Πορτρέτο του Καρλ Μαρξ. Εργο του N. Khukov, 1939

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ».

Αυτά τα λόγια του Ενγκελς σκιαγραφούν αντικειμενικά, συνοπτικά και ολοκληρωμένα τον Μαρξ, αφού ο Ενγκελς ήταν ο άνθρωπος που τον γνώρισε καλύτερα απ' τον καθένα, μια και ο ίδιος ήταν «τέκνο της ίδιας εποχής» με τον Μαρξ, και αχώριστοι σύντροφοι στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, αλλά και στην επαναστατική δράση για την κοινωνική της απελευθέρωση. Ηταν λόγια βασισμένα στη βαθιά επίγνωση του επιστημονικού θεωρητικού έργου και της δράσης του θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης. Που μετά το θάνατό του πήρε τ' όνομά του. «Μαρξισμός».

Αλλωστε, η Κομμούνα ήταν η νομοτελειακή επιβεβαίωση του μαρξισμού.

Από τον Μαρξ η εργατική τάξη απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. «Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης, λέει ο Ενγκελς, έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: Το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Οτι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και κατά συνέπεια η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε επίσης τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων, όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι».

Στο μεγαλοφυές έργο του, «Το Κεφάλαιο», μελετώντας τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, αποκαλύπτει τις εσωτερικές του αντιφάσεις, αποδεικνύοντας ότι το ξεπέρασμά του και η αντικατάστασή του από έναν ανώτερο τρόπο παραγωγής, τον κομμουνιστικό, είναι το νομοτελειακό, ότι ως τρόπος παραγωγής έχει ιστορικά όρια. Δίνοντας, ταυτόχρονα, και το εργαλείο της πρόβλεψης, σε σχέση με την εξέλιξή του ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.

Ο ίδιος, βεβαίως, έλεγε ότι δεν ανακάλυψε αυτός την ταξική πάλη.

«Ο,τι καινούριο έκανα εγώ, λέει ο Μαρξ, ήταν για να αποδείξω:

1. Οτι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής.

2. Οτι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου.

3. Οτι η ίδια αυτή η δικτατορία αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τόμ. 1, σελ. 530).

Ο Καρλ Μαρξ δεν ήταν μόνο ο μέγιστος θεωρητικός του προλεταριάτου. Ηταν ο ίδιος άνθρωπος της δράσης. «Ο Μαρξ, λέει ο Ενγκελς, ήταν προπάντων επαναστάτης. Ο πραγματικός σκοπός της ζωής του ήταν να βοηθήσει με έναν οποιονδήποτε τρόπο στην ανατροπή της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας και των κρατικών θεσμών που έχει δημιουργήσει, να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου, που αυτός του έδωσε για πρώτη φορά τη συνείδηση της θέσης του και των αναγκών του, τη συνείδηση των όρων της χειραφέτησής του. Ο αγώνας ήταν το στοιχείο του. Και αγωνίστηκε με πάθος, επιμονή, με επιτυχία, όσο λίγοι».

Αλλωστε, είχε άμεση συμμετοχή στην πραχτική δράση τόσο μέσα από την «Ενωση των Κομμουνιστών», το πρώτο στην ιστορία του εργατικού κινήματος, Κομμουνιστικού Κόμματος, όσο και από τη «Διεθνή Ενωση των Εργατών», την Πρώτη Διεθνή, ως μέλος του Γενικού Συμβουλίου της.

Στο σημερινό αφιέρωμα παρουσιάζουμε αποσπάσματα από άρθρο του Φρίντριχ Ενγκελς για τον Μαρξ και το έργο του, γραμμένο τον Ιούνη του 1877 και δημοσιευμένο στο «Λαϊκό ημερολόγιο», στα 1878, καθώς και αποσπάσματα από τις αναμνήσεις του ράφτη, μέλους του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς, Φρίντριχ Λέσνερ γραμμένες στην 10η επέτειο από το θάνατό του, στα 1893, με τίτλο «Αναμνήσεις ενός εργάτη για τον Καρλ Μαρξ». Οι υπότιτλοι στα κείμενα είναι του «Ρ».

• Τα αποσπάσματα του Ενγκελς είναι από το «Λόγο στον τάφο του Καρλ Μαρξ» (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», Εκδόσεις «Γνώσεις», τόμ. 2, σελ. 187-189).