«Το ευρώ έγινε για να ενισχυθεί η ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και εμπορευμάτων στο εσωτερικό της Ευρώπης, να εξαφανιστούν οι συναλλαγματικοί κίνδυνοι από τη διακύμανση των ισοτιμιών. Συναφής στόχος ήταν να αναδειχτεί το ευρώ ως ισχυρό εργαλείο στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, ιδιαίτερα απέναντι στο δολάριο. Η εφαρμογή του ευρώ συνοδεύεται και από προβλήματα, διότι ένα ενιαίο νόμισμα δεν μπορεί να λειτουργήσει το ίδιο σε μια ανισόμετρη οικονομία. Η ΕΕ, προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που είναι σύμφυτο και όχι παρενέργεια, προκειμένου να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα του ευρώ, καθόρισε το στόχο της ονομαστικής σύγκλισης με τα γνωστά κριτήρια, επιτόκια, πληθωρισμό, έλλειμμα και δημόσιο χρέος. Με το Σύμφωνο Σταθερότητας προσπάθησαν να προσεγγιστούν οι στόχοι της σύγκλισης και αν είναι δυνατόν να διατηρηθούν. Αποδείχτηκε, σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, ότι η πορεία προς τη λεγόμενη σύγκλιση, το ίδιο το Σύμφωνο Σταθερότητας, οξύνει όχι μόνο την αντίθεση ανάμεσα στα κράτη - μέλη της Κοινότητας και τους λαούς, αλλά και τις αντιθέσεις μεταξύ τους». Αυτές είναι ορισμένες βασικές εκτιμήσεις που έδωσε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα, στην ομιλία της που έγινε στη συζήτηση, που οργάνωσαν το Ιδρυμα Δημήτρη και Μαρίας Δελιβάνη και οι Εκδόσεις «Κορνηλία Σφακιανάκη», την Παρασκευή 2 Απρίλη, στη Θεσσαλονίκη. Η συζήτηση οργανώθηκε με αφορμή την παρουσίαση του έργου της Μαρίας Νεγρεπόντη - Δελιβάνη με τίτλο: «Η τύχη του ευρώ (μετά την "κηδεία" του Συμφώνου Σταθερότητας)».

Ολόκληρη η ομιλία της Αλ. Παπαρήγα έχει ως εξής:

Επιτρέψατέ μου να θυμίσω τη γενικότερη θέση του ΚΚΕ για την ΕΕ, προκειμένου από εκεί και πέρα να γίνει κατανοητή η θέση μας πώς βλέπουμε το ευρώ και το Σύμφωνο Σταθερότητας.

Η ΕΕ δεν αποτελεί μια μορφή σχέσεων, ανάμεσα σε ορισμένα κράτη πριν, στα περισσότερα σήμερα της Ευρώπης, με στόχο την ανάπτυξη ισότιμης και φιλικής για τους λαούς οικονομικής συνεργασίας και με κριτήριο τη γεωγραφική εγγύτητα των χωρών αυτών.

Πρόκειται για μια διακρατική συμμαχία ανώτερης μορφής, της πιο ανώτερης που έχουμε γνωρίσει έως σήμερα, ανάμεσα σε καπιταλιστικά και μόνο κράτη. Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα καθορίζει αν ένα κράτος μπορεί να κάνει πρόταση ή να αποδεχτεί πρόταση για να μπει στο κλαμπ της ΕΕ. Από εκεί και πέρα, βέβαια, παίζουν ρόλο και άλλα κριτήρια, πολιτικά, που και αυτά, σε τελευταία ανάλυση, βοηθούν να στηριχτούν οικονομικά συμφέροντα.

Η Ελλάδα έγινε δεκτή, όχι μόνο γιατί το ζήτησε, ούτε γιατί ήταν χώρα γενικά καπιταλιστική, αλλά γιατί ήταν η μόνη καπιταλιστική χώρα στα σοσιαλιστικά Βαλκάνια, η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ σε μια περιοχή που είχε κηρυχτεί ως εχθρική για το δυτικοευρωπαϊκό και αμερικανικό καπιταλισμό.

Είναι, επίσης, πασίγνωστο ότι στη συγκρότηση της ΕΕ υπεισήλθαν δύο παράγοντες, που φαινομενικά ήταν ή μοιάζουν αντιφατικοί. Από τη μια πλευρά, υπήρξαν οι αντιθέσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας και, από την άλλη πλευρά, οι αντιθέσεις αυτών των χωρών με τις ΗΠΑ. Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη.

Οι ΗΠΑ έβλεπαν στη συγκρότηση της ΕΟΚ μια απειλή απέναντί τους, την απειλή του ανερχόμενου ανταγωνιστή. Από την άλλη, όμως, πλευρά, ένιωθαν μεγαλύτερη ανασφάλεια μπροστά σε μια δυτική Ευρώπη διαιρεμένων κρατών, έναντι του ανερχόμενου σοσιαλιστικού συστήματος και πριν από όλα της ΕΣΣΔ.

Τελικά, οι ΗΠΑ ξεπέρασαν τους δισταγμούς και φόβους τους, έδωσαν το «πράσινο φως» για την ίδρυση της ΕΟΚ, ακριβώς γιατί αυτό τους έδινε δυνατότητα να έχουν μια παρέμβαση στη νέα κοινότητα και, από την άλλη, να εξασφαλίσουν τα νώτα του δυτικού κόσμου από τη σοσιαλιστική άμιλλα και τον ανταγωνισμό.

Από τότε μέχρι σήμερα, τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει ουσιαστικά. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ είναι καταδικασμένες να βαδίζουν μαζί και ταυτόχρονα να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τη διανομή των αγορών, των κερδών, των σφαιρών πολιτικής επιρροής. Τόσο η συμμαχία, όσο και ο ανταγωνισμός τους έχουν τραγικές συνέπειες για τους λαούς.

Αυτά ως εισαγωγή, για να θυμίσω απλά ότι πολλές από τις αντιθέσεις και αντιφάσεις που γνωρίζουμε σήμερα ανάγονται, τελικά, στην ίδια τη φύση και το χαρακτήρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Αυτό δε σημαίνει ότι τίθεται σε δεύτερη μοίρα αυτό που λέμε πολιτική, πολιτικός παράγοντας. Η πολιτική όμως, σε τελευταία ανάλυση, όποια διαχειριστική παραλλαγή και αν ακολουθήσει, δεν μπορεί να υπερβεί και να αλλάξει τους νόμους και τις αντικειμενικές τάσεις του καπιταλιστικού συστήματος σε εθνικό ή διεθνικό επίπεδο, από τη στιγμή που η πολιτική δε θέτει ως στόχο το αντιπάλεμα με το ίδιο το σύστημα.

Ο όρος εθνική οικονομία δε χρησιμοποιείται από εμάς με τον ίδιο τρόπο που χρησιμοποιείται από τις άλλες πολιτικές δυνάμεις. Οταν γίνεται λόγος ότι η μια ή άλλη ευρωπαϊκή επιλογή, όπως, π.χ., η καθιέρωση του ευρώ, θα βοηθήσει την εθνική οικονομία, εμείς ξέρουμε ότι θα βοηθήσει τους μεν και όχι τους δε, δηλαδή το λαό.

Οι λεγόμενοι εθνικοί στόχοι υποκρύπτουν διαφορετικά ταξικά συμφέροντα.

Το ευρώ έγινε για να ενισχυθεί η ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και εμπορευμάτων στο εσωτερικό της Ευρώπης, να εξαφανιστούν οι συναλλαγματικοί κίνδυνοι από τη διακύμανση των ισοτιμιών. Συναφής στόχος ήταν να αναδειχτεί το ευρώ ως ισχυρό εργαλείο στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, ιδιαίτερα απέναντι στο δολάριο.

Τα όρια, όμως, του ευρώ δεν είναι απεριόριστα. Σε συνθήκες ύφεσης της οικονομίας της ΕΕ, το ευρώ αναδείχτηκε ισχυρότερο του δολαρίου, όμως αυτή η δύναμή του πληρώθηκε με τη μείωση των εξαγωγών, ενώ το λιγότερο ισχυρό δολάριο αποδείχτηκε δυνατή βοήθεια για τις ΗΠΑ.

Η εφαρμογή του ευρώ συνοδεύεται και από προβλήματα, διότι ένα ενιαίο νόμισμα δεν μπορεί να λειτουργήσει το ίδιο σε μια ανισόμετρη οικονομία. Οι χώρες - μέλη της ΕΕ αναπτύσσονται ανισόμετρα, όχι μόνο γιατί έχουν διαφορετική ιστορική πορεία, αλλά και γιατί οι σχέσεις εντός της ΕΕ, εντός της καπιταλιστικής ενοποίησης, είναι ανισότιμες, οδηγούν στη μεγαλύτερη διαφοροποίηση και απόκλιση. Το πολύ που μπορεί να γίνει, είναι μια οικονομία να βελτιώσει τη θέση της έναντι άλλης, χωρίς όμως να αλλάζει τη συνολική κατάσταση.

Η ΕΕ, προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που είναι σύμφυτο και όχι παρενέργεια, προκειμένου να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα του ευρώ, καθόρισε το στόχο της ονομαστικής σύγκλισης με τα γνωστά κριτήρια, επιτόκια, πληθωρισμός, έλλειμμα και δημόσιο χρέος.

Με το Σύμφωνο Σταθερότητας προσπάθησαν να προσεγγιστούν οι στόχοι της σύγκλισης και αν είναι δυνατόν να διατηρηθούν.

Αποδείχτηκε, σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, ότι η πορεία προς τη λεγόμενη σύγκλιση, το ίδιο το Σύμφωνο Σταθερότητας, οξύνει όχι μόνο την αντίθεση ανάμεσα στα κράτη - μέλη της Κοινότητας και τους λαούς, αλλά και τις αντιθέσεις μεταξύ τους.

Η κυκλοφορία, λοιπόν, του ευρώ όξυνε τον ανταγωνισμό, ενώ πρόσφερε νέες δυνατότητες και ευκολίες για εξαγορές και συγχωνεύσεις, δηλαδή για συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, γιγαντισμό των επιχειρήσεων. Οι εξαγορές και συγχωνεύσεις οδηγούν με τη σειρά τους σε πτωχεύσεις, στην αύξηση της ανεργίας.

Η αύξηση της παραγωγικότητας μεγαλώνει, μόνο που αυτή σε συνθήκες καπιταλισμού στρέφεται κατά των εργαζομένων, δε γίνεται δικό τους όπλο για τη σχετική και απόλυτη βελτίωση της θέσης τους. Σ' αυτό που συμφωνούν όλα τα κράτη - μέλη, συνολικά η ΕΕ, είναι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας στο εσωτερικό των χωρών, πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με την προβαλλόμενη σύγκλιση και, από την άλλη, αναπτύσσεται η κούρσα ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ.

Δύο, κατά κάποιον τρόπο, δρόμοι μπορούν να ανεβάσουν την ανταγωνιστικότητα: `Η να γίνει αυτό με μείωση μισθών - κοινωνικών παροχών με όλες τις γνωστές ή και καινούριες μεθόδους ταξικής εκμετάλλευσης- καταπίεσης, ή με τη μείωση των κερδών και των προνομίων. Βεβαίως, συμβαίνει το πρώτο και όχι το δεύτερο.

Ορισμένοι που προσπαθούν να σταθούν υπέρ της ΕΕ, κάνοντας επιμέρους κριτικές παρατηρήσεις, συγκέντρωσαν την προσοχή τους σε ένα ζήτημα, στο ότι δηλαδή τα κράτη - μέλη χάνουν τη δυνατότητα, παραιτούνται από τη δυνατότητα άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής στο εθνικό επίπεδο με αρνητικές συνέπειες.

Βεβαίως, το στοιχείο αυτό υπάρχει, αλλά ας μην υπερβάλλουμε. Ακόμα και να υπάρξει κάποια ελαστικότητα στο ζήτημα αυτό, δηλαδή με τη χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι κάποιες χώρες να μπορούν να αμβλύνουν προσωρινά τις συνέπειες της κρίσης, να διανείμουν τις αρνητικές εξελίξεις για τους λαούς σε μακρύτερο χρονικό διάστημα.

Είναι δε απολύτως φυσιολογικό να επωφελούνται της χαλάρωσης οι ισχυρότερες καπιταλιστικές χώρες και να την πληρώνουν οι υπόλοιπες.

Το αν το Σύμφωνο Σταθερότητας μπορούσε να εφαρμοστεί αποτελεσματικά, και μάλιστα σε μια διευρυμένη, άρα περισσότερο ανισόμετρη ΕΕ, δεν είναι καινούριο και εκ των υστέρων ζήτημα. Εγκαιρα εμφανίστηκαν προβληματισμοί.

Αναφέρω τον προβληματισμό του αντιπροέδρου της ΕΚΤ κ. Λουκά Παπαδήμου, ο οποίος αναγνώρισε ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης στη μετα-ευρώ εποχή είναι σχεδόν οι ίδιοι με την προ-ευρώ εποχή. Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι ενώ ο μέσος πληθωρισμός στην ΕΕ είναι χαμηλότερος από το μέσο πληθωρισμό των ΗΠΑ, οι συνθήκες σταθερότητας των τιμών δεν είναι επαρκείς. Οτι η σταθερότητα του ευρώ και των τιμών επιβάλλουν μια αυστηρή αντιπληθωριστική δημοσιονομική πολιτική, όμως ο φόβος δημοσιονομικών ελλειμμάτων οδηγεί στην αύξηση του δανεισμού για την κάλυψη των ελλειμμάτων. Τελικά, ασκείται πίεση για την άνοδο των επιτοκίων, και παραπέρα η συνέπεια είναι να επιβραδυνθεί ο ρυθμός της καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Δηλαδή, σημειώνεται ένας φαύλος κύκλος.

Από εκεί προκύπτει και η χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας, που την κήρυξαν οι ηγετικές δυνάμεις που ήθελαν να το επιβάλλουν σε βάρος των άλλων, όμως αυτές δέχτηκαν το δικό τους τίμημα.

Πάντως, δεν προδιαγράφεται συνολική ανατροπή του Συμφώνου Σταθερότητας, αλλά μια διόρθωση, μεγάλη ή μικρή, ορισμένων από τα στοιχεία του.

Κατά τη γνώμη μας, είμαστε σε μια φάση όπου μεγαλώνει η ευελιξία του Συμφώνου, ανάλογα με τη φάση που περνάει μια χώρα στον καπιταλιστικό κύκλο της κρίσης, στην ύφεση.

Το δεύτερο και ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι αυξάνεται η κρατική ρυθμιστική παρέμβαση σε κρατικό και διακρατικό επίπεδο, για να τονωθεί βραχυπρόθεσμα η επενδυτική δραστηριότητα.

Αναφερόμαστε στην πρόταση των διακοσίων πενήντα οικονομολόγων, που ασκούν κριτική στο Σύμφωνο Σταθερότητας από κεϋνσιανή σκοπιά.

Η πρώτη πρότασή τους είναι να δοθεί η δυνατότητα να ασκηθούν εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές, που να προωθήσουν την απασχόληση, τη βιώσιμη ανάπτυξη, την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ενα δεύτερο στοιχείο ήταν η αύξηση του προϋπολογισμού της ΕΕ για να αντιμετωπιστούν οι περιφερειακές ανισότητες.

Και ένα τρίτο βασικό στοιχείο είναι να γίνει συντονισμός στο κοινοτικό επίπεδο στη βάση των δύο προηγούμενων προτάσεων και να αλλάξει η αποστολή του ευρωπαϊκού συστήματος των Κεντρικών Τραπεζών.

Παραπέρα, οι οικονομολόγοι αυτοί εμφανίζουν ορισμένες θέσεις και προτάσεις, που μόνον ασπιρίνη με ημερομηνία λήξης μπορεί να θεωρηθούν υπέρ των εργαζομένων, ασπιρίνη που δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα, ούτε σήμερα, ούτε πολύ περισσότερο να ανακόψει τα ακόμα χειρότερα αύριο.

Οι προτάσεις τους δεν αφορούν στις σχέσεις παραγωγής, αλλά στο επίπεδο κατανάλωσης. Ο στόχος τους για πλήρη απασχόληση είναι απατηλός, ουσιαστικά κινείται στη λογική της εκ περιτροπής δουλιάς και, τελικά, φορτώνει τα βάρη της κρίσης στους ίδιους τους εργαζόμενους.

Διότι είναι τέτοια η πορεία της ΕΕ, και κυρίως η στρατηγική της, που δεν μπορεί να αλλάξει το βασικό: Τις 4 ελευθερίες του Μάαστριχτ.

Εμείς αντιμετωπίζουμε όλα αυτά τα προβλήματα σε δύο επίπεδα:

Σε εθνικό επίπεδο, με όρους κινήματος, με όρους αλλαγής συσχετισμού δύναμης, ανατροπής του σημερινού συσχετισμού, με το σύνθημα της ανυπακοής και απειθαρχίας. Με ανοιχτή τη γραμμή από τώρα για το λαό, να δημιουργήσει προϋποθέσεις απεξάρτησης και αποδέσμευσης από την ΕΕ, επιλογή που πρέπει να ακολουθήσουν όσο γίνεται περισσότερες χώρες, ώστε να μιλάμε για ένα δρόμο ένωσης της Ευρώπης και διεθνοποίησης των σχέσεων.

Σε διεθνικό επίπεδο, με συντονισμό και κοινή πάλη, με το στόχο για αποδυνάμωση της ΕΕ, που θα συμβεί με σωστό συνδυασμό της πάλης από τα μέσα και από τα έξω, και με πολιτικό στόχο να διαμορφωθεί προοπτικά από τα έξω ο πόλος της ελεύθερης συνεργασίας κρατών με βάση το αμοιβαίο όφελος.

Βεβαίως, η στρατηγική μας αυτή δεν κάνει μηχανιστικό διαχωρισμό του σήμερα από το αύριο. Διεκδικούμε και σήμερα κατακτήσεις, να μπουν εμπόδια στις νέες αντιλαϊκές επιλογές, με προοπτική τη ριζική αλλαγή αύριο.

Εχει σημασία, λοιπόν, η προβολή και διεκδίκηση άμεσων στόχων πάλης, αλλά και η μετά λόγου γνώση ότι αυτοί, ακόμα και αν επιτευχθούν, θα είναι προσωρινοί και συνεχώς αμφισβητούμενοι.

Οι τελευταίες εξελίξεις δε δικαιώνουν αυτούς που υπερτόνιζαν ότι η ΕΕ είναι μια πραγματικότητα και οφείλουμε να υποταχθούμε σ' αυτήν, ότι η ΕΕ είναι μια ανέφελη για όλους συνεργασία, ότι η ΕΕ μπορεί να προγραμματίζει και να επιτυγχάνει τα πάντα.

Αν το Σύμφωνο Σταθερότητας χαλαρώσει για όλους και τροποποιηθεί ή και ανατραπεί, αυτό είναι καλό, δεν είναι κακό, αρκεί αυτό να γίνει με όρους κινήματος.

Αν δε γίνει με όρους κινήματος, με προοπτική μια Ευρώπη της ειρήνης, των λαϊκών δικαιωμάτων, του σοσιαλισμού, τότε μπορεί να ανατρέπονται τα Σύμφωνα Σταθερότητας και να διαμορφώνονται στη θέση τους άλλα, που θα είναι χειρότερα, ακόμα και λιγότερο χειρότερα, πάντα, όμως, αντιλαϊκά και επικίνδυνα.