο, το αστικό κράτος, και να φτιάξουμε το καινούργιο είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρη από ποτέ. Η επιστημονική ρύθμιση της κοινωνικής παραγωγής που καταργεί την αγορά και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι πια μια δυνατότητα τελείως χειροπιαστή... Το βασίλειο της ελευθερίας... είναι πια μπροστά μας... και είναι όχι απλά δίκαιο, αλλά περισσότερο επίκαιρο και αναγκαίο από ποτέ. Και εμείς θα το κάνουμε πράξη... Εμείς θα ανοίξουμε το δρόμο με τον μοναδικό τρόπο που μπορεί να γίνει, "με τη βίαιη ανατροπή του σημερινού κοινωνικού καθεστώτος"»².

Παραπομπές

1 Κ. Μαρξ, Grundrisse. τ.2 σελ 539

2 Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, εκδόσεις ΣΕ, 1984, σελ 65

Τον ρόλο που έχει αναλάβει η ελληνική κυβέρνηση στην υλοποίηση των σχεδίων του ευρωΝΑΤΟικού ιμπεριαλισμού ανέδειξε η εκδήλωση - συζήτηση που πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Παρασκευής στη Διεθνούπολη, με θέμα «Σημαιοφόροι των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ και των βρώμικων πολέμων του κεφαλαίου ή με τη σημαία της νέας κοινωνίας της ειρήνης και της συνεργασίας των λαών, το σοσιαλισμό;». Ομιλητής ήταν ο Θανάσης Παφίλης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, βουλευτής του Κόμματος και γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης. Σύντομη παρέμβαση στη συζήτηση έκανε ο Ιμπραήμ Τζαν Ουστά εκ μέρους της Κομμουνιστικής Νεολαίας Τουρκίας. Ανάμεσα σε άλλα επισήμανε ότι «η επιθετικότητα των ιμπεριαλιστών στην περιοχή επιβεβαιώνει την επείγουσα ανάγκη για την ισχυρή συνεργασία ανάμεσα στους κομμουνιστές».

Στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση κινείται και η εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Το ίδιο ακριβώς παραμύθι σερβίρει στον ελληνικό λαό και σε αυτόν τον τομέα, προβάλλοντας τη γεωστρατηγική αναβάθμιση της χώρας, την ονομαζόμενη πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, τον ισχυρισμό ότι η Ελλάδα αποτελεί νησίδα σταθερότητας και παράγοντα ειρήνης σε μια διαταραγμένη περιοχή. Προσπαθεί να δημιουργήσει γενικές προσδοκίες στο λαό παραπλανώντας τον ότι με την ταύτισή της με τα σχέδια των ιμπεριαλιστών και πρώτα απ' όλα με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, ότι με τη συμμαχία μαζί τους, μετατρέποντας τη χώρα σε πολεμικό ορμητήριο, πετυχαίνοντας τη γεωστρατηγική αναβάθμιση με την εμπλοκή της στο κουβάρι των ανταγωνισμών θα ωφεληθούν η χώρα και ο λαός (...)

Οπως η εσωτερική πολιτική έχει ταυτότητα έτσι και η εξωτερική πολιτική έχει την ίδια ταυτότητα, έχει ταξικό πρόσημο, εξυπηρετεί τα ίδια συμφέροντα, δηλαδή τα συμφέροντα των μονοπωλιακών και επιχειρηματικών ομίλων, της πλουτοκρατίας, που επιδιώκει να πάρει μέρος στον έλεγχο νέων αγορών, στο μοίρασμα της πίτας των πλουτοπαραγωγικών πηγών, της Ενέργειας και των δρόμων μεταφοράς.

Αυτό δεν είναι αλήθεια γιατί η Ελλάδα έχει ισχυρούς μονοπωλιακούς ομίλους με επενδύσεις στο εξωτερικό. Η Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων είναι πρώτη, δηλαδή οι εφοπλιστές, σε εμπορικό στόλο σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν έχει, όπως λένε, μεταπρατική αστική τάξη αλλά το αντίθετο. Μεγάλα οικονομικά συμφέροντα που ασφυκτιούν στη μικρή αγορά των 11 εκατομμυρίων, που αναζητούν κι έχουν νέες αγορές και επενδύσεις. Η καπιταλιστική Ελλάδα μέσα στο ιμπεριαλιστικό σύστημα είναι μέρος της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, ανάλογα βέβαια με το μέγεθός της, και διεκδικεί μέσα από τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς μερίδιο της λείας στην περιοχή.

Αυτά λοιπόν τα συμφέροντα υπηρέτησαν με συνέπεια οι κυβερνήσεις ΝΔ - ΠΑΣΟΚ με την ταύτισή τους με τα ιμπεριαλιστικά σχέδια μέσα από το ΝΑΤΟ, την ΕΕ, το σφιχταγκάλιασμα με τις ΗΠΑ και βέβαια τη σκυτάλη πήρε ο ΣΥΡΙΖΑ, που όχι μόνο συνεχίζει στον ίδιο επικίνδυνο δρόμο αλλά εξελίσσεται σε ένα «αριστερό» πλυντήριο του ιμπεριαλισμού (...)

Οχι «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική», αλλά μονοδιάστατη, υποταγμένη στην υπηρεσία της αστικής τάξης, του κεφαλαίου, του ιμπεριαλισμού (...)

Θα χρειαζόταν πολύς χρόνος για να περιγράψουμε αναλυτικά «τα έργα και τις ημέρες» της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, που αποδεικνύουν ότι όχι μόνο συνέχισε την πολιτική των προηγούμενων, αλλά αναδείχτηκε πρωταθλήτρια ρίχνοντας κυριολεκτικά στο κανναβάτσο τη ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ, οι οποίοι βρίσκονται σε αμηχανία και επιλέγουν σύγκρουση στα δευτερεύοντα γιατί στο βασικό προσανατολισμό συμφωνούν.

Ενδεικτικά, αναφέρουμε κεντρικά σημεία που αποδεικνύουν την πλήρη ταύτιση πολιτικά, διπλωματικά και επιχειρησιακά με τη δολοφονική ιμπεριαλιστική μηχανή των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ.

Από την υποκριτική θέση του ΣΥΡΙΖΑ «παλεύουμε να διαλυθεί το ΝΑΤΟ» όλα αυτά τα χρόνια, η κυβέρνηση υπέγραψε όλες τις αποφάσεις των Συνόδων Κορυφής του ΝΑΤΟ και μάλιστα αναγορεύει το ΝΑΤΟ σε παράγοντα ειρήνης και ασφάλειας. Αποφάσεις που αποτελούν στην πραγματικότητα προετοιμασία πολέμων και επεμβάσεων ακόμα και στο εσωτερικό όλων των χωρών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που είχε το θέμα των πυρηνικών και της μη χρήσης υποτίθεται ως σημαία, υπέγραψε την απόφαση του ΝΑΤΟ ότι αποσύρεται από τη συμφωνία για τη μη χρήση του πρώτου πυρηνικού πλήγματος που είχε υπογραφεί με πρόταση της Σοβιετικής Ενωσης (...)

Οχι μόνο υπογράφει την επιθετική πολεμική αναδιάταξη των στρατιωτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ για την περικύκλωση της Ρωσίας αλλά συμμετέχει επιχειρησιακά, και μάλιστα έδωσε το πρόσχημα του Προσφυγικού στο ΝΑΤΟ για να κατεβάσει δυνάμεις στο Αιγαίο ύστερα από πρόσκληση της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο ΣΥΡΙΖΑ, που μιλούσε για την ανάγκη μείωσης των εξοπλισμών, διά του προέδρου του, κ. Τσίπρα, στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλη υπερηφανεύτηκε ότι η Ελλάδα ξοδεύει 2% του ΑΕΠ, πάνω από 4 δισ. ευρώ, για στρατιωτικές δαπάνες και, μάλιστα, ταυτισμένος με «τον διαβολικά καλό Τραμπ», κάλεσε και τις άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο!

Οχι μόνο υπέγραψε την είσοδο του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ αλλά ανέλαβε και την υποχρέωση να υπογράψει με την ΠΓΔΜ συμφωνία ώστε να μπορέσει να μπει στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ. Δεν υπάρχουν επίσης πολιτικές αποφάσεις των ΝΑΤΟ - ΕΕ που η κυβέρνηση και τα άλλα αστικά κόμματα να μην ταυτίστηκαν με αυτές (...)

Στην υλοποίηση των επιθετικών πολεμικών αποφάσεων ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ η κυβέρνηση της αμερικανοΝΑΤΟικής "Αριστεράς" δίνει κυριολεκτικά ρέστα.

• Απόφαση του ΝΑΤΟ το 40% των Ενόπλων Δυνάμεων να είναι Δυνάμεις Ταχείας Επέμβασης στην υπηρεσία του ΝΑΤΟ. Η κυβέρνηση εκτελεί.
• Απόφαση του ΝΑΤΟ για συμμετοχή σε στρατιωτικές πολυεθνικές επιθετικές ασκήσεις. Πρωταθλήτρια η κυβέρνηση. Σχεδόν κάθε μήνα γίνονται με τη δραστήρια συμμετοχή ελληνικών δυνάμεων.
• Απόφαση του ΝΑΤΟ για συμμετοχή στην παρακολούθηση του ρωσικού στόλου. Η κυβέρνηση ανταποκρίνεται. Η φρεγάτα «Ελλη» πλέει στη Μ. Ανατολή με τις αμερικανοΝΑΤΟικές δυνάμεις.

Εκτός των άλλων ο ελληνικός λαός χρηματοδοτεί αυτά τα πολεμικά σχέδια. Εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στην υπηρεσία των ιμπεριαλιστών.

Το απόγειο βέβαια των σημαιοφόρων των ιμπεριαλιστών και της αστικής τάξης είναι η μετατροπή της χώρας σε μια απέραντη αμερικανοΝΑΤΟική βάση: Επέκταση - εκσυγχρονισμός της Σούδας. Βάση ελικοπτέρων στην Αλεξανδρούπολη. Εκσυγχρονισμός Αράξου για πυρηνικά. Ναυπηγεία Σύρου, Ελευσίνας, Σκαραμαγκά: Νέες βάσεις. Νέα βάση drones στη Λάρισα. Εκσυγχρονισμός Ανδραβίδας. Ακτιο, Θεσσαλονίκη, Κιλκίς. Προσφορά Καρπάθου για νέα βάση.

Για ποια λοιπόν ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα μιλά η κυβέρνηση όταν η χώρα έχει μετατραπεί σε πολεμικό ορμητήριο των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ; Μια από τις καλύτερες αποδείξεις είναι η συνέντευξη του Αμερικανού πρέσβη, κ. Πάιατ, ο οποίος έδωσε «τίτλο τιμής» στην πολιτική της κυβέρνησης ονομάζοντας την Ελλάδα «γεωπολιτικό μεντεσέ» για τα αμερικανικά συμφέροντα στα Βαλκάνια και την ευρύτερη περιοχή. Οι ΗΠΑ και η Ελλάδα μοιράζονται κοινά συμφέροντα και όραμα στην ευρύτερη περιοχή, λέει ο Τζέφρι Πάιατ (...)

Οι κίνδυνοι στα Βαλκάνια, στο Αιγαίο, στην ευρύτερη περιοχή μεγαλώνουν. Οχι τυχαία, τα Βαλκάνια χαρακτηρίζονται μια μπαρουταποθήκη έτοιμη να εκραγεί. Είναι η περιοχή, τα σύνορα της οποίας επαναχαράχτηκαν με το αίμα των λαών, πριν από μια 20ετία με την επέμβαση του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ αλλά και της ΕΕ, επέμβαση που διέλυσε την ενιαία Γιουγκοσλαβία.

Κι αυτή η περιοχή τώρα «θερμαίνεται» και πάλι επικίνδυνα, γιατί βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη ο νέος γύρος επεμβάσεων που φέρουν και πάλι τη σφραγίδα των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, στη σφοδρή αντιπαράθεση με άλλες ισχυρές παγκόσμιες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, που προωθούν τα δικά τους σχέδια στην περιοχή (...)

Η περιοχή βράζει, μετά και την απόφαση των ΗΠΑ να μεταφέρουν την πρεσβεία τους στην Ιερουσαλήμ (...)

Ο πόλεμος στη Συρία δείχνει να φτάνει στο τέλος, ωστόσο πάνω στο ματωμένο «κορμί» της οι «έμποροι του πολέμου» τραβάνε «χαρακιές», καθορίζουν πολιτικο-στρατιωτικές «σφαίρες επιρροής», που θέλουν να τις κατοχυρώσουν και με πολιτικούς τρόπους, για να ανοίξει το οικονομικό «φαγοπότι» για τα μονοπώλια (...)

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ κοροϊδεύει το λαό ότι η συμμετοχή μας στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ είναι παράγοντας ασφάλειας, αλλά και προστασίας από την επιθετικότητα της «σύμμαχης» Τουρκίας.

Εφησυχάζει το λαό μας, ο οποίος πρέπει να δει ότι η Τουρκία κλιμακώνει την επιθετικότητά της στο Αιγαίο και την κυπριακή ΑΟΖ, παρότι προχώρησε στην αποφυλάκιση των δύο Ελλήνων στρατιωτικών για λόγους τακτικής αλλά και για να στείλει μήνυμα στην ΕΕ ξανά, λόγω της σύγκρουσης του Ερντογάν με τον Τραμπ.

Η Τουρκία διεκδικεί αναβαθμισμένο ρόλο στην περιοχή σε αντιπαράθεση με την ελληνική αστική τάξη, η οποία επίσης διεκδικεί μερίδιο από το πλιάτσικο που ήδη συντελείται στις πλάτες των λαών, με θύματα τους λαούς.

Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις ένας δρόμος υπάρχει για το λαό, τη νεολαία.

Να δυναμώσει η πάλη ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τις αιτίες που τον προκαλούν, ενάντια στην πολιτική της κυβέρνησης, που στηρίζει ολόθερμα τις πολεμικές ενέργειες στην περιοχή αναβαθμίζοντας τις βάσεις και δίνοντας όλες τις διευκολύνσεις για να μακελεύουν τους λαούς στην περιοχή.

Να δυναμώσει η πάλη για την αποδέσμευση από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, για να κλείσουν οι ΝΑΤΟικές βάσεις, να γυρίσουν πίσω οι Ελληνες στρατιωτικοί που βρίσκονται έξω από τα σύνορα της χώρας.

Να γυρίσει την πλάτη στα ύπουλα καλέσματα περί δήθεν «εθνικής ενότητας και συνεννόησης», που θέλουν να υποτάξουν την εργατική τάξη, το λαό στα σχέδια του κεφαλαίου και των ΑμερικανοΝΑΤΟικών.

Θέλουν να κρύψουν ότι άλλη είναι η πατρίδα του ελληνικού λαού και άλλη η πατρίδα του μεγάλου κεφαλαίου και των λυκοσυμμαχιών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.

Ο λαός μπορεί να υπερασπιστεί την πατρίδα του, αυτή που έχει χτίσει με κόπους και θυσίες.

Δεν υπερασπίζεται το κεφάλαιο, που δεν έχει πατρίδα, που κλέβει τον ιδρώτα του και προκειμένου να υπερασπίσει τα κέρδη του δε διστάζει να την στείλει στη φωτιά του πολέμου.

Το ΚΚΕ θα πρωτοστατήσει στον αγώνα για την υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας.

Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρόκειται να δείξουμε καμιά εμπιστοσύνη σε καμιά αστική κυβέρνηση και στην άρχουσα τάξη που εκπροσωπεί.

Δυναμώνουμε την πάλη για την οριστική νίκη του λαού, για να μπει τέρμα στο σύστημα που γεννά φτώχεια και πολέμους, για να ανοίξει ο δρόμος για την ευημερία και την πραγματική ειρήνη για το λαό.

Την ειρήνη και την ευημερία του λαού μπορεί να εγγυηθεί μόνο η εργατική εξουσία, ο σοσιαλισμός - κομμουνισμός, που καταργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, εξαφανίζει την αιτία που γεννά τους πολέμους, δηλαδή το κυνήγι του καπιταλιστικού κέρδους.

Λόγω τεχνικών δυσκολιών, δεν έγινε κατορθωτό να συνομιλήσουμε έγκαιρα με την Αχέντ Ταμίμι, καθ' οδόν προς την Ελλάδα, και έτσι η συνέντευξη που προαναγγείλαμε στο φύλλο της Παρασκευής δεν δημοσιεύεται στον «Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου». Με αφορμή την παρουσία της στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ, ο «Ριζοσπάστης» θα δημοσιεύσει συνέντευξη της Αχέντ Ταμίμι τις αμέσως επόμενες μέρες.

Η 17χρονη Παλαιστίνια αγωνίστρια Αχέντ Ταμίμι και η οικογένειά της θα παραθέσουν συνέντευξη Τύπου την Κυριακή 23 Σεπτέμβρη, 18.00 - 19.00, στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ (Τροίας 36, Βικτόρια) στην Αθήνα. Στη συνέντευξη Τύπου θα μιλήσει επίσης ο πρέσβης του κράτους της Παλαιστίνης στην Ελλάδα, Μαρουάν Τουμπάσι. Εξαιτίας του περιορισμένου χρόνου παραμονής της οικογένειας Ταμίμι στην Ελλάδα και ύστερα από δεκάδες αιτήματα που έλαβε το Γραφείο Τύπου του ΚΣ της ΚΝΕ για συνέντευξη της Αχέντ Ταμίμι, η ΚΝΕ προσφέρει το χώρο της για αυτήν τη συνέντευξη Τύπου ώστε να ικανοποιήσει όσο το δυνατόν περισσότερα αιτήματα των εκπροσώπων των ΜΜΕ, και να διαδοθεί όσο το δυνατόν μαζικότερα το μήνυμα της οικογένειας Ταμίμι για την πάλη του λαού της Παλαιστίνης και τη συνέχιση του αγώνα ενάντια στην ισραηλινή κατοχή. Η είσοδος στο Στέκι Πολιτισμού και Νεανικής Δημιουργίας της ΚΝΕ θα επιτρέπεται μόνο στους εκπροσώπους των ΜΜΕ.

Τον περασμένο Δεκέμβρη η Αχέντ Ταμίμι από το χωριό Ναμπί Σάλεχ της κατεχόμενης Δυτικής Οχθης, έμελλε να αναγνωριστεί διεθνώς ως ένα από τα πιο νεαρά πρόσωπα της παλαιστινιακής αντίστασης στη βαρβαρότητα της ισραηλινής κατοχής.

Τότε συνελήφθη με αφορμή το διεθνή σάλο που προκάλεσε βίντεο με την ίδια να χαστουκίζει δύο Ισραηλινούς στρατιώτες που είχαν προηγουμένως τραυματίσει σοβαρά στο κεφάλι 15χρονο ξάδελφό της. Η εικόνα της νεαρής να χτυπά τους πάνοπλους στρατιώτες έκανε αίσθηση και ήταν ράπισμα συνολικά στην ισραηλινή κατοχή.

Από μικρό παιδί, βλέπει τις κατοχικές δυνάμεις να εμποδίζουν γονείς, γείτονες, φίλους να πάνε ελεύθερα στις δουλειές, στα χωράφια, στα σπίτια, τα παιδιά στα σχολεία. Βλέπει τους στρατιώτες να εισβάλλουν στα σπίτια του κόσμου άγρια μεσάνυχτα, να συλλαμβάνουν και να ανακρίνουν οικογένειες. Να γκρεμίζουν σπίτια και να κατεδαφίζουν σχολεία για να τιμωρήσουν όσους αντιστέκονται στην κατοχή. Να φυλακίζουν, να τραυματίζουν ή να σκοτώνουν παιδιά.

Η καθημερινή εφιαλτική «ρουτίνα» της κατοχής εξηγεί γιατί η Αχέντ από τα 7 και 9 της χρόνια, έχει καταγραφεί να υψώνει τις γροθιές και να πασχίζει να σώσει γειτονόπουλα, ξαδέλφια, φίλους από τα χέρια Ισραηλινών στρατιωτών. Η ίδια αλλά και όλα τα μέλη της οικογένειάς της (ο μεγαλύτερος αδελφός της, Ουάεντ, βρίσκεται τώρα σε ισραηλινή φυλακή) έχουν πληρώσει βαρύ τίμημα. Η ίδια και η μητέρα της έμειναν στη φυλακή επί οκτώ μήνες για ένα χαστούκι.

Αυτούς τους οκτώ μήνες, την συντρόφεψε η διεθνής λαϊκή αλληλεγγύη, που εκφράστηκε και μέσα από τις πολύπλευρες κινητοποιήσεις του ΠΑΜΕ, του ΚΚΕ, της ΚΝΕ, της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας. Αυτούς τους μήνες, η Ταμίμι έγινε τραγούδι, βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τεράστιο γκράφιτι στο τείχος - απαρτχάιντ που έχουν στήσει στη Δυτική Οχθη οι κατοχικές αρχές. Εγινε σύμβολο αγώνα και σύνθημα στα χείλη χιλιάδων νέων και εργατών σε όλο τον κόσμο.

«Κάθε Παλαιστίνιος αρχίζει την αντίσταση από τη στιγμή που γεννιέται... Η δύναμη είναι με το λαό και ο λαός θα αποφασίσει το πεπρωμένο και το μέλλον του... Η αντίσταση θα συνεχιστεί μέχρι να τερματιστεί η κατοχή», δήλωσε η Αχέντ μετά την απελευθέρωσή της στην πρώτη συνέντευξη Τύπου. Το μήνυμα αυτό, της μαχητικότητας και της αντίστασης, εκπέμπει στη νεολαία και η παρουσία της στο Φεστιβάλ 100 χρόνια ΚΚΕ - 50 χρόνια ΚΝΕ.

Από το σεμινάριο στο δημαρχείο της Καισαριανής

Ο κομμουνιστής δήμαρχος Καισαριανής, Ηλίας Σταμέλος, καλωσόρισε τους ξένους αντιπροσώπους με έναν σύντομο χαιρετισμό, στον οποίο ανέφερε τη σημαντική ιστορία της πόλης, τους δεσμούς αίματος του ΚΚΕ με τους κατοίκους της, αλλά και τον αγώνα που δίνει η διοίκηση του δήμου σήμερα για την ανακούφιση του λαού. Χαρακτήρισε τιμή για την Καισαριανή να υποδέχεται δεκάδες κομμουνιστές από όλο τον κόσμο.

Την εισήγηση στο σεμινάριο έκανε ο Γρηγόρης Λιονής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ. Στην αρχή της ομιλίας τόνισε ότι «σήμερα γίνεται προσπάθεια από αστούς επιστήμονες, αναλυτές κ.ά. να τιμήσουν τον Μαρξ σαν ένα σπουδαίο φιλόσοφο, που πρόσφερε πολλά στην εποχή του, αλλά σήμερα έχει ξεπεραστεί. Η πραγματική όμως τιμή στον Μαρξ είναι να καταλάβουμε ότι ήταν ένας επαναστάτης και να κατανοήσουμε τον πυρήνα της θεωρίας του διαλεκτικού υλισμού, που είναι η αλλαγή και όχι απλώς η ερμηνεία του κόσμου και της ανθρώπινης κοινωνίας».

Οι νέοι κομμουνιστές από όλο τον κόσμο στην επίσκεψη στο Σκοπευτήριο

Μπαίνοντας από την είσοδο όπου βρίσκεται το μνημείο της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας, κατευθύνθηκαν προς το Θυσιαστήριο της Λευτεριάς. Εκεί ξεναγήθηκαν από τον Κώστα Γαβριλάκη, πρόεδρο του Παραρτήματος Καισαριανής της ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ και δημοτικό σύμβουλο της πόλης.

Καθώς η ξενάγηση προχωρούσε, οι ξένοι αντιπρόσωποι άκουσαν με ενδιαφέρον για τη συμμετοχή του λαού της χώρας και ιδιαίτερα της Καισαριανής στην ΕΑΜική Εθνική Αντίσταση και τον ΕΛΑΣ. Ακουσαν τις ξεχωριστές ιστορίες νεολαίων σαν την Αθηνά Χατζηεσμέρ, την Ηρώ Κωνσταντοπούλου και τον Ανδρέα Λυκουρίνο, που εκτελέστηκαν στο Σκοπευτήριο, αλλά και για τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη.

Στο τέλος της ξενάγησης απέτισαν φόρο τιμής στους εκτελεσμένους κομμουνιστές πατριώτες κρατώντας ενός λεπτού σιγή.

Δεν ήταν τυχαία η απόφαση της ΚΝΕ, λίγες μόνο μέρες μετά την ίδρυσή της να εκδώσει ένα περιοδικό με τα χαρακτηριστικά του «Οδηγητή», που από την πρώτη στιγμή έπαιξε το ρόλο του ως καθοδηγητής, διαφωτιστής και οργανωτής. Σημαντική ήταν η συμβολή του στην τιτάνια προσπάθεια για το στήσιμο της ίδιας της Οργάνωσης, το «ρίζωμά» της σε σχολεία, σχολές, τόπους δουλειάς και γειτονιές σε όλη την 50χρονη πορεία της. Και όλα αυτά σε συνθήκες βαθιάς παρανομίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις δυσκολίες που έπρεπε με αυτοθυσία και διάφορους ευρηματικούς τρόπους να ξεπεραστούν. Προκαλούν το θαυμασμό και το σεβασμό μας οι ιστορίες που διαβάζουμε και ακούμε για τους ΚΝίτες και τις ΚΝίτισσες που με τόλμη, πίστη και εφευρετικότητα έγραφαν, τύπωναν και διακινούσαν τον «Οδηγητή».

Στις σελίδες του «Οδηγητή» έχει βρει όλα αυτά τα χρόνια τη θέση του κάθε μικρός και μεγάλος αγώνας των μαθητών, των φοιτητών, των νέων εργαζομένων και ανέργων, των σπουδαστών της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Σε πολλούς από αυτούς τους αγώνες ο «Οδηγητής» είχε και τη δική του ιδιαίτερη συμβολή. Είναι το μόνο νεανικό έντυπο που σταθερά αναδεικνύει τα προβλήματα των νέων των εργατικών - λαϊκών οικογενειών, που προβάλλει τη μόνη πραγματική διέξοδο γι' αυτούς, την πολιτική πρόταση του ΚΚΕ.

Ο «Οδηγητής» έχει αποτελέσει την πρώτη επαφή με την ΚΝΕ για χιλιάδες νέους και νέες που στη συνέχεια έγιναν μέλη της ή αγωνίστηκαν στο πλάι της. Είναι το πρώτο βήμα στην επαφή κάθε μέλους της ΚΝΕ με τον επαναστατικό Τύπο, διαδικασία απαραίτητη για να διαμορφώνει από νωρίς στενή σχέση μελέτης και αξιοποίησης των εντύπων του ΚΚΕ και της ΚΝΕ.

Σήμερα κυριαρχεί η αρνητική τάση υποκατάστασης της γνώσης από την πληροφορία, τάση με την οποία οι νέοι κομμουνιστές πρέπει να αναμετρηθούμε. Ο χρόνος που αφιερώνουν οι νέοι για διάβασμα έχει μειωθεί. Σε αυτό συμβάλλει εκτός των άλλων και το γεγονός ότι το σχολείο έχει γίνει ένα ατέλειωτο εξεταστικό κέντρο παπαγαλίας και αποσπασματικών γνώσεων, που δεν καλλιεργεί την αγάπη για το διάβασμα και τη μόρφωση. Και όπως φάνηκε από τις εξαγγελίες του υπουργού Παιδείας για τη νέα δομή του Λυκείου, αυτή η κατάσταση θα γίνει ακόμη χειρότερη, καθώς η γενική μόρφωση ουσιαστικά σταματά στην Α' Λυκείου, ενισχύονται η μονομέρεια, η αποσπασματικότητα και ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας του σχολείου, που θα το κάνουν ακόμα πιο αποκρουστικό για τους μαθητές. Αλλά και στο σημερινό αστικό Πανεπιστήμιο πολλές φορές το «γκουγκλάρισμα» βαφτίζεται γνώση. Συγγράμματα περικόπτονται, κυρίως στα μεταπτυχιακά, και αντικαθίστανται από ηλεκτρονικές σημειώσεις ή απλά διδακτικές διαφάνειες. Στις σχολές της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης δεν υπάρχουν καν διδακτικά συγγράμματα. Ολος ο τρόπος ζωής της νεολαίας, με την πιεστική καθημερινότητα που διαμορφώνεται ακόμα και για τους μαθητές, την έλλειψη ποιοτικού ελεύθερου χρόνου, δεν ευνοεί την επαφή με το διάβασμα, τη διάθεση για έρευνα, για ανακάλυψη της αλήθειας, την όξυνση της σκέψης και της φαντασίας.

Στην ενημέρωση, η τάση αυτή εκφράζεται με την κυριαρχία της ροής ειδήσεων, της ατάκας, της εικόνας, του βίντεο, χωρίς καμία εμβάθυνση. Αυτό συνδέεται με το γεγονός ότι έχει αυξηθεί σημαντικά, και στη νεολαία αποτελεί πλειοψηφικό, το ποσοστό εκείνων που επιλέγουν το διαδίκτυο για την ενημέρωσή τους. Να ξεκαθαρίσουμε ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει δημιουργήσει μεγάλες νέες δυνατότητες στην επικοινωνία, στην αναζήτηση πηγών, στην ενημέρωση κ.λπ., που πρέπει να αξιοποιούνται. Αυτές οι δυνατότητες θα μπορούσαν μάλιστα να αναπτυχθούν ακόμη πιο γρήγορα και να αξιοποιούνται προς όφελος του λαού και της νεολαίας αν το διαδίκτυο και όλα τα τεχνολογικά μέσα δεν βρίσκονταν στα χέρια μιας χούφτας δισεκατομμυριούχων. Ομως, η γνώση δεν κατακτιέται με το πάτημα ενός κουμπιού, με τη φευγαλέα ανάγνωση κάποιων τίτλων ούτε «γκουγκλάρεται». Είναι αποτέλεσμα της έρευνας και της σταθερής προσπάθειας να κατακτήσουμε την αλήθεια. Η γνώση αυτή θέτει και τις βάσεις για να μπορούμε να αξιοποιούμε τον όγκο των πληροφοριών που παίρνουμε, να τις αξιολογούμε και να τις διαχειριζόμαστε, χωρίς να «καταπίνουμε αμάσητο» ό,τι μας πλασάρουν για αλήθεια.

Πολλοί νέοι, που επιλέγουν το διαδίκτυο για την ενημέρωσή τους, θεωρούν ότι εκεί η ενημέρωση είναι πιο αδέσμευτη σε σχέση με τα «παραδοσιακά» αστικά ΜΜΕ, τα οποία δικαιολογημένα αποστρέφονται. Αυτή η άποψη παραβλέπει το γεγονός ότι όλη η πληροφορία που υπάρχει στο διαδίκτυο περνάει από ένα ατελείωτο φιλτράρισμα, καναλιζάρεται, κάποιοι αποφασίζουν τι θα ανέβει ψηλά και τι θα θαφτεί. Για παράδειγμα, κατά την πρόσφατη απεργία των εργαζομένων στις προβλήτες της «Cosco», πολλά γνωστά ενημερωτικά sites έπαιξαν ατόφιο το non-paper της εταιρείας ως ρεπορτάζ (!), ενώ από την άλλη έθαψαν τις θέσεις του Σωματείου. Σε τελική ανάλυση, όπως και στα «παραδοσιακά» αστικά ΜΜΕ έτσι και στο διαδίκτυο, ο λόγος που η ενημέρωση δεν είναι αδέσμευτη και αντικειμενική είναι ότι βρίσκονται στα χέρια των καπιταλιστών.

Η ιδεολογική διαπάλη τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ακόμη πιο σύνθετη και αυτό εκφράζεται και στους χώρους που ζει, μορφώνεται και εργάζεται η νεολαία. Ταυτόχρονα, οι εξελίξεις τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα και είναι εύκολο, μέσα στο καθημερινό τρέξιμο, να «χαθούν επεισόδια». Πόσο μάλλον που το ζήτημα για τους νέους κομμουνιστές δεν είναι απλώς να πληροφορούνται τις εξελίξεις αλλά να μπορούν να τις κατανοούν, να τις ερμηνεύουν και να παρεμβαίνουν σε αυτές. Η βελτίωση της σχέσης μας με τη μελέτη, αλλά και με το γράψιμο, είναι στόχος που σχετίζεται άμεσα με τη βελτίωση της ικανότητάς μας να πείθουμε, να μπαίνουμε μπροστά στην οργάνωση αγώνων, να γινόμαστε περισσότεροι. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να αυξάνονται η αντοχή στις δυσκολίες και τις απαιτήσεις της οργανωμένης ζωής, η ανθεκτικότητα απέναντι στην απογοήτευση όταν η σκληρή καθημερινή δουλειά δεν φέρνει άμεσα ορατά αποτελέσματα.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι χωρίς την καθημερινή μελέτη του «Ριζοσπάστη» είναι σαν να πηγαίνουμε στη μάχη χωρίς το όπλο μας, κόβουμε από τις δυνατότητες που έχουμε να φέρουμε σε πέρας τους στόχους μας. Ας σκεφτούμε το παράδειγμα των πρόσφατων φονικών πυρκαγιών: Ο «Ριζοσπάστης» καθημερινά κάλυπτε τις εξελίξεις, πρόβαλλε την οργάνωση της αλληλεγγύης, τροφοδοτούσε με επιχειρήματα που ενίσχυαν τη θέση για το ποιος είναι ο πραγματικός ένοχος για το γεγονός ότι οι εργατικές - λαϊκές οικογένειες μένουν απροστάτευτες απέναντι σε τέτοια φαινόμενα, αποκάλυψε έγγραφο της ΕΕ που έλεγε επί λέξει ότι συμφέρει περισσότερο να αποζημιώνεις τους φτωχούς παρά να τους προστατεύεις. Οταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ προσπαθούσε να εμφανιστεί ως αθώα περιστερά, να αποδώσει το θάνατο τόσων ανθρώπων στην «πρωτοφανή ένταση του φαινομένου» ή και να ενοχοποιήσει τους ίδιους τους κατοίκους, ο «Ριζοσπάστης» επανέφερε τις καθησυχαστικές απαντήσεις τους στις συνεχείς Ερωτήσεις του ΚΚΕ στη Βουλή στην αρχή του καλοκαιριού, θύμιζε τους νόμους με τους οποίους και η σημερινή κυβέρνηση έχει νομιμοποιήσει χιλιάδες αυθαίρετα. Ολα αυτά έγιναν με σχέδιο και καθημερινή κλιμάκωση παίρνοντας υπόψη τις εξελίξεις, την αντιπαράθεση, αλλά και το χαρακτήρα του γεγονότος. Πώς θα μπορούσε κάποιος να τα βγάλει πέρα στη συνθετότητα της αντιπαράθεσης εκείνων των ημερών χωρίς να έχει διαβάσει έστω το κύριο άρθρο, το βασικό θέμα και τα «Αποκαλυπτικά» στην τελευταία σελίδα του «Ριζοσπάστη» πριν πάει στη δουλειά;

Φυσικά ο «Ριζοσπάστης» δεν είναι μόνο ενημερωτικό όργανο. Μέσα από τις σελίδες του ανοίγει τη συζήτηση για το τι πρέπει να γίνει σε επίπεδο οργάνωσης της πάλης, καλώντας στον αγώνα. Αναδεικνύει τους αγώνες, τις εστίες αντίστασης στους χώρους δουλειάς, Εκπαίδευσης, στις γειτονιές, συμβάλλει στη δράση των κομμουνιστών για τη συνένωσή τους σε γραμμή σύγκρουσης. Η ύλη του είναι κάλεσμα στον αγώνα για την ικανοποίηση των σύγχρονων αναγκών μας, δίνει επιχειρήματα και απαντήσεις στο ερώτημα «τι αγώνες, με ποια κατεύθυνση είναι σήμερα αναγκαίοι;». Γι' αυτό και δεν πρέπει να λείπει από κανένα αγωνιστικό σκίρτημα της νεολαίας.

Με τον «Ριζοσπάστη» και τον «Οδηγητή» σε χιλιάδες νέους και νέες

Υπάρχουν σημαντικές δυνατότητες για αύξηση της διακίνησης του «Ριζοσπάστη» σε νέους και νέες, όπως και του «Οδηγητή». Κάθε Οργάνωση της ΚΝΕ έχει σχετική πείρα, θετική και αρνητική, που δείχνει πως όταν αυτή η δουλειά σχεδιάζεται έγκαιρα και σωστά, τα αποτελέσματα έρχονται. Σημαντικό ρόλο παίζει η συζήτηση πάνω στο περιεχόμενό τους, τόσο πριν κυκλοφορήσουν, για την καλλιέργεια κλίματος προσμονής και την καλύτερη οργάνωση της εξόρμησης, όσο και αφού διαβαστούν, για την καλύτερη αφομοίωση του περιεχομένου τους, για να ανεβαίνει το ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο της ΟΒ, αλλά και του περίγυρου. Το ίδιο ισχύει και για ορισμένα οργανωτικά μέτρα, που έχουν όμως πολιτική σημασία: Τη γρήγορη χρέωση των συντρόφων, την ύπαρξη συγκεκριμένου σχεδίου για το πού θα απευθυνθούμε, το οποίο θα ελέγχεται, την καλή προετοιμασία της συμμετοχής στην εξόρμηση, αλλά και το πώς στις Οργανώσεις της ΚΝΕ έμπρακτα παίρνουμε μέτρα για να διαμορφώνεται από νωρίς και να σταθεροποιείται στη συνέχεια της ΚΝίτικης ζωής η καθημερινή μελέτη του «Ριζοσπάστη» από κάθε ΚΝίτη και ΚΝίτισσα. Είναι ενθαρρυντικά τα παραδείγματα Οργανώσεων όπου υπάρχει αύξηση του αριθμού των συνδρομητών του «Ριζοσπάστη», αλλά και έχει διαμορφωθεί ένας σταθερός περίγυρος νέων που τον προμηθεύονται και τον διακινούν.

Η άνοδος της μελέτης και η διάδοση του Κομματικού Τύπου μπορούν να δώσουν ποιότητα και βάθος στη δουλειά της ΚΝΕ. Ο «Ριζοσπάστης» και ο «Οδηγητής» είναι εργαλεία που ανοίγουν πολύπλευρους δρόμους τόσο στην καθοδηγητική δουλειά και την εδραίωση πολιτικού κριτηρίου σε μέλη και στελέχη, όσο και στη διεύρυνση, στη σταθεροποίηση και την εμβάθυνση των πολιτικών μας δεσμών σε κάθε χώρο. Η προσπάθεια για τη διακίνηση του Κομματικού Τύπου είναι το πρώτο βήμα για να δούμε τι σκέφτεται αυτός στον οποίον απευθυνόμαστε. Με τον Κομματικό Τύπο χτίζουμε Οργανώσεις της ΚΝΕ, πιάνουμε επαφές. Η μελέτη, η διακίνηση και η αξιοποίησή του είναι δείκτης συγκρότησης των ΟΒ, δείκτης της πορείας και εξέλιξης των στελεχών. Οι μεγάλοι στόχοι που έχουμε θέσει για ΚΝΕ με πρωτοπόρα λειτουργία και δράση στο πλευρό του ΚΚΕ, με γερές Οργανώσεις μέσα στη νεολαία, περνάνε απαραίτητα και μέσα από την άνοδο της αξιοποίησης του Κομματικού Τύπου.