Πολλά ερωτηματικά για το μέλλον των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών δημιουργεί η Ευρωπαϊκή Χάρτα για τις επιχειρήσεις Κοινής Ωφέλειας. Δεν καθορίζεται ούτε τι μορφή χρηματοδότησης θα έχουν μελλοντικά, ούτε ποιος θα τις χρηματοδοτεί. Καθορίζεται όμως ρητά η πρόθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Επιχειρήσεων με Συμμετοχή του Δημοσίου (CEEP), που πραγματοποίησε τη μελέτη, να προωθήσει τον ανταγωνισμό στους τομείς των ΔΕΚΟ, στην κατεύθυνση οικοδόμησης της "νέας Ευρώπης" που θέλουν να δημιουργήσουν οι κεφαλαιοκράτες σε στενή συνεργασία με το Διευθυντήριο των Βρυξελλών.

Δεν προσδιορίζονται, επίσης, οι "κανόνες του παιχνιδιού" μεταξύ ανταγωνιστών του ίδιου κλάδου, που πρέπει να εξασφαλίζουν ισότιμη πρόσβαση στο παραγόμενο προϊόν, στο όνομα της απελευθέρωσης της ευρωπαϊκής αγοράς. Νομικά, μια Ευρωπαϊκή Χάρτα είναι περισσότερο δεσμευτική από μια ντιρεκτίβα για τα κράτη - μέλη της ΕΕ και αποτελεί ένα έγγραφο προσανατολισμού με ερμηνευτικό χαρακτήρα. Συνεπάγεται επομένως υποχρέωση των κρατών - μελών να ακολουθήσουν τις υποδείξεις της.

Η Χάρτα για τις δημόσιες επιχειρήσεις κάνει προτάσεις για μια νέα μορφή σύνθεσης της δομής των δημοσίων οργανισμών και επεξηγεί τα τροποποιημένα άρθρα της Συνθήκης της Ρώμης (1957) για τις δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς, όπως αυτά θα παρουσιαστούν στη Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1996, και θεωρείται ένας οδηγός για την εφαρμογή τους.

Για συγκεκριμένους τομείς δραστηριοποίησης του δημοσίου, η Χάρτα προβλέπει ότι ναι μεν και σαφώς αναγνωρίζεται η ανάγκη ύπαρξης επιχειρήσεων που εκμεταλλεύονται από το κράτος, αλλά "η διατήρηση του ανταγωνισμού είναι πάντα ο πρώτος στόχος, στον οποίο το κράτος - μέλος πρέπει να συμμορφώνεται στις σχέσεις του με εταιρίες του δημοσίου τομέα".

Μ' αυτό τον ελιγμό, αφήνεται ανοιχτό το "παραθυράκι" της εισόδου νέων, ιδιωτικής εκμετάλλευσης, επιχειρήσεων στους κλάδους των μονοπωλίων που ελέγχονται μέχρι στιγμής από ΔΕΚΟ. Πουθενά στη Χάρτα δεν αναφέρεται κάποιος περιορισμός σχετικά με το χαρακτήρα αυτών των επιχειρήσεων, δηλαδή με το αν θα είναι κερδοσκοπικές ή θα δρουν προς το δημόσιο συμφέρον. Γίνεται απλά λόγος για την τήρηση κάποιων ασαφών αρχών λειτουργίας που θα πρέπει να τηρούν για λόγους προστασίας του καταναλωτικού κοινού, αφήνοντας σε εκρεμμότητα ερωτήματα που έχουν σχέση με την τιμολογιακή τους πολιτική και τον τρόπο διαχείρησης των κεφαλαίων και των κερδών τους.

Σε γενικές γραμμές, το περιεχόμενο αναλύεται σε τρία τμήματα που αντανακλούν τις προσδοκίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τις δημόσιες επιχειρήσεις των κρατών - μελών της.

• Το πρώτο τμήμα,με βάση τη "σύγκλιση" των οικονομιών, αναλύει τα σημεία κοινών και διαφορετικών πολιτικών στις χώρες της ΕΕ. Χώρες, όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία, διέπονται από την παραδοσιακή αντίληψη ότι ο δημόσιος τομέας πρέπει να είναι ισχυρός. Αντίθετες σ' αυτή την αντίληψη είναι χώρες, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Γερμανία και η Ολλανδία, όπου δραστηριοποιούνται σ' αυτές μεγάλες μονοπωλιακές επιχειρήσεις μη ελεγχόμενες άμεσα από το κράτος. Σ' αυτό το τμήμα, επισημαίνεται λοιπόν η ανάγκη επίτευξης ομοιογένειας μεταξύ των κρατών στο θέμα του παρεμβατισμού και του ελέγχου που αυτά θα ασκούν στο δημόσιο τομέα.
• Το δεύτερο τμήμα διαπιστώνει ότι, εξαιτίας των σημαντικών διαφοροποιήσεων, η οικοδόμηση της ενιαίας κοινότητας απαιτεί τη ριζική μεταβολή των υπαρχουσών δομών, αφού παρουσιάζεται ανισορροπία μεταξύ του ανταγωνισμού που επιβάλλει το κοινοτικό Δίκαιο και του δημοσίου τομέα, όπως αυτός εκφράζεται σήμερα στα κράτη - μέλη.
• Το τρίτο και τελευταίο τμήμα κάνει προτάσεις για μια νέα μορφή σύνθεσης των δημοσίων επιχειρήσεων, αναπροσαρμοσμένη πλέον με τα δεδομένα του ανταγωνισμού που επιβάλλει η Συνθήκη του Μάαστριχτ. Οι προτάσεις αυτές βέβαια χαρακτηρίζονται από γενικολογίες σε καθαρά θεωρητικό επίπεδο περί οργανωτικών και λειτουργικών αλλαγών, υποδηλώνοντας ίσως έτσι την πρόθεση των δημιουργών για μετέπειτα πρακτική συγκεκριμενοποίησή τους, πιθανότατα αφού εγκριθεί η Χάρτα στη Διακυβερνητική του 1996.

Η έκθεση καταλήγει σε συμπεράσματα, σημαντικότερα των οποίων είναι ότι η Χάρτα δεν είναι ούτε μια υπεράσπιση των κρατικών μηχανισμών, ούτε ένας κατάλογος εθνικών διεκδικήσεων. Αντίθετα, είναι ένα εργαλείο που θα συμβάλει στη δημιουργία μιας "νέας τάξης πραγμάτων στην Ευρώπη", μια έξυπνη μανούβρα για την επέκταση του ανταγωνισμού στους τομείς των δημοσίων μονοπωλίων στην Ευρώπη.

Η ολοκληρωμένη, τέλος, πρόταση της ΕΕ για τη ριζική αλλαγή του δημόσιου τομέα που θα υποβληθεί στην Επιτροπή στη Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1996 περιλαμβάνει, εκτός από την τροποποίηση της συνθήκης και τη σύνταξη της Χάρτας, τη σύσταση ενός κοινοτικού οργάνου ελέγχου που θα παρακολουθεί τη λειτουργία των νέων συνθηκών ανταγωνισμού που θα προκύψουν με το "σπάσιμο" των κρατικών μονοπωλίων και την ελεύθερη είσοδο επιχειρηματικών κολλοσσών σε κλάδους, που παραδοσιακά μέχρι τώρα εκμεταλλευόταν αποκλειστικά το κράτος.Προς το παρόν, δεν υπάρχουν λεπτομερείς αναφορές σχετικά με τη μορφή και τη λειτουργία αυτού του οργάνου.

Βασίλης ΡΑΓΙΑΣ