Ως αιρετοί βιώνουμε την εξέλιξη μιας Αυτοδιοίκησης, ενσωματωμένης στις «εκσυγχρονιστικές» αντιλήψεις των τελευταίων ετών, εμφορούμενης από πνεύμα «ευελιξίας» και αμφίβολης «αποτελεσματικότητας», που αξιοποιεί πλήρως το νέο θεσμικό πλαίσιο και ισχυρίζεται ότι η επιμονή στην «άλλη» άποψη, της «κρατικοδίαιτης» Αυτοδιοίκησης είτε της λαϊκής εκπροσώπησης, συνιστά απλώς λαϊκισμό και οδηγεί σε αραχνιασμένες, αδιέξοδες ή ανέφικτες ατραπούς. Ετσι, έχει ευθυγραμμιστεί με όλες τις βασικές κεντρικές κατευθύνσεις, δηλαδή μετακύληση των υποχρεώσεων του Κράτους στους δημότες, ιδιωτικοποιήσεις, εμπορευματοποίηση υπηρεσιών και δημοτικών ακινήτων, αυτοχρηματοδοτούμενα έργα, αντιδραστικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις, πειθήνια διαχείριση χωρίς ίχνος διεκδίκησης και βεβαίως συνεργασία με το ιδιωτικό κεφάλαιο. Παράλληλα, υιοθετεί αντιδραστικές θέσεις και σε «δευτερεύοντα» ζητήματα (οικονομικοί μετανάστες, ρατσιστικές αντιλήψεις σε θέματα κοινωνικής Πρόνοιας, αδελφοποιήσεων...). Ηλίου φαεινότερον ότι το μοντέλο της Αυτοδιοίκησης - εξαρτήματος της κρατικής μηχανής, που - θεωρητικά - οι πολέμιοι του «κρατισμού» απορρίπτουν, κυριαρχεί. Και οι επεξεργασίες, επιστημονικές ή μη, για προσαρμογές στις γενικότερες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις και «νέες» επί το αντιδραστικότερο μεταβολές, δίνουν και παίρνουν.

Το θέμα είναι εμείς τι κάνουμε; Αρκεί σήμερα η απλή απόρριψη με εκκλήσεις για δράση; Οταν ο αντίπαλος διαμορφώνει με καταιγιστικό τρόπο τη νέα αντίληψη προσαρμοσμένη στα μέτρα του; Πώς την αποκαλύπτουμε; Τι αντιπαραθέτουμε, πώς τεκμηριώνουμε την ανάγκη ριζικών πολιτικών ανατροπών στον αντίποδα της αστικής ή της μεταρρυθμιστικής σκέψης;

Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε συνθήκες άμβλυνσης της κριτικής στάσης της ακαδημαϊκής κοινότητας και των ερευνητών επιστημόνων απέναντι στα νέα φαινόμενα, την οποία δημιούργησε η γενικότερη σύνδεση και εξάρτηση της έρευνας, αλλά και των πανεπιστημιακών θεσμών από νέες μορφές ιδιωτικής χρηματοδότησης και συμμετοχής σε καινοτόμες επιχειρηματικές δράσεις στην πόλη.

Τίποτα ξεκάρφωτο

Το τεράστιο κεφάλαιο των μετατοπίσεων στο περιεχόμενο των αστικών πολιτικών προς νέες μορφές αστικής διακυβέρνησης, που θέτουν «υλοποιήσιμους στόχους προς επίτευξη», που επιδιώκουν «τη συμμετοχή συλλογικών φορέων και ζωντανών δυνάμεων σ' ένα συλλογικό όραμα», αλλά και που χαρακτηρίζονται από τα κριτήρια της επιχειρηματικότητας, του ανταγωνισμού, της εμπορευματοποίησης, του ρίσκου, της αβεβαιότητας και της κερδοσκοπίας ήδη δημιουργεί αναδιαρθρώσεις σε δομές κορυφαίων υπερεθνικών οργανισμών (ΕΕ) μέχρι τα μικρότερα «κύτταρα δημοκρατίας» (ΟΤΑ) και δρομολογεί εξελίξεις με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στους πολίτες. Ο «συμμετοχικός σχεδιασμός» φαίνεται να δίνει τη θέση του στη «Διακυβέρνηση», που «εκφράζει τη διαπραγμάτευση μεταξύ φορέων που συναισθάνονται τη δύναμή τους και εντάσσονται στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων ως υποκείμενα συγκεκριμένων συμφερόντων». Η κυρίαρχη αντίληψη περιγράφει το γεγονός ως «στροφή από τον κυβερνητικό έλεγχο σε μια ευέλικτη και συμμετοχική διακυβέρνηση». Καλύτερα σε ένα «Σύστημα Πολυκεντρικής Διακυβέρνησης με καθοριστικό το ρόλο Πόλεων, Περιφερειών και Δικτύων Συνεργασίας τους».

Εχουν σχέση αυτές οι μετατοπίσεις με την «παγκοσμιοποίηση» και τις γενικότερες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις; Επιδρούν στη διαμόρφωση του νέου σκηνικού της Αυτοδιοίκησης στη χώρα μας; Πώς συνδέεται η σύγχρονη μορφή της «Διακυβέρνησης» με τις εξαγγελίες για αποκέντρωση, αναβάθμιση της ΤΑ, αναδιάρθρωση των τοπικών περιφερειακών οργάνων; Τελικά, εφαρμόζεται κάτι απ' αυτά στην πράξη; Μήπως επιδιώκεται η εξασθένηση αντιδράσεων σε αντιλαϊκές πολιτικές επιλογές, ακόμη και η επιβολή συμφερόντων του γαλλογερμανικού άξονα και των πολυεθνικών με μοχλό την Αυτοδιοίκηση;

Ενα παράδειγμα

Η συγκρότηση της Επιτροπής των Περιφερειών (διορισμός με ειδική πλειοψηφία) και ο αποκλειστικά γνωμοδοτικός χαρακτήρας της, δε συνάδουν με τις διακηρυγμένες προθέσεις. Αλλωστε υπάρχουν κριτικές για βασικές αρχές της, φαινομενικά «αθώες», όπως της «εγγύτητας», που μπορεί να ερμηνευτεί ως μοχλός μετατροπής της Αυτοδιοίκησης από σχετικά αυτοτελές κομμάτι του κρατικού μηχανισμού σε εκτελεστικό όργανο κυβερνητικών επιλογών. Ηδη η μεταφορά στην Αυτοδιοίκηση κρατικών αρμοδιοτήτων και επιλογών που χαράσσονται διακρατικά στο πλαίσιο της ΕΕ, δημιουργεί την αίσθηση της αποσυγκέντρωσης κρατικών λειτουργιών σε όργανα άλλου χαρακτήρα, αντί της περιώνυμης αποκέντρωσης της λήψης αποφάσεων. Η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στο ποιος αποφασίζει, όχι στο ποιος μεταφέρει ως ιμάντας, εξειδικεύοντας - ειλημμένες αλλού - αποφάσεις. Πέραν τούτου, ο περιορισμός της έκφρασης των αντιδράσεων στον «εκτελεστή» μη δημοφιλών κεντρικών επιλογών κι όχι στον «εμπνευστή» τους, αποδυναμώνει έξυπνα τον γνήσια φιλολαϊκό χαρακτήρα της Αυτοδιοίκησης φορτώνοντάς τη με πολιτικό κόστος άλλων.

Οι παραπάνω στοχεύσεις, «αναβάθμιση» λαϊκής συμμετοχής ή επίφαση δημοκρατίας -ψευδοσυμμετοχή, «ισχυροποιούν» τις τοπικές αρχές στις χώρες - μέλη, με συγκεκριμένο ωστόσο περιεχόμενο και ρόλο, τέτοιον που να υπηρετεί το σύστημα και τις πολιτικές επιλογές του.

Οσοι τις υποστηρίζουν μιλούν για «μείωση του ελλείμματος δημοκρατίας», για «ενίσχυση του ρόλου του πολίτη», για «τήρηση της ταυτότητας των περιφερειών», «έξυπνες περιφέρειες», «τοπική αναπτυξιακή δυναμική», «ευέλικτη εξειδίκευση» και άλλα τέτοια αισιόδοξα και εντυπωσιακά.

Ιδιωτικός τομέας και δημόσιες πολιτικές

Η ανασύνταξη της σχέσης κεντρικού τοπικού σε κάθε επίπεδο, που ουδόλως σημαίνει υποβάθμιση του εθνικού κράτους αλλά ανασύνθεση του ρόλου του, παράγει νέες μορφές διακυβέρνησης πόλεων και περιφερειών. Βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στις δημόσιες πολιτικές, που πριν ασκούνταν αποκλειστικά από την Αυτοδιοίκηση ή από αποκεντρωμένους θεσμούς του κράτους: εκφράζει τη διαπλοκή οικονομίας και πολιτικής, δημόσιου - ιδιωτικού ή ακόμη και αλληλοκαλυπτόμενων τύπων ρύθμισης: Αγορά, δίκτυα, ιεραρχίες, οργανισμοί, ενώσεις. Δημοσιονομικοί περιορισμοί, περικοπές δημοσίων δαπανών σε τομείς κοινωνικής πολιτικής, αναπροσανατολισμός τους προς την ιδιωτική οικονομία, οδηγούν σε περιβάλλον έντονης αβεβαιότητας και ανταγωνισμού, στο οποίο οι πολιτικοί θεσμοί καλούνται να ανταποκριθούν. Ο μετασχηματισμός του Δημόσιου Τομέα μέσα από «νέες μορφές διακυβέρνησης σε ένα πνεύμα επιχειρηματικότητας» θεωρείται από ορισμένους αναλυτές επιβεβλημένος. Δεν έχουμε πλήρη επικράτηση του ιδιωτικού τομέα όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, εξακολουθεί η Αυτοδιοίκηση, χρηματοδοτούμενη μάλιστα από δημόσιους πόρους να αποτελεί τον πυρήνα της αστικής διακυβέρνησης, όπου συμμετέχει όμως πλέον και ο ιδιωτικός τομέας για πρώτη φορά θεσμοθετημένα («Θησέας»).

Αποτελεσματικότητα VS Δημοκρατία;

Οι πολιτικοί θεσμοί καλούνται να υιοθετήσουν τις αρχές της Επιχειρηματικότητας και της Αποτελεσματικότητας (αρχές του new public management, θεωρίες της δημόσιας επιλογής). Ετσι, η κατά Harvey «αστική επιχειρηματικότητα» εμπεριέχει ως στοιχεία αφ' ενός τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και αφ' ετέρου τον κερδοσκοπικό και ριψοκίνδυνο χαρακτήρα της αστικής διακυβέρνησης, με ευρύτερες επιπτώσεις.

Μέσα από αυτήν τη διευρυμένη οπτική μπορούμε να κατανοήσουμε τις εξελίξεις στη διοικητική δομή της χώρας, τις αναδιαρθρώσεις της αυτοδιοίκησης, που ούτε αποσπασματικές είναι ούτε «ξεκάρφωτες» αλλά ούτε και επιδεκτικές απλοϊκών ερμηνειών.

Ποιοι τελικά επωφελούνται απ' αυτές;

Χωρίς να παραγνωρίζεται ότι οι νέες μορφές αστικής διακυβέρνησης (δήμος - επιχείρηση που εμπορεύεται υπηρεσίες, δήμαρχος - μάνατζερ, αναπτυξιακή δημοτική επιχείρηση είτε πολιτιστική, ιδιωτικοποίηση δημοτικής γης, εμπορευματοποίηση μνημείων, διατηρητέων ή ακτών) δημιουργούν συνθήκες συνεργασίας και ενεργοποιούν τοπικούς και υπερτοπικούς πόρους, πρέπει να εντοπίσουμε τα μειονεκτήματα των κριτηρίων της επιχειρηματικότητας και της κερδοφορίας από την εμπορευματοποίηση.

Η πόλη - επιχειρηματίας που ανταγωνίζεται τις άλλες στο πλαίσιο της Αγοράς για να βελτιώσει τη θέση της εντός της εθνικής ή διεθνούς οικονομίας, δεν ευνοεί τους πολίτες - για τους οποίους υποτίθεται όλα γίνονται -, ενώ υπάρχουν και σημαντικά κόστη. Προβάλλονται ενστάσεις:

• Μετατόπιση πόρων από αναδιανεμητικούς σε αναπτυξιακούς στόχους, με αποτέλεσμα βασικά κοινωνικά αγαθά (Πρόνοια, Πολιτισμός, Παιδεία) να αποδυναμώνονται υπέρ επιχειρηματικών δράσεων.
• Αύξηση της κοινωνικής και γεωγραφικής πόλωσης, της ανεργίας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της φτώχειας και της βίας αντί της εξαγγελθείσας μείωσής τους.
• Οι νέοι μηχανισμοί επιχειρηματικής συνεργασίας δημόσιου - ιδιωτικού πάσχουν από έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης, λειτουργώντας ως παρακαμπτήριοι μηχανισμοί βασικών πολιτικών δομών της αστικής δημοκρατίας και υποκατάστατα αιρετών αυτοδιοικητικών οργάνων.
• Εμπορευματοποίηση τοπικών δημοσίων αγαθών.
• Αύξηση ανισοτήτων και πόλωσης μεταξύ ανταγωνιζόμενων πλέον πόλεων.

Εναλλακτική λύση η ανατροπή

Η αδυναμία επίλυσης σημαντικών προβλημάτων των αστικών κέντρων και του πληθυσμού από τη μοναδική δοθείσα επιλογή στο πλαίσιο της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης οδηγεί στην αναζήτηση εναλλακτικών δρόμων, που να συνδυάζουν αναπτυξιακούς και αναδιανεμητικούς στόχους, αποτελεσματικότητα και κοινωνική δικαιοσύνη, ανάπτυξη και περιβαλλοντική προστασία.

Αν βέβαια δεν αναζητηθεί διέξοδος προς την αντίθετη της νεοφιλελεύθερης πολιτικής κατεύθυνση, το Σοσιαλισμό, με ανατροπή του υπάρχοντος συσχετισμού πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων και επικέντρωση σε άλλα κριτήρια, στον άνθρωπο και τις ανάγκες του αντί του κέρδους, όλες οι αντίστοιχες προσπάθειες θα φαντάζουν ουτοπικές και αδιέξοδες. Αγώνες, κοινωνικές εντάσεις και συγκρούσεις, μόνο θα ποδηγετούν τον ακραίο κυρίαρχο σήμερα ανταγωνισμό, αμβλύνοντας ίσως κάποιες έντονες ακμές. Είναι θετικός ο αναπτυσσόμενος προβληματισμός από ορισμένους πρωτοπόρους διανοητές της εποχής μας και ήδη αμφισβητεί τη μοναδικότητα της επιλογής των νέων μορφών αστικής διακυβέρνησης. Θα οδηγήσει τελικά, όπως γινόταν πάντα, στη διαμόρφωση εναλλακτικών σκέψεων και, κυρίως, δράσεων. Ιδίως από τους εραστές και υπηρέτες του λαογέννητου θεσμού της Αυτοδιοίκησης, τους κομμουνιστές.

Βασίλης Λιόγκας

Δημοτικός Σύμβουλος

Μέλος της ΝΕ Καβάλας του ΚΚΕ