Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες 50 χρόνια από τη συγκρότηση του Δημοκρατικού Στρατού στη Σάμο. Με αφορμή αυτήν την επέτειο ο Μανόλης Διακογιάννης μάς γράφει σχετικά:

Κακός δαίμονας της Σάμου στάθηκε ο καινούριος τότε νομάρχης, ο Κούσουλας. Αυτός ανήμερα στις 25 Μάρτη κήρυξε τον πόλεμο στην Αριστερά και απειλούσε πως θα διαλύσει με κάθε μέσο το ΚΚΕ και γενικά την Αριστερά του νησιού. Τότε ο γενναίος αγωνιστής Μενέλαος Μενελάου τον καταγγέλλει μέσα στη συγκέντρωση, φωνάζοντας: "Φύγε Ηρόστρατε, ξεκουμπίσου από τη Σάμο".

Αντί να φύγει, βέβαια, ο νομάρχης μαζί με παράγοντες της Δεξιάς αρχίζουν να οργανώνουν τους ΜΑΥδοκουσουλάδες και το κύμα της τρομοκρατίας άρχισε να παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Οι ΜΑΥδες πυροβολούν τη νύχτα για να δημιουργήσουν πολεμική ατμόσφαιρα. Με διαταγή του νομάρχη Κούσουλα καταστρέφονται και λεηλατούνται τα γραφεία του ΚΚΕ στην πρωτεύουσα, το Βαθύ. Οσοι βρέθηκαν μέσα πιάστηκαν, κλείστηκαν στα κρατητήρια και αργότερα εκτελέστηκαν. Κάθε μέρα το κακό μεγαλώνει. Η βία ξεπερνά τα γνωστά όρια. Οι Μπέτσηδες βασανίζουν απάνθρωπα όσους αριστερούς πιάνουν. Αλλος δρόμος δεν υπάρχει για τους υπόλοιπους, παρά η αυτοάμυνα και το βουνό.

Ο Καρβούνης θα γινόταν ξανά το βουνό των ελεύθερων ανθρώπων. Οταν στις 17 του Ιούνη του 1947 μαθαίνουμε ότι κατέφτασε στο χωριό Πύργος ο αρχιΜΑΥς Μπέτσος με την ομάδα του και είχε προορισμό το χωριό μας, "Αρβανίτες" τότε, "Πάνδροσο" τώρα, με σκοπό να συλλάβει τον ταγματάρχη Γιάννη Μαλαγάρη,αγρυπνούσαμε και προκειμένου να συλληφθούμε ή και να εξοντωθούμε αναγκαστήκαμε να βγούμε στο βουνό.

Τον Ιούλη δημιουργήθηκε ο Δημοκρατικός Στρατός Σάμου με αρχηγό τον Γιάννη Μαλαγάρη και πολιτικό αρχηγό τον Γιάννη Σαλλά από την Ικαρία, στέλεχος του ΚΚΕ, που μόλις είχε έρθει στη Σάμο για να αντικαταστήσει τον Θεοδοσίου,γραμματέα του ΚΚΕ στη Σάμο.

Ο Δημοκρατικός Στρατός Σάμου αναπτύχθηκε γρήγορα σε τρεις διμοιρίες με εκατό περίπου αντάρτες και φέρνει σε αδιέξοδο τους Κουσουλάδες. Στις 29 Αυγούστου 1947 στην πρώτη μάχη των Γκιναίων συντρίβονται οι δυνάμεις του Κούσουλα και του Μπέτσου και ο Δημοκρατικός Στρατός αποκτά ποσότητες τροφίμων και πυρομαχικών που τόσο είχε ανάγκη.

Στη συνέχεια αντεπιτίθεται και καταλαμβάνει αιφνιδιαστικά τους Μαυρατζαίους,την Υδρούσα και τον Πλάτανο,παίρνοντας πλούσια λάφυρα από τη φρουρά στρατιωτών του Πλατάνου. Ετσι σιγά σιγά, με αιφνιδιασμούς που γίνονταν από το Δημοκρατικό Στρατό, απελευθερώνονται το ένα μετά το άλλο, όλα σχεδόν τα χωριά. Και ο Δημοκρατικός Στρατός αποκτούσε δύναμη και θάρρος. Και η κυνηγημένη Αριστερά δεν ήτανε πια του "κλότσου και του μπάτσου" γιατί την προστάτευε ο Δημοκρατικός Στρατός. Μέσα από σκληρές και άνισες μάχες ξεπήδησαν τα πιο διαλεχτά παλικάρια και καπεταναίοι του λαού μας, όπως οι Σοφούληδες, οι Βακάκηδες, οι Βαλούκηδες, οι Κατσουφραίοι, οι Τσιμπιδαίοι, οι Βακαλοπουλαίοι, οι Τζιχαίοι, οι Αποστολαίοι, οι Ζαγκαίοι, ο Ασημίνας, ο Βασιλείου, ο Βουδικάκης, ο Γρυδάκης, ο Παπαντωνίου, ο Παπαγεωργίου, ο Ρίγλης, ο Γιάννου, ο Ανδρέας και ο Θεμιστοκλής Θεοδωρής, ο Μανόλης Τζιώτης, ο Κρητίκαρος, ο Κύρλας, ο Μαρκουλής, ο Κοκκίνης, ο Χατζηλίας Αποστόλης, ο Αναστής ο Πρωτογέρου, ο Νίκος Λυμπέρης, ο Νίκος Σεβαστής, ο Βακεντής, ο Σβερκίδης, ο Μανόλης Πόθας, ο Σκοπελίτης, ο Σαρηγιάννης, ο Σταμακός, ο Παπαδημητρίου, ο Ζαχαράκης, το Αγριμάκι και τόσοι άλλοι που μου διαφεύγουν.

Μα εκείνοι που ξεχώρισαν και στάθηκαν οι γρανίτες του Δημοκρατικού Στρατού Σάμου είναι οι δύο μεγάλοι επαναστάτες και ο βοηθός του στρατιωτικού αρχηγού, Γιάννης Μαλαγάρης, Γιάννης Σαλλάς και Γιάννης Ζαφείρης,που με την προσωπικότητά τους και τη γνώση τους αλλά και με την παλικαριά και ηρωισμό των στελεχών και μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού κατορθώσαμε να ελέγχουμε τα 2/3 του νησιού μας και να αποκλείσουμε τους αντιπάλους μας στο υπόλοιπο 1/3. Μέχρι τον Απρίλη του 1949, που οι κυβερνητικοί με τον Παπάγο μαζί και τον επικυρίαρχο Αμερικανό στρατηγό Βαν Φλιτ, έφεραν στη Σάμο εικοσαπλάσιες δυνάμεις από τις δικές μας για να μας αντιμετωπίσουν. Ηταν επόμενο πως δε θα αντέχαμε στην άνιση αυτή αναμέτρηση.Και παρόλο που το Μάη του 1949 άδειασαν τα χωριά που ελέγχαμε και μας στέρησαν την τροφοδοσία μας και τις πληροφορίες μας από το λαό, παρ' όλα αυτά κρατήσαμε ως τον Αύγουστο και ακόμα τον Οκτώβρη οι τελευταίοι. Κι ενώ ο Γράμμος έπεσε, εμείς ακόμα σχεδόν κρατούσαμε.

Οταν έγινε η μεγάλη μάχη του Κέρκη στις 21 Ιούλη 1949 και κινδύνεψε να πιαστεί αιχμάλωτος ο στρατιωτικός μας αρχηγός Γιάννης Μαλαγάρης,αυτοκτόνησε μαζί με τον Γρυδάκη κι άλλους συντρόφους του. Κατά την τελευταία μας συνάντηση τον Ιούνη του '49, που είχαμε στον Κέρκη με τον Μαλαγάρη, μου είχε πει επί λέξει τα εξής: "Μανόλη, εγώ είμαι αξιωματικός καριέρας και γνωρίζω τους εξευτελισμούς που θα πάθω όταν με συλλάβουν. Γι' αυτό θα πολεμήσω μέχρι τέλους και η τελευταία σφαίρα θα 'ναι για μένα". Κι αυτό έκανε. Η μάνα του, που ήταν κρατούμενη στο χωριό Πύργος, όταν έμαθε για το θάνατό του, έγραψε μέσα από τα κρατητήρια τους παρακάτω στίχους: "Γιάννη λεβεντογιέ μου, αλήθεια σε σκοτώσανε, ή ψέματα, για πες μου; Πριν χρόνια φόρεσες του γάμου το στεφάνι, μα ο αγώνας θέλησε έν' άλλο να σου βάνει. Στεφάνι δόξας άφθαρτο στ' ωραίο μέτωπό σου, χιόνια και κρύα και βροχές στο νεκροκρέβατό σου".

Οπως γράφει στο βιβλίο, το οποίο εκδόθηκε, "Ο αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Σάμου", ο λοχίας του 1ου Λόχου του 5ου Τάγματος Πεζικού της Μακρονήσου, Γιάννης Κωτσόπουλος,που πολέμησε με τους Εταξίτες το Δημοκρατικό Στρατό Σάμου, στα μέσα του Μάη 1949, στους Κουμαραδαίους, πήγε στο λόχο του ο Σαμιώτης ταξίαρχος Παπαγεωργίου και είπε στους φαντάρους: "Εδώ έχουμε ν' αντιμετωπίσουμε έναν έμπειρο πρώην αξιωματικό, τον Γιάννη Μαλαγάρη της Μέσης Ανατολής. Αυτόν θα είχαμε σήμερα στρατηγό κι όχι τον Παπάγο, διότι ήταν ο καλύτερος στη Σχολή Ευελπίδων. Στην περίπτωση που παραδοθεί, θα του παρουσιάσετε όπλα".

Ο Μαλαγάρης ήταν εξέχουσα προσωπικότητα. Είχε όλα τα προσόντα που συγκροτούν τον λαϊκό αγωνιστή, τον κομμουνιστή ηγέτη. Ηταν τίμιος, καθαρός, κι έλαμπε σαν το κρύσταλλο. Απλός, σεμνός. Εκείνο που τον ξεχώριζε δεν ήταν μόνο οι στρατιωτικές του ικανότητες, αλλά και η μεγάλη διαύγεια στον πολιτικό τομέα. Οι ηγετικές του ικανότητες ήταν αφάνταστες.

Στις 18 Οκτώβρη 1949 και ύστερα από προδοσία πιάνονται ο πολιτικός επίτροπος Γιάννης Σαλλάς με τον γιατρό Σαράντου,από την Ικαρία. Οι τελευταίοι εναπομείναντες στην περιοχή του Κέρκη. Δεν τα κατάφεραν να φύγουν για το νησί τους. Τους ανέβασαν στο χωριό Καλλιθέα οι Εταξίτες στρατιώτες του Ησαϊα. Στο σήμα που έδωσε ο λόχος ότι συνελήφθη ο Σαλλάς και ο Σαράντου, η απάντηση από τη διοίκηση ήταν: "Μεταφέρατε τα πτώματα στην πρωτεύουσα". Η διαταγή εκτελέστηκε. Την ίδια μέρα ενώ μετέφεραν τους Σαλλά - Σαράντου από την Καλλιθέα στο Μαραθόκαμπο, τους έστησαν στην τοποθεσία "Κόκκινα χώματα" και τους εκτέλεσαν. Τα ιερά πτώματά τους μεταφέρθηκαν στην πρωτεύουσα όπως ακριβώς διέταξε η στρατιωτική διοίκηση.

Ο πολιτικός επίτροπος του Δημοκρατικού Στρατού Σάμου ήταν πολύ ισχυρή προσωπικότητα. Στέλεχος του ΚΚΕ με πολύχρονους αγώνες, έδρασε μέσα στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης ανατολής στα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Γιάννης Σαλλάς ανέπτυξε ασταμάτητη δραστηριότητα. Μαζί με τον Γιάννη Μαλαγάρη αποτέλεσαν τα πρότυπα για τους αντάρτες μαχητές στην παλικαριά, στην αυτοθυσία και την ανθρωπιά.

Ο Σαράντου απ' τις Ράχες Ικαρίας, φοιτητής της Ιατρικής, κατατάχθηκε εθελοντής στο Δημοκρατικό Στρατό. Πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στους τραυματίες του Κέρκη κι ακολούθησε τον Σαλλά για να πέσει δίπλα του ένδοξα στο πεδίο της τιμής.