Σε 15 δισεκατομμύρια δραχμές υπολογίζεται η πρώτη δόση των κονδυλίων του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (πακέτο Ντελόρ), από τα οποία θα χρηματοδοτηθούν τα περίφημα "προγράμματα κατάρτισης",των οποίων το μεγαλύτερο μέρος χειρίζονται τα υπουργεία Παιδείας, Προεδρίας και Εργασίας. Ανάμεσα στο σύνολο των προγραμμάτων, "ξεχωρίζουν" τα ειδικά κονδύλια που θα διατεθούν για τους "θύλακες ανεργίας".Περιοχές που, τα τελευταία 5 χρόνια τουλάχιστον, έχουν σχεδόν πλήρως αποβιομηχανιστεί, με αποτέλεσμα όχι μόνο να υπάρχουν χιλιάδες άνεργοι, αλλά ταυτόχρονα οι περιοχές αυτές να ερημώνονται, καθώς οι νεότεροι φεύγουν για τα μεγάλα αστικά κέντρα, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη και οι μεγαλύτεροι "τα βολεύουν όπως όπως".

Θα χρηματοδοτηθεί ένα σύνολο 5 θεματικών πεδίων κατάρτισης, που περιέχουν 340 προγράμματα επιδοτούμενα, στα οποία προβλέπεται να συμμετάσχουν 6.840 άνεργοι. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό που έχει γίνει, οι ειδικεύσεις που παρέχονται αφορούν την πληροφορική, τις τεχνικές ειδικεύσεις σε αγροτοκαλλιέργειες, τον τουρισμό και την εξειδίκευση στην οργάνωση δημοτικών υπηρεσιών... (βλέπε πίνακα).

Για μία περίπου 4ετία, μέχρι και το 1999 θα εφαρμόζονται σε τέτοιες περιοχές τα επιδοτούμενα προγράμματα κατάρτισης, ενώ ως φορείς εφαρμογής θα οριστούν οι δήμοι και οι νομαρχίες των περιοχών και όσοι φορείς προβλέπονται να συμμετάσχουν στις διαδικασίες πιστοποίησης του υπουργείου Εργασίας, για την ανάληψη προγραμμάτων κατάρτισης.

To κυρίαρχο χαρακτηριστικό του συνόλου των προγραμμάτων είναι το ότι κανένα από αυτά δε στοχεύει ή δε συμβάλλει στην κατάρτιση εργαζόμενων σε παραγωγικές ειδικότητες.Με τον όρο "παραγωγικές" εννοούμε ειδικότητες τέτοιες που να δίνουν τη δυνατότητα ή την ευκαιρία στους καταρτιζόμενους να εργαστούν σε βιομηχανικές επιχειρήσεις ή ακόμα να δημιουργούν στις περιοχές που απευθύνονται ένα εργατικό δυναμικό, το οποίο με την κατάρτισή του σε ειδικεύσεις πάνω σε βιομηχανικούς κλάδους που παραδοσιακά αναπτύσσονταν στον κάθε νόμο, θα αποτελεί και στοιχείο προσέλκυσης παραγωγικών επενδύσεων.

Αντίθετα η συντριπτική πλειοψηφία του περιεχομένου των προγραμμάτων, αφορά εξειδικεύσεις ή κατάρτιση σε υπηρεσίες του τριτογενούς τομέα, παρέχοντας - υποτίθεται - τη διέξοδο στους ανέργους αυτών των περιοχών να εργαστούν σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, από τις οποίες μάλιστα (όπως προκύπτει από τα προγράμματα) ελάχιστες θα είναι έστω βιοτεχνικές. Ουσιαστικά η δόμηση αυτών των προγραμμάτων υποδηλώνει ότι οι εμπνευστές τους έχουν κατά νου την ύπαρξη μιας ιδιαίτερα ανεπτυγμένης αγοράς εμπορικών ή μεταποιητικών επιχειρήσεων.

Οσον αφορά το τμήμα εκείνο των προγραμμάτων που "προσανατολίζουν" στην ανάπτυξη αγροτικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ανθοκομία, θερμοκήπια, μελισσοκομία, οικολογικές ή πειραματικές καλλιέργειες) επίσης φανερώνει την ηθελημένη άγνοια ή τη... μεγάλη φαντασία των υπευθύνων. Κατ' αρχήν πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτές οι δραστηριότητες, όταν αναπτύσσονται σε περιοχές της Ελλάδας που έχουν ούτως ή άλλως μεγάλη αγροτική παραγωγή (π. χ Θεσσαλία), έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα και το ρόλο της απλής ενίσχυσης του βαλαντίου του αγρότη που ασχολείται με βασικές αγροτικές καλλιέργειες. Η ιχθυοκαλλιέργεια ή η μελισσοκομία μπορούν βέβαια να αναπτυχθούν και να γίνουν πλουτοπαραγωγικές πηγές, όμως στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα της ύπαρξης μεγάλων επιχειρήσεων σε αυτούς τους τομείς, αυτό προϋποθέτει και τα ανάλογα - διόλου ευκαταφρόνητα - κεφάλαια. Φυσικά τέτοιου είδους αποταμιεύσεις ή οικονομικούς πόρους είναι μάλλον παράλογο να βρίσκονται στη διάθεση ενός επί χρόνια ανέργου της κλωστοϋφαντουργίας "Αιγαίον" στο Λαύριο ή του εργοστασίου εξαγωγής λευκολίθου "Σκαλιστήρης" στο Μαντούδι. Αξίζει δε να υπενθυμίσουμε πως ακόμα και όσοι "μικρομεσαίοι" ασχολούνται με τέτοιου είδους επιχειρήσεις, βρίσκονται σήμερα σε κατάσταση κατάρρευσης εξαιτίας των χρεών τους σε τράπεζες και της ακατάσχετης εισαγωγής τέτοιων προϊόντων από το εξωτερικό.

Μια τρίτη κατηγορία εξειδικεύσεων αφορά τον τουρισμό. Στα πλαίσια αυτού του είδους των προγραμμάτων, οι άνεργοι μαθαίνουν πώς να διοικούν... ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ή πώς θα συμβουλεύουν άλλους γι' αυτό! Δε χρειάζεται φυσικά να αναφέρουμε το αν αυτές οι γνώσεις μπορούν να βρουν εφαρμογή. Πρέπει όμως να επισημάνουμε το σαφή προσανατολισμό αυτών των προγραμμάτων, σε λογικές ευκαιριακού κέρδους, εφόσον σε κάποιο βαθμό καλλιεργούν την αυταπάτη πως κάποιος άνεργος, μέσα σε ένα καλοκαίρι, διαθέτοντας ένα μικρό κεφάλαιο μπορεί να λύσει το βιοποριστικό του πρόβλημα, εφαρμόζοντας μια "έξυπνη ιδέα" προσέλκυσης τουρισμού. Φυσικά, όλα αυτά μακριά από οποιονδήποτε προγραμματισμό συνολικής τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής, έτσι ώστε να είναι σταθερή και να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου.

Σε τελική ανάλυση, εξαιτίας τους περιεχομένου τους, αυτά τα προγράμματα αυτοαναιρούνται. "Αναφέρονται" σε τοπικές κοινωνίες με ανεπτυγμένη αγορά και εμπόριο, ξεχνώντας ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί μόνο σε νόμους που υπάρχουν δουλιές, σε νόμους που οι βιομηχανικές επιχειρήσεις δεν κλείνουν η μία μετά την άλλη, αλλά αντίθετα αναπτύσσονται δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Ομως ακριβώς σε αυτή τη μορφή ανάπτυξης τα προγράμματα αντιτίθενται με τις κατευθύνσεις τους, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην καταστροφή το μόνου πεδίου πάνω στο οποίο θα μπορούσαν να εφαρμοστούν. Πρόκειται για μία αντίφαση, που η ρίζα της δε βρίσκεται στην άγνοια των υπευθύνων, αλλά στο γεγονός ότι τα προγράμματα αυτά εκπονήθηκαν και χρηματοδοτούνται προκειμένου να "απαλύνουν" πρόσκαιρα τις επιπτώσεις, από τις πολιτικές αποβιομηχάνισης που ακολούθησαν και συνεχίζουν να ακολουθούν τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας.

Τέτοιου είδους προγράμματα κατάρτισης δεν είναι η πρώτη φορά που εφαρμόζονται στην Ελλάδα, αλλά και στις περιοχές που χαρακτηρίζονται "θύλακες ανεργίας". Υπάρχει πλούσια εμπειρία από τη διάθεση των κονδυλίων του 1ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης σε τέτοιες δραστηριότητες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περιοχή του Λαυρίου. Εκεί εφαρμόστηκαν προγράμματα χωρίς να παίρνουν υπόψη τους ότι το 69,7% της απασχόλησης (μέχρι πριν την έναρξη των διαδικασιών κλεισίματος των εργοστασίων της περιοχής) αφορούσε βιομηχανικές επιχειρήσεις. Στις βιομηχανίες αυτές στηριζόταν άλλωστε το 27,5% της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα και κυρίως τις δημόσιες υπηρεσίες, αφού οι εργαζόμενοι στο εμπόριο ήταν μειοψηφία (6,1%). Ετσι, εφαρμόστηκαν προγράμματα κατάρτισης σε ειδικεύσεις όπως "σύμβουλοι τουριστικών επαγγελμάτων", "συντηρητές νεοκλασικών κτιρίων" ή "αρχιτεκτονική κήπου"... Επαγγελματικές εξειδικεύσεις, που φυσικά ήταν σχεδόν αδύνατο να έχουν αποτελέσματα, σε μια περιοχή την οποία είχαν υποχρεώσει να ακολουθήσει το δρόμο του μαρασμού και της αποβιομηχάνισης. Για τα παραπάνω δαπανήθηκαν περίπου 325.170.000 δραχμές την τριετία '91 - '94 προερχόμενα από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το οποίο προϋποθέτει και κρατική συμμετοχή. Αποτέλεσμα: Η προσωρινή ανακούφιση όσων εντάχθηκαν στα προγράμματα αυτά, που ήταν επιδοτούμενα, και τα ποσοστά ανεργίας να φθάνουν σήμερα στο 40% του ενεργά οικονομικού πληθυσμού, εφόσον μέχρι και το 1992 είχαν χαθεί 2.600 θέσεις εργασίας.Αξίζει ίσως εδώ να αναρωτηθεί κανείς τι θα είχε συμβεί αν αυτά τα κονδύλια είχαν δαπανηθεί για την αναζωογόνηση κάποιων από τις επιχειρήσεις και τα εργοστάσια του Λαυρίου.

Το πρόβλημα της ανεργίας δε λύθηκε φυσικά ούτε και στις άλλες περιοχές (Μαντούδι, Μαγνησία, Σύρος κλπ.), όπου ακολουθήθηκαν οι ίδιες πρακτικές. Απλά κάποιοι από τους άνεργους, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, ενισχύθηκαν με 40.000 περίπου δραχμές το μήνα, αφού αυτό είναι το ποσό της επιδότησης. Τα προγράμματα τελείωσαν, θα έρθουν κι άλλα για να τελειώσουν κι αυτά, αλλά η ανεργία παραμένει...

Γεράσιμος ΛΙΒΙΤΣΑΝΟΣ