«Επίσημη πρώτη» για τις πολύμορφες πολιτιστικές εκδηλώσεις που θα περιβάλλουν το 6ο Επιστημονικό Συνέδριο που διοργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ την άνοιξη του 2023 αποτέλεσε η χτεσινή εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Στέκι Πολιτισμού στον χώρο του Φεστιβάλ με θέμα: «Πόλεμος και ταξική σύγκρουση στην ελληνική λογοτεχνία τα χρόνια της θύελλας (1940 - 1950)». Αλλωστε, το ίδιο το θέμα του Συνεδρίου είναι η λογοτεχνία που παράχθηκε εκείνη τη «μεγάλη» δεκαετία.

Στην εκδήλωση, η οποία για ακόμα μια χρονιά κέντρισε το ενδιαφέρον, την προσοχή και το θερμό χειροκρότημα των επισκεπτών, μίλησε η Ελένη Μηλιαρονικολάκη, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνη του Τμήματος Πολιτισμού. Ανάμεσα στην ομιλία περιλαμβάνονταν αποσπάσματα από λογοτεχνικά έργα και ποιήματα της εποχής, καθώς και τραγούδια. Διάβασαν οι ηθοποιοί Λίλα Καφαντάρη, Σοφιανός Πεσιρίδης και Βιβή Τάγαρη. Επαιξαν οι μουσικοί Φίλιππος Παχνιστής, Βασίλης Ραψανιώτης και Ελλη Φιλίππου. Τραγούδησαν οι Πολυξένη Καράκογλου, Ροδάνθη Κασκαφέτου, Μαριλίζα Λούντζη και Αμέρισσα Φτούλη.

Στην πλειοψηφία τα αποσπάσματα που επιλέχθηκαν ήταν άγνωστα και μάλιστα κάποια από αυτά αρκετά δυσεύρετα, προϊόν της μελέτης που πραγματοποιείται όλο αυτό το διάστημα μπροστά στην προετοιμασία του Συνεδρίου, η οποία απαιτεί μελέτη των λογοτεχνών που έδρασαν και έγραψαν τη συγκεκριμένη εποχή, των λογοτεχνικών περιοδικών που εκδίδονταν (π.χ. «Ελεύθερα Γράμματα»), καθώς και της λογοτεχνικής κριτικής. Μάλιστα, το επόμενο διάστημα μέσα από τις σελίδες του «Ριζοσπάστη», τα podcast και τις εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν θα γίνει προσπάθεια να γίνουν πλατύτερα γνωστά.

Οπως σημείωσε εισαγωγικά η Ελ. Μηλιαρονικολάκη, «μέχρι τις μέρες μας δεν έχει υπάρξει άλλη περίοδος που να παρατηρείται σε τόσο μεγάλο βαθμό η σύνδεση της λογοτεχνίας και των λογοτεχνών με την Ιστορία, με την ιστορία της ταξικής πάλης δηλαδή. Απ' αυτήν την άποψη προβάλλει ακόμη πιο έντονα η ανάγκη να "διαβάσουμε" τη λογοτεχνία εκείνων των χρόνων κάτω από το φως της ιστορίας τους και προπαντός κάτω από το φως της επιστημονικής, μαρξιστικής προσέγγισης που κάνει το Δοκίμιο Ιστορίας του Κόμματός μας, βασισμένη στην πείρα και στα συμπεράσματα από την πάλη του τα θυελλώδη εκείνα χρόνια».

Η ομιλήτρια στάθηκε στα ιστορικά γεγονότα της εποχής, στις κατευθύνσεις του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, στη στρατηγική που είχε αναπτύξει το Κόμμα τη συγκεκριμένη περίοδο, για να «φωτίσει» καλύτερα τη λογοτεχνία του καιρού, αλλά και τη στάση τόσο των κομμουνιστών και αγωνιστών, όσο και των αστών λογοτεχνών.

Μέσα από αυτό το πρίσμα γίνεται μια πρώτη προσπάθεια συμπύκνωσης και εξαγωγής συμπερασμάτων για τη λογοτεχνική παραγωγή των χρόνων της Κατοχής και της Αντίστασης, του Δεκέμβρη, καθώς και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, μέσα από αναφορές και χαρακτηριστικά αποσπάσματα των Βάρναλη, Ρίτσου, Σικελιανού, Λουντέμη, Βρεττάκου, Χατζή, Ρώτα, Γκάτσου, Εγγονόπουλου, Καρβούνη, Αυγέρη, Αξιώτη, Μαυροειδή - Παπαδάκη, Ρεντή, Μπούμη - Παππά, Πανσέληνου, Σαλαπασίδη, Κορνάρου, Σκάρου, Πατατζή, Πολίτη, Αγγουλέ, Βενέζη, Θεοτοκά, Σεφέρη, Σπήλιου κ.ά.

Επιχειρώντας μια εκτίμηση της λογοτεχνίας της περιόδου, η Ελ. Μηλιαρονικολάκη σημείωσε ότι το έργο των λογοτεχνών, όπως και των καλλιτεχνών άλλων κλάδων, «είναι ανεκτίμητο μνημείο του άφταστου ηρωισμού της δρακογενιάς τους, της βαθιάς πεποίθησής της ότι χτίζει μια ζωή, που γι' αυτήν αξίζει να πεθάνεις.

Και το πέτυχαν, γιατί δεν κοίταζαν τη ζωή απ' το παράθυρο. Ηταν οι ίδιοι μέρος της. Τα έργα τους φτιαχτήκαν κάτω απ' τη μύτη των εχθρών και με τα όπλα πάντα να τους σημαδεύουν. Τους συναντάμε στα παράνομα τυπογραφεία, στις μεγάλες διαδηλώσεις, στη φωτιά της μάχης πολεμιστές, στα κάτεργα, στην εξορία και στα στρατόπεδα, στην ξενιτιά, ακόμη και μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Η προσφορά τους στην ανάπτυξη και την αντοχή του λαϊκού κινήματος όλα αυτά τα χρόνια ήταν πολύτιμη.

Απόδειξη είναι η μεγάλη προσπάθεια που αναγκάστηκε να καταβάλει η αστική τάξη το πρώτο μεταπολεμικό διάστημα για να ανακόψει την ΕΑΜική επιρροή και να περιχαρακώσει την αστική διανόηση ασκώντας κάθε είδους πίεση, η εσπευσμένη ανασύσταση του Βρετανικού Συμβουλίου στην Αθήνα και η άμεση έκδοση της Αγγλοελληνικής Επιθεώρησης.

Το σπουδαιότερο είναι ότι και μέχρι τις μέρες μας δεν έπαψαν να συνεισφέρουν: Να κατακυρώνουν, παρά την ήττα, την ηθική υπεροχή του λαϊκού κινήματος εκείνων των χρόνων, να συγκινούν, να εμπνέουν και να κινητοποιούν γενιές και γενιές νέων ανθρώπων.

Αποτελεί αντικείμενο συζήτησης το αν θα μπορούσαν οι λογοτέχνες να βοηθήσουν περισσότερο στη συνειδητοποίηση του ταξικού χαρακτήρα της αναμέτρησης. Οπωσδήποτε ένα καλύτερο θεωρητικό, μαρξιστικό επίπεδο, που όπως φαίνεται κάποιοι το διέθεταν, θα βοηθούσε. Αλλά για τους λογοτέχνες υπάρχει και ένας άλλος δρόμος να προσεγγίσουν την αλήθεια. Η τέχνη τους. Αν είχαν μελετήσει βαθύτερα την τέχνη των μεγάλων κλασικών ρεαλιστών πεζογράφων, ίσως θα μπορούσαν να διαπιστώσουν πως το κύριο χαρακτηριστικό του ρεαλισμού είναι ότι πίσω από την Ιστορία βλέπει την Οικονομία και πίσω από τις ανθρώπινες πράξεις και συμπεριφορές βλέπει τις σχέσεις παραγωγής, τις σχέσεις ιδιοκτησίας».