Η ταξική σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας ακολουθεί την πορεία οικονομικής ανάπτυξης σε συνδυασμό με την διάρθρωση και την οργάνωση της καπιταλιστικής παραγωγής. Βασικό κριτήριο εκτίμησης του βαθμού εξέλιξης αποτελεί η διεύρυνση της μισθωτής εργασίας η οποία καθορίζεται από τους όρους αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου. Η κλίμακα αγοραπωλησίας εργατικής δύναμης και δέσμευσης στη διαδικασία αξιοποίησης αντιστοιχίζεται στο εκάστοτε επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης. Η διαλεκτική σχέση της κίνησης του κεφαλαιοκρατικού προτσές με τις κοινωνικο-ταξικές μετακινήσεις μακροπρόθεσμα προσδιορίζει τις ταξικές αντιθέσεις:

Η κοινωνική μορφή της επέκτασης της καπιταλιστικής παραγωγής είναι η συσσώρευση ως αναγκαίος όρος της διευρυμένης αναπαραγωγής. Για την επίτευξη ορισμένου ρυθμού ανάπτυξης απαιτείται αντίστοιχη αναλογία μετατροπής υπεραξίας σε πρόσθετο κεφάλαιο, το οποίο θα δαπανηθεί στον επόμενο κύκλο για αγορά μέσων παραγωγής και εργατικής δύναμής ως νέο σταθερό και μεταβλητό στην ισχύουσα σχέση που ορίζει η οργανική του σύνθεση. Το κοινωνικό κεφάλαιο αναπαράγεται επαυξημένο με διευρυμένη και την μισθωτή εργασία, το μέγεθος της οποίας αντανακλά το επίπεδο της κοινωνικο-ταξικής ανάπτυξης.

Σε αντιστοιχία με την δυναμική της συσσώρευσης η μισθωτή εργασία από 46,21% του ΟΕΠ το 1981, αυξάνεται σε 49,07% το 1991 και το 2000 σε 51,61%. Την δεκαετία 2000-2009 οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης (3,58% μέση αύξηση του ΑΕΠ μέχρι το 2008) οδηγούν στην μεγαλύτερη αύξηση της μισθωτής εργασίας κατά 570 χλδ (+23,95%) και την συμμετοχή της στον ΟΕΠ σε 58,50% (2009).

Η σοβαρή διαταραχή της διαδικασίας της συσσώρευσης στην εξέλιξη της οικονομικής κρίσης 2009 - 2016 και κύρια η διαχείρισή της επηρεάζουν την ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας με παλινδρόμηση της μακρόχρονης ανοδικής τάσης ανάπτυξης που είχε επιταχυνθεί την περίοδο 2000-2009.

Το 2012 το ποσοστό συμμετοχής των μισθωτών μειώνεται στο 47,8% του ΟΕΠ, ανακάμπτει μετά το 2015 και το 2019 αυξάνεται σε 56,38%, με απόλυτη όμως μείωση κατά 579 χλδ. Την δεκαετία αυτή η καπιταλιστική παραγωγή συρρικνώνεται κατά 26,4% την περίοδο 2009-2013, επιβραδύνεται μεταξύ των ετών 2014-2016 και σημειώνει αδύναμη ανάπτυξη την τριετία 2017-2019 με μέσο ρυθμό 1,7%.

Η οικονομική κρίση επέδρασε αντιφατικά στην κοινωνικο-ταξική διάρθρωση. Από την μία πλευρά η διαταραχή της συσσώρευσης εξελίχθηκε σε φραγμό για τη διευρυμένη αναπαραγωγή της μισθωτής εργασίας. Από την άλλη οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις στα πλαίσια των προγραμμάτων προσαρμογής για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κεφαλαίου οδήγησαν στην επέκταση των καπιταλιστικών σχέσεων με αποδιάρθρωση της απλής εμπορευματικής παραγωγής. Παράλληλα επιταχύνθηκε η διείσδυση του κεφαλαίου στον αγροτικό τομέα και σε επαγγελματικές δραστηριότητες. Σαν αποτέλεσμα των αλληλοεπιδράσεων η διάρθρωση της απασχόλησης παραμένει αμετάβλητη και μη παραγωγική για το κεφάλαιο.

Το 2019 οι αυτοαπασχολούμενοι πλην των εργοδοτών (αγρότες, επαγγελματίες, μικροβιοτέχνες, μικρέμποροι) ανέρχονται σε 832 χλδ, από 965 χλδ το 2009 (-133 χλδ). Ωστόσο παρά τη μείωση η αυτοαπασχόληση των παραπάνω κατηγοριών παραμένει λόγω των συνεπειών της κρίσης στο 22% της συνολικής. Σε σχέση με την απαιτούμενη διαρθρωτική προσαρμογή στις ισχύουσες δομές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η ελληνική καπιταλιστική οικονομία παρουσιάζει υστέρηση. Σημαντικό τμήμα της εργασιακής διαδικασίας συνεχίζει να βρίσκεται εκτός της σφαίρας του κεφαλαίου και του προτσές αξιοποίησης. Στην ΕΕ 27 το σύνολο των αυτοαπασχολούμενων το 2019 ανέρχεται στο 14% της απασχόλησης, ενώ στην Ελλάδα στο 29,8%. Αντίστοιχα των μισθωτών στο 84,97% έναντι 68,2%.

Πέρα από την δυναμική της συσσώρευσης την κοινωνικο-ταξική σύνθεση επηρεάζει η διάταξη του κεφαλαίου και η αντίστοιχη διάρθρωση της καπιταλιστικής παραγωγής τόσο συνολικά στο μέγεθος της μισθωτής εργασίας όσο και στη διακλαδική κατανομή της. Οι αναζητήσεις της αστικής πολιτικής διαχείρισης του κατάλληλου «αναπτυξιακού παραγωγικού πρότυπου» για την παραγωγική καπιταλιστική «ανασυγκρότηση» οδήγησαν στο ίδιο μεταπολεμικό μοντέλο που είχε ενοχοποιηθεί για την οικονομική κρίση.

Οι αναλογίες διαφόρων τομέων και κλάδων στη συνολική παραγωγή παρουσιάζουν ασυμμετρία στη δέσμευση απασχόλησης και στην πυκνότητα μισθωτής εργασίας με επίπτωση στη διαμόρφωση των κοινωνικο-ταξικών χαρακτηριστικών της καπιταλιστικής οικονομίας. Το 2018 η μεταποίηση με συμβολή 23,7% στην ΑΠΑ των 13 κλάδων του επιχειρηματικού τομέα (πλην αγροτικού, χρηματοπιστωτικού, δημοσίου και των προσωπικών υπηρεσιών) δεσμεύει το 13,8% της απασχόλησης με την μισθωτή εργασία στο 85% των απασχολούμενων. Το εμπόριο με 24,09% στην ΑΠΑ απορροφά το 28,9% της απασχόλησης και η μισθωτική σχέση καλύπτει το 70%. Στις μεταφορές - αποθηκεύσεις με συμβολή 11,6% στην ΑΠΑ απασχολείται το 7,1% με την μισθωτή εργασία στο 71,85%. Υψηλός βαθμός συγκέντρωσης μισθωτών παρατηρείται στον κλάδο υποστηρικτικών δραστηριοτήτων 90,14%, στον τουρισμό (ξενοδοχεία - καταλύματα - επισιτισμός) 83,15%, στις τηλεπικοινωνίες - ενημέρωση 86,20%, ενώ χαμηλός στις επαγγελματικές δραστηριότητες (επιστημονικές - τεχνικές) 50,8% στο σύνολο των απασχολουμένων του κλάδου. Συνολικά ο παραπάνω τομέας απασχολεί (2018) 2.596,210 άτομα (67,81% όλων των τομέων) από τα οποία 75% (1.951.666) είναι μισθωτοί και 644.544 (25%) αυτοαπασχολούμενοι.

Το μέγεθος και η διακλαδική σύνθεση της ΑΠΑ του επιχειρηματικού τομέα προσδιορίζουν το εύρος της βάσης της παραγωγικής εργασίας με άμεση ή έμμεση συμβολή στην αξιοποίηση του κεφαλαίου και στην αύξηση της παραγόμενης υπεραξίας. Καλύπτουν την κίνηση του κεφαλαίου στις σφαίρες παραγωγής και κυκλοφορίας, δηλαδή στους κλάδους της βιομηχανίας, των κατασκευών, εμπορίου και εμπορεύσιμων υπηρεσιών. Το χαμηλό μέγεθος 49,20 δισ. ευρώ που αποτελεί το 31,45% της συνολικής εγχώριας ΑΠΑ έναντι 54,38% του αντίστοιχου μέσου όρου της ΕΕ το 2018 συνιστά παράγοντα επιβράδυνσης της κοινωνικο-ταξικής ανάπτυξης ανεξάρτητα από τις διαταραχές της συσσώρευσης.

Πέραν των παραπάνω παραγόντων στη διαμόρφωση της κοινωνικο-ταξικής εξέλιξης σημαντικός είναι ο ρόλος της καπιταλιστικής επιχειρηματικής οργάνωσης. Παρατηρείται χαμηλός βαθμός συγκέντρωσης της απασχόλησης και κατά συνέπεια της μισθωτής εργασίας και μεγάλη διασπορά σε μικρές μονάδες. Οι 821.209 ΜΜΕ (0-249) το 2018 παρήγαγαν το 63,5% της ΑΠΑ του επιχειρηματικού τομέα με δέσμευση του 87,9% της απασχόλησης (56,4% και 66,6% αντίστοιχα στην ΕΕ 28). Από αυτές οι ΠΜΕ (0-9) το 17,6% της ΑΠΑ και το 62% της απασχόλησης (20,6% και 29,7% αντίστοιχα στην ΕΕ). Οι 331 Μεγάλες Επιχειρήσεις (250+) το 36,5% της ΑΠΑ και το 12,10% της απασχόλησης (43,6% και 33,4% αντίστοιχα στην ΕΕ).

Εκτός από τις κοινωνικο-ταξικές διαφοροποιήσεις παρατηρούνται μεταβολές στις εργασιακές δραστηριότητες που επηρεάζουν την κοινωνική θέση των διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, αλλά και τμημάτων της μισθωτής εργασίας στο κοινωνικό προτσές. Διακρίνεται τάση υποβάθμισης της εποπτικής εργασίας με μείωση του αριθμού των εργατικών διευθυντικών στελεχών κατά 48,2 χιλιάδες από το 2012. Από την άλλη πλευρά σημειώνεται τάση μαζικής χρήσης φθηνής και υποβαθμισμένης εργασίας σε ορισμένους κλάδους όπως στο εμπόριο και επισιτισμό με αύξηση κατά 154,5 χλδ, ενώ διευρύνεται η χειρωνακτική ανειδίκευτη εργασία κατά 12 χλδ.

Οι παραπάνω εξελίξεις αποτελούν σημαντική πλευρά των μορφών εμφάνισης των ταξικών αλλαγών στην ελληνική κοινωνία πριν την εκδήλωση της τρέχουσας κρίσης. Γενικότερα διακρίνεται τάση βραδείας κοινωνικο-ταξικής ανάπτυξης με διεύρυνση της μισθωτής εργασίας διακοπτόμενη από τη διαταραχή της συσσώρευσης σε φάση κρίσεων. Επεκτείνεται μακροχρόνια η βάση πύκνωσης των γραμμών της εργατικής τάξης, η οποία παρά τα μεθοδολογικά προβλήματα προσδιορισμού της αναδείχνεται ποσοτικά σε κυρίαρχη κοινωνική δύναμη. Συρρικνώνονται τα ενδιάμεσα μεσοαστικά κοινωνικά στρώματα με βαθμιαία επέκταση της σφαίρας του κεφαλαίου στην παραγωγή. Διαφοροποιείται η κοινωνική θέση των εργαζομένων στο εργασιακό προτσές. Πρόκειται για εξελίξεις που πρέπει να λαμβάνονται υπ' όψη στην χάραξη της επαναστατικής στρατηγικής και τακτικής του Κόμματος.

[Πηγές στοιχείων: ΕΛΣΤΑΤ - EUROSTAT]