Αναμνήσεις από τον "Μπαρμπα - Κώστα"

ΒΑΣΙΛΗΣ ΕΦΡΑΙΜΙΔΗΣ (ευρωβουλευτής του ΚΚΕ)

"Υψηλό το τόλμημα να γράψεις για τον Βάρναλη. Εφηβος είδα και βλέπω ακόμα στα 84, "Το φως που καίει".

Απ' τα πρώτα σκιρτήματα, "Το ξύπνημα πρωινού κορυδαλλού" στην προσέγγιση του θησαυρού: λογοτεχνία, ποίηση, τέχνη. Ενα δυνάμωμα της ιδεολογικής, πολιτικής, κοινωνικής συνειδητοποίησης. Απ' αυτήν "την κόψη", όχι τη λογοτεχνοφιλολογική - εκάς οι βέβηλοι - οι παρακάτω αναμνήσεις μου για τον Μπαρμπα - Κώστα και το έργο του.

Καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Μέσα στο σκοτάδι της πιο άγριας λογοκρισίας, αναλαμπές αλήθειας, ελευθερίας, σαρκασμού κυκλοφορούν, ακούγονται, ιδιαίτερα στους κύκλους της νεολαίας, οι βαρναλικοί στοίχοι. Πολυδύναμη παρουσία η απήχησή τους στα χρόνια του αντιφασιστικού πολέμου, στην παρανομία της ναζιστικής κατοχής. Αδιάσπαστα συναρμολογημένοι με την εποποιία του αγώνα της Εθνικής Αντίστασης. Παραμένουν ασίγαστοι στο νέο κατοχικό καθεστώς της μετα-βαρκιζιανής αγγλοκρατίας. Σα να ακούω τώρα απαγγελίες που γίνονταν στις υπόγειες ταβέρνες - στα Εξάρχεια. Ηταν βάλσαμο στη μεταπολεμική, μεταπελευθερωτική, μεταβαρκιζιανή πίκρα και μήνυμα αντοχής, υπερήφανης αγωνιστικής συνέχειας. Το βαρναλικό τραγούδι, φανερά και κρυφά, γραπτά και προφορικά, διαπερνούσε τους πολυποίκιλους φραγμούς σαν πύρινο ρυάκι στα "ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ". Σμιλεμένο από τον πλαστικό εκφραστή της γλώσσας του λαού μας, έκφραση των πόθων και των καημών του "γίνονταν φως, γίνονταν νους", ωσότου γίνει ακλόνητο "το βασίλειο της πανανθρώπινης φιλιάς". Κι αυτός, ο Βάρναλης, έπαιρνε το λαϊκό εύσημο "ο Μπαρμπα - Κώστας".

Με τη δική του σπορά, τους ασταμάτητους αγώνες των κομμουνιστών, των παλικαριών της Εθνικής Αντίστασης, των εργαζόμενων της χώρας μας, της νεολαίας, άνοιξε χαραμάδα στη νύχτα των "ΠΕΤΡΙΝΩΝ ΧΡΟΝΩΝ". Επιβλήθηκε η έκδοση, κυκλοφορία καθημερινής εφημερίδας - "ΑΥΓΗ" την έλεγαν και ήταν τότε, για κάποιον καιρό, "ΑΥΓΗ". Σ' αυτήν την περίοδο ο Βάρναλης είναι "προβολέας" στην πρώτη σελίδα, με το καθημερινό ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ του.

Τον βλέπω κάθε πρωί, οχτώ με δέκα, δέκα και μισή - στα γραφεία της εφημερίδας, οδός Ικτίνου - να το γράφει. Πιο σωστά, να το "σμιλεύει", όπως ο γλύπτης το μάρμαρο για να το μεταπλάσει σε πολυσήμαντο καλλιτέχνημα. Ερχόταν πρωί, κατ' ευθείαν από τα ψώνια που είχε κάνει στη γειτονική κεντρική αγορά. Πριν αρχίσει το γράψιμο σκάλιζε, ψαχούλευε ένα - ένα λαχανικά, φρούτα, ψάρια, τα κοίταζε σαν εκείνη την ώρα να γευόταν. Κι ευθύς φόραγε τα μαύρα μανικέτια, επιθεωρούσε το δημοσιογραφικό χαρτί σε μικρό σχήμα, πέντε - δέκα κοινά μολύβια, καλά ξυσμένα, 3 - 4 γομολάστιχες και άρχιζε ασταμάτητα το γράψιμο. Δεν πετούσε χειρόγραφο που δεν του άρεσε. Ο,τι δεν ταίριαζε το έσβηνε πάνω στο ίδιο και ξανάγραφε. Κι όταν τελείωνε, το ξανακοίταζε, το τοποθετούσε στο γραφείο του αρχισυντάκτη με ένα σταχτοδοχείο από πάνω.

Πολλές φορές, ιδιαίτερα όταν ήταν πολύ ζεστές μέρες του καλοκαιριού, όταν έβλεπα ότι τελειώνει την "ιεροτελεστία" του γραψίματος του πρότεινα: "Μπαρμπα - Κώστα, κάνει πολύ ζέστη. Πας στο σπίτι πάνω στη Δεξαμενή, έχει ανήφορο. Η εφημερίδα είναι φτωχή, αλλά είναι ανάγκη να υποστεί τη δαπάνη να πας με ταξί. Απαντούσε "ναι και ζέστη κάνει και ανήφορος υπάρχει - μέσα στους πολλούς και κακοτράχαλους που περάσαμε και θα περάσουμε. Ομως μέχρι ένα σημείο είναι ίσωμα. Μπορώ και θα το πάω χωρίς ταξί. Εχω τρόπο και για τον ανήφορο, χωρίς ταξί. Μόλις φτάνω στον ανήφορο, κάθομαι σε κάποιο σκαλοπάτι. Κοιτάζω, περιμένω να ανηφορίζει κάποια "καλοστεκούμενη". Σηκώνομαι αμέσως και την ακολουθώ. Βλέπω, αισθάνομαι μυστήριες δυνάμεις να ξυπνάνε μέσα μου, να δυναμώνουν τα πόδια, τα πνεμόνια μου και... συνανεβαίνω μαζί της".

Και επειδή ο λόγος για τον προβολέα του καθημερινού Χρονογραφήματος του Βάρναλη στην "Αυγή", μια περίπτωση αφάνταστης κατάπτωσης, αλλά και ρωμαλέας αντίστασης. Ο Καραμανλής συναντήθηκε με Μεντερές, Αγκυρα - Κωνσταντινούπολη, προβλήθηκε η συνάντηση στον Τύπο, εμφανίζοντάς τους σαν πραγματοποιούς, οραματιστές ριζικών, ανακαινιστικών έργων. Ο Μεντερές, για λόγους εσωτερικής, εθνικιστικής δημαγωγίας, ζήτησε και πέτυχε, ανάμεσα σε άλλα, η καραμανλική κυβέρνηση να αποκαθηλώσει τις μορφές των αγωνιστών του '21 από τις αίθουσες όλων των σχολικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα - χωρίς να αποφύγει την εκτέλεση από την τουρκική στρατοκρατία στο "νησί των σκύλων". Και ω! του γραικυλικού θαύματος, με την επιστροφή Καραμανλή εκδόθηκε σχετικό διάταγμα (μπουγιουρντί).

Ακριβώς σε αυτήν την ανήκουστη, αντιπατριωτική συμπεριφορά, ο Βάρναλης επενέβη. Με χρονογράφημά του στην "Αυγή" καυτηρίασε σκληρά τον γραικυλισμό της κυβερνητικής στάσης - θέσης. Ζήτησε τη διατήρηση των ηρωικών μορφών του '21 στα σχολικά ιδρύματα, στην ψυχή και το νου της νέας γενιάς των Ελλήνων. Υπήρξε σοκ στην κοινή γνώμη (σχετικά σχόλια του άλλου Τύπου) αλλά επακολούθησε μήνυση κατά της "Αυγής" και επώνυμα κατά του χρονογράφου της, Κώστα Βάρναλη, γιατί το χρονογράφημα ήταν με την υπογραφή του. Στην κλήση του ανακριτή προς τη διεύθυνση της εφημερίδας και τον Βάρναλη, η πρώτη αποφάσισε να πάει ο δεύτερος. Ο ανακριτής απάγγειλε τυπικά το κατηγορητήριο στον Βάρναλη και εξέφρασε την εκτίμηση, το θαυμασμό του για την όλη παρουσία και το ποιητικό του έργο και πρόσθεσε. "Μαζί με αυτά, εγώ προσωπικά σας θαυμάζω και σας εκτιμώ από τις συχνές, πυκνές φορές που σας βλέπω με μαγιό - χειμώνα, καλοκαίρι - να κάνετε μπάνιο στα φαληρικά νερά! Αποφασίζω να βάλω την υπόθεση στο αρχείο".

Επακολούθησε, η, με πολλά υπονοούμενα, ενημέρωση από την ανακριτική διαδικασία που έκανε ο Βάρναλης στη διεύθυνση της εφημερίδας και δε χρειάστηκε η παρουσία της στην ανάκριση. Το "φως που καίει" έκαψε μια φορά ακόμα!".