Η Συνθήκη του Αμστερνταμ υπογράφηκε στις 2 Οκτώβρη του 1997 και τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Μάη του 1999. Επικυρώθηκε από την ελληνική Βουλή στις 18 Φλεβάρη του 1999 με τις ψήφους των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ. Κατά της Συνθήκης ψήφισαν οι βουλευτές του ΚΚΕ και του ΔΗΚΚΙ, ενώ οι βουλευτές του Συνασπισμού ψήφισαν «λευκό».

Με τη Συνθήκη αυτή τροποποιείται η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Τα πιο σημαντικά νέα στοιχεία που περιλαμβάνονται στη Συνθήκη του Αμστερνταμ είναι:

• Το Σύμφωνο Σταθερότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας.
• Η ενσωμάτωση της Συμφωνίας Σένγκεν στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
• Η καθιέρωση της «ενισχυμένη συνεργασίας».
• Η κατάργηση του βέτο για σειρά θεμάτων και η καθιέρωση της ειδικής πλειοψηφίας για τη λήψη των αποφάσεων.

Αν μπορούμε να συνοψίσουμε τα χαρακτηριστικά αυτής της Συνθήκης, διακρίνουμε τους αλληλοδιαπλεκόμενους στόχους για:

• Την ενδυνάμωση του δυτικοευρωπαϊκού μονοπωλιακού κεφαλαίου.
• Την ενίσχυση των δυτικοευρωπαϊκών ισχυρών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων (πρώτα απ' όλα Γερμανίας, Γαλλίας) στον παγκόσμιο ανταγωνισμό με ΗΠΑ - Ιαπωνία.

Με το, γερμανικής έμπνευσης, Σύμφωνο Σταθερότητας της οικονομίας ορίζονται οι δείκτες, τους οποίους πρέπει να τηρούν τα κράτη - μέλη της «Ζώνης του Ευρώ». Με αυτούς τους δείκτες (πληθωρισμός, ύψος δημοσίου ελλείμματος, χρέος) θα αξιολογούνται οι οικονομικές επιδόσεις εκείνων των κρατών που συμμετέχουν στη «Ζώνη» του κοινού νομίσματος. Δηλαδή για όλα, πλην της Σουηδίας και της Δανίας, όπου η συμμετοχή απορρίφθηκε με δημοψηφίσματα και της Βρετανίας όπου εκκρεμεί ακόμη η διεξαγωγή δημοψηφίσματος.

Θεωρητικά, με το Σύμφωνο Σταθερότητας οι αρχιτέκτονες της ΕΕ επιδιώκουν τη σύγκλιση (ονομαστική και πραγματική) των οικονομιών. Αλλά, έντεκα χρόνια μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και πέντε χρόνια μετά τη Συνθήκη του Αμστερνταμ η «σύγκλιση» παραμένει ανέφικτη, αποδεικνύοντας την ορθότητα της θέσης του ΚΚΕ, ότι «ο δρόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης δεν καταργείται με ευχές στα πλαίσια της καπιταλιστικής ενοποίησης και ότι ο στόχος της σύγκλισης, ονομαστικός ή και μη ονομαστικός, αριθμητικός ή και όχι αριθμητικός δεν πρόκειται να πιαστεί ούτε τώρα, ούτε αύριο».

Από την άλλη, το Σύμφωνο Σταθερότητας δίνει τη δυνατότητα στους εργοδότες και τις κυβερνήσεις να προωθήσουν μια δέσμη σκληρών αντεργατικών μέτρων για τη μείωση του κόστους εργασίας και την «ανταγωνιστικότητα» της οικονομίας της ΕΕ, δηλαδή τη διαρκή διεύρυνση των περιθωρίων κέρδους για το μεγάλο κεφάλαιο. Μεταξύ αυτών των μέτρων είναι η κατεδάφιση του συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης, η καθιέρωση της μερικής απασχόλησης σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, η κατάργηση θεμελιωδών εργατικών δικαιωμάτων, η ιδιωτικοποίηση σειράς τομέων, όπως της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών, της παιδείας, της υγείας, της έρευνας.

Ενα χαρακτηριστικό του Συμφώνου Σταθερότητας είναι η επιβολή ποινών στα κράτη - μέλη τα οποία υπερβαίνουν τους σχετικούς δείκτες. Οι ποινές που ξεκινούν από την προειδοποίηση του κράτους - μέλους, φθάνουν ως το εξοντωτικό πρόστιμο που αντιστοιχεί στο 0,5% του ΑΕΠ του κράτους «παραβάτη». Παρ' όλα αυτά, με αφορμή την υπέρβαση του ελλείμματος από τη Γερμανία και τη Γαλλία αποδείχτηκε ότι το Σύμφωνο εφαρμόζεται «κατά το δοκούν», αφού τα αρμόδια όργανα δεν επέβαλαν καμιά ποινή.

Με την ενσωμάτωση της Συμφωνίας Σένγκεν στη Συνθήκη του Αμστερνταμ, η Ευρωπαϊκή Ενωση κάνει ένα ακόμη βήμα για την ολοκλήρωση του μηχανισμού παρακολούθησης και καταστολής, δηλαδή του απαραίτητου βραχίονα για την προώθηση των αντεργατικών, αντιλαϊκών επιλογών της. Η Συμφωνία Σένγκεν δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας μιας τεράστιας κοινής βάσης δεδομένων στην οποία θα συγκεντρώνονται όλες οι πληροφορίες από τις αρχές ασφαλείας των κρατών - μελών της ΕΕ, περιλαμβανομένων και των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων των πολιτών, υπό το πρόσχημα της καλύτερης αντιμετώπισης του εγκλήματος. Τις πληροφορίες αυτές θα μπορούν να τις αξιοποιούν οι υπηρεσίες ασφαλείας όλων των κρατών - μελών για δικούς τους λόγους.

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα για την «αξιοποίηση» της Συμφωνίας Σένγκεν, από τις κυβερνήσεις των κρατών - μελών, είχαμε με τα μέτρα ασφαλείας κατά τη διάρκεια συνόδων κορυφής στη Σουηδία, την Ιταλία, την Ισπανία και την Ελλάδα όπου βάσει των πληροφοριών από το μηχανισμό Σένγκεν απαγορεύτηκε η είσοδος σε άτομα «ύποπτα» για τη συμμετοχή τους στις διαδηλώσεις.

Η Συμφωνία Σένγκεν μεταξύ των άλλων ανατρέπει το θεμελιώδες νομικό αξίωμα ότι ο κάθε άνθρωπος είναι αθώος μέχρι την απόδειξη το αντιθέτου και καθιερώνει την αρχή ότι κάθε ένας μπορεί να είναι ένοχος μέχρι να αποδείξει την αθωότητά του.

Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η «ενισχυμένη συνεργασία» έχει ως στόχο «να δοθεί η δυνατότητα σε έναν περιορισμένο αριθμό κρατών - μελών, τα οποία μπορούν και επιθυμούν να προχωρήσουν περαιτέρω, να συνεχίσουν την εμβάθυνση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, σεβόμενα το ενιαίο θεσμικό πλαίσιο της Ενωσης».

Ουσιαστικά με την αρχή της «ενισχυμένης συνεργασίας», η οποία περιλαμβάνεται στη Συνθήκη του Αμστερνταμ, δίνεται δυνατότητα στις μεγάλες χώρες - μέλη της ΕΕ να διαμορφώνουν κοινές πολιτικές και να τις θέτουν σε εφαρμογή για θέματα μείζονος σημασίας όπως η άμυνα και η ασφάλεια δημιουργώντας τετελεσμένα για τους υπόλοιπους εταίρους. Με την «ενισχυμένη συνεργασία» ανοίγει ο δρόμος για την Ευρωπαϊκή Ενωση των δύο, ή περισσοτέρων ταχυτήτων, καταργώντας κάθε έννοια ισοτιμίας μεταξύ των κρατών - μελών.

Στη Συνθήκη του Αμστερνταμ περιλαμβάνονται ακόμη ρυθμίσεις για τον τρόπο λήψης των αποφάσεων στα όργανα της ΕΕ, με κύριο χαρακτηριστικό την κατάργηση του βέτο για σειρά θεμάτων και την επέκταση της αρχής της ειδικής πλειοψηφίας στο συμβούλιο υπουργών.