Δάκρυα έρχονται στα μάτια μας/ καθώς μνήμες γυρνούν στο άκουσμα ενός τραγουδιού/ για το όμορφό μας Αφγανιστάν/ τη γη όπου ανήκουμε/

Τόσος θάνατος/ τόση καταστροφή/ τόση απόγνωση/ μερικές φορές αναρωτιέμαι/ αν αυτοί που έμειναν πίσω ξέρουν/ ότι ακόμα νοιαζόμαστε (...)

Μαρία Μομάντ: "Αφγανιστάν" (1)

Οι φανατικοί Ισλαμιστές Ταλιμπάν ("Φοιτητές") φαίνεται πως μετά τις μάχες των δύο τελευταίων βδομάδων έθεσαν υπό τον έλεγχό τους πλήρως την πόλη - κλειδί στο βόρειο άκρο του Αφγανιστάν, Μαζάρ - ι - Σαρίφ. Τούτη η στρατιωτική τους επιτυχία θεωρείται από αναλυτές η πιο σημαντική μετά την κατάληψη της πρωτεύουσας Καμπούλ, το 1996. Ο λόγος; Οι ελέγχοντες τα τρία τέταρτα της χώρας γενειοφόροι Σουνίτες είναι σε θέση πλέον να διαπραγματευτούν εκ του ασφαλούς δημιουργία αγωγών, που θα διασχίζουν τη χώρα, προσφέροντας στις Δημοκρατίες της Κεντρασίας πρόσβαση στην αραβική θάλασσα, μέσω Πακιστάν.

Το έξωθεν ενδιαφέρον παραμένει, χωρίς αμφιβολία, πάντοτε υψηλό. Αμερικανικό κονσόρτσιουμ μαζί με μια επιχείρηση της Αργεντινής συζητούν τώρα την κατασκευή ενός αγωγού φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν μέσω Αφγανιστάν προς το Πακιστάν, ένα πρότζεκτ ύψους 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων (2).

Φυσικά, έπεται και συνέχεια. Ο έλεγχος των οδών διαμετακομιδής πετρελαίου και αερίου από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες μέσω Αφγανιστάν - διάβαζε: με παράκαμψη του Ιράν - από τους Ταλιμπάν "αναγκάζει" άπασα την παγκόσμια βιομηχανία ενέργειας να στρέψει το βλέμμα της στα δύσβατα αφγανικά βουνά. Πρόκειται για το περιλάλητο "Μεγάλο Παιχνίδι", που έχει ανακινηθεί από την ανατροπή της Σοβιετικής Ενωσης, το 1991.

Το μεγάλο βραβείο στην ...κουρτίνα 1: Το δίκτυο που θα αξιοποιήσει το τρίτο μεγαλύτερο ενεργειακό απόθεμα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον πλανήτη Γη, που διαθέτουν μαζί Καζαχστάν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν (οι τρεις τελευταίες χώρες τυχαίνει να συνορεύουν με το Αφγανιστάν). Πρόσθετο μεγάλο βραβείο στην ...κουρτίνα 2: Ο νικητής παίρνει μαζί καθοριστικές επιρροές, πολιτικοοικονομικής υφής, στην Κεντρασία, που χαρακτηρίζεται η "επόμενη Μέση Ανατολή", αλλά και μέσα πίεσης προς τη Ρωσία, η οποία παραμένει οργανικά εξαρτημένη από αυτήν.

Κατάφεραν, λοιπόν, ο (πρώην Μουτζαχεντίν) Μουλάς Μοχαμάντ Ομάρ και οι Ταλιμπάν του, έστω και χωρίς εκεχειρία με τους αντιπάλους τους στον εμφύλιο, να συλλάβουν τη χρυσοτόκο όρνιθα; Οχι ακόμα - και όχι απαραίτητα.Πρόβλημα πρώτο: Η αντιπολίτευση της "Συμμαχίας του Βορρά", που συντάσσεται πίσω από τον πρώην Πρόεδρο Μπουρχανουντίν Ραμπανί (και περιλαμβάνει μάλλον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες, όπως ο κάποτε σύμμαχος της ΕΣΣΔ Ουζμπέκος στρατηγός Αμπντούλ Ρασίντ Ντόστουμ, ο κάποτε μουτζαχεντίν και σύμμαχος της CIA Αχμέντ Σαχ Μασούντ, ο πρώην πρωθυπουργός Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ κ.ά.) δεν έχει πει ακόμα την τελευταία της λέξη. Παραμένει υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη και διαρκής "πονοκέφαλος" των Ταλιμπάν στον Βορρά. Ενώ, κατά πληροφορίες, απέκτησε άφατη, πλην έντονη, υποστήριξη της Μόσχας σε οικονομικό - στρατιωτικό - πολιτικό επίπεδο (3). Πρόβλημα δεύτερο: Η διεθνής απομόνωση του "αποκρουστικού" καθεστώτος των Ταλιμπάν. Μόνο Σαουδική Αραβία, Πακιστάν και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα τους έχουν αναγνωρίσει, απ' όταν ανεφάνησαν ως "ισχυροί παίκτες" το 1996. Ο ΟΗΕ (στον οποίο την έδρα του Αφγανιστάν ακόμη δε διασαφηνίζεται ποιος δικαιούται να κατέχει, ο Ραμπανί ή οι Ταλιμπάν) τους κατηγορεί για τις άγριες "παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων", ειδικά των γυναικών, στις οποίες προβαίνουν, ελέω εφαρμογής της πιο σκληρής εκδοχής της σαρία (Ισλαμικός Νόμος) στον κόσμο. Κι εκείνοι απαντούν με de facto αποπομπή των ανθρωπιστικών οργανώσεων. Χειρότερα, εκεχειρία στον ατελείωτο εμφύλιο, άρα μια διαπραγμάτευση, που θα έδινε έστω επίφαση ειρήνης (ή... μη πολέμου) στη χώρα και θα εξομάλυνε τα πράγματα, μοιάζει μακρινή, αφού οι "ευκαιρίες" έχουν περάσει όλες ανεκμετάλλευτες, με τελευταία την αμερικανική πρωτοβουλία του Απρίλη φέτος.

Πρόβλημα τρίτο: Το Ιράν. Η Τεχεράνη αποτελεί ανταγωνιστή του Αφγανιστάν στους σχεδιαζόμενους αγωγούς. Εκτός αυτού, ο εξ Ανατολών γείτονας της Καμπούλ γίνεται όλο και πιο νευρικός τελευταία. Μετά τη σύλληψη 35 Ιρανών διπλωματών, δημοσιογράφων και οδηγών, η ιρανική ηγεσία σκλήρυνε τη στάση της. Αποκαλεί τους Ταλιμπάν "μαριονέτες του Πακιστάν, της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ" (4), "ένα μάτσο βλάκες που δυσφημούν το Ισλάμ σε διεθνές επίπεδο" (5), ενώ ενισχύει διαρκώς τα σύνορά της με στρατεύματα, μετά από ένα επεισόδιο με ανταλλαγές πυρών σε φυλάκιά της (6). Η αντίθεση των δύο ισλαμικών ηγεσιών, που θεωρούνται αμφότερες "φονταμενταλιστικές" στη Δύση, έχει βαθιά αίτια. Για αρχή, οι Σιίτες Ιρανοί αντιμετωπίζουν με οργή τις διώξεις ιερέων, τις καταστροφές σιιτικών ναών, τις σφαγές αμάχων από τους Σουνίτες Ταλιμπάν. Ακόμα, το Ιράν κατηγορεί χρόνια τώρα την Καμπούλ ότι περνάει από το έδαφός της τεράστιες ποσότητες ναρκωτικών, που κατευθύνονται στην Ευρώπη (η συμφωνία Ταλιμπάν - ΟΗΕ, για τον περιορισμό παραγωγής οπίου, το 1997 μάλλον πήγε - μακρύ - περίπατο). Οι Ταλιμπάν απαγορεύουν στους 2 εκατομμύρια Αφγανούς πρόσφυγες, που ζουν στο Ιράν, να επαναπατριστούν. Και πάει λέγοντας.

Υπάρχει κίνδυνος εμπλοκής του Ιράν σε ένοπλη σύρραξη με τους Ταλιμπάν; Ακραίο σενάριο. Αλλά με την Τεχεράνη να διαλαλεί, διά στόματος του αρχηγού του στρατού μάλιστα, πως "δε θα ανεχθούμε ανασφάλεια και αστάθεια. Θα απαντήσουμε με ισχύ" (7), οφείλει κανείς να είναι πολύ προσεκτικός.

Πρόβλημα τέταρτον: Το Πακιστάν. Μέρος της ηγεσίας της χώρας, όπου οι Ταλιμπάν ανδρώθηκαν (τα ισλαμικά σχολεία στα οποία οι πρόσφυγες "Φοιτητές" κατά πλειοψηφία μεγάλωσαν ανήκουν στο πακιστανικό κόμμα JUI) μελετά, λέγεται, ένα σενάριο που θα ζήλευε κι ο Μακιαβέλι. "Στήριξη των Ταλιμπάν μέχρις ότου εξοντώσουν όλους τους πολέμαρχους του Αφγανιστάν. Εγκατάλειψη των Ταλιμπάν και εξουδετέρωσή τους. Επιστροφή του βασιλιά που ανετράπη πριν είκοσι χρόνια. Ο εξόριστος στη Ρώμη μονάρχης Ζαχίρ Σαχ και ο γαμπρός του Αμπντούλ Ουάλι είναι το κρυφό χαρτί του Πακιστάν για το μέλλον" (8).

Το σενάριο είναι ένα από τα πολλά που μελετά το Ισλαμαμπάντ - αφού το "τέρας" που δημιούργησαν οι μυστικές του υπηρεσίες (υπό την "ομπρέλα" της Inter - Services Intelligence Branch), με τις ευλογίες των ΗΠΑ, αποδεικνύεται, εκτός από αδηφάγο, επικίνδυνο. Ο Πακιστανός πρωθυπουργός Ναουάζ Σαρίφ, εξάλλου, δεν έχει καμιά "συμπάθεια" προς τους Ταλιμπάν, όπως η προκάτοχός του Μπεναζίρ Μπούτο...

Το μωσαϊκό παραγόντων, διαρκώς μεταβαλλομένων συμμαχιών, δυνάμεων και υπερδυνάμεων, που εμπλέκονται λιγότερο ή περισσότερο στην αφγανική κρίση, γίνεται όλο και πιο δυσανάγνωστο. Το "μεγάλο παιχνίδι" μοιάζει να μην τελειώνει ποτέ...

Οπως δεν τελειώνει και μία άλλη, παράλληλη ιστορία. Των παιδιών, που μεγαλώνουν - αν προλάβουν - μέσα στον ανηλεή πόλεμο, την ασύλληπτη στέρηση, το διαρκή τρόμο. Που γαλουχούνται στο μίσος. Που σπουδάζουν την προδοσία και το θάνατο. Αλλ' αυτό αφορά άλλη συζήτηση.

Μπ. Γ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1). Η πρώτη στροφή από ένα ποίημα της εξόριστης διανοούμενης για το περιοδικό της αφγανικής διασποράς "Lemar - Aftaab", Ιούλιος - Σεπτέμβρης 1998.

2). Η πληροφορία από τον "Economist", "Iran and Afghanistan: Tetchy Neighbours", 15/08/1998.

3). Σχετική επιχειρηματολογία στην εφημερίδα "The New York Times", "Russians Are Back in Afghanistan, Aiding Rebels", 27/07/1998.

4). Δήλωση του εκπροσώπου του Κοινοβουλίου του Ιράν Αλί Ακμπάρ Νατέκ - Νουρί. Στον "Economist", όπ.π.

5). Δήλωση του θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, Associated Press, 18/08/1998.

6). Ειδησεογραφικό πρακτορείο IRNA, 18/08/1998.

7). Δήλωση του στρατηγού Ραχίμ Σαφαβί, διοικητή των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν. Στον "Economist".

8). Τηλεγράφημα 64 του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, 12/08/1998. Το σενάριο δημοσιεύτηκε στην ιταλική "Ρεπούμπλικα" της ίδιας μέρας.