1. Η εργασία αυτή αποτελεί μια προσπάθεια ενασχόλησης με προβλήματα του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ενωση και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες, μετά την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη.

2. Είναι γεγονός ότι στο βιβλίο περιλαμβάνονται πολλά ζητήματα και μεγάλης σπουδαιότητας, που σχετίζονται άμεσα με την ουσία και τη φύση του σοσιαλισμού, ανεξάρτητα από τις απαντήσεις που δίνονται σε αυτό και με τις οποίες μπορεί κανείς να συμφωνεί ή να διαφωνεί.

3. Η επιστημονική έρευνα είναι μια διαρκής διαδικασία στην εξερεύνηση του αντικειμενικού κόσμου και την κατάκτηση της γνώσης από την ανθρωπότητα. Με την έννοια αυτή κάθε επιστημονικό έργο έχει τα θετικά και αρνητικά του στοιχεία και τις ελλείψεις του. Με βάση τα παραπάνω, σε αυτό το γραπτό μου θέλω να εκφράσω τη γνώμη μου για μερικά προβλήματα από τα πολλά που αναφέρονται στο βιβλίο του Κ. Κάππου.

4. Θεωρώ ότι στην εργασία του Κ. Κάππου, με ορισμένες εξαιρέσεις, οι απαντήσεις που δίνονται είναι προβληματικές. Θα έλεγα, ακόμα, ότι αντικειμενικά δημιουργούν και επιπλέον δυσκολίες στην αντιμετώπιση και της ιδεολογικής επίθεσης της μονοπωλιακής αστικής τάξης ενάντια στην εργατική τάξη.

5. Στις συγκεκριμένες συνθήκες της νέας τάξης πραγμάτων, ανεξάρτητα από τις όποιες αντιθέσεις, διαφωνίες και πίκρες που μπορεί να έχει κανείς για ορισμένα ζητήματα που αφορούν το σοσιαλισμό, πολύ μεγαλύτερη σημασία έχει, όμως, το πώς συμβάλλει και διερευνά τα προβλήματα. Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο με την έκδοση και την κυκλοφορία του αντικειμενικά δε βοηθάει στη διερεύνηση των αιτίων που οδήγησαν στην αντεπανάσταση.

6. Ενας που γνωρίζει, ως ένα βαθμό, τη θεωρία μας και που έζησε, γνώρισε και συμμετείχε και προσωπικά για αρκετά χρόνια στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού μαζί με πολλά εκατομμύρια άλλων ανθρώπων (δηλαδή που τον γνώρισε από πρώτο χέρι και με τα θετικά και με τα αρνητικά του) και ως θεωρία και ως πράξη, έχει δικαίωμα όχι μόνο να διαφωνήσει με τον Κ. Κάππο στα συμπεράσματά του, αλλά και να εκφράσει τη γνώμη ότι ο συγγραφέας δε γνωρίζει αρκετά καλά την κοσμοθεωρία μας για τα ζητήματα που ήταν αντικείμενο έρευνας και μελέτης στο βιβλίο του, όπως:

• Οτι αυτό που οικοδομούνταν τόσες δεκαετίες στην ΕΣΣΔ και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης δεν ήταν σοσιαλισμός, αλλά ήταν ένας ιδιόμορφος «σοβιετικός σχηματισμός», ο οποίος δεν ήταν ούτε σοσιαλισμός ούτε καπιταλισμός (ή μήπως ήταν κάποιος ανύπαρκτος «Τρίτος δρόμος»;).
• «Σχετικά με την ουσία και το περιεχόμενο της μεταβατικής περιόδου από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό.
• Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των δύο φάσεων του κομμουνιστικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος, τόσο του σοσιαλισμού όσο και του κομμουνισμού, τα οποία ουσιαστικά ο συγγραφέας τα ταυτίζει.
• Τα κριτήρια για τον καθορισμό των κοινωνικών τάξεων, για το αν πρέπει να υπάρχουν τάξεις στο σοσιαλισμό, για το χαρακτήρα των σχέσεών τους, για το αν πρέπει να υπάρχει ή να απονεκρωθεί το κράτος στο σοσιαλισμό. Και για τα μεν λενινιστικά κριτήρια καθορισμού των τάξεων ο συγγραφέας επιφυλάσσει την προκρούστεια κλίνη του εκλεκτικισμού, ανακαλύπτοντας δύο ανταγωνιζόμενες τάξεις, τη «διευθύνουσα» και την «εκτελούσα», για δε το κράτος επιφυλάσσει (σε πείσμα των κλασικών της θεωρίας μας και της ιστορικής εμπειρίας) πρόωρο μαρασμό ήδη στην κατώτερη, τη σοσιαλιστική βαθμίδα του κομμουνιστικού κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού.
• Αν θα πρέπει να υπάρχει εμπορευματοχρηματική παραγωγή, εμπορευματοχρηματικές σχέσεις και η δράση του νόμου της αξίας στο σοσιαλισμό, όπου η μελέτη αποφαίνεται την πλήρη εξαφάνισή τους και ισχυρίζεται ότι στο σοσιαλισμό μπορεί να υπάρχει «καθολική κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής, της εργατικής δύναμης και των αποτελεσμάτων της παραγωγής» (σελ. 319) και προσθέτει επιπλέον ότι υπάρχει «πλήρης εξίσωση των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών της καθημερινής ζωής και της δραστηριότητας των εργαζομένων της πόλης και του χωριού» (σελ. 319).
• Η ουσία, το περιεχόμενο και ο χαρακτήρας της ΝΕΠ, για το αν είχε σχέση με το σοσιαλισμό, για το αν αρμόζουν τα κίνητρα στο σοσιαλισμό.
• Για το αν ο Κ. Μαρξ ταυτίζει τις σχέσεις παραγωγής με τις νομικές σχέσεις. Συνεπώς, εδώ υπάρχει και γνωστικό πρόβλημα.

7. Επειδή ο συγγραφέας διακατέχεται από προκαταλήψεις για το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε, αυτό δεν του επέτρεψε να είναι αντικειμενικός ερευνητής. Δεν προσεγγίζει ταξικά τα προβλήματα που ερευνά και με την απαιτούμενη προσοχή τις πηγές του. Πολλές από τις πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στην εργασία για να «θεμελιωθεί» η ανυπαρξία του σοσιαλισμού στην πρώην ΕΣΣΔ και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης, δεν τις θεωρώ έγκυρες και αξιόπιστες. (Είναι από ταξικούς αντιπάλους, αναθεωρητές, αποστάτες, πρώην μέλη του ΚΚΕ, από Ρώσους υποστηρικτές της «περεστρόικα» κλπ.). Αντί να κάνει κριτική στις αντιλήψεις όλων αυτών των συγγραφέων που επικαλείται ως «αυθεντικές πηγές», ο Κ. Κάππος τις υιοθετεί και τις χρησιμοποιεί σαν ατράνταχτες «αποδείξεις» για την ορθότητα των ισχυρισμών του.

Ο συγγραφέας με πολύ ελαφριά την καρδιά σβήνει, εκμηδενίζει και απορρίπτει το σοσιαλιστικό σύστημα που υπήρχε 70 ολόκληρα χρόνια στη Σοβιετική Ενωση και στις άλλες χώρες της Ευρώπης.

Εκτός αυτού ως επιχείρημα για τις πηγές του προβάλλει την κατηγορία ότι: «... τα κομμουνιστικά κόμματα στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης έκρυβαν τα στοιχεία, έδιναν επιλεγμένα στοιχεία, «κάλυπταν» την πραγματικότητα» (σελ. 327).

Πρώτο: Η συκοφαντία αυτή είναι χοντρή διαστρέβλωση της πραγματικότητας στην πρώην ΕΣΣΔ και στις άλλες σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης. Τα αρμόδια όργανα της Σοβιετικής Ενωσης και των σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης, όπως και αυτά του Συμβουλίου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ) σε τακτά χρονικά διαστήματα, όπως γίνεται σε όλες τις χώρες του κόσμου, δίνανε στη δημοσιότητα τα στατιστικά στοιχεία που αντανακλούσαν γενικά τη δυναμική της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης και τα επιτεύγματα των χωρών του σοσιαλισμού.

Δεύτερο: Σε μια ταξική, ανταγωνιστική κοινωνία (όπως είναι η καπιταλιστική) και σε συνθήκες αντιπαράθεσης των δύο αντίθετων συστημάτων - του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού, τίποτα δεν μπορούσε και δεν ήταν υπερταξικό και ουδέτερο. Τα ίδια στατιστικά στοιχεία στρατηγικής σημασίας και κρατικού απορρήτου κανένα κράτος στον κόσμο που σέβεται τον εαυτό του, είτε αυτό είναι καπιταλιστικό, είτε σοσιαλιστικό, δεν μπορούσε και δεν τα έδινε στη δημοσιότητα. Θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς: μήπως το σημερινό αστικό κράτος στην Ελλάδα δημοσιεύει όλα τα στατιστικά στοιχεία που δείχνουν τη συνολική κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας;

8. Με τα όσα γράφω δεν επιδιώκω, με κανέναν σκοπό να δικαιολογήσω τίποτα και κανέναν, αλλά ούτε και να απορρίψω εύκολα και άκριτα την προσφορά του σοσιαλισμού. Μακριά από μένα η σκέψη ότι όλα ήταν ρόδινα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Απεναντίας, υπήρχαν προβλήματα, αδυναμίες, ελλείψεις αντικειμενικού χαρακτήρα. Το χτίσιμο του σοσιαλισμού ήταν ένα πολυσύνθετο και δύσκολο έργο. Η ίδια η ζωή κάθε τόσο πρόβαλε όλο και νέα πολυσύνθετα και άγνωστα μέχρι τότε για λύση προβλήματα.

Η συγκεκριμένη μορφή πρακτικής οικοδόμησης του σοσιαλισμού, κυρίως στην ΕΣΣΔ, χρειάστηκε να προχωρήσει μέσα από εντελώς άγνωστους δρόμους, έπρεπε ν' αντιμετωπίσει νέες δυσκολίες και αναγκάστηκε να διορθώσει ολόκληρη σειρά από λάθη. «Μα αν είναι ποτέ δυνατόν - έγραφε ο Β. Ι. Λένιν - να αποφύγει κανείς τις αποτυχίες και τα λάθη σ' ένα έργο τόσο νέο για όλη την παγκόσμια ιστορία, όπως η δημιουργία ενός πρωτοείδωτου τύπου κρατικής οργάνωσης».(1)

«Αν είναι δυνατό να αρχίσει χωρίς αποτυχίες και χωρίς λάθη ένα τέτοιο κοσμοϊστορικό έργο!».(2)

Συνοψίζοντας, θα έλεγα ότι παρ' όλο που η εργασία του Κ. Κάππου είναι μια προσπάθεια στη διερεύνηση των προβλημάτων που αφορούν το σοσιαλισμό, ωστόσο λόγω των αδυναμιών και ελλείψεων που ανέφερα παραπάνω, δεν μπορεί να συμβάλλει όσο το απαιτούν οι σημερινές περιστάσεις στη συζήτηση και στον επιστημονικό διάλογο, που τόσο είναι αναγκαίος στη μελέτη των προβλημάτων του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε και που τόσα πρόσφερε στην ανθρωπότητα.

1. Β.Ι.Λένιν: «Η τέταρτη επέτειος της Οχτωβριανής Επανάστασης», Απαντα τ. 44, σελ.148

2. Στο ίδιο, σελ. 150.