Δύο εκ διαμέτρου διαφορετικής κοινωνικοταξικής εκπροσώπησης, διεθνούς επιπέδου Διασκέψεις, το Συνέδριο του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ειρήνης στην Αθήνα τον περασμένο Μάη, και η Διάσκεψη των 15 αρχηγών κρατών στο Βερολίνο στις αρχές Ιούνη, μας δίνουν αφορμή να αναφερθούμε στη σχέση οικονομίας - πολιτικής σε διεθνικό επίπεδο.

Τελευταία διαπιστώνουμε μια ορισμένη χροιά ρεαλισμού σε κάποιες προσεγγίσεις για τις παγκόσμιες τάσεις και εξελίξεις, παρά την τάση να ανάγονται όλες οι προσδοκώμενες εξελίξεις στη λεγόμενη παγκοσμιοποίηση.

Αξίζει να προσεχτούν οι αναφορές στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις, στις οικονομικο-πολιτικές σχέσεις μεταξύ των ιμπεριαλιστικών ενώσεων, μεταξύ των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών κρατών και των αναπτυσσομένων, και ακόμη, σε μεγαλύτερο βαθμό, μεταξύ των πρώτων και των λεγομένων φτωχών, καθυστερημένων κρατών.

Από τη μια, προβάλλεται η ιμπεριαλιστική οικονομικο-πολιτική και στρατιωτική τάξη πραγμάτων, ως το νομοτελειακό αποτέλεσμα της «παγκοσμιοποίησης», ως αέναη κίνηση ανεξάρτητη από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ανεξάρτητη από το επίπεδο συσσώρευσης γνώσης, κοινωνικού πλούτου, κοινωνικής και ταξικής συνείδησης και πάλης.

Από την άλλη, διεθνείς Οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ, ενσωματωμένοι στη νέα ιμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων, προβάλλουν τη μισή αλήθεια: δίνουν στοιχεία για τη διεύρυνση της φτώχειας κατά την τελευταία δεκαετία, εμφανίζονται ως υπερασπιστές των φτωχών λαών και κρατών.

Βεβαίως, έχει μια ορισμένη αξία η δημοσιοποίηση των στοιχείων, π.χ., του ΟΗΕ, που επιβεβαιώνουν την πόλωση μεταξύ πλούτου και φτώχειας.

Η μισή αλήθεια...

• Σύμφωνα με στοιχεία της UNSTAD, οι φτωχές χώρες, που αντιπροσωπεύουν το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχασαν την τελευταία δεκαετία το 40% των ήδη αναιμικών εξαγωγών τους.
• Με στοιχεία της UNDP (Πρόγραμμα Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών) το 1/10 του παγκόσμιου πληθυσμού - το οποίο ζει στις 48 φτωχότερες χώρες - αντιπροσωπεύει μόλις και μετά βίας το 0,3% του παγκόσμιου εμπορίου, ποσοστό που αποτελεί το μισό εκείνου που ίσχυε πριν από 20 χρόνια.

Το δε ετήσιο εθνικό εισόδημα των 48 φτωχότερων χωρών, στις οποίες ζουν 600 εκατομμύρια άνθρωποι, είναι μικρότερο από τα κεφάλαια που κατέχουν οι 3 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου (που κατά μια εκδοχή είναι και οι τρεις Αμερικανοί).

• Σύμφωνα με Εκθεση του ΟΗΕ, το πλουσιότερο 20% του κόσμου καταναλώνει το 86% του συνόλου των προϊόντων και υπηρεσιών, ενώ το φτωχότερο 20% μόνο το 1,3%.

Ακόμη, το κόστος παροχής βασικής ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και διατροφής για όλους τους ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες χώρες ανέρχεται ετησίως σε 13 δισ. δολάρια, ενώ 17 δισ. δολάρια ξοδεύουν οι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι στις τροφές για τα κατοικίδια ζώα.

• Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Ευρωαφρικανικής Συνάντησης Κορυφής, που έγινε στο Κάιρο τον περασμένο Απρίλη, το ευρωαφρικανικό εμπόριο περιορίστηκε κατά την τελευταία 25ετία, παρότι η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος των αφρικανικών χωρών (με προτιμησιακό καθεστώς μέσω των Συμφωνιών του Λομέ). Ετσι σήμερα αποτελεί το 6,7% των εξωτερικών συναλλαγών της ΕΕ, ενώ αποτελούσε το 8% στα μέσα της δεκαετίας του '70.

Αν και η αφρικανική αγορά θεωρείται «παρθένα» για τα προϊόντα της αυτοκινητοβιομηχανίας των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Ιαπωνίας, είναι φανερό ότι δεν μπορεί να διαμορφωθεί μια τέτοια αγορά αν δεν προηγηθεί μια ορισμένη καπιταλιστική ανάπτυξη.

... και η άλλη μισή

Η σήψη του ιμπεριαλισμού στο τέλος του 20ού αρχές του 21ου αιώνα, εκδηλώνεται και στην ανάγκη μεγάλης εξαγωγής κεφαλαίων αλλά και στη δημιουργία όρων της πιο στυγνής ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης, που κάνει ακόμη πιο ανισόμετρη την καπιταλιστική ανάπτυξη. Ετσι ο διαχωρισμός πλουσίων-φτωχών χωρών μόνο εν μέρει αποτυπώνει αυτήν την πραγματικότητα. Ταυτόχρονα ενέχει τον κίνδυνο να διαμορφώνονται λαθεμένοι στόχοι και συμμαχίες.

Για παράδειγμα, η αγροτική παραγωγή της Ελλάδας ζημιώνεται από τις συμφωνίες της ΕΕ με τρίτες χώρες (της Αφρικής, της Αμερικανικής ηπείρου, της Ασίας). Η ΕΕ ενδιαφέρεται κυρίως για την προνομιακή προώθηση των βιομηχανικών της προϊόντων σ' αυτές τις αγορές. Ετσι κλείνει συμφωνίες που λειτουργούν σε βάρος της αγροτικής παραγωγής κρατών-μελών της, όπως η Ελλάδα. Τη «ζημιά» δεν την πληρώνουν οι βιομήχανοι και οι μεγαλέμποροι στην Ελλάδα, αλλά η μικρομεσαία αγροτιά, και γενικότερα οι λαϊκές δυνάμεις.

Θα ήταν λάθος να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι εχθρός του ελληνικού λαού είναι οι λαοί αυτών των τρίτων χωρών. Εχθρός είναι η κυριαρχία των μονοπωλίων, η πολιτική τους εξουσία, που συμμετέχει στη διαμόρφωση της ΕΕ.

Η πόλωση μεταξύ πλούτου και φτώχειας παρουσιάζεται εξίσου και στο εσωτερικό των λεγομένων πλουσίων χωρών και των περιφερειακών ενώσεών τους.

• Το 18% του πληθυσμού των κρατών-μελών της ΕΕ ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, το δε εισόδημά τους δεν ξεπερνά το 60% του μέσου εισοδήματος (συνέντευξη της επιτρόπου Αννας Διαμαντοπούλου).
• Τα ποσοστά ανεργίας παραμένουν σταθερά περί το 4% για τις 25, ως επί το πλείστον ίδιες περιφέρειες με τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας, όπως προ δεκαετίας. Αντίθετα, τα ποσοστά ανεργίας στις περισσότερο πληγείσες περιφέρειες αυξήθηκαν από το 20% σε σχεδόν 24%. (Συνοπτική Εκθεση της Εκτης Περιοδικής Εκθεσης για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των περιφερειών της ΕΕ, σελ. 7-8).
• Στη Γερμανία διευρύνθηκε το χάσμα της ανεργίας μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής. Στη μεν Δ. Γερμανία μειώθηκε κατά 8.000 ανέργους και βρίσκεται σε ύψος 8,2%, στη δε Ανατ. Γερμανία αυξήθηκε κατά 11.000 ανέργους και έφθασε το 17,6%.
• Στις ΗΠΑ, με 9 συνεχή χρόνια θετικής μεταβολής του ΑΕΠ, και μάλιστα με «ζηλευτούς» ρυθμούς, το ετήσιο εισόδημα από κατώτατο μισθό είναι μόλις τα 2/3 του ποσού που αποτελεί το όριο της φτώχειας.

Ενα στα πέντε παιδιά στις ΗΠΑ ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας, και όπως επισημαίνει ερευνητής του Ταμείου Ενίσχυσης Παιδιών στις ΗΠΑ, «όταν στη δεκαετία του 1960, οι ΗΠΑ παρουσίασαν ανάλογους ρυθμούς ανάπτυξης, η ανέχεια των παιδιών είχε περιοριστεί κατά το ήμισυ, τώρα, όμως, αυξάνεται στις περισσότερες Πολιτείες».

• Σύμφωνα με τον Τζόζεφ Στίγκλιτζ, ανώτατο οικονομικό στέλεχος της Παγκόσμιας Τράπεζας, η ανάκαμψη των οικονομιών της ΝΑ Ασίας από την κρίση 1997-1998 δε συντέλεσε στη μείωση της φτώχειας, αφού το πρόβλημα επιδεινώθηκε, ενώ πτώση του επιπέδου διαβίωσης σημειώθηκε σε μεσαία στρώματα.
• Η Ελλάδα, κράτος-μέλος της ΕΕ, με μια σειρά οικονομικούς δείκτες βρίσκεται στην τελευταία θέση, τη 15η, της ΕΕ, 4 περιφέρειές της (Ηπειρος, Β. Αιγαίο, Δυτική Ελλάδα, Πελοπόννησος) βρίσκονται μεταξύ των 8 φτωχότερων περιφερειών της Ενωσης με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω του 60% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως μέσου όρου της ΕΕ.

Την ίδια στιγμή, 2 ελληνικές επιχειρήσεις, ο ΟΤΕ και η Εθνική Τράπεζα, περιλαμβάνονται μεταξύ των 500 μεγαλυτέρων επιχειρήσεων παγκοσμίως. Το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο κατέχει ηγεμονική θέση στην ΕΕ: Ο υπό ελληνική σημαία εμπορικός στόλος κατέχει την 1η θέση στην ΕΕ, αντιπροσωπεύοντας το 43,4% της κοινοτικής ναυτιλιακής δύναμης και την 4η παγκοσμίως. Ο ελληνόκτητος στόλος κατέχει την 1η θέση παγκοσμίως με 16,3% της παγκόσμιας χωρητικότητας (Στοιχεία του προέδρου της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών).

Και βέβαια είναι γνωστό ότι ένα σημαντικό μέρος της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του εφοπλιστικού κεφαλαίου έγινε αξιοποιώντας τις συνθήκες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Η σχέση αυτή καπιταλιστικής κερδοφορίας-ιμπεριαλιστικού πολέμου δεν αποτελεί πρωτοτυπία για το εφοπλιστικό κεφάλαιο στην Ελλάδα. Είναι γνωστές οι σχέσεις αμερικανικών και γερμανικών επιχειρήσεων κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα προβλήματα λοιπόν της οικονομίας, καθώς και του πολέμου, δεν είναι προβλήματα σχέσεων γενικά μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, αλλά είναι εκδηλώσεις των αντιθέσεων και της σήψης του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος.

Το πλέγμα των εξαρτήσεων και διασυνδέσεων - οικονομικών, στρατιωτικών, πολιτικών, πολιτιστικών - που διαμορφώνονται μεταξύ κρατών με διαφορετικό επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης, αποχρωματίζεται κοινωνικοταξικά και πολιτικά όταν αυτό το πλέγμα παρουσιάζεται ως μια ουδέτερη κίνηση, την «παγκοσμιοποίηση», που εκδηλώνει απλά και μόνο το νομοτελειακά αυξανόμενο βαθμό επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης μεταξύ διαφορετικών κοινωνιών, κρατών.

Με αυτή την έννοια, η αντικατάσταση των όρων «διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα», «σύγχρονος μονοπωλιακός καπιταλισμός» από τον όρο «παγκοσμιοποίηση», δεν είναι διαφορά λέξεων.

Η αντικειμενική ανάλυση αλλά και η ερμηνεία των τάσεων και των εξελίξεων, των αντιθέσεων όχι μόνο μεταξύ κρατών αλλά και στο εσωτερικό και μεταξύ διακρατικών Ενώσεων ή άλλων Οργανισμών απαιτεί την αξιολόγηση του εσωτερικού, περιφερειακού και διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων.

Οι αρνητικές εξελίξεις που σημειώθηκαν την τελευταία 10ετία για τα ασθενέστερα κράτη και τους λαούς είναι αποτέλεσμα της αρνητικής εξέλιξης στο συσχετισμό δυνάμεων.

Αν, σήμερα, φαίνονται παντοδύναμα το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ο ΟΟΣΑ, αν ο ΟΗΕ έχασε ένα ορισμένο ρόλο ειρηνευτικής διαπραγμάτευσης και πίεσης που ασκούσε κατά τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, είναι αποτέλεσμα της σχετικής ισχυροποίησης του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος.

Ιδεολόγημα η «συνεκτικότητα» του διεθνούς ιμπεριαλισμού

Την ισχυροποίηση του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος τη χαρακτηρίζουμε ως σχετική, γιατί πρώτ' απ' όλα αυτό το σύστημα δεν είναι απαλλαγμένο από τις εσωτερικές του αντιθέσεις, ανεξάρτητα από το συσχετισμό δυνάμεων, από την πορεία του εργατικού και γενικότερα του φιλειρηνικού-αντιιμπεριαλιστικού κινήματος.

Για τα κινήματα, την ταξική πάλη, πρώτ' απ' όλα σε εθνικό πεδίο, η συστηματική παρακολούθηση των εξελίξεων στις διεθνείς ιμπεριαλιστικές Ενώσεις, των εσωτερικών και των μεταξύ τους αντιθέσεων, είναι σημαντική πηγή αποκάλυψης των αντινομιών τους, της ιστορικά πεπερασμένης δύναμής τους στην καταλήστευση λαών και κρατών.

Το κίνημα μπορεί να ισχυροποιείται, να διευρύνει τις δυνάμεις του, τα μέσα πίεσης και εναντίωσης, αλλά και την αποτελεσματικότητά του στο βαθμό που θα αξιοποιεί κάθε ρήγμα, και την ελάχιστη σχισμή στο μέτωπο της αντίδρασης, της ολιγαρχίας, του πολέμου.

Τέτοιες αντιθέσεις έχουν ήδη εκδηλωθεί στο εσωτερικό του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΠΟΕ. Εκφράζει τις αντιφατικές και αδιέξοδες αναζητήσεις για αποτελεσματική παρέμβαση στον κύκλο της κρίσης. Σε μεγάλο βαθμό εκφράζουν αντιθέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και ΕΕ σχετικά με την κυριαρχία τους σε άλλες περιφερειακές Ενώσεις (π.χ. με το Σύμφωνο MERCOSUR) ή αγορές (π.χ. στην αφρικανική αγορά αλλά και την Κίνα). Εκφράζουν τις σε αντίθεση πολιτικές της ΕΕ και των ΗΠΑ, προκειμένου η καθεμιά να εξασφαλίσει για λογαριασμό της συμμαχίες από τις «αναπτυσσόμενες» και από τις «υπό ανάπτυξη» χώρες.

Πιο ακριβολογημένα, εκφράζουν αντιθέσεις στην κούρσα για να εξασφαλίσει η καθεμιά προνομιακή εμπορική σχέση συγκριτικά με την άλλη στην αφρικανική, στην ασιατική, στην εκτός ΗΠΑ αμερικανική αγορά, στις αγορές της πρώην ΕΣΣΔ και στην Κεντική και Ανατολική Ευρώπη, στην Κίνα.

Οι αντιθέσεις αυτές παίρνουν συχνά το χαρακτήρα «οικονομικού» πολέμου (π.χ. ο πόλεμος της μπανάνας, των μεταλλαγμένων προϊόντων, η αντίθεση της ΕΕ στον αμερικανικό νόμο antidumping), στον οποίο και η μια και η άλλη πλευρά εκφράζει συμφέροντα κρατών που αξιοποιούν τα προνόμια για λογαριασμό του μονοπωλιακού υπερκέρδους, σε βάρος και του δικού τους και των καταπιεζομένων ξένων λαών.

Βεβαίως στον «οικονομικό» πόλεμο, όπως και στον πραγματικό, η στάση των αντιιμπεριαλιστικών δυνάμεων καθώς και του εργατικού κινήματος οφείλει να καθορίζεται με κριτήρια κοινωνικοταξικά, αντιιμπεριαλιστικά, όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο.

Πολύ περισσότερο, όταν ο «οικονομικός» πόλεμος, ο οικονομικός αποκλεισμός γίνεται όπλο ιμπεριαλιστικής επέμβασης για ανακοπή και ανατροπή κάθε προσπάθειας κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής οικοδόμησης στην κατεύθυνση της λαϊκής οικονομίας (π.χ. στην Κούβα) ή έστω εκφράζει άρνηση στάσης πλήρους υποταγής και ενσωμάτωσης στις ιμπεριαλιστικές ενώσεις (π.χ. Γιουγκοσλαβία).

Είναι σημαντικό ζήτημα να μην οδηγεί σε ενσωμάτωση του φιλειρηνικού και εργατικού κινήματος κάθε θεμιτή επιδίωξη να αξιοποιηθούν οι αντιθέσεις, τα ρήγματα που εμφανίζονται στο εσωτερικό των διακρατικών - περιφερειακών και διεθνικών ιμπεριαλιστικών Ενώσεων και Οργανισμών, ακόμη και η ενδεχόμενη διακρατική συμμαχία με ορισμένες διεκδικήσεις (π.χ. Συνάντηση των αναπτυσσομένων χωρών).

Οι αποσπάσεις ευνοϊκότερων όρων εμπορίου ή διαπραγμάτευσης του εξωτερικού χρέους, η συγκράτηση της ανελέητης εκμετάλλευσης που επιβάλλει η διεθνής χρηματιστική ολιγαρχία στις πιο καθυστερημένες οικονομίες της Αφρικής και της Ασίας, ή άλλες πλευρές των διεθνών οικονομικών σχέσεων, ιδιαίτερα για τις ασθενέστερες οικονομίες, μπορούν να προκύπτουν μόνο ως αποτέλεσμα αξιοποίησης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων με την προσανατολισμένη και συντονισμένη πάλη των φιλειρηνικών και λαϊκών δυνάμεων, σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνικό επίπεδο. Μπορούν να προκύψουν μόνο ως αποτέλεσμα αμφισβήτησης, εναντίωσης και αποσταθεροποίησης της ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας.

Η αναγνώριση αυτού του δρόμου πάλης δε σημαίνει και απρόσκοπτη διάβασή του. Είναι όμως η μόνη σίγουρη εκκίνηση για κάθε καλής προαίρεσης κοινωνικοπολιτική δύναμη.