ΤΕΤΟΙΕΣ μέρες, πάνε από τότε 40 χρόνια (Μαγιάπριλα του 1960), μια δημοσιογραφική αποστολή με έφερνε για πρώτη φορά στην Κρήτη. Οι αποστολές στην επαρχία, οι μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές έρευνες αποτελούσαν για την εφημερίδα μας, αλλά και για αστικές εφημερίδες στόχο, που τον κυνηγούσαν συστηματικά και επίμονα.

ΜΕΓΑΛΑ ρεπορτάζ για τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και για τα οικονομικά και παραγωγικά θέματα τα έχουν πλησιάσει και τα 'χουν δώσει με την πένα τους γνωστοί, μεγάλοι δημοσιογράφοι. Θα θυμίζαμε τα μεγάλα ρεπορτάζ του Κώστα Βιδάλη για τη σταφίδα, τις διαδρομές του Κώστα Στούρνα στους κάμπους της Θεσσαλίας, αλλά και τα γραφτά του Μιχ. Ρόδα για μια σειρά άλλα σημαντικά θέματα της ελληνικής ζωής, έξω φυσικά από την Αθήνα.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ μας, όμως, εκείνη στην Κρήτη έλαχε μια στιγμή που το νησί «της αστραπής και της βροντής» θυμόταν, τιμούσε και γιόρταζε την επική εκείνη ώρα της μάχης, ενάντια στους χιτλερικούς, που αποτελούσε και την πρώτη λαμπρή σελίδα στον αγώνα της Εθνικής Αντίστασης και τη στερνή πράξη του πολέμου.

ΚΙ ΕΦΕΡΝΕ, όπως είναι πολύ φυσικό, σε κάθε μας βήμα μπροστά στα μάτια, με τον πιο απλό, αλλά και πιο συγκλονιστικό τρόπο το φοβερό χαροπάλεμα με τους εισβολείς, στον παλλαϊκό εκείνο ξεσηκωμό, που αγκάλιασε ολόκληρο το νησί.

ΘΥΜΑΜΑΙ το συναπάντημα στους τάφους με τους εκτελεσμένους στην Αγνιά, που πάνω σε μικρά σημειώματα με αφάνταστο πόνο η μάνα έλεγε τρυφερά αποχαιρετιστήρια λόγια στον άντρα και στο γιο, στο παιδί της. Επιτάφιος θρήνος στην κατακόμβη...

ΑΛΛΑ μήπως, όμως, δεν ήταν συγκλονιστικό το αντίκρισμα στα μαρτυρικά εκείνα χωριά της Κρήτης, που είχε διαγουμίσει ο θάνατος και η φωτιά και που είχες την αίσθηση πως μέσα στην τραγική σιωπή περπατούσαν ακόμα οι εκτελεσμένοι του;

Η ΚΑΝΔΑΝΟΣ, τότε, στάθηκε ένα από τα σημεία, που, μοναδικά κι αξέχαστα, σημάδεψε τη διαδρομή μας. Πρωτεύουσα της επαρχίας Σελίνου - Χανίων με πληθυσμό 2.000 περίπου κατοίκους. Από την όμορφη και ηρωική κωμόπολη, δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα. Και πάνω στα καρβουνιασμένα ερείπιά της, οι Γερμανοί τοποθέτησαν επιγραφές, μεταφρασμένες άθλια στα ελληνικά, για να επεξηγήσουν, τάχατες, τους λόγους που την κατέστρεψαν εκ θεμελίων.

ΔΕΝ ξέρω πώς, τελικά, έχουν σήμερα οι επιγραφές, αλλά μια που θυμάμαι από το ρεπορτάζ εκείνο έγραφε τα εξής: «... Διά την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών στρατιωτών και αλεξιπτωτιστών αλπινιστών, πιονιστών (μηχανικού) από άνδρας, γυναίκας, παπάδες και παιδιά μαζί και διότι ετόλμησαν να επιτεθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ, κατεστράφη η Κάνδανος εκ θεμελίων διά να μην επανακτισθεί ποτέ...».

ΜΗΠΩΣ, όμως, μπορούν να ξεχαστούν τα όσα είδες, τα όσα άκουσες στο μαρτυρικό χωριό Κοντομαρί, που σχεδόν στο κάθε σπίτι, στο κάθε εικονοστάσιο, η οικογένεια έχει τοποθετήσει δίπλα και την εικόνα του δικού της μάρτυρα, που δολοφονήθηκε άγρια από τους χιτλερικούς εισβολείς; Στις 2 Ιούνη 1941, ένα ακόμη ολοκαύτωμα στη μαρτυρική γη της Κρήτης.

ΚΙ ΗΤΑΝ τότε, κι είναι πολλά τα μαρτυρικά χωριά, εκεί που οι γενναίοι της Κρήτης πάλεψαν με τους χιτλερικούς δολοφόνους στα μαρμαρένια αλώνια του νησιού τους. Ας σημειώσουμε πως ακριβώς τις μέρες εκείνες που 'χε ξανάψει η φωτιά ο Κώστας Βάρναλης σ' ένα χρονογράφημά του, «Αισχύλος και Ερωτόκριτος», παραθέτει την περιγραφή του Β. Κορνάρου: Επρόβαλεν ωσάν θεριό/ ένας Καραμηνίτης οπούχε όχτρητα πολλή με το νησί της Κρήτης.

ΤΗΣ αστραπής και της βροντής η Κρήτη

και των κελαηδισμών και των αγώνων,

των αιμάτων και των τροπαίων η Κρήτη

των τυράννων ακοίμητη φοβέρα. Η Κρήτη, η Κρήτη...

(Κ. Παλαμάς «Βωμοί»)