Η συνάντηση των «τεσσάρων» στις 29 Απρίλη, στις Βρυξέλλες, είχε προαναγγελθεί ως το πρώτο και αποφασιστικό βήμα για τη δημιουργία μιας στρατιωτικής μηχανής της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με αυτονομία από την αμερικανοΝΑΤΟική. Τα αποτελέσματα της συνάντησης, αν κρίνουμε από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάστηκαν στις μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες, ήταν μάλλον πενιχρά. Ο «απογαλακτισμός» της ΕΕ από το ΝΑΤΟ, ειδικά στο στρατιωτικό τομέα, αποδεικνύεται πολύ δυσκολότερος και πιο επώδυνος, απ' όσο υπολόγιζαν αρχικά οι υποστηρικτές του. Η Ουάσιγκτον δε φαίνεται διατεθειμένη να εκχωρήσει τη δικαιοδοσία του ΝΑΤΟ στην «άμυνα» της ευρωπαϊκής ηπείρου. Εξάλλου, διαθέτει ένα ισχυρό μπλοκ «πρόθυμων» συμμάχων, όπως η Βρετανία, η Ιταλία και η Ισπανία, η στάση των οποίων επιδρά στο εγχείρημα των τεσσάρων κυβερνήσεων, της Γαλλίας, της Γερμανίας, του Βελγίου και του Λουξεμβούργου. Παρ' όλα αυτά, οι εξελίξεις του τελευταίου εξαμήνου έχουν τραυματίσει τους «ευρωατλαντικούς» δεσμούς, φέρνοντας στην επιφάνεια ανταγωνισμούς και αντιθέσεις των παραδοσιακών ιμπεριαλιστικών κέντρων. Αν θεωρείται δύσκολη η υλοποίηση του σχεδίου των «τεσσάρων», εξίσου δύσκολη πρέπει να θεωρείται και η πλήρης αποκατάσταση των σχέσεων του γαλλογερμανικού άξονα (και των δορυφόρων του) με τις ΗΠΑ. Από την άποψη αυτή, είναι πολύ χαρακτηριστική η απειλή που εκτόξευσε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κόλιν Πάουελ, κατά της Γαλλίας. Στις 22 Απρίλη, ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου για το αν θα υπάρξουν συνέπειες για τη Γαλλία, εξαιτίας της στάσης της στην «υπόθεση Ιράκ», απάντησε μονολεκτικά: «Ναι»!

Η πρωτοβουλία των «τεσσάρων» άρχισε, ουσιαστικά, αμέσως μετά την εμφάνιση του «ρήγματος» στην Ευρωπαϊκή Ενωση σε σχέση με την αμερικανοβρετανική επιδρομή στο Ιράκ, αν και ως τάση προϋπήρχε ακόμη από την εποχή που η Δυτικοευρωπαϊκή Ενωση θεωρούνταν ως ο «αμυντικός» ευρωπαϊκός οργανισμός, αλλά και κατά τις συζητήσεις για τον Ευρωστρατό. Θυμίζουμε ότι, σε σχέση με τη στάση του γαλλογερμανικού άξονα στον πόλεμο του Ιράκ, ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ, Ντόναλντ Ράμσφελντ, είχε μιλήσει για την «παλαιά Ευρώπη» που αντιδρά και τη «νέα» που συντάσσεται με τις δυνάμεις εισβολής.

Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας αναγνώρισαν τον εαυτό τους στην «παλαιά Ευρώπη» του Ράμσφελντ και ως απάντηση ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να προωθήσουν, στο πλαίσιο της «ενισχυμένης συνεργασίας», την πρόταση για τη δημιουργία της «Ευρωπαϊκής Ενωσης Ασφάλειας και Αμυνας». Με δύο λόγια, η πρόταση αφορούσε στη δημιουργία ενός κοινού στρατού από τα κράτη - μέλη της ΕΕ (όσα συμφωνούσαν), με δικές του δυνατότητες, με δικά του επιτελεία, με δικούς του εξοπλισμούς, που θα αναλάμβανε επιχειρήσεις, σε συνεργασία, αλλά και ανεξάρτητα από το ΝΑΤΟ.

Από τότε, μέχρι τη συνάντηση της 29ης Απρίλη, κύλησε πολύ νερό στην κοίτη του Ευφράτη. Οι Αμερικανοβρετανοί εισβολείς ολοκλήρωσαν την κατάληψη του Ιράκ και επέβαλαν την κατοχή του. Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας, αντιμετωπίζοντας το ενδεχόμενο να βρεθούν μακριά από το τραπέζι της μοιρασιάς της λείας, υποχρεώθηκαν να νομιμοποιήσουν εκ των υστέρων την αμερικανοβρετανική επιχείρηση. Αυτό έγινε με το κείμενο της Προεδρίας της ΕΕ για το Ιράκ, στη Σύνοδο της Αθήνας. Με το κείμενο αυτό, οι «είκοσι πέντε» της ΕΕ ζητούν την αναστήλωση του ΟΗΕ, για να νομιμοποιηθεί η επέμβαση και η κατοχή του Ιράκ, αλλά και το πλιάτσικο που ακολουθεί. Ηταν μια συμβιβαστική, εντός της ΕΕ, στάση των «25» για τα αποτελέσματα του πολέμου, σε σχέση πάντα με το «διχασμό» που εμφανίστηκε λόγω της αγγλοαμερικανικής εισβολής. Οι εξελίξεις αυτές επηρέασαν εμφανώς τη συνάντηση των «τεσσάρων» στις Βρυξέλλες.

Είναι χαρακτηριστικό ότι αμέσως μετά τη συνάντηση, τόσο ο Πρόεδρος της Γαλλίας, Ζ. Σιράκ, όσο και ο καγκελάριος της Γερμανίας, Γκ. Σρέντερ, θεώρησαν απαραίτητο να απευθυνθούν προς τις ΗΠΑ για να τις διαβεβαιώσουν σχετικά με τις αγαθές προθέσεις τους. «Στοχεύουμε να λειτουργήσουμε συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ σε μία σχέση μεταξύ ισότιμων εταίρων», δήλωσε ο Ζακ Σιράκ, δίνοντας το μέτρο των προθέσεων και των υπολοίπων. Είναι μια διπλωματική τοποθέτηση, που δείχνει, αφ' ενός, την τάση αυτονομίας (σχέση ισότιμων εταίρων), αφ' ετέρου, τη δυσκολία πλήρους αυτοτέλειας, λόγω συσχετισμού δύναμης.

Στην τετρασέλιδη ανακοίνωση των «τεσσάρων», όσον αφορά στον καθαρά στρατιωτικό τομέα, αναφέρεται:

1) Η δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής ικανότητας άμεσης αντίδρασης». Στην υπάρχουσα Γαλλο-Γερμανική ταξιαρχία θα ενταχθούν Βέλγοι κομάντος και Λουξεμβούργιοι ανιχνευτές. Αυτή θα δρα, καλύπτοντας «ενδο-επιχειρησιακά» τη ΝΑΤΟική Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης, σε «ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, σε επιχειρήσεις ΝΑΤΟ και επιχειρήσεις υπό την αιγίδα του ΟΗΕ».

2) Η δημιουργία, το αργότερο μέχρι τον Ιούνη του 2004, μιας «ευρωπαϊκής διοίκησης στρατηγικής αερο-μεταφοράς» και, μακροπρόθεσμα», μιας «κοινής αερο-μεταφερόμενης μονάδας» και μιας «κοινής διοίκησης για στρατηγικές μεταφορές σε αέρα, ξηρά και θάλασσα».

3) Η δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής ικανότητας προστασίας» από πυρηνικά, χημικά και βιολογικά όπλα.

4) Η δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού συστήματος επείγουσας ανθρωπιστικής βοήθειας», που θα αντιδρά «εντός 24 ωρών» σε καταστροφές.

5) Η δημιουργία ενός «ευρωπαϊκού κέντρου εκπαίδευσης» για στρατιωτικά πληρώματα αεροπλάνων, ελικοπτέρων και πλοίων, στην προοπτική μιας ευρωπαϊκής ναυτικής σχολής.

6) Η διεύρυνση «των ευρωπαϊκών ικανοτήτων στον επιχειρησιακό σχεδιασμό και τη διεξαγωγή επιχειρήσεων», με «χρήση των μέσων του ΝΑΤΟ ή αυτόνομα. Φέρεται ως παράδειγμα η αντικατάσταση του ΝΑΤΟ στα Σκόπια. Προτείνεται η δημιουργία ενός «πυρήνα συλλογικής ικανότητας σχεδιασμού και διεξαγωγής των επιχειρήσεων για την ΕΕ». Η απόφαση θα πρέπει να έχει ληφθεί «μέχρι τα τέλη του χρόνου» και ο «πυρήνας» θα εγκατασταθεί στο Τερβίρεν, έξω από τις Βρυξέλλες «το 2004».

7) Το «αργότερο μέχρι το 2004» θα δημιουργηθεί «ένα πολυεθνικό Γενικό Επιτελείο για συνδυασμένες επιχειρήσεις», που θα βασίζεται στις πολεμικές μηχανές των τεσσάρων της χτεσινής διακήρυξης.

Από τα δημοσιεύματα του ευρωπαϊκού Τύπου προκύπτει ότι το όλο εγχείρημα παραμένει μετέωρο, αφού για τη δημιουργία μιας αξιόπιστης στρατιωτικής δύναμης, που θα έδινε στην ΕΕ τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει επί ίσοις όροις τις ΗΠΑ, λέγεται ότι χρειάζεται η σύμφωνη γνώμη και η συμμετοχή των άλλων μεγάλων κρατών - μελών, κυρίως της Βρετανίας, της μεγαλύτερης στρατιωτικής δύναμης στην ΕΕ. Η δήλωση του Βρετανού πρωθυπουργού, Τ. Μπλερ, αλλά και οι δηλώσεις των κ.κ. Μπερλουσκόνι και Αθνάρ δεν αφήνουν περιθώρια για τέτοιες εκτιμήσεις. Αλλά το εγχείρημα, ήδη, ξεκίνησε. Επιβεβαιώνοντας ότι οι αντιθέσεις έχουν οξυνθεί πολύ περισσότερο απ' ό,τι ίσως φαίνεται. Ετσι κι αλλιώς, η στρατιωτικοποίηση, όπως έχει δείξει στο παρελθόν η ιστορία, εντείνεται, για να αξιοποιηθεί, όταν οι συμβιβασμοί δεν μπορούν να συνυπάρξουν με τους ανταγωνισμούς. Τότε που μια γενίκευση της κρίσης λύνει τις αντιθέσεις, ασκώντας πολιτική με άλλα, στρατιωτικά, μέσα.