Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επέβαλε τους όρους του στη νιγηριανή οικονομία. Τα πρωτοφανή οικονομικά προβλήματα, που αντιμετωπίζει ο "γίγας της Αφρικής" μετά το τέλος των ανθηρών ημερών της πετρελαϊκής έκρηξης του '70, έκαναν τον σημερινό στρατιωτικό δικτάτορα της Νιγηρίας Σάνι Αμπάτσα να πιστέψει πως ίσως μπορούσε να αναζητήσει τη λύση στο εξωτερικό. Και να προκρίνει ως καλύτερη επιλογή για τη βελτίωση των πραγμάτων στη χώρα - πέρα από την άγρια καταστολή προς όλες τις πλευρές στο πολιτικό επίπεδο - την προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο καθώς και την υιοθέτηση της πολιτικής που αυτό του υπέδειξε.

Από τους πρώτους μήνες του 1995, η Νιγηρία χαράσσει και ακολουθεί νέα οικονομική πολιτική, σύμφωνα με σχετικές υποδείξεις του ΔΝΤ. Τα βασικά σημεία της πολιτικής αυτής, που μπορεί να περιγραφεί γενικά με τον όρο "απελευθέρωση της οικονομίας και άνοιγμα στα ξένα κεφάλαια", είναι τα εξής:- Ο έλεγχος των συναλλαγών καταργήθηκε.

- Η αγορά νομισμάτων "απελευθερώθηκε" και η αξία του εθνικού νομίσματος δεν καθορίζεται πια με βάση τις αποφάσεις της κυβέρνησης αλλά τους "νόμους της αγοράς".

- Οι περιοριστικές διατάξεις του 1989, που προέβλεπαν δυνατότητες δημιουργίας επιχειρήσεων από ξένους μόνο σε συνεταιρισμό με Νιγηριανούς και με έλεγχο μόνο του 48% των μετοχών τους, καταργήθηκαν. Κάθε ξένος μπορεί να εισάγει ελεύθερα τα κεφάλαιά του στη Νιγηρία και να τα διαχειρίζεται κατά το δοκούν, αλλά (που είναι και το κυριότερο) και να τα εξάγει με τον ίδιο τρόπο.

- Η κυβέρνηση θα επιδιώξει την επενοικίαση και εκμετάλλευση των δημοσίων επιχειρήσεων από τον ιδιωτικό τομέα, σε νιγηριανά ή διεθνή κεφάλαια. Μεταξύ των επιχειρήσεων αυτών, περιλαμβάνονται ο εθνικός αερομεταφορέας και, κυρίως, οι επιχειρήσεις πετρελαίου.

- Θεσπίστηκαν ελαφρύνσεις στη φορολογία εισοδήματος και οι εισαγωγές των τροφίμων απελευθερώθηκαν.

Το όνειρο, το θαύμα και το παράδειγμα

Τα μέτρα αυτά συγκλίνουν, σε γενικές γραμμές, σε δύο κατευθύνσεις: αφ' ενός, στην υποτίμηση του νιγηριανού νομίσματος και, αφ' ετέρου, στην απελευθέρωση της αγοράς προϊόντων και κεφαλαίων. Η προοπτική, σύμφωνα με το σκεπτικό του ΔΝΤ, θα καταστήσει τη νιγηριανή αγορά "ελκυστική" για τα δυτικά κεφάλαια.

Μολονότι, όμως, η αποτελεσματικότητα της νέας αυτής οικονομικής πολιτικής και των αντίστοιχων μέτρων είναι αμφισβητήσιμη - και τούτο όχι μόνον αν εξεταστούν θεωρητικά, αλλά και με βάση αντίστοιχα παραδείγματα του κοντινού παρελθόντος - ο στρατηγός Αμπάτσα τα υιοθέτησε πλήρως, προφανώς πιεσμένος από την αδήριτη ανάγκη.

Η σημερινή δραματική καθίζηση της νιγηριανής οικονομίας ακολούθησε τις ωραίες μέρες της πετρελαϊκής άνθησης της δεκαετίας του '70, γι' αυτό και "πόνεσε" ακόμη περισσότερο. Η οικονομική ανάπτυξη της Νιγηρίας είχε βασιστεί τον καλό καιρό, σχεδόν αποκλειστικά στην πετρελαϊκή εκμετάλλευση. Το πετρέλαιο απέδιδε τότε το 95% του εθνικού εισοδήματος από εξαγωγές και το 85% των κρατικών εσόδων.

Αλλά, μετά τον πόλεμο στον Κόλπο, η τιμή του πετρελαίου, που καθόριζαν πλέον, ανάλογα με το συμφέρον τους, οι μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες, κατέρρευσε. Τα κρατικά έσοδα εξανεμίστηκαν. Σύντομα, έτσι, το εξωτερικό χρέος της Νιγηρίας έφτασε και ξεπέρασε τα 24 δισ. δολάρια. Η αποπληρωμή των τόκων και μόνον, "τρώει" πια σήμερα το ένα τρίτο των συνολικών πετρελαϊκών εισοδημάτων της χώρας.

Αμπάτσα και οικονομικοί σύμβουλοί του προσδοκούν, από την πλήρη αλλαγή της οικονομικής πολιτικής, την οικονομική βοήθεια του ΔΝΤ αλλά κυρίως εισροές ξένων κεφαλαίων και επενδύσεων, με στόχο την ανόρθωση της οικονομίας, του νομίσματος, των εισοδημάτων των ανθρώπων. Το πιθανότερο όμως είναι, πως τα πράγματα θα κινηθούν με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο από αυτόν που φαντάζονται οι Νιγηριανοί ιθύνοντες. Αυτό υποδεικνύουν άλλωστε, πρώτα, η κοινή λογική και δεύτερον, το παράδειγμα της χώρας - προτύπου του ΔΝΤ στην Αφρική: της Γκάνα.

Η Γκάνα εμφανίζεται κατά κόρον ως η χώρα - υπόδειγμα της εφαρμογής των ειδικών προγραμμάτων του ΔΝΤ για την Αφρική. Οι αξιωματούχοι του διεθνούς αυτού οικονομικού οργανισμού την προβάλλουν, μάλιστα, ως πρότυπο επιτυχίας τους. Αλλά τα πράγματα κάθε άλλο παρά ρόδινα είναι στην αφρικανική αυτή χώρα. Το μοναδικό θετικό που έχουν να επιδείξουν οι κύριοι του ΔΝΤ από την επιβολή της πολιτικής τους στην Γκάνα, είναι οι υψηλοί, πράγματι, ρυθμοί οικονομικής της ανάπτυξης. Αλλά ευημερούν μόνον οι αριθμοί, όχι οι άνθρωποι. Η επίσημα και μόνον καταγεγραμμένη ανεργία ξεπερνά το 30%. Το, δε, εθνικό νόμισμα υποτιμάται χρόνο με το χρόνο όλο και περισσότερο, βυθίζοντας τον μισό πληθυσμό στην απόλυτη ανέχεια. Και όλα αυτά ύστερα από 11 συνεχή χρόνια εφαρμογής των "συνταγών".

Στη Νιγηρία, μάλιστα, τα αποτελέσματα της εφαρμογής των συγκεκριμένων προγραμμάτων είναι πιθανό να είναι πολύ χειρότερα. Και αυτό γιατί οι γενικές συνθήκες της Νιγηρίας είναι πολύ χειρότερες από αυτές της Γκάνα. Η δεύτερη, αν μη τι άλλο, διέθετε, μετά το 1984, μια πολύ σημαντική προσπάθεια κρατικής εξυγίανσης στον πολιτικό τομέα, που έφερε μια, εύθραυστη και, πιθανότατα, πρόσκαιρη αλλά ασυζήτητα πραγματική, οικονομική ανάκαμψη. Η πρώτη, όμως, δονείται από συχνές απεργίες, εργατικές αναταραχές, διαδηλώσεις και μια υπόγεια μα επικίνδυνα αναβράζουσα ένταση ανάμεσα στις φυλές που τη συναποτελούν. Τα κεφάλαια, όπως είναι γνωστό, συνήθως προτιμούν κι εγκαθίστανται σε μέρη που εγγυώνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο μεγάλη ασφάλεια και άμεσα υψηλές αποδόσεις. Και αυτή δεν είναι καθόλου η περίπτωση της Νιγηρίας.

Μια ταραγμένη σκηνή

Οι εργατικές αναταραχές που σαρώνουν εδώ και δύο χρόνια τη Νιγηρία αποτελούν πια σταθερό φαινόμενο της καθημερινότητας της χώρας. Μολονότι τα αιτήματα των εργαζόμενων είναι κατά κανόνα πολιτικά, το πιθανότερο είναι ότι οι ρίζες των κινητοποιήσεων ξεκινούν από τη μεγάλη πτώση της αγοραστικής αξίας του μέσου εισοδήματος και την εξάπλωση της ανέχειας. Η μόνιμη, πάντως, διένεξη και η αφορμή των μεγάλων απεργιών, διαδηλώσεων και συγκρούσεων των εργαζομένων με την αστυνομία είναι το ζήτημα του εκδημοκρατισμού της χώρας.

Πράγματι, στη Νιγηρία, τα στρατιωτικά κινήματα διαδέχονταν το ένα το άλλο εδώ και μία δεκαετία. Το τελευταίο σημειώθηκε τον Νοέμβρη του 1993. Ο στρατηγός Σάνι Αμπάτσα κατέλαβε τότε την εξουσία κι έθεσε άδοξο τέλος στην εφαρμογή ενός σχεδίου μετάβασης προς την αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το σχέδιο είχε, πάντως, ήδη τορπιλίσει ο προηγούμενος δικτάτορας Ιμπραφιμ Μπαμπανγκίντα, απαγορεύοντας τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των προεδρικών εκλογών οι οποίες είχαν γίνει τον Ιούνη του '93.

Παρά τις σκληρές κινητοποιήσεις των εργαζομένων, των εφημερίδων και της αντιπολίτευσης, ο Αμπάτσα δε φαίνεται διατεθειμένος να υποχωρήσει. Αντίθετα, μάλιστα, σκληραίνει την πολιτική της καταστολής, φυλακίζοντας τις ηγεσίες όσων κοινωνικών ομάδων του αντιστέκονται. Τα πράγματα δε φαίνονται ότι μπορούν να ησυχάσουν σύντομα. Η περαιτέρω συνέχιση της αντιπαράθεσης εικάζεται, δε, ότι μπορεί να έχει επιπτώσεις στις σχέσεις μεταξύ των φυλών, που από την εποχή του πολέμου της Μπιάφρα, δεν είναι οι καλύτερες δυνατές. Η διαμάχη μεταξύ των Χάουσας του βορρά, των Γιορούμπας του νότου και των Ιμπος της ανατολής σιγοβράζει κάτω από μια ήδη τεταραγμένη επιφάνεια. Η ύπαρξη ποικίλων και διαφορετικών θρησκειών εντείνει την αστάθεια. Αν η αναταραχή συνεχιστεί για πολύ και οι αντιπαραθέσεις οξυνθούν, ποιος μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο μιας νέας φυλετικής έκρηξης, με ό,τι σημαίνει αυτό για τη Νιγηρία;

Ολα αυτά δεν είναι μυστικά. Τα γνωρίζουν οι υποψήφιοι επενδυτές που ονειρεύεται ο δικτάτορας Αμπάτσα και οι οικονομικοί επιτελείς του. Γι' αυτό, και το πιθανότερο είναι πως δε θα έρθουν. Και το μόνον που, καθώς φαίνεται, θα επιτύχουν τα νέα μεγαλεπήβολα προγράμματα του ΔΝΤ για τη μεγάλη αφρικανική χώρα και το λαό της θα είναι το ξέπλυμα των τεραστίων κερδών από το εμπόριο ηρωίνης, η αύξηση του πληθωρισμού, ο εξευτελισμός του νομίσματος και η εξάπλωση της ανέχειας, με συνέπεια την ενίσχυση της ήδη εκτεταμένης αναταραχής και των κινδύνων φυλετικής σύγκρουσης.

Μαριάννα ΤΟΛΙΑ