Οι αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση πλασάρονται με την τακτική της συγκάλυψης της ταξικής τους ουσίας. Η επιστράτευση διαφόρων παραγόντων, με άμεση ή έμμεση σχέση με τον τομέα της Παιδείας, αποσκοπεί να κάνει πιο πειστική την προσπάθεια για αποδοχή των αναπροσαρμογών. Η αποκάλυψη των επιχειρημάτων τους συμβάλλει στην από καλύτερες θέσεις ανάπτυξη της πάλης ενάντιά τους.

Η πολιτική της ιδιωτικοποίησης της δημόσιας εκπαίδευσης ανάβει το "πράσινο φως" στους υπέρμαχους των ιδιωτικών ΑΕΙ, που διεκδικούν πέρα από τα "δημόσια" - ιδιωτικά, την ίδρυση "μη κερδοσκοπικών" ιδιωτικών ΑΕΙ. Ισχυρίζονται ότι αυτό δε θα οδηγήσει στην παραπέρα εμπορευματοποίηση της γνώσης. Ο Θ. Λιανός υποστηρίζει ότι τα χαρακτηριστικά ενός μη κερδοσκοπικού ιδιωτικού ΑΕΙ πρέπει να είναι: α) το τυχόν οικονομικό πλεόνασμα να μη διανέμεται, αλλά να επενδύεται σε υποδομή και β) να υπάρχει σαφής δημόσιος έλεγχος για την ποιότητα σπουδών. Ο Β. Βολουδάκης υποστηρίζει ότι η οργανωτική, λειτουργική και διοικητική δυσκινησία των ΑΕΙ λύνεται μόνο με την ίδρυση μη κερδοσκοπικών ιδιωτικών ΑΕΙ, ενώ ως προϋπόθεση αναγνώρισης θέτει τη διατύπωση της βασικής αποστολής και των επιδιώξεων κάθε τέτοιου τμήματος. Ταυτόχρονα, ενισχύοντας την έννοια του "μη κερδοσκοπικού" διαχωρίζει τον "ιδιώτη" από τον "επιχειρηματία", ερμηνεύοντας το άρθρο 16 του Συντάγματος (βλ. "Επίκαιρα Συνταγματικά Ζητήματα" 1993 - 1994, τόμος Β, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα).

Βέβαια, η έννοια του μη κερδοσκοπικού καθόλου δε σημαίνει ότι θα μπορεί να σπουδάζει ο οποιοσδήποτε. Αντίθετα, τα υψηλά δίδακτρα σε συνδυασμό με το κόστος ζωής θα κάνουν απαγορευτικές τις σπουδές και την αποφοίτηση για τα παιδιά του λαού, όπως συμβαίνει σε μια σειρά χώρες, με πρώτες και καλύτερες τις ΗΠΑ. Ο Ν. Μαρκάτος τονίζει ότι, σε κάθε περίπτωση, ακόμα και στα "μη κερδοσκοπικά" δε θα διασφαλίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία, ο σεβασμός της προσωπικότητας των καθηγητών και, συμπληρώνουμε εμείς, των φοιτητών, των συνδικαλιστικών και πολιτικών ελευθεριών. Φανταστείτε, για παράδειγμα, στη θέση των επιτροπών ασύλου μια συνέλευση μετόχων!

Ιδιαίτερη πλευρά των "μη κερδοσκοπικών" είναι τα λεγόμενα "μηκρατικά" ιδρύματα, που με τον περίφημο νόμο για την αποκέντρωση μπορούν να ιδρύσουν διάφοροι φορείς (βλ. πρόταση "Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης" Βοιωτίας). Τα μη κρατικά θα αποτελέσουν, στην ουσία, τα "πανεπιστήμια των πληβείων", όπως μετεξελίχθηκαν στη Βρετανία τα polytechnics, τα οποία παρέχουν στους σπουδαστές τους, τόσο υψηλής στάθμης επιστημονική γνώση, ώστε αποφοιτούν με πρωτοφανείς ελλείψεις στο γραπτό λόγο της μητρικής τους γλώσσας και στις βασικές πράξεις της αριθμητικής!!! Τα προγράμματα σπουδών τους θα ανταγωνίζονται σε στενότητα την κατάρτιση των ΙΕΚ, θα καθορίζονται άμεσα από τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας (βλ. του ιδιώτη χορηγού). Κατά τα άλλα... θα είναι δημόσια και θα παρέχουν δωρεάν εκπαίδευση σύμφωνα με το Σύνταγμα, επιμένει ο κ. Βενιζέλος.

Μια σημαντική και η πιο βασική πλευρά της πολιτικής που ακολουθείται και που συστηματικά υποβαθμίζεται στην αρθρογραφία ακόμη και επικριτών των ιδιωτικών ΑΕΙ, είναι η λειτουργία των σημερινών ΑΕΙ με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.

"Δημόσια" κατ' όνομα ιδρύματα, τα οποία πωλούν τα "προϊόντα" τους (λ.χ., μελέτες, έρευνες), "ενοικιάζουν" την υποδομή τους (εργαστήρια), "αξιοποιούν" την περιουσία τους, προσαρμόζουν όλη τους τη λειτουργία και δομή στη λειτουργία της "αγοράς". Στα πλαίσια αυτά, προβάλλεται η έννοια της "αποδοτικότητας" των ΑΕΙ, για να "αντιμετωπιστεί" το πρόβλημα των δαπανών και να "εκσυγχρονιστούν" τα ιδρύματα. Η συζήτηση για την "οικονομική και διοικητική" αυτοτέλεια, που πυροδοτεί η κυβέρνηση, αποσκοπεί ακριβώς στο αντίθετο. Οχι μόνο δεν προωθείται η αυτοτέλεια, αλλά δυναμώνει η εξάρτηση από το μεγάλο κεφάλαιο.

Γράφει ο πρώην πρόεδρος του ΣΕΒ και ευρωβουλευτής σήμερα της ΝΔ Στ. Αργυρός "πώς δηλαδή θα δημιουργήσουμε ένα αποδοτικό εκπαιδευτικό σύστημα, ένα σύστημα που θα χρησιμοποιεί με τον αποδοτικότερο τρόπο τους υφιστάμενους και κυρίως περιορισμένους πόρους" ("Καθημερινή" 10/7/96).

Ενώ ο Τζον Ασγουορθ παρουσιάζεται ως ο πετυχημένος manager που διεύρυνε την περιουσία του London School of Economics, λέγοντας πως "πρέπει να προσφέρεις ένα ποιοτικό ολοκληρωμένο προϊόν στους πελάτες σου, που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και τις ανάγκες τους" ("Οικονομικός Ταχυδρόμος" 17/10/96).

Το πρώτο που πρέπει να παρατηρήσουμε είναι ότι η φιλολογία για την "αποδοτικότητα" αξιοποιεί και αθωώνει τον οικονομικό στραγγαλισμό των ΑΕΙ. Οταν μιλούν για "αποδοτικότητα", στην ουσία εννοούν δύο πράγματα: Τη μείωση του "κόστους" της εκπαίδευσης και παράλληλα τη μεγαλύτερη αποδοτικότητα συνολικά για τις ανάγκες του κεφαλαίου. Ομως οι ανάγκες του κεφαλαίου για τη μεγιστοποίηση των κερδών του, όχι μόνο δε συμπίπτουν με τις κοινωνικολαϊκές ανάγκες, αλλά έρχονται σε ευθεία αντίθεση. Ενα παράδειγμα: Ενώ οι ανάγκες για εργαστηριακή άσκηση των φοιτητών και σπουδαστών καλύπτονται υποτυπωδώς, στιγματίζονται από τις τραγικές ελλείψεις σε υποδομή, αναλώσιμα και εργαστηριακό προσωπικό, την ίδια στιγμή η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας απαιτεί από τα εργαστήρια των σχολών να γίνουν γραφεία παροχής υπηρεσιών, ενισχύοντας μάλιστα "τα εργαστήρια που ήδη παρέχουν αποδεδειγμένα υπηρεσίες προς τρίτους".

Οσο για τη λεγόμενη "ευελιξία" και την "αυτοτέλεια", η πραγματικότητα είναι ακριβώς η αντίθετη: "Ευελιξία" για τη στενή σύνδεση των ΑΕΙ με επιχειρήσεις, αυστηρότατος συγκεντρωτισμός στον έλεγχο των προσανατολισμών τους και τις κατευθύνσεις, που διοχετεύονται απευθείας από την ΕΕ. Για του λόγου το αληθές, δηλαδή για το πού βαδίζει η λεγόμενη "αυτοτέλεια", παραθέτουμε μόνο ένα παράδειγμα. Η πιο σημαντική καινοτομία της δεύτερης γενιάς του προγράμματος Erasmus είναι ότι συνάπτεται απευθείας σύμβαση του κάθε ιδρύματος με την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Institutional Contract). Ετσι, τα ΑΕΙ διαμορφώνουν μια "δική τους", "ανεξάρτητη" εκπαιδευτική πολιτική, διαλέγοντας τους "εταίρους" τους, "ελεύθερα" και απευθείας, με την άμεση οικονομική στήριξη και εξάρτηση από την ΕΕ, χωρίς κοινωνικό έλεγχο και εθνικό σχεδιασμό, συγκεντρωτικότατη και ασφυκτική διαπλοκή με το κεφάλαιο (χωρίς γραφειοκρατικές διαδικασίες).

Και εργαλείο επιβολής του ελέγχου της αποδοτικότητας, η "αξιολόγηση" των ιδρυμάτων από το μεγάλο κεφάλαιο και τους "εμπειρογνώμονες", που μπορεί να φτάνει έως τη διακοπή της χρηματοδότησης για τους απείθαρχους και το κλείσιμο, όταν οι "ανάγκες της αγοράς" δεν ικανοποιούνται. Τόση αυτοτέλεια λοιπόν!

"Στόχος της εκπαίδευσης δεν είναι το πτυχίο, αλλά η γνώση, η πλήρης ένταξη του ανθρώπινου δυναμικού και η δημιουργία της κοινωνίας της γνώσης, στην οποία η μάθηση θα είναι μια φυσική και συνεχής διαδικασία, που αρχίζει από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και συνεχίζεται διά βίου" ("Λευκή Βίβλος για την Παιδεία").

Στην ουσία βέβαια, δεν πρόκειται για γνώση, αλλά για μια διαδικασία συνεχών επιμέρους και ασύνδετων καταρτίσεων, προκειμένου να εξυπηρετείται η ελαστικότητα της εργασίας και οι εκάστοτε ανάγκες της αγοράς σε μερικές δεξιότητες.

Στα πλαίσια της "ελαστικότητας της εργασίας", δηλαδή της πλήρους απελευθέρωσης του κεφαλαίου να εκμεταλλεύεται την εργατική δύναμη, προωθείται και η αποσύνδεση πτυχίου και επαγγελματικών δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, ζητούν από τους απόφοιτους να παραιτηθούν από το δικαίωμα εξασφάλισης εργασίας αντίστοιχης με τις σπουδές τους, να συμβιβαστούν με την ανεργία, με την υιοθέτηση μη ακαδημαϊκών κριτηρίων ("κριτήρια αγοράς") στην πιστοποίηση της επιστημονικής τους κατάρτισης.

Γι' αυτό αυτή η κατεύθυνση αποτελεί βασικό στοιχείο της πολιτικής ιδιωτικοποίησης. Σχετίζεται, για παράδειγμα, με την απαίτηση να πιστοποιούν τους τίτλους οι "επαγγελματικοί φορείς", με τη διάλυση του πτυχίου σε λογιστική κατάσταση "πιστωτικών μονάδων" (βλ. νόμος για το ΕΣΥΠ) ή θεματικών ενοτήτων" (βλ. Ανοιχτό Πανεπιστήμιο), με τα ελεύθερα προγράμματα σπουδών" και τις "γέφυρες" που οικοδομούν μεταξύ ΑΕΙ - ΤΕΙ - ΙΕΚ.

Εχει συνέπεια στην υποβάθμιση των σπουδών (βλ. "προτάσεις ΠΑΣΟΚ" για πέρασμα από το πτυχίο στο επάγγελμα με διαγωνισμό, κατάργηση της επετηρίδας για τους εκπαιδευτικούς κλπ). Φτάνουν να μιλούν ακόμη και για κατάργηση τμημάτων, στα οποία τάχα "δημιουργήθηκε κορεσμός".

Ομως, τα αδιέξοδα των σημερινών ΑΕΙ είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της σχέσης τους και της σύνδεσής τους με τις αλλαγές και αναδιαρθρώσεις που προωθούνται στην παραγωγική βάση της χώρας, σαν αποτέλεσμα της θέσης που αυτή καταλαμβάνει στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας μέσα από την ΕΕ, αλλά και τους γενικότερους σχεδιασμούς και ανακατατάξεις που προωθεί το κεφάλαιο.

Εκφράζουν τα αδιέξοδα του καπιταλισμού σήμερα, που βάζει όρια στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, και επομένως της επιστήμης, που είναι άμεσα παραγωγική δύναμη. Η σύνδεση της επιστήμης και της παραγωγής είναι αντικειμενική, όμως οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής είναι από καιρό ξεπερασμένες κι είναι ανάγκη να αντικατασταθούν. Εδώ και όχι στην εκπαίδευση, πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες και η λύση στο πρόβλημα της ανεργίας. Γι' αυτό ο αγώνας για το παρόν και κυρίως το μέλλον των επιστημόνων έχει αναφορά και διέξοδο στην ταξική διαμάχη που διεξάγεται σε όλη την κοινωνία.

Κυριάκος ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Μέλος του Γραφείου της Σπουδάζουσας Αθήνας της ΚΝΕ