Τον Αύγουστο του 1986, μια είδηση που δημοσίευσε η βραζιλιανή εφημερίδα "Φόλια ντε Σάο Πάολο" προκάλεσε σάλο: Στη Σέρα ντο Σασίμπο στην περιοχή του Αμαζονίου, δημοσιογράφοι είχαν ανακαλύψει σε ένα φρουρούμενο χώρο μία τρύπα στο έδαφος περίπου 300 μέτρων βάθους και 1,20 μέτρων διαμέτρου, που γύρω γύρω είχε κλειστεί με συρματόπλεγμα και που, σύμφωνα με ειδικούς, εξυπηρετούσε έναν και μόνο σκοπό: Την υπόγεια έκρηξη μιας ατομικής βόμβας.Εκπληξη δεν προκαλούσε πλέον το γεγονός ότι εκείνη την εποχή οι στρατιωτικοί της Βραζιλίας στόχευαν στην κατοχή πυρηνικών όπλων, αλλά το ότι οι έρευνες είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε να σκέφτονται την πρακτική δοκιμή. Το Σεπτέμβρη του 1987, ο Πρόεδρος Ζοσέ Σάρνεϊ ανακοίνωνε ότι η χώρα του κατείχε πλέον ολόκληρο τον τεχνολογικό κύκλο του εμπλουτισμού του ουρανίου. Ο Σάρνεϊ τόνιζε μεν τον ειρηνικό χαρακτήρα της βραζιλιανής πυρηνικής έρευνας, επικριτές, ωστόσο, επισήμαναν το γεγονός ότι η χώρα χρειάζεται το πολύ μία πενταετία μέχρι την ανάφλεξη της πρώτης της πυρηνικής βόμβας.

Το "παράλληλο" πυρηνικό πρόγραμμα της Βραζιλίας ξεκίνησε στην αρχή της δεκαετίας του '80, όταν έγινε καθαρό ότι η συμφωνία για την παράδοση οχτώ πυρηνικών εργοστασίων και μιας συνδεδεμένης με αυτά ολοκληρωμένης μεταφοράς τεχνολογίας, που είχε κλείσει με την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας το 1975, δε θα εφαρμοζόταν, όπως είχε αρχικά συμφωνηθεί: Οι ΗΠΑ είχαν μπλοκάρει την παράδοση της όλης διαδικασίας στη Βραζιλία με τη δικαιολογία ότι, με αυτήν την τεχνολογία, θα ήταν δυνατός ένας εμπλουτισμός του σχασίμου ουρανίου U-235 μέχρι τον κατάλληλο για την παραγωγή πυρηνικών όπλων βαθμό του 90%. Η Βραζιλία, ωστόσο, δεν ήταν διατεθειμένη να επιτρέψει διεθνή έλεγχο.

Στο Ιπερο, μία βάση του πολεμικού ναυτικού κοντά στο Σάο Πάολο, ξεκίνησαν οι Βραζιλιανοί από μόνοι τους την ανάπτυξη μιας διαδικασίας για τον εμπλουτισμό ουρανίου με την οποία, επίσημα, στόχευαν στην παραγωγή καυσίμου για τον καυστήρα ενός βραζιλιανού πυρηνικού υποβρυχίου. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του καυστήρα ανατέθηκε σε ένα εργαστήριο του ναυτικού στη Σοροκάμπα. Το γεγονός ότι, κατά τη λειτουργία ενός τέτοιου καυστήρα, θα προέκυπτε πλουτώνιο ως επιθυμητό "απόρριμμα" δεν το αμφισβήτησε κανείς.

Ακόμα και σε ερευνητικά κέντρα των υπόλοιπων κλάδων των ενόπλων δυνάμεων, προχώρησαν σε εργασίες που αφορούσαν το "παράλληλο" πυρηνικό πρόγραμμα. Ετσι, για παράδειγμα, ιδρύθηκε στο Τεχνολογικό Κέντρο της Αεροπορίας (CTA) στο Σάο Ζοσέ ντος Κάμπος ένα ειδικό ινστιτούτο για προχωρημένες σπουδές(IEA), το οποίο αφιερώθηκε, μεταξύ των άλλων, και στη βασική έρευνα στον τομέα του εμπλουτισμού του ουρανίου με ακτίνες Λέιζερ. Κατά καιρούς, πάνω από 4.000 άτομα ασχολήθηκαν σε 24 ιδρύματα με θέματα που αφορούσαν το"παράλληλο" πρόγραμμα.

Τα έξοδα, πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια το χρόνο, σύμφωνα, μάλιστα, με άλλες πηγές μέχρι και 3.000.000.000 το χρόνο, βρέθηκαν μέσω μυστικών λογαριασμών της κυβέρνησης, προσπερνώντας τον επίσημο κρατικό προϋπολογισμό. Τελικά, αυτά ακριβώς τα τεράστια έξοδα ήταν που οδήγησαν το "παράλληλο" πυρηνικό πρόγραμμα σε αδιέξοδο και, επομένως, στη λήξη του.

Στο μεταξύ, ολόκληρο το επίσημο πυρηνικό πρόγραμμα έχει σχεδόν σταματήσει. Ενώ αρχικά σχεδίαζαν οχτώ πυρηνικά εργοστάσια, τώρα γίνεται λόγος μόνο για δύο, το Ανγκρα -ΙΙ και το Ανγκρα -ΙΙΙ. Ομως, ακόμα και γι' αυτά και μετά από 15ετή χρόνο κατασκευής, η ημερομηνία παράδοσης φαίνεται πολύ μακρινή.

Το 1988, η Βραζιλία προχώρησε ακόμα περισσότερο, όταν με το νέο Σύνταγμα απαγόρευε, με μια διάταξη μοναδική στον κόσμο, στον εαυτό της, την ανάπτυξη, παραγωγή και κατοχή πυρηνικών όπλων.

Η νέα "καλή γειτονία" στο νότο

Αποφασιστικός παράγων γι' αυτήν την εξέλιξη ήταν και μια πολιτική και οικονομική προσέγγιση, που ξεκίνησε στη μέση της δεκαετίας του '80, με τον νότιο γείτονα και παραδοσιακό ανταγωνιστή, την Αργεντινή, προσέγγιση που οδήγησε πολύ γρήγορα ακόμα και στον ιδιαίτερα ευαίσθητο τομέα της πυρηνικής τεχνολογίας σε αισθητή πρόοδο. Ολόκληρες δεκαετίες, η υποτιθεμένη ή και πραγματική απειλή από την Αργεντινή χρησίμευε ως πρόφαση για πολλαπλά μέτρα εξοπλισμού, αν και η Αργεντινή, παρά τη σχετικά εξελιγμένη πυρηνική της οικονομία, ποτέ δεν προχώρησε, με τη βραζιλιανή συνέπεια, σε έρευνες που στόχευαν στην πιθανή κατασκευή της πυρηνικής βόμβας.

Το 1987, έγινε μια ιστορική "πρώτη": Για πρώτη φορά, ένας Βραζιλιανός Πρόεδρος επισκέφθηκε, στα πλαίσια, προφανώς, της νεοκαθιερωμένης αμοιβαίας εμπιστοσύνης, τις μέχρι τότε άκρως μυστικές πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Πιλκανιέου, όπου η Αργεντινή έχει ένα εργοστάσιο εμπλουτισμού ουρανίου, το οποίο υποβαλλόταν τότε μόνο εν μέρει σε διεθνή έλεγχο.

Η Αργεντινή ήθελε με αυτήν τη χειρονομία να τονίσει τον αποκλειστικά ειρηνικό χαρακτήρα της πυρηνικής της έρευνας. Γεγονός είναι ότι, μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν πραγματικές ενδείξεις ότι η Αργεντινή, σε αντίθεση με τη Βραζιλία, εργάστηκε ποτέ συστηματικά για την ανάπτυξη στρατιωτικής πυρηνικής τεχνολογίας. Το Νοέμβρη του 1990, η Αργεντινή και η Βραζιλία έκλεισαν μία συμφωνία, με την οποία δεσμεύονταν να παραιτηθούν για πάντα από τα πυρηνικά όπλα και να επιτρέψουν την επιθεώρηση των πυρηνικών τους εγκαταστάσεων από ειδικούς της γείτονος χώρας ή της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας με έδρα στη Βιέννη. Ο πυρηνικός ανταγωνισμός μεταξύ Βραζιλίας και Αργεντινής, αν ποτέ έγινε, το αργότερο εκείνη την εποχή έληξε οριστικά.

Γ. Καρ.