Ζητήματα κρίσιμα για την εργατική λαϊκή οικογένεια όπως είναι η Παιδεία, το Ασφαλιστικό, η διεθνής κατάσταση στην οικονομία, αφορούσε μεταξύ άλλων η χτεσινή συνέντευξη που παραχώρησε η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα, στο ραδιόφωνο του «Σκάι», στο πλαίσιο της οποίας απάντησε και σε ερωτήσεις που αφορούν στις εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ. Παραθέτουμε ορισμένα αποσπάσματά της:

-- Η άνοδος του πετρελαίου, η ακρίβεια των δημητριακών, το ίδιο και οι υψηλές τιμές σε όλες τις πρώτες ύλες δημιουργούν μαζί με την κρίση των αμερικανικών τραπεζών ένα σκηνικό διεθνούς κρίσης. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνει η Ελλάδα σ' αυτή την προοπτική;

-- Α.Π.: «Οταν λέμε η Ελλάδα, εννοούμε η κυβέρνηση της ΝΔ αυτή τη στιγμή, διότι αυτή χαράζει την πολιτική. Η κυβέρνηση της ΝΔ, κατ' αρχήν, με τη γενικότερη στρατηγική που έχει, με τον προσανατολισμό που έχει να εξασφαλίζει την κερδοφορία του κεφαλαίου, αυτό που θα κάνει είναι να βρει τον κατάλληλο τρόπο, να μετακυλήσει τα βάρη στο λαό. Αυτό θα κάνει. Ηδη το κάνει δηλαδή. Να τα μετακυλήσει ακόμη περισσότερο».

-- Δεν έχει βέβαια κανένα εργαλείο να περιορίσει την τιμή του πετρελαίου.

-- Α.Π.: «Διάφορα εργαλεία που υπήρχαν στο παρελθόν, τα κόμματα εξουσίας, οι κυβερνήσεις, όσοι υποστηρίζουν την ΕΕ, τα έχουν εκχωρήσει. Δεν υπάρχουν αυτά τα εργαλεία, όντως. Δηλαδή η κρατική παρέμβαση, οι κρατικές επιχειρήσεις, η κρατική κατανάλωση ειδών κλπ. Και βεβαίως αυτά τα μέσα δεν έλυναν το πρόβλημα, απλώς έκαναν λίγο μια λείανση».

-- Ποια είναι η εκτίμησή σας για την πορεία του ΠΑΣΟΚ τώρα μετά την επιβεβαίωση του κ. Παπανδρέου στην προεδρία του;

-- Α.Π.: «Θέλω να αποφύγω, αλλά θα το πω, απευθυνόμενη στον απλό κόσμο που πήγε να ψηφίσει πιστεύοντας ότι μέσω της ψήφου του θα βοηθήσει σε μια προοδευτική διόρθωση της γραμμής του ΠΑΣΟΚ, ότι δυστυχώς έκαναν μια τρύπα στο νερό. Και δε θέλω να προσβάλω τους ανθρώπους αυτούς οι οποίοι ψήφισαν καλοπροαίρετα, ξεκινώντας από μια επιθυμία το ΠΑΣΟΚ να ξαναγυρίσει στην περίοδο του 1974. Το ΠΑΣΟΚ έχει τελειώσει. Αλλωστε ανάμεσα στους βασικούς δυο διεκδικητές, ή και στους τρεις, δεν υπήρχαν διαφορετικά προγράμματα. Μπήκαν στη διαδικασία εκλογής τρία πρόσωπα και όχι τρία διαφορετικά ή, έστω, δύο διαφορετικά προγράμματα. Διότι καταλαβαίνω να υπάρχουν αντιπαραθέσεις, αλλά πάνω σε προγράμματα. Η όλη αντιπαράθεση ήταν ποιος αρχηγός είναι καλύτερος να νικήσει τον Κ. Καραμανλή, ποιος μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα το κόμμα, αν θα πρέπει να διαλέγει τους συνεργάτες του από το ένα "μαγειρείο" ή από το άλλο ή από όλα τα "μαγειρεία" κλπ. Μια σειρά ζητήματα εσωκομματικής λειτουργίας, θα έλεγα υπαρκτά σε όλα τα κόμματα εξουσίας, αλλά που αυτά δεν αφορούν την αλλαγή γραμμής του ΠΑΣΟΚ. Η χτεσινή ψηφοφορία ήταν μια διαδικασία προσεταιρισμού και ενσωμάτωσης ενός μέρους των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ και θα έλεγα αύριο θα τους λένε και λίγο συνενόχους».

-- Συνενόχους σε τι; Οτι έχουν δώσει την έγκρισή τους και μπορεί ο σημερινός πρόεδρος να κάνει ό,τι θέλει;

-- Α.Π.: «Εμείς θεωρούμε έξω από κάθε λογική ο πρόεδρος ή ο γραμματέας ενός κόμματος να εκλέγεται, όχι μόνο από το λαό, αλλά ούτε γενικά από τη βάση του ίδιου του Κόμματος. Πρόκειται πια για έναν υπεραρχηγό. Σε εμάς, όπως ξέρετε, είναι διαφορετικά. Υπάρχει ένα καθοδηγητικό όργανο που εκλέγεται από το Συνέδριο και αυτό βγάζει τον Γραμματέα. Εγώ δηλαδή είμαι Γραμματέας της ΚΕ του Κόμματος. Δεν είμαι Γραμματέας του ΚΚΕ. Από κει και πέρα η ΚΕ μπορεί ανά πάσα στιγμή να σε ελέγξει, να σε αλλάξει και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα πέρα από αυτή τη συλλογική απόφαση».

-- Δεν ήταν όμως ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι άνθρωποι που είναι γύρω στο ΠΑΣΟΚ είτε ως μέλη του, είτε ως οπαδοί του, είτε ως φίλοι, βρήκαν την ευκαιρία να συζητήσουν πολιτική; Δε συζητούμε και τόσο συχνά πολιτική.

-- Α.Π.: «Δεν έχω εικόνα και γι' αυτό δε θέλω να πω καμιά εκτίμηση για το τι έγινε στη βάση και τι συζήτηση έγινε. Η συζήτηση πάντως που ήταν στο κέντρο ήταν μια συζήτηση σκόπιμα ασαφής, περιτυλιγμένη με ελκυστικές εκφράσεις. Δηλαδή: "Θα τα αλλάξω όλα", "Αλλαξέ τα όλα". Σε ποια κατεύθυνση; Μετά, η αυτοκριτική ήταν γιατί έχασαν τις εκλογές. Μπορεί να χάσεις τις εκλογές έχοντας και μια σωστή πολιτική. Και σωστή πολιτική είναι αν είσαι με το λαό ή όχι. Πού έγινε κριτική στη γραμμή πλεύσης του ΠΑΣΟΚ; Νομίζω ότι η αντιπαράθεση ήταν σε μια διαφορετική τακτική που πρέπει να ακολουθηθεί στο ΠΑΣΟΚ. Ποια τακτική; Υπάρχει μια μερίδα, η οποία είναι με επικεφαλής τον κ. Βενιζέλο, ο οποίος, αν θέλετε, είναι και πιο αποδεσμευμένος από την ιστορική πορεία του ΠΑΣΟΚ, ο οποίος λέει καθαρά να αντιστοιχήσουμε τον πολιτικό μας λόγο σ' αυτό που είμαστε. Ενα κόμμα διαχείρισης του συστήματος. Ο Γιώργος Παπανδρέου, λόγω και της ιστορικής διαδρομής του ΠΑΣΟΚ, θα έλεγα και όχι τόσο της προσωπικής του διαδρομής, αισθάνεται την πίεση της λαϊκής βάσης, περισσότερο απ' ό,τι μπορεί να την αισθανθεί ο κ. Βενιζέλος».

-- Την αισθάνεται, τη μετρά; Τι απ' τα δύο;

-- Α.Π.: «Την αισθάνεται. Μα δεν μπορεί να μην την αισθάνεσαι την πίεση. Την αισθάνεται και θέλει να τη διαχειριστεί. Και εδώ βρίσκεται στην πιο τραγική αντίφασή του. Διότι έχει μια χαραγμένη πολιτική και καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να παραπλανά το λαό και προσπαθεί να λύσει αυτή την αντίφαση. Και ο κ. Βενιζέλος, βεβαίως, αυτό θέλει αλλά με άλλους όρους. Προσπαθούν να λύσουν αυτή την αντίφαση στο πεδίο της πολιτικής, αφού στα λόγια δε λύνονται οι αντιφάσεις. Δεν μπορούν να την ξεπεράσουν. Πώς "λύνεται" η αντίφαση; Με τα επιδόματα φτώχειας, με έναν λαϊκισμό απέναντι στη ΝΔ, με την καλλιέργεια φρούδων ελπίδων ότι μπορεί να κυριαρχούν τα μονοπώλια στην οικονομία και - μάλιστα σε συνθήκες πλήρους απελευθέρωσης - να υπάρξει κοινωνική πολιτική για το λαό. Πολιτική διαχείρισης της φτώχειας κάνουν. Και οι δυο, και οι τρεις».

-- Αν ο κ. Παπανδρέου σας καλέσει να συναντηθείτε, έτσι χωρίς ατζέντα, θα δεχτείτε;

-- Α.Π.: «Κανείς δε ζητάει συνάντηση χωρίς ατζέντα. Δηλαδή για να πιούμε καφέ; Ε, όχι. Και δε θα το κάνει. Συνάντηση για να διερευνήσουν τις δυνατότητες συνεργασίας δεν έχει λόγο και δε νομίζω να τη ζητήσει. Αλλωστε ο ίδιος έχει μιλήσει για τη συνεργασία του με τον ΣΥΝ».

-- Μπορεί να θελήσει να διερευνήσει τη συνεργασία με τον ΣΥΝ αλλά και με εσάς. `Η να έχει μια άποψη. `Η να έχει προσπαθήσει έστω να σας προσεγγίσει.

-- Α.Π.: «Είχε ζητήσει συνάντηση για τη FYROM και συναντηθήκαμε. Πάνω σ' ένα θέμα της επικαιρότητας αν θέλει να με συναντήσει ναι, ανεξάρτητα από το ότι μπορεί να μη συμφωνήσουμε καθόλου. Αλλά να σας εξηγήσω κάτι. Εμείς δεν μπαίνουμε στη λογική της δημιουργίας των εντυπώσεων. Δηλαδή να συναντήσω ένα κόμμα για να διερευνήσω τη δυνατότητα συνεργασίας, λες και είμαστε ένα άγνωστο ή ένα καινούριο κόμμα, όχι. Ακόμα και ένα καινούριο κόμμα εντελώς, αν υπήρχε επανίδρυση του ΠΑΣΟΚ, πρώτα πρέπει να μας πει τι πρόγραμμα έχει, να δούμε την πρακτική του και μετά. Δεν υπάρχει καμία δυνατότητα συνεργασίας με το ΠΑΣΟΚ».

-- Αν όμως έρθει και σας πει: «Θέλω να υπογράψετε το νομοσχέδιο για τη δημιουργία υπουργείου Περιβάλλοντος». Είναι συγκεκριμένο θέμα, ένα θέμα που και εσείς έχετε ευαισθησίες και το έχετε υποστηρίξει, εκεί πώς θα απαντούσατε;

-- Α.Π.: «Κατ' αρχήν να ξεκαθαρίσω. Αν το ΠΑΣΟΚ θέλει να υπηρετήσει την πολιτική των εντυπώσεων, εμείς δεν πρόκειται να ακολουθήσουμε. Στην πολιτική υπάρχει η επιλογή, υπάρχει και η εντύπωση. Και επειδή ζούμε και μια περίοδο δημιουργίας εντυπώσεων, δε θα το υπογράψουμε. Δεύτερο, μπορεί να βρεθούν και πέντε και δέκα θέματα που και με το ΠΑΣΟΚ και με τον Συνασπισμό να συμπέσουμε. Αλλωστε δεν ψηφίζουμε κανένα σχέδιο νόμου της κυβέρνησης. Αυτό τι σημαίνει; Οτι έχουμε κοινή αντίληψη; Συνεργασία σημαίνει κάτι παραπάνω από μια τυχαία σύμπτωση ή σύμπτωση σε ένα ζήτημα. Συνεργασία σήμερα σημαίνει συμφωνία σε μια κατεύθυνση. Μπορεί να συμπέσουμε. Και στο μαζικό κίνημα μπορεί να συμπέσουμε. Δηλαδή μέλη του Κόμματος, στελέχη που συμμετέχουν στους μαζικούς φορείς να ψηφίσουν το ίδιο πράγμα για μια απεργία ή για κάτι άλλο. Αυτό δεν είναι πολιτική συνεργασία. Αλλο η κοινή δράση που μπορεί να γίνεται αυθόρμητα ή τυχαία».

-- Κυβερνητική συνεργασία δε βλέπετε;

-- Α.Π.: «Βέβαια δε βλέπουμε. Και η πολιτική συνεργασία σήμερα, στην ουσία είναι συνεργασία για την εξουσία. Μπορεί λοιπόν να έχουμε συνεργασία σήμερα με το ΠΑΣΟΚ ή με το ΛΑ.Ο.Σ. ή με τον ΣΥΝ; Εχουμε άλλη αντίληψη για την εξουσία».

-- Να έρθουμε στο θέμα της Παιδείας, γιατί υπάρχουν εκεί ορισμένα ζητήματα με τα ιδιωτικά «μεταλυκειακά εκπαιδευτήρια», όπως τα λέω εγώ, είναι 20.000 που σπουδάζουν, 25.000 περίπου έχουν πάρει το δίπλωμά τους. Υπάρχει ένα θέμα: Αυτοί οι νέοι και οι άλλοι που θα πάνε πρέπει να μπορούν να προσλαμβάνονται στο Δημόσιο; Ποια είναι η άποψή σας;

-- Α.Π.: «Να ξεκαθαρίσω. Είπατε τη λέξη "μεταλυκειακά". Εμείς δεν τα ταυτίζουμε με αυτά που υπάρχουν. Υποστηρίζουμε την ύπαρξη δημόσιων μεταλυκειακών και όχι ιδιωτικών».

-- Μιλάω για τα ιδιωτικά τώρα, των οποίων επίκειται και ενδεχομένως η αναγνώριση;

-- Α.Π.: «Και δυστυχώς η αναγνώρισή τους είναι εξίσωση με το Πανεπιστήμιο».

-- Ακριβώς.

-- Α.Π.: «Εμείς όταν λένε μεταλυκειακά δεν τα εννοούμε εξισωμένα με τα Πανεπιστήμια, γιατί δεν είναι εξισωμένα. Είναι επαγγελματική ειδίκευση, που δεν απαιτεί τη μόρφωση και την ειδίκευση του πανεπιστημιακού επιπέδου».

-- Το πρόβλημα όσων σπουδάζουν είναι αν θα μπορούν να δουλέψουν στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ο καθένας θα το κρίνει. Στο Δημόσιο όμως;

-- Α.Π.: «Εδώ μπαίνει ένα μεγάλο ζήτημα: Ο σχεδιασμός της αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού. Για να σχεδιάσεις την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, σημαίνει ότι μπορείς να σχεδιάσεις ολόκληρη την οικονομία».

-- Σύμφωνοι, αλλά εδώ οι άνθρωποι καλούνται να πάρουν μόνοι τους τις αποφάσεις. Οι οικογένειες, τα παιδιά, οι γονείς. Και παίρνουν μια απόφαση;

-- Α.Π.: «Εμείς δε διεκδικούμε προνομιακή σχέση της μιας ή της άλλης κατηγορίας νέων ανθρώπων, ανάλογα αν πήγαν σε δημόσια ή σε ιδιωτικά. Εμείς ζητάμε δουλιά για όλους και με τα σημερινά δεδομένα μπορούν και πρέπει να αυξηθούν οι θέσεις εργασίας και στο Δημόσιο, και ιδιαίτερα στον κοινωνικό τομέα, στον τομέα του Πολιτισμού, του Αθλητισμού με βάση τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες. Δεν είναι η θέση μας γενικά αυτά τα παιδιά να πάνε στο Δημόσιο επειδή είναι στα ιδιωτικά, αλλά θεωρούμε ότι υπάρχουν κενές θέσεις στον τομέα της δημόσιας υποδομής και της κοινωνικής προστασίας. Το θέμα είναι ότι αυτός ο τομέας, και μέσω του "Καποδίστρια ΙΙ" θα κατατμηθεί, θα συρρικνωθεί και θα περάσει σε ιδιώτες. Ξέρετε ότι τα επόμενα χρόνια ο Δημόσιος τομέας θα συρρικνωθεί, και όχι για να χτυπηθεί η γραφειοκρατία».

-- Κα Παπαρήγα, γνωρίζετε ότι υπάρχουν γονείς που δε συμφωνούν με τα παιδιά τους ή με τα παιδιά των άλλων που προχωρούν σε καταλήψεις σχολείων. Τους θεωρείτε αντιδραστικούς;

-- Α.Π.: «Οχι όλους κατ' ανάγκη. Αλλοι έχουν άγνοια, άλλοι έχουν φόβο, αλίμονο αν τους θεωρήσω όλους αντιδραστικούς. Μέσα εκεί μπορεί να υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι γενικά είναι εναντίον κάθε μορφής λαϊκής παρέμβασης. Θα τους πω συντηρητικούς. Ξέρετε τι δε μ' άρεσε; Εβγαιναν και έλεγαν ότι είναι παράνομο αυτό που έγινε. Αυτό είναι μια θέση αντιδραστική, ανεξάρτητα αν ο φορέας της δεν αισθάνεται ή δε θέλει να είναι αντιδραστικός. Η νεολαία χρησιμοποιεί πάντα ανεβασμένες μορφές πάλης και είναι φυσικό. Τα προβλήματα είναι οξυμένα. Αυτό που απασχολεί εμάς είναι οι μορφές πάλης να είναι απόφαση μαζικών διαδικασιών».

-- Αρα αν αγοράζει κάποιος ένα λουκέτο και το βάζει στο σχολείο; Πώς θα το σχολιάσετε αυτό;

-- Α.Π.: «Η μεγάλη πλειοψηφία των καταλήψεων στηρίζεται σε μαζικές διαδικασίες. Τώρα αν ο άνεμος των καταλήψεων δημιουργεί και ένα τέτοιο φαινόμενο, δεν αντιμετωπίζεται αυταρχικά, ούτε γενικεύοντας την κριτική στη μορφή των καταλήψεων. Εμείς υποστηρίζουμε τις μαζικές διαδικασίες γιατί ανοίγοντας έναν αγώνα με ανεβασμένη μορφή πάλης, πρέπει, έστω κι αν είσαι πολύ νέος, να δεις και τη συνέχεια».

-- Νομίζω ότι διαφωνείτε με τη μεγαλύτερη ανάμειξη των δήμων στη λειτουργία των σχολείων. Τώρα έχουν την ευθύνη των κτιρίων, θα μπορούσαν να έχουν κι άλλες ευθύνες. Εχω την εντύπωση ότι διαφωνείτε. Εχω καταλάβει καλά και για ποιο λόγο;

-- Α.Π.: «Βεβαίως. Ριζική διαφωνία και μάλιστα έχει δοκιμαστεί το σύστημα στις ΗΠΑ, σε μια χώρα τεράστια με πολλές πολιτείες, έχει δοκιμαστεί στη Μ. Βρετανία, στη Γαλλία κλπ. Στην ουσία πρόκειται για κατακερματισμό του ενιαίου χαρακτήρα της εκπαίδευσης, για αναγωγή της εκπαίδευσης σε σχολείο που τα κριτήρια περισσότερο είναι όπως αυτά με τα οποία λειτουργεί μια επιχείρηση - έσοδα, έξοδα κλπ. - και η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι σε θέση και δεν πρέπει - ούτε άλλοι τοπικοί φορείς - να καθορίζει το περιεχόμενο της μόρφωσης, ούτε την αξιολόγηση».

-- Αν όχι το περιεχόμενο, τα της λειτουργίας του σχολείου;

-- Α.Π.: «Με το να λέμε εμείς δημόσια Παιδεία, δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν μορφές λαϊκού κοινωνικού ελέγχου. Και η Τοπική Αυτοδιοίκηση βεβαίως μπορεί να έχει λόγο σε πολλά ζητήματα, είναι μέσα στις μορφές ελέγχου. Αλλά είμαστε αντίθετοι στο να πάρει η Τοπική Αυτοδιοίκηση τα σχολεία, όχι μόνο για οικονομικούς λόγους - θα χρεοκοπήσουν τα σχολεία - αλλά και για λόγους διάσπασης του περιεχομένου των σπουδών. Θα έχουμε δηλαδή σχολείο με διαφορετικό περιεχόμενο, στον ίδιο δήμο, από το διπλανό σχολείο. Και οι διαφορές στο περιεχόμενο έχουν να κάνουν με την κοινωνική σύνθεση του σχολείου και την κοινωνική ένταξη των οικογενειών».

-- Ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων, όμως, δεν πρέπει να έχει τη δυνατότητα να πει ότι π.χ. ένας καθηγητής δεν ανταποκρίνεται στα καθήκοντά του και να μπορεί να ζητήσει την αντικατάστασή του; Δεν μπορεί να το κάνει σήμερα.

-- Α.Π.: «Σήμερα, έτσι όπως λειτουργεί το σχολείο, και μέσα σε γενικότερες συνθήκες, όντως δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις συνεργασίας όλων των μερών που έχουν σχέση με την εκπαιδευτική διαδικασία - και εδώ δεν εννοώ το κράτος - έτσι που πραγματικά να υπάρχει η έκφραση γνώμης, η αλληλεπίδραση κλπ. Είμαστε πολύ μακριά από αυτή την κατεύθυνση. Αν ένας καθηγητής ξεφεύγει, αν θέλετε, από το ρόλο του, δεν μπορεί να μην υπάρχει επίκριση. Το ζήτημα όμως είναι ότι πρέπει να υπάρχουν ενιαία κριτήρια. Με ποια κριτήρια θα κριθεί. Αν π.χ. κριθεί γιατί ανήκει στο α΄ ή στο β΄ κόμμα, από μια διοίκηση γονέων, που στο κάτω κάτω μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικά κόμματα, καταλαβαίνετε πού πάμε. Δεν είναι εύκολα αυτά τα ζητήματα».

-- Η επόμενη ερώτηση αφορά τα ασφαλιστικά. Ζητάτε ελάχιστη σύνταξη 1050 ευρώ. Από την άλλη όμως η Ελλάδα έχει από τις μεγαλύτερες ασφαλιστικές κρατήσεις, γεγονός που οδηγεί τον καθαρό μισθό σε πολύ χαμηλά επίπεδα και υπάρχει κι ένα θέμα χρηματοδότησης του ασφαλιστικού συστήματος. Πώς θα μπορέσουμε να χρηματοδοτήσουμε μια σύνταξη των 1050 ευρώ, την ίδια στιγμή που η ελάχιστη σήμερα είναι πολύ μικρότερη και μαζί με το επικουρικό δεν ξεπερνάει τα 700 ευρώ;

-- Α.Π.: «Από τη στιγμή που χρηματοδοτούνται τα ταμεία των τραπεζών, των επιχειρηματιών κλπ., μπορούν να χρηματοδοτηθούν και τα ταμεία των εργαζομένων, πολύ περισσότερο που οι εργαζόμενοι σηκώνουν όλα τα βάρη».

-- Από τον κρατικό προϋπολογισμό;

-- Α.Π.: «Βεβαίως. Να ξεκαθαρίσω όμως το εξής: Ενώ είναι υπαρκτό το ζήτημα της στενότητας των ταμείων ως φαινόμενο, θεωρούμε ότι είναι αποπροσανατολισμός να ξεκινούμε από εκεί. Δηλαδή με την οικονομική πλευρά του ζητήματος. Το ζήτημα σχετίζεται με το να υπάρχει δουλιά σε όλους, ανθρώπινοι μισθοί - δυστυχώς υπάρχουν και κρατήσεις - και από τη στιγμή που οι εργαζόμενοι παράγουν πρέπει σε αυτούς ένα μέρος του παραγόμενου πλούτου να τους επιστρέφεται με τη μορφή δωρεάν κοινωνικών υπηρεσιών και μιας ανθρώπινης σύνταξης. Το οικονομικό δηλαδή πρόβλημα είναι αποτέλεσμα, συνέπεια και με αυτή την έννοια, αν θέλετε, είναι και τεχνητό».