Εδώ αποκαλύπτεται σε όλο του το μεγαλείο το "φιλολαϊκό" πρόσωπο του κεφαλαίου. Γράφει ο Θ. Λιανός: "Σχετικά φτωχοί φορολογούμενοι πληρώνουν για την εκπαίδευση των σχετικά πλούσιων φοροφυγάδων και δυστυχώς στη χώρα μας οι φοροφυγάδες είναι περισσότεροι των φορολογουμένων". Ενώ ο Β. Βολουδάκης υποστηρίζει: "Το σύστημα δωρεάν διανομής ενός και μοναδικού συγγράμματος διαιωνίζει την κοινωνική ανισότητα και τον εφησυχασμό", για να συμπληρώσει τους συνδικαλιστές της ΔΑΠ, που με μένος υποστήριζαν και υποστηρίζουν στα αμφιθέατρα πως "είναι κοινωνικά άδικο να μην πληρώνουν οι πιο πλούσιοι για τα συγγράμματα" (κάτι ανάλογο με τους... "έχοντες" του Σημίτη).

"Πρέπει να ξεφύγουμε από το "δωρεάν" ή "τίποτε", όπως κι από τις στενές ερμηνείες των συνταγματικών διατάξεων", συμβουλεύει η "Ελευθεροτυπία" (29/7/97). Ενώ ο "Οικονομικός Ταχυδρόμος" (17/10/96) κραυγάζει υποκριτικά: "Η δωρεάν παιδεία είναι άδικη". Και η Α. Δαμιανίδου ("Αυγή" 10/11/96), υπό τον εύγλωττο τίτλο: "Εμπρός συμπολίτες να καταργήσουμε τη δωρεάν παιδεία" μας καλεί να πληρώσουμε και κάτι για τα παιδιά μας κι "από το κράτος συνεχίστε να ζητάτε φανάρια στους δρόμους, αφού αυτό είναι λίγο δύσκολο να το κάνουμε μόνοι μας".

Στην ουσία πρόκειται για τη "φιλολαϊκή" μεταμφίεση της έντασης των ταξικών φραγμών, που εκφράζεται πρώτα και κύρια με την υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας, ιδιαίτερα της βασικής, και την υπονόμευση του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα και μέσω της συνολικής υποβάθμισης των συνθηκών και του επιπέδου διαβίωσης των εργαζομένων.

Η υποβάθμιση της δημόσιας δωρεάν παιδείας είναι κοινό χαρακτηριστικό από το Νηπιαγωγείο έως το Πανεπιστήμιο και τελικά οδηγεί στην πτώση του μορφωτικού επιπέδου της νεολαίας. Ετσι ο αριθμός των αναλφάβητων νέων αυξάνει (!) την τελευταία δεκαετία, ενώ ένα μεγάλο μέρος δεν ολοκληρώνει την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Η έλλειψη ουσιαστικών προϋποθέσεων για να σπουδάσουν τα παιδιά από τα φτωχά λαϊκά στρώματα έχει χειροτερεύσει δραματικά τους όρους ζωής και σπουδών. Ορθώνει φραγμούς συχνά αξεπέραστους στα παιδιά των εργατικών - λαϊκών οικογενειών. Ενδεικτικά, στις έρευνες της ΕΣΥΕ το 1991 δήλωναν ότι "εργάζονται με μερική απασχόληση, επειδή παρακολουθούν μαθήματα" 5.673 σπουδαστές και το 1993, 10.020 σπουδαστές. Δηλαδή, διπλασιάστηκαν σε δύο χρόνια! Βέβαια, ο αριθμός των περιστασιακά και μόνιμα εργαζόμενων είναι πολύ μεγαλύτερος απ' αυτόν που καταγράφει η επίσημη στατιστική.

Αυξάνεται η εγκατάλειψη των σπουδών, που οφείλεται σε σημαντικό βαθμό και στις δυσκολίες της φοιτητικής ζωής, που δημιουργούν τα σημαντικά έξοδα για στέγαση, προσωπικά έξοδα, βιβλία κτλ. Ιδιαίτερα στα ΤΕΙ η εικόνα είναι ανατριχιαστική: Μόνο ο ένας στους τρεις εισακτέους τελικά ολοκληρώνει τις σπουδές του και αποφοιτά. Και στα ΑΕΙ, όμως, χιλιάδες φοιτητές κάθε χρόνο αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους. Η είσοδος στην ΕΟΚ και οι αλλαγές που ακολούθησαν σχεδόν τριπλασίασαν (!) σε μια δεκαετία το ποσοστό των φοιτητών που καθυστερούν τις σπουδές τους (από 14,5% το 1980-81 σε 45,2% το 1992-93), ενώ ένα μεγάλο μέρος αυτών τις εγκαταλείπουν οριστικά. Αυτό βέβαια δεν είναι το αποτέλεσμα του ότι οι γόνοι της αστικής τάξης δεν... πληρώνουν τα βιβλία τους (στο κάτω κάτω, ας φορολογήσουν το κεφάλαιο και τα... βιβλία τούς τα χαρίζουμε δωρεάν), αλλά συνέπειες μιας πολιτικής βαθιά ταξικής. Τώρα αν έχουν βάλει στο μάτι τα τελευταία υπολείμματα του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης, αυτό δε γίνεται προφανώς για να αποκαταστήσουν... την κοινωνική δικαιοσύνη!

Η μόρφωση μετατρέπεται όλο και πιο πολύ σε εμπόρευμα, η κοινωνική ευθύνη για την παροχή της μεταφέρεται και τυπικά στο άτομο, που θα αποκτά μόρφωση ανάλογα με την οικονομική - ταξική του θέση. Η πιο απλά, ο καθένας να παίρνει τελικά ό,τι μπορεί να αγοράσει.

Αυτό είναι σε τελευταία ανάλυση η κατάληξη της επιχειρηματολογίας που αναπτύσσεται για την επιτάχυνση της εμπορευματοποίησης (δίδακτρα που ήδη υπάρχουν στα μεταπτυχιακά να επιβληθούν και στις προπτυχιακές σπουδές, ξεκινώντας από τους ΕΛΚΥΣ και το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο).

Αφού λένε η εκπαίδευση δεν απευθύνεται σε όλο το λαό, αλλά σε όσους μπορούν να την πάρουν, γιατί να την πληρώνουν όλοι; Εδώ επιστρατεύονται τα πάντα. Λ. χ. μία έρευνα του ΔΝΤ μας "ενημερώνει" ότι ενώ από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση κερδίζει η κοινωνία ως σύνολο και το κράτος, στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση το κέρδος πηγαίνει στο άτομο που τη δέχεται. Ετσι ο Τζ. Ασγουορθ ξεσπαθώνει "αυτοί που ωφελούνται να πληρώνουν για το κόστος παραγωγής", "να πληρώνουν δίδακτρα ανάλογα με το εισόδημα" (Θ. Λιανός), τέλος να υπάρχει δανειοδότηση στους φοιτητές για την πληρωμή των διδάκτρων. Και αφού η πανεπιστημιακή εκπαίδευση αποφέρει τάχα προσωπικά κέρδη και άρα ικανοποιεί... προσωπικές ανάγκες, νομιμοποιείται η "δυνατότητα επιλογής και η ικανοποίηση των διαφορετικών αναγκών" (Τζ. Ασγουορθ) - άρα ας προχωρήσουμε με κάθε τρόπο την ιδιωτικοποίηση, παρέχοντας πολλές μορφές ιδιωτικής παιδείας, για να εξασφαλίσουμε τη "δυνατότητα επιλογής". Η "επιλογή" βέβαια δεν είναι σε καμία περίπτωση ελεύθερη. Ορίζεται από τα στενά πλαίσια που θέτουν οι ολοένα και σκληρότεροι ταξικοί φραγμοί.

Αντίθετα οι Δ. Τσάτσος - Κ. Τσουκαλάς ορθά τονίζουν πως η παιδεία δεν αποτελεί ατομικό αγαθό. Κατά συνέπεια, οι νέοι δεν πρέπει να σπουδάζουν δωρεάν επειδή είναι φτωχοί, αλλά επειδή πρέπει όλοι να μετέχουν στα αγαθά του πολιτισμού και της γνώσης.

Η μεταφορά της ευθύνης για την εκπαίδευση και στη συνέχεια για την εργασιακή προοπτική στον καθένα ατομικά, ενοχοποιεί το νέο για την αποτυχία της κοινωνίας να του εξασφαλίσει τα δικαιώματά του. Ερευνες έχουν αποκαλύψει ότι σε χώρες της ΕΕ αυτή η κατάσταση έχει καλλιεργήσει τάσεις αυτοαπόρριψης σε σημαντικά τμήματα της νεολαίας, με αποτέλεσμα την πυροδότηση όχι μόνο της εγκληματικότητας, αλλά και των ναρκωτικών, των αυτοκτονιών.

"Τα ελληνικά ΑΕΙ δεν καλύπτουν επαρκώς τη ζήτηση για πανεπιστημιακή εκπαίδευση" (Τζ. Ασγουορθ, διευθυντής του London School of Economics).

"Τα μη κρατικά ΑΕΙ λύνουν το πρόβλημα αυτών που σπουδάζουν στο εξωτερικό. Ενας αριθμός αυτών θα σπουδάζει με σημαντικά χαμηλότερο κόστος". (Θ. Λιανός, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Να "ανοίξουμε", ισχυρίζονται, τις πόρτες των πανεπιστημίων, βάζοντας ταυτόχρονα από το παράθυρο τα δίδακτρα στα δημόσια ΑΕΙ, ιδρύοντας παράλληλα "μη κρατικά", "μη κερδοσκοπικά" κτλ. ιδιωτικά ΑΕΙ, για να ικανοποιηθεί η "ζήτηση" για πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Ετσι, ισχυρίζονται, θα αντιμετωπιστεί η αφαίμαξη της ελληνικής οικονομίας και οικογένειας, αφού το κόστος θα είναι μικρότερο και δε θα "φεύγει" τόσο συνάλλαγμα.

Βέβαια, η επίκληση της "διαρροής συναλλάγματος" ηχεί υποκριτική, αν όχι αστεία, όταν εκστομίζεται από τους πιο μαχητικούς υπέρμαχους της "ελεύθερης διακίνησης" κεφαλαίων και προσώπων, από αυτούς που έχουν διαπρέψει στην εξαγωγή κερδών, κεφαλαίων και συναλλάγματος. Μήπως άλλωστε δεν είναι οι ίδιοι που θέλουν τους νέους εθισμένους στην "κινητικότητα" από χώρα σε χώρα, μέσα από τα ποικίλα ΕΟΚικά προγράμματα; Ασφαλώς, η ανησυχία τους είναι να καταλήγουν τα χρήματα, που έτσι κι αλλιώς ξοδεύονται, στις δικές τους τσέπες και όχι σε άλλες. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι έτσι ανοίγει ο δρόμος για τη συνολική υποβάθμιση της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα της δημόσιας, πράγμα που καταλήγει και πάλι στην όρθωση νέων φραγμών. Ετσι, για παράδειγμα, όπως αναφέρουν οι Δ. Τσάτσος - Κ. Τσουκαλάς, "η απελευθέρωση των πανεπιστημίων από τον κρατικό ζυγό συνεπάγεται την απαλλαγή του κράτους από την "ευθύνη"... έτσι θα επιτραπεί η γενική διείσδυση των ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων, πράγμα που θα έχει ως άμεσο αποτέλεσμα την περαιτέρω υποβάθμιση των σπουδών σε όλους τους καίριους και ακριβούς τομείς".

Πράγματι, η ντε φάκτο αντικατάσταση του όρου ανώτατη εκπαίδευση από τον όρο "μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση και κατάρτιση" σημαίνει την υποχρέωση των πανεπιστημίων "να συνυπάρχουν με άλλα ιδρύματα σε έναν ενιαίο μεταδευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό χώρο, γι' αυτό και πρέπει να συζητήσουν τη νέα τους φυσιογνωμία και νέες μεθόδους δράσης", όπως τονίζουν οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ για την παιδεία ("Βήμα" 13/7/97).

Στην ουσία τα "νέας φυσιογνωμίας" ΑΕΙ θα είναι "ακριβά" για την τσέπη των εργαζομένων, πολύ "φτηνά", όμως, όσον αφορά την παρεχόμενη γνώση, γεγονός που βεβαίως δεν απασχολεί ιδιαίτερα την άρχουσα τάξη: Η πελατεία του Χάρβαρντ, της Σορβόννης και του Κέμπριτζ δεν πρόκειται να μειωθεί. Κι όσο για το επιχείρημα πως έτσι θα αναβαθμιστούν τα δημόσια, μέσω του "ανταγωνισμού", είναι επιεικώς σαθρό αν αναλογιστεί κανείς με ποια κριτήρια και για ποια συμφέροντα θα ανταγωνίζονται. Το υπαρκτό πρόβλημα της ανώτατης εκπαίδευσης δεν μπορεί να λυθεί με την πολιτική της ιδιωτικοποίησης: Αυτή άλλωστε είναι παράγοντας όξυνσης των σημερινών αδιεξόδων. Η διεύρυνση της ανώτατης εκπαίδευσης προϋποθέτει την κατοχύρωση της Ενιαίας Δημόσιας και Δωρεάν Ανώτατης Εκπαίδευσης, μέσα από την αναδιάρθρωση της σημερινής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και την επέκτασή της με την ίδρυση νέων τμημάτων που επιβάλλει η εξέλιξη της επιστήμης, αλλά και το αγκάλιασμα τομέων που σκόπιμα αφήνονται στα χέρια της "ιδιωτικής πρωτοβουλίας" (λ. χ. Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, καλλιτεχνικών σπουδών κτλ.).

Κυριάκος ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Μέλος του Γραφείου Σπουδάζουσας Αθήνας της ΚΝΕ