Ο Λένιν, ως επίτροπος της Παιδείας, επισκέφτηκε στα προάστια της Μόσχας μια βιβλιοθήκη. Εκεί ρώτησε την βιβλιοθηκάριο, αν πήγαιναν οι εργάτες για να διαβάσουν. Η απάντηση ήταν «όχι», γιατί οι εργάτες έφευγαν από τη δουλιά τους αργά και εκείνη την ώρα δεν υπήρχε φως στη βιβλιοθήκη. Αρα οι εργάτες δε διάβαζαν και έτσι το μορφωτικό τους επίπεδο δεν ανέβαινε. Ο Λένιν άκουσε την απάντηση και έπεσε σε βαθιά σκέψη. Στο γυρισμό για τη Μόσχα ο Λουνατσάρσκι, υπεύθυνος του Πολιτισμού και στενός συνεργάτης του Λένιν, παρατήρησε τη στενοχώρια του συντρόφου του και τον ρώτησε τι σκέφτεται. Και ο Λένιν απάντησε: «Λάμπες. Να αγοράσουμε χιλιάδες λάμπες, να τις στείλουμε στις βιβλιοθήκες, για να είναι ανοιχτές όλο το 24ωρο, και να διαβάζουν οι εργάτες!».

Το ιστορικό αυτό περιστατικό μού ήρθε στο μυαλό όσο παρακολουθούσα τις εργασίες της Πανελλαδικής Σύσκεψης του ΚΚΕ για το Συνδικαλισμό και σημείωνα τις παρατηρήσεις των ομιλητών σχετικά με τα προβλήματα που συναντούμε στη δουλιά μας, τις αιτίες που γεννούν τα προβλήματα αυτά και, προπαντός, τη μορφή που πρέπει να πάρει ο αγώνας, για να αναβαθμιστεί το συνδικαλιστικό κίνημα και να πάει μπροστά, ανεβάζοντας ταυτόχρονα πολιτικά και ιδεολογικά την εργατική τάξη. Συνδύασα, λοιπόν, τη βαθιά ανησυχία του Λένιν, όταν έμαθε πως οι εργάτες δε «μορφώνονται», γιατί οι βιβλιοθήκες μένουν κλειστές, με τις παρατηρήσεις των ομιλητών της «Συνδιάσκεψης» και σκέφτηκα πως η μορφή του συνδικαλιστικού αγώνα και ο προσανατολισμός των καθηκόντων του δε διαμορφώνονται μόνο κάτω από την επίθεση του κεφαλαίου και τις αδυναμίες της συνδικαλιστικής δράσης του ΚΚΕ. Την πρώτη τη γνωρίζουμε καλά, γιατί είναι προσδιορισμένη ιστορικά και αναλυμένη θεωρητικά. Γνωρίζουμε, επίσης, το ίδιο καλά τους μηχανισμούς με τους οποίους η επίθεση αυτή εκδηλώνεται. Και τις αδυναμίες τις δικές μας τις γνωρίζουμε είτε οφείλονται αυτές σε υποκειμενικές εκτιμήσεις και λανθασμένες επιλογές είτε δημιουργούνται κάτω από την πίεση των αντικειμενικών συνθηκών. Υπάρχει όμως και ένας άλλος παράγοντας που παίζει κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του συνδικαλιστικού προβλήματος κι αυτός είναι ο βαθμός συνειδητοποίησης της ίδιας της εργατικής τάξης. Φοβούμαι όμως πως τα υποκειμενικά χαρακτηριστικά αυτής της συνειδητοποίησης και τη συμπεριφορά που απορρέει από αυτήν δεν τα θίγουμε και, προπαντός δεν τα έθιξαν οι εισηγήσεις που ακούστηκαν στη Συνδιάσκεψή μας. Και που ήτανε, κατά τα άλλα, και πλήρεις και αποκαλυπτικές. Και δεν τα έθιξαν, γιατί, υποθέτω ότι δεν αποδεχόμαστε μια τέτοια άποψη, ή, αν την αποδεχόμαστε, δε θέλουμε να την ομολογήσουμε δημόσια. Δε θέλουμε να ομολογήσουμε, με άλλα λόγια, πως η σημερινή κοινωνία, για να μην ισχυριστώ πως οι κοινωνίες όλων των ιστορικών περιόδων, άρα το πλαίσιο μέσα στο οποίο καλείται να αναπτυχθεί ο συνδικαλιστικός μας αγώνας είναι μια ιστορική «κατασκευή». Ενα σύστημα, με άλλα λόγια. Και το σύστημα αυτό το συνιστούν τρία υποσυστήματα ιστορικά προσδιορισμένα με πολύ συγκεκριμένο τρόπο, γιατί είναι και τα τρία προϊόντα της ταξικής πάλης που διαμορφώνει όχι μόνο τη μορφή τους αλλά και τη δυναμική της λειτουργίας τους. Τα υποσυστήματα αυτά είναι: το κεφάλαιο ως πολιτική στρατηγική και ως συγκεκριμένο σύνολο οικονομικών τακτικών, το συνδικαλιστικό, ταξικό κίνημα ως κοινωνική και πολιτική δύναμη, που προσπαθεί να αντισταθεί και να ανατρέψει τόσο τη στρατηγική, όσο και τις τακτικές του κεφαλαίου, και η εργατική τάξη, που πρέπει να αποτελεί την κινητήρια λειτουργική δύναμη του συνδικαλιστικού κινήματος, αλλά και που η ίδια αποτελείται από μάζες εργαζομένων που δρουν πολλές φορές αυθόρμητα, αυτόνομα και πολλές φορές κάτω από εκτιμήσεις υποκειμενικών συμφερόντων. Αρα είναι λάθος σημαντικό τακτικής να συζητούμε σήμερα για το πώς θα δουλέψει όλο το σύστημα αυτό στην κατεύθυνση που ορίζουν οι θέσεις του ΚΚΕ και να μη λαβαίνουμε υπόψη μας πώς λειτουργούν όλα τα υποσυστήματά του, πώς αλληλοεπηρεάζονται και για ποιο λόγο υπάρχουν κενά στη λειτουργία αυτή, ώστε να χρειάζεται μια συστηματική επανατροφοδότηση που πρέπει να την πραγματοποιήσουμε εμείς.

Με τις τοποθετήσεις μας, όπου και αν γίνονται αυτές, περιγράφουμε το κεφάλαιο και την επιθετική του συμπεριφορά στο χώρο της εργασίας. Περιγράφουμε τις αδυναμίες τις δικές μας και τις προοπτικές του αγώνα μας. Την εργατική τάξη όμως την αφήνουμε έξω από τις περιγραφές μας. Δεν περιγράφουμε ούτε το μορφωτικό της επίπεδο, ούτε τις πολιτιστικές της ευαισθησίες ούτε, βέβαια, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό, τις δυνατότητες συνειδητοποίησης της θέσης της στην παραγωγή. Δεν περιγράφουμε, επομένως, την ταξική της αυτοσυνείδηση.