Οταν το '91 τα αφεντικά της Ευρώπης συμφώνησαν και έστησαν "επί χάρτου", στο Μάαστριχτ, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Νομισματική Ενωση πίστεψαν ή παράστησαν ότι είχαν ανακαλύψει το ξόρκι που θα έδιωχνε όλους τους δαίμονες που ταλάνιζαν και απειλούσαν την Ευρώπη, π. χ. τη μακροχρόνια στασιμότητα, την ανισόμετρη ανάπτυξη, αλλά ακόμα και την απειλή του πολέμου. Για το τελευταίο, μάλιστα, λέγεται πως έγιναν οι περισσότεροι πολιτικοί συμβιβασμοί, αφού το Μάαστριχτ θεωρήθηκε από πολλούς η "κίνηση ΜΑΤ" του Μιτεράν για να κρατήσει τη Γερμανία, που έβγαινε ενισχυμένη και απειλητική μετά την ενοποίησή της, αγκυροβολημένη και "εντός ελέγχου" στην Ευρώπη. Πολλοί ήταν εκείνοι που από τότε ερμήνευαν το είδος της συμφωνίας μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα πολιτικών και οικονομικών απαιτήσεων της Γερμανίας για να... μείνει. Αλλοι ισχυρίζονται πως έτσι πέτυχε ο πρώτος μεγάλος εκβιασμός. Ο Ε. Τοντ, Γάλλος δημοσιολόγος, έγραψε σχετικά ότι "υπάρχει μια τάση να μιλάνε για τη νομισματική ένωση σαν την εναλλακτική λύση στον πόλεμο. Αυτό είναι ηλίθιο και επικίνδυνο".

Ομως την ευρω-ευφορία των πρώτων χρόνων μετά το Μάαστριχτ διαδέχεται τον τελευταίο καιρό η ευρω-φοβία ακόμα και μεταξύ των ιθυνόντων και εκείνων που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στο στήσιμο της ψευδούς πραγματικότητας κάποιων ονομαστικών κριτηρίων με τον βαρύγδουπο τίτλο της "σύγκλισης" των οικονομιών. Η επιχείρηση "ξορκισμού των δαιμόνων" φαίνεται ότι φουντώνει τους παλιούς και "καλεί" καινούριους. Για παράδειγμα η στασιμότητα έχει γίνει δεύτερη φύση στις ευρωπαϊκές οικονομίες των τελευταίων χρόνων. Η ανεργία σε όλες τις χώρες - μέλη αυξάνει απειλητικά, πράγμα που μεγαλώνει την ανασφάλεια των πολιτών για το μέλλον. Σχεδόν πάνω από 18 εκατομμύρια άνθρωποι είναι άνεργοι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ποσοστά ανεργίας στις χώρες - μέλη: Ισπανία πάνω από το 23%, Φινλανδία στο 18%, Βέλγιο στο 14%, Ιρλανδία στο 13%.

Ενας από τους Γάλλους σιδηροδρομικούς, που πρόσφατα απεργούσαν, δήλωνε την περασμένη βδομάδα σε ένα σχετικό ρεπορτάζ στο "Νιους Γουίκ" ότι "τα μεγάλα αφεντικά έλεγαν πως δε θα υπάρχει πια ανεργία, αλλά πιστεύω πως δε θα υπάρχει πια εργασία".Ειδικά στη Γαλλία η παραδοχή του Μάαστριχτ πέρασε με μια ελάχιστη διαφορά στο δημοψήφισμα του '92, την περίοδο της μεγάλης ευρω-ευφορίας και άγνοιας... Τώρα που το ποσοστό της ανεργίας ξεπερνά το 11.5%, με τάσεις αυξητικές και με δεδομένες τις κυβερνητικές επιδιώξεις κατά της κοινωνικής ασφάλειας, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο Ι. Ραμονέ, εκδότης της "Μοντ Ντιπλοματίκ", έγραφε πρόσφατα "παντού οι πολίτες αναρωτιούνται τι ενδιαφέρον μπορεί να έχει η οικοδόμηση της Ευρώπης πάνω στα ερείπια του κράτους κοινωνικής πρόνοιας και με κοινωνική οπισθοδρόμηση".

Στη Γερμανία προβλέπεται η ανεργία να ξεπεράσει τα 4 εκατομμύρια μέσα στο '96 και όπως έγραψε η "Ιντιπέντεντ", "ο αριθμός των ανέργων έχει φτάσει στα επίπεδα της εποχής του Χίτλερ".Χαρακτηριστικό είναι ότι οι ευρωσκεπτικιστές ισχυρίζονται ότι αυτό συμβαίνει ακριβώς λόγω της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για παράδειγμα δεν ξεφεύγει από τους Βρετανούς αρθρογράφους το γεγονός ότι τώρα πλέον η Γερμανία ξεπερνάει το δικό τους 8% ποσοστό της ανεργίας και όπως τόνισε πρόσφατα ο συντηρητικός βουλευτής Τ. Τέιλορ "η ανεργία στη Βρετανία μειώθηκε από όταν απαλλάχτηκε από το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα".Αυτό που ανησυχεί όλες τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, αλλά και το Διευθυντήριο είναι το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν τα υψηλά ποσοστά της ανεργίας με την πολιτική λιτότητας και περιορισμών που ασκείται, προκειμένου να "πιαστούν" τα κριτήρια του Μάαστριχτ. "Αν δεν καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε την ανεργία όλη η πορεία της Ευρώπης βρίσκεται σε κίνδυνο",δήλωσε η Γουλφ Ματίες, Γερμανίδα επίτροπος, υπεύθυνη για θέματα Περιφερειακής Ανάπτυξης. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, για τη βελτίωση της μαζικής ψυχολογίας, πήγε ο ίδιος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αναγγείλει μια "ευρωπαϊκή συμφωνία εμπιστοσύνης για την εργασία", κύρια όπως ισχυρίστηκε, γιατί "ο φόβος της ανεργίας απομακρύνει την εμπιστοσύνη στο κοινό νόμισμα".Παράλληλα, και έχοντας πάντα στο μυαλό τον "καημό" του αποπροσανατολισμού, ανήγγειλε για το Μάη μια μεγάλη συνάντηση από τους Ευρωπαίους πολιτικούς και τους Κοινωνικούς εταίρους.

Η ανισομετρία στο επίπεδο της ανάπτυξης τείνει πλέον ακόμα και να θεσμοποιηθεί και να κατοχυρωθεί στις διαδικασίες της Διακυβερνητικής Διάσκεψης, μοιράζοντας την αληθινή πολιτική δύναμη και τις αποφάσεις με καινούρια όργανα και θεσμούς στους οικονομικά ισχυρότερους. Πέρα όμως από αυτό, τελευταία όλο και πιο πολύ γίνεται λόγος από τους αρθρογράφους στον ευρωπαϊκό Τύπο για την περίπτωση των "σοκ ανισομετρίας", με δεδομένο ότι επιχειρήθηκε να χορηγηθεί το ίδιο φάρμακο για διαφορετικές ασθένειες. Πραγματικά, δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστούν ο ολόιδιες πολιτικές και κριτήρια σε χώρες με ποικίλα χαρακτηριστικά, διαφορετικές ανάγκες και επίπεδα ανάπτυξης. Το επιχείρημά τους ότι επρόκειτο για πολιτικό συμβιβασμό, που όμως αφορούσε οικονομική πολιτική και άνοιγε δρόμο για την πολιτική ένωση, είναι διάτρητο και πρακτικά αφελές. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρόσφατα ο Ο. Ισινγκ, μέλος της διεύθυνσης της Μπούντεσταγκ, έλεγε σχετικά: "Το να επιθυμείς να χρησιμοποιήσεις τη νομισματική ένωση ως ιχνηλάτη για την πολιτική ένωση είναι σαν να προσπαθείς να σελώσεις ένα άλογο από πίσω... ".Επίσης δε μιλάνε πλέον για "κίνδυνο" πολεμικών συρράξεων, αφού με ευθύνη κύρια των ευρωπαϊκών σχεδίων η Γιουγκοσλαβία πέρασε έναν μακροχρόνιο αδελφοκτόνο πόλεμο, που το πέρας του δεν είναι ακόμα ευδιάκριτο, παρά τα... χαρτιά που επιβλήθηκαν και υπογράφηκαν στο Ντέιτον. Αλλωστε και στην πρόσφατη περιπέτεια που πέρασε η χώρα μας με την Τουρκία - και δεν είδαμε ακόμα την κατάληξή της - η Ευρώπη έχει βάλει το χεράκι της, πιέζοντας και εκβιάζοντας κατά περίπτωση για την Τελωνειακή Ενωση της Τουρκίας χωρίς καμιά εγγύηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την Κύπρο, την επιθετικότητα στο Αιγαίο. Τώρα πάλι ο Γερμανός... κάνει τον Γερμανό.

Αλλο παράδειγμα της αυξανόμενης απαισιοδοξίας μεταξύ ακόμα και των πιο υπεύθυνων κύκλων είναι το γεγονός ότι για την ώρα μόνο το Λουξεμβούργο προσεγγίζει τα κριτήρια του Μάαστριχτ για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση. Για παράδειγμα, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, περιλαμβανομένης και της Γερμανίας, παρουσιάζουν έλλειμμα στον προϋπολογισμό πάνω από το 3% που είναι ο όρος του Μάαστριχτ. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Ελλάδα 11%, Σουηδία 9%, Ιταλία 7,8%, Ισπανία 6%, Γαλλία 5,4%, και Γερμανία 3,6%.

Οι στόχοι που έχουν τεθεί μοιάζουν πότε να απομακρύνονται και πότε να πλησιάζουν στις χώρες - μέλη, ανάλογα το κλίμα και τις πολιτικές που επιθυμούν να εφαρμοστούν. Οταν το κλίμα είναι προεκλογικό, για παράδειγμα, όλα πηγαίνουν "μέλι γάλα", ενώ στη συνέχεια ανακαλύπτονται οι δυσκολίες και προτείνονται όλο και σκληρότερα μέτρα, π. χ. η περίπτωση των προεκλογικών υποσχέσεων του Ζ. Σιράκ και η προσπάθεια να επιβάλει μέτρα λιτότητας και συρρίκνωσης των κοινωνικών ασφαλίσεων και συντάξεων στη συνέχεια. Η πρόσφατη κοινή προσπάθεια να αναγγείλουν ταυτόχρονα μέτρα από τηλεόρασης η Γαλλία και η Γερμανία πιο πολύ επέτεινε την ανασφάλεια, παρά την αντιμετώπισε αποτελεσματικά. Σε τελευταία ανάλυση αυτό που κυριαρχεί είναι η έλλειψη αξιοπιστίας. Χαρακτηριστικά, ο σκεπτικιστής Βρετανός υπουργός Εξωτερικών είπε πρόσφατα: "Αμφιβάλλω αν αυτό μπορεί να συνεχιστεί, μέρα με τη μέρα, βδομάδα τη βδομάδα, χωρίς σοβαρά προβλήματα αξιοπιστίας".Επίσης σε άλλο σημείο με μεγάλη δόση σαρκασμού δήλωνε ότι εκείνοι που πραγματικά καίγονται για να ολοκληρωθεί η Νομισματική Ενωση το 1999 "πρέπει να κάνουν περισσότερα από μόνο δηλώσεις και υποθέσεις".

Η ανασφάλεια σε τέτοιες συνθήκες αποκτά μια δική της αυτόνομη δυναμική, που οδηγεί σε διαμόρφωση καινούριας οικονομικής πραγματικότητας με το "ζόρι". Το "Εκόνομιστ", της περασμένης βδομάδας, διαπίστωνε σχετικά: Αν αρκετοί άνθρωποι με αρκετά χρήματα αρχίσουν να πιστεύουν ότι η ΟΝΕ (Οικονομική Νομισματική Ενωση) θα αποτύχει, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αποδειχτεί το δίκιο τους... ο κόσμος θα φαίνεται αβέβαιος και στην ανασφάλεια οι επενδυτές τρέχουν να βρουν καταφύγιο.

Δεν πρόκειται για κανένα συγκεκριμένο ρεύμα ούτε για μια μοναδική πολιτική ή κοινωνική κίνηση. Δεν πρόκειται ούτε για κοινές σκοπιμότητες, συμφέροντα και αφετηρίες. Πολλές από τις διαφοροποιήσεις στην πορεία ή στον τρόπο της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι και "εκ του πονηρού", είτε για να προωθηθούν τώρα σκληρότερα περιοριστικά μέτρα είτε για να περάσουν ευκολότερα τα σχέδια της αναθεώρησης της Συνθήκης, με δεδομένη τη Διακυβερνητική Διάσκεψη. Παίζουν επίσης διάφορα σενάρια αναβολών του χρονοδιαγράμματος ή αλλαγής κάποιων κριτηρίων ανάλογα με τα διαφορετικά συμφέροντα και επιδιώξεις. Ο ίδιος ο Ζ. Ντελόρ, την περασμένη βδομάδα, κάνοντας κριτική στα οικονομικά προγράμματα της Γαλλίας και της Γερμανίας, έκανε λόγο για πρώτη φορά για παράταση του χρονοδιαγράμματος - όπως είπε να μην ανακοινωθεί τώρα, αλλά μόλις λίγο πριν από το '99...

Σε κοινωνικό επίπεδο οι εργοδότες αμφισβητούν τη ρεαλιστικότητα των στόχων και διεκδικούν ακόμα πιο προωθημένες αντιδραστικές πολιτικές από μια "ευλύγιστη" και εύκολα προσαρμόσιμη στις απαιτήσεις τους Ευρώπη. Ο Ζ. Κάλβετ, πρόεδρος της Πεζό και της Σιτροέν, δήλωνε την περασμένη βδομάδα στη "Φρενς ζουρνάλ ντι Ντιμάνς" ότι "το Μάαστριχτ είναι απαρχαιωμένο. Το Μάαστριχτ είναι νεκρό. Αν συνεχιστεί αυτός ο δρόμος, δεν μπορεί παρά να είναι η καταστροφή. Χρειάζεται μια "πιο ελαφριά Ευρώπη" και όχι μια υπερεξουσία".

Οι εργαζόμενοι σε όλη την Ευρώπη όλο και πιο συχνά "συναντούν" μπροστά τους τις επιλογές των πολιτικών του Μάαστριχτ από τη λιτότητα μέχρι τα εργασιακά και τις ασφαλίσεις. Το μοναδικό επιχείρημα των κυβερνήσεων, που μέχρι τώρα είχε κάποια αποτελεσματικότητα (ιδιαίτερα για τους πεισμένους... ), είναι η έλλειψη των περιθωρίων μπροστά στον "κοινό σκοπό". Τώρα όμως όλο και περισσότερες μάζες αμφισβητούν τον ίδιο το σκοπό και κατανοούν πως τα συμφέροντα άλλων αφορούσε, απαιτώντας από αυτούς μόνο θυσίες. Ετσι τα παραμύθια των ιθυνόντων δε "χωνεύονται" πλέον εύκολα. Χαρακτηριστική αυτού του κλίματος είναι η φράση του Γάλλου δημοσιολόγου Ε. Τοντ σε συνέντευξή του την περασμένη βδομάδα ότι "όταν διαβάζεις θεωρητικές κρίσεις για μια πολιτική ισχυρού νομίσματος, το λεξιλόγιο συχνά ελάχιστα έχει να κάνει με τα οικονομικά. Πρόκειται πιο πολύ για ήθος..., πιο πολύ για μαζοχισμό. Κάποιος πρέπει να υποφέρει, να πειθαρχήσει για να γίνει δυνατός, να γίνει μεγάλος". Οι θεωρητικές κατασκευές όμως και οι αυθαιρεσίες κατά τα συμφέροντα "μόνο τον πρώτο χρόνο ζουν"...

Παύλος ΑΛΕΠΗΣ