Κατ' αρχήν, για όσους παρακολούθησαν το Συνέδριο, δεν υπάρχει δυνατή αμφιβολία ότι η επίκληση του κινδύνου από την Τουρκία ήταν το πιο μόνιμο, ίσως, στοιχείο. Χαρακτηριστικό είναι το ότι ο γγ της απερχόμενης ΚΕ του Κινήματος κ. Κ. Σκανδαλίδης, στη δευτερολογία του, δε δίστασε να περιγράψει την εικόνα του Συνεδρίου σαν εκείνη ενός Βυζαντινού Ιπποδρομίου, που επευφημεί τους Πράσινους και τους Βένετους, ενώ ο τουρκικός κίνδυνος δεν παύει να μεγαλώνει.

Εκτός αυτού, ιδιαίτερα έντονη ήταν η διαβεβαίωση σε όλη τη διάρκεια του Συνεδρίου ότι το ΠΑΣΟΚ είναι κόμμα "πατριωτικό", ο κ. Σκανδαλίδης, μάλιστα, είπε, στη δευτερολογία του, ότι, αν δεν ήταν, δε θα είχε κανένα λόγο ύπαρξης.

Την πιο εμπεριστατωμένη αναφορά έκανε και πάλι ο κ. Χαραλαμπίδης. Ο τελευταίος:

• αναφέρθηκε αποκλειστικά σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, υποτάσσοντας όλες τις άλλες αναφορές του σ' αυτά,
• ζωγράφισε ένα ευρύ και μεγαλοφάνταστο, από τη μια, και καθαρά επεκτατικό, από την άλλη, πρόγραμμα εξωτερικής πολιτικής με αιχμή της Τουρκία,
• θεώρησε σαν τη μεγαλύτερη αποτυχία του ΠΑΣΟΚ το ότι δεν επέτυχαν τα σχέδια τα οποία, όπως είπε, είχαν καταρτιστεί από το 1974 ακόμη και, "έτσι, αντί να πάμε στην Κυρήνεια, ήλθαμε στην Ιμια".

Ο κ. Χαραλαμπίδης κατηγόρησε σαφέστατα τον Α. Παπανδρέου για λογοκλοπή, λέγοντας ότι παρουσίασε, το 1986, σαν δική του μια εργασία του κ. Χαραλαμπίδη για το "Νέο Ανατολικό Ζήτημα".

Πρόκειται, όπως είπαμε, για σημάδι που δεν ήταν σαφές. Ωστόσο, πολλά σημάδια δημιουργούν την εντύπωσή του.

Εντύπωση, που, ίσως, επεκτείνεται και στο φραστικό τομέα. Π.χ., βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, απαντώντας, σε τηλεοπτική συζήτηση, σε κάποιο μέλος της ΚΕ, του είπε: "Και αυτά που λες περί επανάστασης, ξέχασέ τα".

Ενας άλλος σύνεδρος, οπαδός του κ. Σημίτη, έδωσε την εντύπωση ότι χαρακτήρισε τους αντιπάλους του τελευταίου σαν λογοκόπους, που "παρουσιάζουν τους εαυτούς τους σαν μαρξιστές και οπαδούς μιας θεωρίας για να αντιμετωπίσουν τη ζωή η οποία την έχει απορρίψει".

Από τη δική του σκοπιά, ο κ. Παπάς επιτέθηκε άγρια και βάναυσα ενάντια στον Ι. Β. Στάλιν και τις δυνάμεις της Αριστεράς, για λόγους, μάλιστα, που δεν είναι πολύ σαφείς.

Εδώ, έχουμε πάλι τον κ. Χαραλαμπίδη, ο οποίος έκανε δυο επισημάνσεις:

• Οτι "το 1974, όταν ιδρύσαμε το ΠΑΣΟΚ, ξέραμε ότι δεν ήμασταν ΚΚΕ" - πολύ σωστή επισήμανση: Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η ένταξη σ' αυτό σηματοδοτούν αποχωρισμό από το ΚΚΕ και όχι από τα άλλα κόμματα.
• Οτι "η πρόσοδος εξαντλήθηκε". Ο ίδιος εξήγησε ότι με τη λέξη "πρόσοδο" εννοεί τις ιδεολογικές παραδόσεις μετά, π.χ., το 1940. Γι' αυτό, συμπλήρωσε, πρέπει να βρεθεί μια νέα. Πάντως, η μόνη άλλη "πρόσοδος" που ο κ. Χαραλαμπίδης φαίνεται να θεωρεί διαθέσιμη είναι ο αντιτουρκικός επεκτατισμός.

Κατ' αρχήν, στις ομιλίες, αν, βέβαια, αυτά που ακούστηκαν θεωρηθούν ομιλίες. Οι υβριστικές εκφράσεις έδιναν και έπαιρναν (εδώ έχουμε πάλι τον αναπόφευκτο κ. Χαραλαμπίδη), αλλά δεν έλειψαν ούτε οι υβριστικές χειρονομίες. Το Συνέδριο θύμιζε περισσότερο αίθουσα συνεντεύξεων ψυχιάτρου, παρά καθοδηγητική σύνοδο κόμματος και, μάλιστα, όχι απλώς μεγάλου, αλλά και κυβερνητικού.

Εδώ, βέβαια, δεν μπορεί κανείς να παραλείψει τη θορυβώδη παρέμβαση του κ. Ε. Γιαννόπουλου. Η σημασία της παρέμβασης δε βρίσκεται μόνο στη γνωστή και μόνιμη αμετροέπεια του υπουργού, αλλά στη σαφή και χαρακτηριστική της ιδεολογική κατεύθυνση: Ο κ. Γιαννόπουλος είπε απερίφραστα όχι μόνο σ' ολόκληρο το κόμμα, αλλά και σε κάθε μέλος του προσωπικά ότι είναι παγιδευμένος συνένοχος της κυβερνητικής πολιτικής (για να μην πούμε κυβερνητικής διαχείρισης) και, συνεπώς, δεν έχει άλλη διέξοδο - ή υποστηρίζει ασυζήτητα την κυβερνητική κορυφή ή παρασέρνεται στο βάραθρο μαζί της. Μια χαρακτηριστική λογική που το ΠΑΣΟΚ διαδίδει σε ακραία μορφή και έκφραση και που απλώς επιβεβαιώνει όσα λέμε παραπάνω περί ηθικοπολιτικών κινδύνων.

Ετσι, είχαμε τον απερχόμενο γγ κ. Σκανδαλίδη, ο οποίος, αναφέροντας πασίγνωστα στελέχη του ΠΑΣΟΚ και συγκρίνοντάς τα με τον εαυτό του, είπε:

"Μήπως έχουμε κοινές πολιτικές απόψεις; Οχι, βέβαια. Μήπως έχουμε κοινές ιδεολογικές θέσεις; Οχι, βέβαια. Μήπως έχουμε κοινή κοινωνική ιστορία ή καταβολές; Οχι, βέβαια".

Ακούγοντας τον γγ, δεν μπορούσε κανείς να μην αναρωτηθεί:

"Μα τότε, τι κοινό είχατε; Και, αν δεν είχατε, τότε πώς διάβολο ανήκετε στο ίδιο κόμμα;".

Παράλληλα, και όπως συνηθίζεται, ο κυνισμός πήρε τη μεταμφιεσμένη του μορφή. Ετσι, σύνεδροι αποκαλούσαν τον νεκρό ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ "στήριγμα για τη συνέχιση του αγώνα", χωρίς να μπαίνουν στον κόπο να εξηγήσουν ποιου ακριβώς αγώνα. Νεαροί σύνεδροι περιέγραψαν τις εμπειρίες τους από περιστατικά, τα οποία έγιναν όταν αυτοί ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, 3 ετών. Και άλλα παρόμοια.

Πραγματικά με πολύ ενδιαφέρον αναμένεται το 5ο Συνέδριο...

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ