Η απόφαση διεύρυνσης του σχήματος, με την πρόσκληση για ένταξη 6 νέων χωρών από 1/1/2024, με την οποία ολοκληρώθηκε την Πέμπτη η 15η Σύνοδος Κορυφής της ομάδας BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική) στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, αποτυπώνει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τις εντεινόμενες πολιτικές και οικονομικές αναδιατάξεις σε διεθνές επίπεδο και την ενίσχυση της ίδιας της BRICS στο πλαίσιο των διεθνών ανταγωνισμών.

Από τις 23 χώρες που έχουν υποβάλει αίτημα ένταξης στην BRICS, το «πράσινο φως» δόθηκε σε αυτήν τη φάση σε Αργεντινή, Αίγυπτο, Αιθιοπία, Σαουδική Αραβία, Ιράν και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ).

Μεταξύ άλλων στοιχείων, οι 4 από τις 6 νεοεισερχόμενες χώρες (Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ, Ιράν, Αίγυπτος) έχουν μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων και σημαντική γεωπολιτική θέση στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Οι άλλες δύο (Αργεντινή, Αιθιοπία) έχουν σημαντική αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή, ορυκτό πλούτο και μελλοντικές δυνατότητες επενδύσεων, ενώ επίσης ενισχύουν τις θέσεις της BRICS σε Λατινική Αμερική και Αφρική.

Μέχρι την έναρξη της Συνόδου, παρότι το θέμα της διεύρυνσης συζητούνταν εδώ και καιρό, δεν αναμενόταν να ανακοινωθεί η ένταξη συγκεκριμένων χωρών, καθώς οι 5 χώρες της BRICS διατηρούν διαφορετικές θέσεις και συμφέροντα για τους όρους της διεύρυνσης του σχήματος. Κίνα και Ρωσία επιθυμούν διακαώς τη διεύρυνση της BRICS, με στόχο τον πολλαπλασιασμό της δυναμικής της ως ενός κέντρου «εναλλακτικού» σε οργανισμούς υπό την κυριαρχία των ΗΠΑ και της Δύσης. Η Ινδία, από την πλευρά της, που ενισχύει συνεχώς τις σχέσεις με τις ΗΠΑ και έχει σημαντικές διαφορές με το Πεκίνο, έχει «προβληματισμούς» για μια διεύρυνση με χώρες που ενδέχεται να ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τη θέση της Κίνας. Αντίστοιχη στάση είχαν Βραζιλία και Νότια Αφρική, παρά τις δημόσιες δηλώσεις όλων ότι η BRICS δεν πρέπει να είναι ένα «κλειστό κλαμπ» όπως το G7.

Παρά τις υπαρκτές διαφοροποιήσεις που παραμένουν, φαίνεται ωστόσο ότι τα σχετικά παζάρια για τη διεύρυνση επιταχύνθηκαν στην πράξη, στο φόντο των εντεινόμενων ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ο Νοτιοαφρικανός Πρόεδρος, Σ. Ραμαφόζα, δήλωσε ότι υπάρχει «ομοφωνία στην πρώτη φάση αυτής της διαδικασίας διεύρυνσης, και θα ακολουθήσουν άλλες φάσεις».

Η ίδια απόφαση για άμεση διεύρυνση της BRICS, βέβαια, αναμένεται με τη σειρά της να επιταχύνει καπιταλιστικούς ανταγωνισμούς και αντιθέσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις μια μέρα μετά την ολοκλήρωση της Συνόδου στο Γιοχάνεσμπουργκ, οι δύο βασικοί υποψήφιοι της αντιπολίτευσης στις προεδρικές εκλογές στην Αργεντινή, ο «φιλελεύθερος» Χ. Μιλέι και η «κεντροδεξιά» Πατρίσια Μπούλριτς, μιλώντας σε επιχειρηματικό φόρουμ των ΗΠΑ, έθεσαν υπό αμφισβήτηση την ένταξη της χώρας στην BRICS εφόσον εκλεγούν. Ο δε κυβερνητικός υποψήφιος Πρόεδρος, Σ. Μάσα, έσπευσε να τους «υπενθυμίσει» ότι «οι δύο μεγαλύτεροι αγοραστές των προϊόντων της Αργεντινής είναι η Βραζιλία και η Κίνα», όπως και τη συμφωνία που επιτρέπει στην Αργεντινή να αποπληρώνει τα χρέη της στο Πεκίνο σε γιουάν...

Παράλληλα, η ίδια η όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών - με φόντο την αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, τον πόλεμο στην Ουκρανία, τις ευρωατλαντικές κυρώσεις κατά της Κίνας και της Ρωσίας, τη συστηματική μετατροπή του δολαρίου και του συστήματος χρηματοπιστωτικών συναλλαγών SWIFT σε «όπλα» εναντίον γεωπολιτικών αντιπάλων - έφερε αντικειμενικά ακόμα πιο έντονα στο προσκήνιο της Συνόδου Κορυφής της BRICS τα θέματα των απευθείας συναλλαγών των μελών της με παράκαμψη του δολαρίου, της ενδεχόμενης διαμόρφωσης ενός «εναλλακτικού» συστήματος πληρωμών, την παραπέρα ενίσχυση της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας της BRICS, ζητήματα Ενέργειας και Μεταφορών κ.ά.

Με την ολοκλήρωση της Συνόδου Κορυφής την περασμένη Πέμπτη, δημοσιοποιήθηκε η «Δεύτερη Διακήρυξη του Γιοχάνεσμπουργκ», που υπογράφουν οι πέντε ηγέτες της BRICS (υπενθυμίζεται ότι ο Ρώσος Πρόεδρος συμμετείχε στη Σύνοδο μέσω τηλεδιάσκεψης, λόγω του εντάλματος σύλληψης που εξέδωσε σε βάρος του το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο).

Στη Διακήρυξη της Συνόδου, πέρα από τις αναφορές στην ενίσχυση της «στρατηγικής εταιρικής σχέσης», δίνεται έμφαση στην προώθηση μιας «πιο αντιπροσωπευτικής και δικαιότερης διεθνούς τάξης», με «ανανεωμένο και μεταρρυθμισμένο διεθνές σύστημα».

Με φόντο τις πιέσεις για περιορισμό της «επιρροής» των ΗΠΑ και της Δύσης στους διεθνείς οργανισμούς - αποτυπώνοντας τις εντεινόμενες διεθνείς αναδιατάξεις - οι ηγέτες της BRICS στηρίζουν τη «γενική μεταρρύθμιση του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου Ασφαλείας», προκειμένου να γίνει «πιο δημοκρατικό, αντιπροσωπευτικό, αποτελεσματικό και ικανό», με αύξηση της εκπροσώπησης των αναπτυσσόμενων χωρών.

Αντίστοιχα, στηρίζουν ένα «πιο ισχυρό διεθνές χρηματοπιστωτικό δίχτυ ασφαλείας», με το ΔΝΤ στο κέντρο του, επιθυμώντας και επιδιώκοντας τη «μεταρρύθμιση των χρηματοπιστωτικών θεσμών του Μπρέτον Γουντς», ώστε να υπάρχει «μεγαλύτερος ρόλος για αναδυόμενες αγορές και αναπτυσσόμενες χώρες».

Σε ό,τι αφορά το G20 (στο οποίο συμμετέχουν και οι 5 χώρες της BRICS), επισημαίνουν πως πρέπει να συνεχίσει να παίζει ρόλο ως «βασικό, πολυμερές φόρουμ σε τομείς διεθνούς οικονομικής και χρηματοπιστωτικής συνεργασίας ανεπτυγμένων και αναδυόμενων αγορών».

Παράλληλα, χαιρετίζουν τη θέσπιση της «Ομάδας Εργασίας Ψηφιακής Οικονομίας της BRICS» και επιβεβαιώνουν την υποστήριξή τους στην «Αφρικανική Ατζέντα 2063» και τις προσπάθειες «αφρικανικής ολοκλήρωσης», μέσω της Αφρικανικής Ηπειρωτικής Περιοχής Ελεύθερου Εμπορίου.

Εκφράζουν ακόμα την αντίθεσή τους στους εμπορικούς φραγμούς, «υπό το πρόσχημα της κλιματικής αλλαγής, τους οποίους επιβάλλουν ορισμένες ανεπτυγμένες χώρες», και ζητούν εντατικοποίηση των προσπαθειών για τη βελτίωση συλλογικής δυνατότητας καταπολέμησης και αποτροπής παγκόσμιων επιδημιών.

Αναγνωρίζουν τα οφέλη από «γρήγορα, προσιτά, διαφανή, ασφαλή και χωρίς αποκλεισμούς συστήματα πληρωμών», αναθέτοντας στους υπουργούς Οικονομικών της ομάδας BRICS να υποβάλουν έκθεση με τις προτάσεις τους το 2024, στην επόμενη σύνοδο, γύρω από «θέματα τοπικών νομισμάτων, οργάνων πληρωμών και πλατφορμών». Ανοίγουν δηλαδή δρόμο για μια πιθανή θέσπιση ενός κοινού συστήματος πληρωμών, με ό,τι δυσκολίες βέβαια έχει ένα τέτοιο εγχείρημα (όπως η ανισόμετρη οικονομική ανάπτυξη των 5+6 χωρών της BRICS, τα διαφορετικά συμφέροντά τους, οι «πιέσεις» που σίγουρα θα ασκηθούν από τις ΗΠΑ κ.ά.).

Κάνουν επίσης σχέδια για συνεργασία στο Διάστημα, ενώ τονίζουν τον «θεμελιώδη ρόλο πρόσβασης στην Ενέργεια» και την «ενεργειακή ασφάλεια», μέσω και της «ενισχυμένης συνεργασίας μεταξύ των χωρών της BRICS».

Με φόντο τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις κινήσεις «διαμεσολάβησης» από Κίνα, Βραζιλία, Νότια Αφρική, εκφράζουν «ανησυχία» για τους συνεχιζόμενους πολέμους σε διάφορα σημεία της Γης και ζητούν «ειρηνική επίλυση διαφορών, μέσω διαλόγου και μέσω διαβουλεύσεων χωρίς αποκλεισμούς».

Εκτός από την ανάγκη «ειρηνευτικής μεσολάβησης» στην Ουκρανία, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις συγκρούσεις στην Αφρική (Σαχέλ, Σουδάν, Λιβύη, Νίγηρας, Δυτική Σαχάρα).

Χαιρετίζουν τις «θετικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή» για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ χωρών - με φόντο την πρόσφατη συμφωνία «εξομάλυνσης» των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας και Ιράν με κινεζική διαμεσολάβηση αλλά και ανάμεσα στη Συρία και άλλες αραβικές χώρες. Ειδική αναφορά κάνουν στον πόλεμο στη Συρία (όπου ζητούν «βιώσιμη διευθέτηση της κρίσης») και στον πόλεμο στην Υεμένη, ενώ εκφράζουν «βαθιά ανησυχία για την άσχημη ανθρωπιστική κατάσταση στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη».

Ειδική αναφορά, τέλος, κάνουν στην ανάγκη ενίσχυσης διεθνών Συνθηκών για την απαγόρευση και αποτροπή ανάπτυξης όπλων μαζικής καταστροφής, όπως είναι τα βιολογικά - με τα βιολογικά όπλα και εργαστήρια να αποτελούν ένα ζήτημα που «σηκώνουν» ιδιαίτερα η Ρωσία και η Κίνα απέναντι στις ΗΠΑ.