7 του Απρίλη του 1943. Είκοσι επτά στελέχη του ΕΛΑΣ της Αθήνας, με επικεφαλής τον Σπύρο Κωτσάκη (Νέστορα), υπεύθυνο του ΕΛΑΣ Αθήνας- Πειραιά, απελευθέρωσαν από το Σανατόριο «Σωτηρία» 56 στελέχη και μέλη του ΚΚΕ, που κρατούσε η μεταξική δικτατορία στο Στρατόπεδο της Ακροναυπλίας και είχε παραδώσει στους κατακτητές. Η επιχείρηση έγινε με τη βοήθεια πατριωτών χωροφυλάκων της φρουράς των κρατουμένων αγωνιστών της «Σωτηρίας», καθώς και αστυφυλάκων, που ήταν στελέχη του ΕΛΑΣ Αθήνας. Επικεφαλής των κρατουμένων κομμουνιστών, που απέδρασαν ήταν ο Βασίλης Μπαρτζιώτας (Φάνης). Η τολμηρή αυτή επιχείρηση προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στο λαό της πρωτεύουσας.

Η επιχείρηση για την απελευθέρωση των Ακροναυπλιωτών αποφασίστηκε από το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ και ανατέθηκε στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Το σχέδιο της επιχείρησης καταστρώθηκε σε ειδική συνεδρίαση, στις αρχές του Μάρτη 1943, στην οποία συμμετείχαν οι Γιώργης Σιάντος, Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Πολύδωρος Δανιηλίδης, πολιτικός υπεύθυνος της ΚΕ του ΕΛΑΣ και ο Σπύρος Κωτσάκης.

Στη συνέχεια ακολούθησαν οι εντατικές προετοιμασίες. Ο Σπ. Κωτσάκης στο βιβλίο του «Εισφορά» γράφει: «Η επιχείρηση οργανωνόταν σε συνθήκες παρανομίας και η αυστηρή τήρηση των συνωμοτικών κανόνων ήταν πρωταρχικός όρος της επιτυχίας... Η επιχείρηση προετοιμαζόταν ακριβώς τότε, που η Αθήνα έδινε και κέρδιζε την παλλαϊκή μάχη της ματαίωσης της επιστράτευσης».

Η επιχείρηση άρχισε στις 5 τα ξημερώματα της 7ης Απρίλη. Μέσα σε λίγη ώρα οι μαχητές του ΕΛΑΣ αφόπλισαν τη φρουρά και απελευθέρωσαν τους 56 κρατούμενους. Ο Σπ. Κωτσάκης γράφει: «Πεταγόμαστε στο αρχιφυλακείο. Εκεί οι σκοποί είναι δεμένοι και φοβισμένοι. Τους λέω: "Ο ΕΛΑΣ σήμερα απελευθέρωσε τους πατριώτες πολιτικούς κρατούμενους. Ηρθαμε ειδικό απόσπασμα, σταλμένοι από τον Αρη. Δεν πρέπει να σας κακοφαίνεται που θα σας δέσουμε και θα σας φιμώσουμε. Για καλό σας είναι... Αν κανένας θέλει να βγει στο βουνό να πολεμήσει θα τον πάρουμε μαζί μας". Δύο από τους φρουρούς πήγαν με τους ΕΛΑΣίτες».

Η απελευθέρωση των 56 αγωνιστών της Ακροναυπλίας στάθηκε η πρώτη μάχη του ΕΛΑΣ της Αθήνας. Πέρα από το κύμα ενθουσιασμού που προκάλεσε στο λαό της πρωτεύουσας, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του αγώνα, αφού οι απελευθερωθέντες, στην πλειοψηφία τους δοκιμασμένα στελέχη του ΚΚΕ, πλαισίωσαν σαν καθοδηγητές τις οργανώσεις του κόμματος όλης της Ελλάδας.